احراز هویت کاربران اینترنت در فاز اجرا یا افکارسنجی؟
نادر نینوایی - بحث احراز هویت کاربران در اینترنت به هیچ‌وجه در دنیا مساله جدیدی نیست و حتی برخی از کشورها همچون چین آن را با جدیت دنبال می‌کنند و از سوی دیگر برخی از طرفداران حقوق بشر و کشورهای غربی هم آنرا به نوعی نقض حریم خصوصی تلقی کرده و مغایر اخلاق انسانی می‌دانند.
مدتی است که در کشور ما نیز هر از گاهی یکی از مسوولان حرف از احراز هویت کاربران می‌زند و صحبت‌هایی برای شناسایی تک‌تک کاربران در فضای اینترنت مطرح می‌کند و دوباره بعد از اندک زمانی این صحبت‌ها و تب‌تاب‌ها فروکش می‌کنند. همین اظهارنظرها باعث شده تا برخی، شایعاتی را درباره نحوه و چگونگی احراز هویت افراد در اینترنت مطرح کنند. به همین بهانه تصمیم گرفتیم تا به واکاوی موضوع چگونگی احراز هویت کاربران ایرانی در اینترنت بپردازیم و به این پرسش پاسخ دهیم که مساله احراز هویت کاربران فضای مجازی در مرحله عملیاتی شدن قرار دارد یا در مرحله نوعی افکارسنجی؟
احراز هویت کاربران شبکه‌های اجتماعی
چند روز قبل سخنگوی سازمان ثبت‌احوال کشور در اظهار نظری سوال‌برانگیز گفته است: "سازمان ثبت احوال بحث شناسایی در فضای مجازی را در دستور کار قرار داده است و با توجه به اینکه براساس آمارها 280 میلیون نفر از شبکه‌های اجتماعی در سراسر دنیا استفاده می‌کنند و قشر عظیمی از مردم ایران نیز در این شبکه‌ها حضور دارند، ماموریت جدی این سازمان اعلام و احراز هویت در فضای مجازی است."
نکته جالب درباره این اظهار نظر اما آن است که آمار 280میلیون نفری که این مسوول از تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی در جهان اعلام کرده کاملا غلط است چرا که بنابر یک نمونه آمار تنها یک میلیارد نفر عضو شبکه اجتماعی فیسبوک هستند. اگر به این یک میلیارد کاربر فیسبوک تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی دیگر هم که در محیط وب در حال فعالیت هستند را اضافه کنیم بی‌شک آمار تعداد اعضای شبکه‌های اجتماعی در جهان را باید بیش از 10 برابر 280میلیونی که سخنگوی سازمان ثبت احوال گفته برآورد کرد.
اما فارغ از آمار و ارقام ارایه شده، در این اظهار نظر مشخص نشده که این احراز هویت چگونه و به چه منظوری صورت می‌گیرد. اما ماجرای احراز هویت مساله چند روز قبل نیست، پیش از این دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی حرف از احراز هویت فقط برای شبکه ملی اطلاعات می‌زد اما باتوجه به صحبت‌های سخنگوی سازمان ثبت احوال کشور به نظر می‌رسد که فضای اینترنت هم جهت احراز هویت مدنظر این نهاد نیز هست. همین صحبت‌های ضد و نقیض به ابهام‌ها در خصوص چند و چون و نحوه اجرای احراز هویت کاربران فضای مجازی در کشور افزوده است.
احراز هویت از کجا آغاز شد؟
آذرماه سال گذشته طرح احراز هویت کاربران برای نخستین بار از سوی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات مطرح شد. محمود واعظی در یک نشست خبری گفته بود: با اجرای این طرح که هم اکنون بخش فنی آن در حال انجام است، قصد داریم جلوی استفاده غیرمجاز و کلاهبرداری را در فضای اینترنت بگیریم و به این ترتیب هیچ کاربری نخواهیم داشت که با هویت نامعلوم وارد فضای اینترنت شود.
در همین حال برخی از صاحب‌نظران معتقد بودند که طرح احراز هویت کاربران که توسط وزیر مطرح شده می‌تواند در تعارض با حقوق شهروندی و حریم خصوصی افراد باشد اما خود وزیر ارتباطات در این خصوص گفته: با این طرح به هیچ وجه قصد ورود به حریم شخصی افراد را نداریم و فقط به وسیله این طرح هر کاربر با یک تابلو و هویت مشخص از اینترنت استفاده می‌کند. همانطور که شماره تلفن و موبایل به مشترکان هویت می‌بخشد، شماره اینترنت نیز می‌تواند به کاربری که از این فضا استفاده می‌کند، هویت بدهد.
اما هنوز 7 ماه از این صحبت‌ها نگذشته بود که اواسط خرداد ماه سال جاری دبیر شورای عالی فضای مجازی از اجرای پروژه احراز هویت کاربران در فضای مجازی توسط یک دستگاه اجرایی خبر داد. این بار اما درست برخلاف صحبت‌های وزیر که حرف از احراز هویت کاربران در اینترنت می‌زد، انتظاری دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی معتقد بود، احراز هویت کاربران تنها در شبکه ملی اطلاعات معنی دارد و به طور قطع هویت‌بخشی به کاربران در فضای مجازی مختص شبکه‌های داخلی خواهد بود و نه شبکه خارجی، چرا که در صورت احراز هویت در شبکه اینترنت جهانی، شناسایی هویت کاربران به خارجی‌ها صورت گرفته است. به همین دلیل هم از نظر وی اجرای این طرح مستلزم پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است و در واقع تا وقتی که شبکه ملی اطلاعات محقق نشود احراز هویتی هم در کار نخواهد بود.
طرحی با ابعاد نامعلوم و زمان نامشخص
به هر حال همچون شبکه ملی اطلاعات که تعاریف و برداشت‌های گوناگونی از آن میان مسوولان مطرح است، ظاهرا موضوع احراز هویت کاربران فضای مجازی نیز در مبنا یعنی تعاریف اولیه دچار چندگانگی است. از سوی دیگر هیچ‌گاه به شکلی روشن چگونگی اجرایی شدن این طرح مشخص نشده که همین امر باعث شده این طرح ابهام‌هایی را به دنبال داشته باشد.
برای مثال برخی اینطور گمانه‌زنی می‌کنند که با اجرای این طرح برای ورود به محیط مجازی هر بار فرد می‌بایست کد ملی خود را جهت ورود ثبت کند. اگر ورود به اینترنت به این شکل صورت گیرد علاوه بر نگرانی‌ها در خصوص حریم خصوصی این خطر را به وجود می‌آورد که در صورتی که فرد هک شود هکر به مشخصات و شماره ملی فرد مذکور هم دستیابی پیدا می‌کند و می‌تواند از آن سو‌استفاده کند.
علاوه بر این هنوز نمی‌توان با توجه اظهارنظرهای متناقض وزیر ارتباطات، دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی و سخنگوی سازمان ثبت‌احوال کشور به یک جمع‌بندی رسید و فهمید که طرح مربوط به کل اینترنت است یا تنها شبکه‌های اجتماعی را شامل می‌شود و یا مختص شبکه ملی اطلاعات است. علاوه بر این زمان شروع طرح هم مشخص نیست و معلوم نیست نهادها و سازمان‌های متولی آن نیزچه سازمان‌هایی هستند.
صحبت‌های دبیر سابق هم نه تنها از ابهام‌ها درباره نحوه اجرا و سازمان‌های متولی این امر نکاسته بلکه حتی بر شدت آن هم افزوده است. دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی از اجرای پروژه احراز هویت کاربران در فضای مجازی توسط یک دستگاه اجرایی خبر داده و بدون اشاره به نام نهاد خاصی گفته بود: از میان سه دستگاه متولی، یکی از دستگاه‌ها برای اجرایی‌کردن این پروژه انتخاب می‌شود.
بی‌اعتمادی ایجاد نشود
موضوع اجرای طرح احراز هویت کاربران با توجه به ابهام‌هایی که در پیرامون آن مطرح است، رفته‌رفته در حال ایجاد ابهام است و بار دیگر مشکلاتی که یک بار در خصوص نحوه اجرا و ابهام‌های پیرامون شبکه ملی اطلاعات بود را این بار در خصوص این طرح به وجود آورده و در ذهن تداعی می‌کند.
در سال‌های گذشته مدت‌ها مسوولان در خصوص طرح شبکه ملی اطلاعات هم می‌گفتند که این طرح اجرا می‌شود اما درباره چگونگی و زمان اجرای آن چیزی نمی‌گفتند. همین نوع ارایه اطلاعات باعث شد گمانه‌‌زنی‌ها در خصوص طرح شبکه ملی اطلاعات افزایش یافته و شایعات قدرت بگیرند. به خاطر داریم که در همین مدت حتی برخی رسانه‌های خارجی نیز به شایعات دامن‌زده که با آمدن شبکه ملی اطلاعات، اینترنت قطع می‌شود. حالا نیز در خصوص طرح احراز هویت کاربران با توجه به ابهام‌های موجود همین فضا شکل گرفته و برخی اینطور گمانه‌زنی می‌کنند که هدف از این طرح زیرنظر گرفتن مردم در فضای مجازی است. در صورتی که این ابهام‌ها یکبار برای همیشه برطرف نشوند این امر می‌تواند باعث ایجاد احساس نا‌امنی در بین کاربران ایرانی شده و حتی باعث شود برخی برای مقابله با آن به فکر استفاده مضاعف از فیلتر‌شکن‌ها بیفتند، آنچه که می‌تواند باعث رونق بیش از پیش کسب و کار فروشندگان فیلتر‌شکن و ترویج بیشتر مردم به استفاده از این ابزار شود.
به هر ترتیب اگرچه به درستی مشخص نیست چه نهادی متولی طرح مذکور خواهد بود لیکن آنچه مسلم است مسوولان ذیربط می‌بایست از هم‌اکنون زمینه‌های ابهام و شایعات پیرامون طرح احراز هویت کاربران فضای مجازی را برطرف سازند تا همچون تجربه شبکه ملی اطلاعات متحمل هزینه‌های زیاد برای ابهام‌زدایی نشوند.(منبع:عصرارتباط)