تحلیل وضعیت فناوری اطلاعات در ایران |
سعید میرشاهی - در سال 2025، فناوری، قرار است شیوه زندگی، کار و ارتباطات ما را متحول کند. سال جاری، همچنین شاهد اجرای قوانینی است که چالشها و فرصتهای جدیدی را برای سازمانهای وابسته به فناوری ایجاد میکند.
تریستان جانکهیر و مارتین فانینگ، به منظور بررسی مسائل کلیدی که چشمانداز فناوری، رسانه و ارتباطات راه دور/ مخابرات (TMT) را شکل میدهند، نظرات و پیشبینیهای همکاران و شرکای خود را در بریتانیا، ایرلند و خاورمیانه گردآوری کردهاند. مروری بر این 10 ترند برجسته در سال 2025، که از طریق سایت Dentons (موسسه اقدام حقوقی جهانی با ارائه خدمات به مشتریان در سراسر جهان از طریق شرکتهای عضو و وابسته)، منتشر شده، بینشهای نوینی را در اختیار متولیان حکمرانی مجازی قرار میدهد.
1. هوش مصنوعی
آیا «اوج هوش مصنوعی» را در سال 2024 مشاهده کردیم؟ ابتکار سرمایهگذاری 500 میلیارد دلاری هوش مصنوعی «استارگیت» در ایالات متحده (پروژهای با حمایت دولت آمریکا برای درک صحیح و پتانسیل استفاده از پدیدههای روانکاوی مانند دوربینی روحی/ مشاهده از راه دور، به منظور مقاصد نظامی و امنیت داخلی از دهه ۱۹۷۰ تا سال ۱۹۹۵)، طرح اقدام فرصتهای هوش مصنوعی دولت بریتانیا و پیشبینی هزینه یکچهارم تریلیون دلار برای زیرساختهای هوش مصنوعی توسط شرکتهای بزرگ فناوری در سال 2025، نشان میدهند هنوز دوران اوج هوش مصنوعی فرا نرسیده است. البته این موضوع هم درست است که به طور کلی، شرکتها همچنان در جستجوی «killer app» برای هوش مصنوعی هستند و به استقرار هدفمند و تاکتیکی ابزارهای هوش مصنوعی، به جای تحول سازمانی و استراتژیک، ادامه میدهند.
با این حال، استفاده فزاینده از هوش مصنوعی به بخشی «سختافزاری» از استراتژیهای شرکتی تبدیل میشود که از اهداف استراتژیک برای دیجیتالیسازی کسبوکار یا تغییرات اساسی در تکنولوژی یا بخشی از برنامههای کنترل هزینههای کلان حمایت میکند. برخورداری از ساختارها و کنترلهای مناسب حکمرانی هوش مصنوعی برای مدیریت ریسکها ضروری است، زیرا شرکتها در مسیر هوش مصنوعی، با سرعت پیش میروند.
در همین حال ایجاد یک چارچوب ارزیابی و کنترل ریسک متقابل و کارآمد برای اطمینان از کاهش موضوعات تصاحبشده (به نفع خود) و نیز دستیابی به انطباق با الزامات فزاینده قوانین و دستورالعملهای هوش مصنوعی لازم است. این موضوع، بهویژه زمانی اهمیت فزاینده پیدا میکند که مراحل اولیه قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا (با جریمههای سنگین برای عدم انطباق) اجرایی شود. این امر، همچنین با چالشهای بیشتر در زمینه مدیریت هوش مصنوعی همراه خواهد شد، زیرا ریسکهای قانونی آن در خط مقدم جنگهای در حال توسعه «فناوری» بین ایالات متحده و اتحادیه اروپا قرار دارند که منجر به ایجاد تفاوتهای بیشتر در مدیریت هوش مصنوعی خواهد شد.
مدلهای هوش مصنوعی مولد با سرعت زیاد در حال پیشرفت هستند اما چالشهای قابلتوجهی در مسیر تقاطع هوش مصنوعی و حقوق مالکیت معنوی در بریتانیا باقی مانده است. مسائل حیاتی مانند موجودیت و حقوق مالکیت معنوی در زمینه خروجیهای تولیدشده توسط هوش مصنوعی و احتمال نقض در استفاده و آموزش مدلهای آن، همچنان حلنشده باقی ماندهاند.
سال 2025 وعده میدهد که یک سال حیاتی برای پرداختن به این نگرانیها باشد. دولت بریتانیا، اکنون در حال گردآوری بازخوردها از پیشنهاد خود برای مجاز کردن استخراج متن و دادهها از مواد دارای حقوق نسخهبرداری برای مقاصد تجاری است (اگرچه برای دارندگان حقوق، حق استثنا وجود دارد). علاوه بر این، نبرد حقوقی پر سروصدا بین Getty Images و Stability AI قرار است در تابستان در دادگاه عالی بررسی شود. این اتفاق، احتمالا رهنمودهای مهم برای پروندههای آینده که درگیر هوش مصنوعی و کپیرایت هستند، تعیین خواهد کرد.
با تکامل چشمانداز، پیشبینی میکنیم افزایش قابلتوجهی در صدور مجوز برای توسعهدهندگان هوش مصنوعی به منظور استفاده از محتواهای مختلف رخ دهد. صاحبان محتوا در تلاش هستند تا از جریانهای درآمدی جدید بهرهبرداری کنند و مجوز دسترسی مواد خود را به توسعهدهندگان هوش مصنوعی بدهند تا مدلهای هوش مصنوعی با دسترسی لازم، از آنها برای آموزش قانونی مدلهای هوش مصنوعی استفاده کنند. این روند، قرار است نقش مهمی در شکلدهی به رابطه آینده بین نوآوری هوش مصنوعی و حقوق مالکیت معنوی ایفا کند.
همچنین انتظار داریم در سال 2025، شاهد پیشرفتهای قابلتوجه در شرایط قانونی باشیم که بر اساس آن فناوریهای هوش مصنوعی ارائه میشوند؛ خواه اینکه این شرایط توسط شرکتهای فناوری و خواه توسط کسبوکارهای عمومی در توافق با تامینکنندگان و مشتریان آنها تعیین شود. این تغییرات، تحتتاثیر قابلیتهای در حال تحول، تقاضای مشتریان و محیط قانونی است.
یکی از تغییرات عمده در سال 2025، احتمالا تمرکز بر استقرار و هماهنگی عاملهای نیمهمستقل هوش مصنوعی خواهد بود. به طور کلی، شرایط تجاری فعلی بر این تاکید دارد که نتایج باید توسط کاربران تایید شوند، نه اینکه فروشندگان مسئولیت کامل را برعهده گیرند. تطبیق استقلال کارگزاران با این نوع تخصیص ریسک و مسئولیت، دشوار است. اعتماد به عاملهای هوش مصنوعی برای ارزش کسبوکار، بسیار حیاتی است و اینکه آیا میتوان اجماع جدیدی در این زمینه برقرار کرد یا نه، جالب خواهد بود.
با روشنتر شدن محیط نظارتی هوش مصنوعی، پیشبینی میکنیم شرایط فروشندگان بهتدریج، بیشتر منعطف شود تا مسئولیتهای قانونی مشتریان، هنگام طراحی و استقرار راهحلهای هوش مصنوعی را منعکس کند. انتظار داریم سال 2025 سالی باشد که در قراردادهای فروشندگان، یک مدل تجاری پایدار برای حمایت از تعهدات سرمایهگذاریشان تعریف شود.
2. دادهها
همانطور که کسبوکارها به بهرهبرداری از دادهها به عنوان دارایی کلیدی ادامه میدهند و از برنامههای پرمصرف دادهمحور برای هوش مصنوعی استفاده میکنند، چارچوب قانونی جهانی دادهها، به سرعت در حال پیچیدهتر شدن و تبدیل به محیطی با ریسک بالاتر است.
قوانین حفظ حریم خصوصی و حفاظت از دادهها، همچنان در سطح جهانی در حال گسترش هستند و شاهد تکامل این چشمانداز در ایالات متحده، خاورمیانه، هند و آفریقا بودهایم. در رژیمهای حریم خصوصی داده پیشرفتهتر، مانند بریتانیا و اتحادیه اروپا، رهنمودهای نظارتی و رویههای قضائی، در حال توسعه و اصلاح قوانینِ مقرراتی هستند که خود آنها نیز تحت بازنگری قرار دارند، مانند اصلاحات فعلی در قوانین حفاظت از دادهها و امنیت سایبری بریتانیا (که در ادامه به آن پرداختهایم) و تحولات اخیر در قوانین حریم خصوصی استرالیا.
در عین حال، جهان، در حال حرکت از مقررات دادههای شخصی به مقررات فناوری و داده است: دادههای غیرشخصی، خدمات دیجیتال و هوش مصنوعی، همگی تحتنظارت خاص قرار میگیرند. نمونههایی از این موضوع را میتوان در قالب قوانین اتحادیه اروپا در زمینه خدمات دیجیتال، قانون دادهها، قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا و قانون ایمنی آنلاین بریتانیا مشاهده کرد. اکنون، بیش از هر زمان دیگری، ضروری است که رویکردهای جامع، عملی و متناسب برای انطباق جهانی اتخاذ شود. رویکرد صحیح در حکمرانی دادههای جهانی، انطباق را بهگونهای ممکن میسازد که از نظر عملی، منطقی باشد و به وسعت ارزش دادهها کمک کند، زیرا در نهایت، همهچیز به دادهها مربوط میشود!
انتقالهای محدود تحت قوانین حفاظت از دادهها، به معنای انتقال یا اجازه دسترسی به دادههای شخصی در مرزهای بینالمللی است. در اصل، این امر مجاز است به شرطی که «قانون را با دادهها صادر کنید.»
در سالهای اخیر، شاهد آن بودهایم که کسبوکارها با جزییات الزامات Schrems II برای ارزیابی ریسک دسترسی یا استفاده دولت در حوزه قضائی گیرنده و انجام ارزیابیهای ریسک انتقال، دستوپنجه نرم کردهاند. در حالی که الزامات پایهای در ایجاد ردپای حسابرسی در این زمینه، به طور فزاینده به «روال عادی کسبوکار» تبدیل میشود، در سال 2025، احتمالا هنوز با چالشهایی در نحوه عملیاتی کردن این فرایند روبهرو خواهیم شد. این امر احتمالا به دلیل نیاز به پیمایش محدودیتهای جدید انتقال دادههاست، نه صرفا محدودیتهای شناختهشده قانون GDPR بریتانیا.
توسعه و پیادهسازی مدلها و محصولات هوش مصنوعی، احتمالا این روند را هدایت کرده و چالشهای جدیدی در این بازار ایجاد خواهد کرد. در این زمینه، ممکن است شاهد پیشرفتهایی در برخی ابزارهای انتقال داده مانند قوانین شرکتی الزامآور اتحادیه اروپا باشیم. همچنین مباحثی درباره یک الگوی جدید برای قوانین شرکتی الزامآور پردازشگر (BCR) وجود دارد که به عنوان یک رکورد انطباق عمل میکند و بخشی از فرایند پیچیده درخواست BCR است. به عنوان مثال، این امر ممکن است زمانبندی برای درخواستهای BCR پردازشگر «در جریان» و مواردی که «پیش از راهاندازی» هستند، تحتتاثیر قرار دهد.
3. مصرفکننده
به طور تاریخی، اجرای قوانین مصرفکننده در بریتانیا محدود بوده اما این موضوع در سال 2025 تغییر خواهد کرد. انتظار میرود مقررات قانون بازارهای دیجیتال، رقابت و مصرفکنندگان 2024 (DMCC Act) از آوریل به مرحله اجرا درآید. طبق این قانون، سازمان رقابت و بازار بریتانیا (CMA)، قدرت جدیدی برای اجرای مستقیم قوانین مصرفکننده، از جمله توانایی اعمال جریمههایی به میزان حداکثر 10 درصد از گردش مالی جهانی خواهد داشت. این موضوع، تغییر بزرگی برای کسبوکارهایی است که ممکن است قبلا انطباق با قوانین مصرفکننده را در اولویت قرار نداده باشند.
سازمان CMA در سال 2025، مشتاق است تا از قدرتهای جدید اجرایی خود بهرهبرداری کند. تمرکز اولیه، احتمالا روی تبلیغات قیمت گمراهکننده، قیمتگذاری تدریجی و نظرات جعلی یا گمراهکننده خواهد بود. پیشبینی میشود که بخش مسافرت و بازارهای تجارت الکترونیک، اهداف اولیه برای اجرای این مقررات در سال جاری باشند.
4. زنجیره تامین
سال 2025، نوید یک چشمانداز جهانی در حال تحول سریع را میدهد که با دولتهای جدید، تغییرات سیاستی، تنشهای تجاری و درگیریهای منطقهای و همچنین گسترش ابزارها و فناوریهای مبتنی بر هوش مصنوعی همراه است. کسبوکارها باید در زمینه ورود به توافقهای بلندمدت، چه با شرکای استراتژیک، چه با فروشندگان فناوری یا پیمانکاران کلیدی، تلاش کنند این طیف وسیع از عوامل خارجی و پیچیدگیهای قانونی را پیشبینی کنند.
مقررات کلیدی، بهویژه مقررات مربوط به فسخ قرارداد، پیمانکاری فرعی، فورس ماژور و بندهای قیمتگذاری، به ابزارهای حیاتی مدیریت ریسک تبدیل میشوند. در این زمینه، پرسشهای زیر مطرح میشود:
• آیا ترتیبات تامین منابع شرکت، به شما امکان میدهند به طور چابک به بازارهای نوظهور برای دسترسی به استعدادها و فناوریهای هوش مصنوعی حرکت کنید؟
• در دنیای پر از عدماطمینان، آیا بهتر است روابط قرارداد اصلی برای مدیریت تغییرات در پاییندست داشته باشید یا اینکه استراتژی چند فروشنده را ترجیح دهید تا چابکی و بهترین خدمات را حفظ کنید؟
• اگر روند تعرفهها، فشارهای تورمی بر هزینه ارائه خدمات را تسریع کنند، آیا این موضوع باید به عنوان مسئلهای برای عبور از آن، نقطه مذاکره مجدد، مشکل اقتصادی یا موضوع بحث برای تسکین با پیمانکار شما لحاظ شود؟
• بهترین روش برای مدیریت این نقاط اصطکاک چیست؟
• کدام بندهای حل اختلاف، از جمله داوری یا میانجیگری، شیوههای ساختارمند برای حل تعارضات ناشی از تغییرات محیطهای قانونی و اقتصادی ارائه میدهند؟
همیشه مسائل زیادی برای فکر کردن در زمینه مذاکرات شراکت استراتژیک وجود دارد اما این موضوعات، مدیریت زنجیره تامین و ریسکهای قرارداد را برای سال 2025 با وضوح بیشتری به نمایش میگذارند.
5. نرمافزار به عنوان سرویس (SaaS)/ کلود (ابر)
در دهه گذشته، کسبوکارها، به طور گسترده، زیرساختهای مبتنی بر ابر را برای ارائه نرمافزارهای حیاتی به صورت SaaS (نرمافزار به عنوان سرویس) پذیرفتهاند. سال گذشته، شاهد تعهدات قابلتوجهی از سوی شرکتهای بزرگ به مبلغ بالای هشت رقمی به شرکتهای مقیاسبزرگ اصلی (AWS، گوگل و مایکروسافت) بودهایم. علاوه بر این، همچنان شاهد انتقال برنامهها از محیطهای داخلی به محیطهای ابری بودهایم؛ بهطوریکه غولهای نرمافزاری مانند اوراکل، SAP و مایکروسافت، به طور فعال، مشتریان خود را به زیرساختهای SaaS مهاجرت میدادند.
پیشبینی میشود خدمات SaaS و ابری، در سال 2025 همچنان غالب باشند. این امر، به خاطر پیشرفتهایی همچون یکپارچگی هوش مصنوعی، پردازش لبه برای بهبود عملکرد و ویژگیهای بهبودیافته حریم خصوصی و امنیت حاصل شده است. اگرچه SaaS مزایای زیادی ارائه میدهد اما برخی سازمانها، نگرانیهایی را نیز درباره افزایش هزینهها به دلیل قفل شدن توسط تامینکنندگان و از دست دادن کنترل زیرساختهای حیاتی گزارش کردهاند.
این موضوع، پرسشهایی را درباره احتمال بازگشت به راهحلهای داخلی در برخی بازارها مطرح میکند. پیشبینی میشود مشتریان، خواهان انعطافپذیری بیشتری باشند و ممکن است برای تمدیدهای کوتاهتر، قیمتگذاری بر اساس استفاده یا مدلهای جدید قیمتگذاری که قابلیت تطبیقپذیری بیشتری ارائه دهند، انتخاب کنند.
6. خرید عمومی
یکی از تحولات کلیدی در سال 2025، قانون خرید عمومی 2023 است که از 24 فوریه 2025 اجرا میشود. این تغییرات، نحوه خرید کالاها و خدمات توسط بخش عمومی را متحول خواهد کرد و تغییر بزرگی در نحوه تعامل تامینکنندگان برای پیشنهاد قراردادهای بخش عمومی ایجاد میکند.
تغییرات کلیدی، شامل رویههای جدید برای خرید، تقویت قدرتها برای لغو قراردادها و اخراج تامینکنندگان به دلیل عملکرد ضعیف قرارداد، به همراه الزام به تعریف شاخصهای کلیدی عملکرد (KPI)، برای قراردادهای بالای 5 میلیون پوند است. علاوه بر این، فهرست مرکزی محرومیت ایجاد خواهد شد.
7. زیرساخت دیجیتال
با پذیرش ابتکارات تکنولوژیک در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCC)، از جمله تحول دیجیتال، هوش مصنوعی، شهرهای هوشمند، پرداختهای دیجیتال، اینترنت اشیا و بلاکچین توسط شرکتها، موسسات مالی و دولتها، به نظر میرسد تقاضای بالای ذخیرهسازی داده و زیرساختهای دیجیتال در سال 2025 ادامه یابد.
خاورمیانه، دارای چشمانداز مشخصی است که هدفش تبدیلشدن به هاب فناوری جهانی از طریق سرمایهگذاریهای استراتژیک، نوآوری و همکاری است. این امر، اخیرا با اعلام استراتژی دیجیتال 2025 تا 2027 دولت ابوظبی، مورد حمایت قرار گرفته است. اهداف آن عبارتند از:
ایجاد زیرساخت دیجیتال قوی و پایدار و ایجاد یک پایه مقیاسپذیر و انعطافپذیر
تحقق این هدف از طریق تخصیص 3.5 میلیارد دلار آمریکا برای تقویت زیرساخت دیجیتال، اتوماسیون 100 درصدی فرایندهای دولتی و یکپارچهسازی رایانش ابری حاکمیتی صورت میگیرد.
در این زمینه، امنیت سایبری موثر و حفاظت دادههای قوی برای مدیریت ریسکهای مرتبط، از اهمیت ویژهای برخوردار میشوند. برای پشتیبانی از توسعه این ابتکارات، تمرکز بیشتر بر رعایت مقررات از جمله موارد زیر خواهد بود:
استراتژی ملی امنیت سایبری و چارچوب حکمرانی دادههای عربستان سعودی
استراتژی امنیت سایبری و مقررات حفاظت دادههای امارات
دستورالعملها در زمینههای کلیدی مانند هوش مصنوعی
8. حفاظت از برندها و اجرای حقوق آنها
در دنیای علائم تجاری و برندها، دو پرونده اخیر، تاثیر قابل توجهی بر نحوه حفاظت و اجرایی کردن حقوق برندها در سال 2025 و فراتر از آن خواهند داشت.
خردهفروشانی که در تلاش برای توقف محصولات کپی هستند، از حکم دیوان عالی (دادگاه استیناف) که محصول « look-alike» مشابه آلدی از برند تاجرز «Thatchers» متعلق به خانه سیدر، مستقر در سامرست را نقض میکند، بهرهمند شدهاند. دادگاه استیناف دریافت که Aldi از علامت تجاری تاچرز استفاده ناعادلانه کرده است. این نهاد تایید کرد که ادعاهای نقض بر اساس ماده 10 (3) قانون علائم تجاری 1994، میتواند یک مسیر موثر برای مقابله با محصولات کپیشده باشد، به ویژه وقتی یکی از طرفین، از موفقیت محصول قبلی بهرهبرداری میکند (اگرچه موضوع، هنوز بهشدت، به موارد خاص بستگی دارد). در بررسی فرایند طراحی Aldi، دادگاه نتیجه گرفت که طراحی محصول سیدر Taurus این شرکت، به دنبال انتقال عمدی این موضوع به مصرفکنندگان بود که محصول آلدی «مانند محصول تاچرز است، فقط ارزانتر».
در سه ماهه چهارم 2024، دادگاه عالی، تصمیم مورد انتظار خود را در پرونده طولانی مدت Sky v. Skykick صادر کرد. نتیجه، بهشدت بر مالکان برند با مشخصات گسترده برای علائم تجاری خود متمرکز است. این امر ممکن است نشان دادن قصد واقعی برای استفاده از علامت در زمان تشکیل پرونده و در نتیجه، دفاع از حملات ابطال در برابر علائم تجاری خود را به دلیل سوءنیت، برای مالک دشوارتر کند. همانطور که به سال 2025 و پس از آن می رویم، صاحبان برند به دقت به محدوده مشخصات و شیوههای اجرایی خود نگاه می کنند تا مطمئن شوند در معرض حمله بد نیت نیستند.
9. حسابرسیهای حقوق مالکیت معنوی
حسابرسیهای حقوق مالکیت معنوی (IP Audits)، از جمله ارزیابی ریسکها، همواره جزئی از فرایندهای اصلی برای تعیین داراییها و استراتژیهای معنوی بوده است. معمولا این ارزیابیها زمانی انجام میشوند که یک ذینفع جدید، دقت لازم و ویژه روی یک سرمایهگذاری یا همکاری دارد (به تعبیر دیگر، در حال انجام آزمایشهای لازم IP، قبل از سرمایهگذاری یا همکاری است) اما واقعیت این است که این حسابرسیها در کسبوکارها، برای درک بهتر ارزش نامشهود و فرصتهایی که این داراییها فراهم میآورند، استفاده میشوند.
آنچه به عنوان «تمرین قبل از اجرا و ارزیابی موشکافانه» (dry-run due diligence) شناخته میشود، روش عالی برای یک شرکت است تا استراتژی خود را بررسی کند و خود را برای معاملات آینده آماده سازد.
در سال 2025، انتظار میرود استفاده از پلتفرم پیشرفته Intanify AI در کسبوکارها، برای تعیین و در صورت تمایل، ارزیابی داراییهای معنوی در 25 کلاس/حوزه دارایی افزایش یابد. این امر به کسبوکارها این امکان را میدهد تا ارزش بسازند، استراتژی خود را بهینهسازی کنند، تبادلات مالی را به طور موفقیتآمیز انجام دهند و از تامین مالی جذابتر بهرهمند شوند.
10. نمایندگان تجاری
پایان سال 2024، زمان خاصی برای نمایندگان تجاریای (Commercial Agents) بود که تحتپوشش مقررات 1993 قرار دارند. حکمی که در دادگاه عالی در پرونده Kompaktwerk v. Liveperson صادر شد، شفافیت ارزشمندی ایجاد کرد. در این حکم بیان شد که نمایندگانی که با عرضه محصولات SaaS مرتبط هستند، معمولا مشمول حفاظتهای پیشبینیشده در مقررات نخواهند شد، چونSaaS ، به طور خاص، یک سرویس است و به طور معمول، خارج از حیطه این مقررات قرار دارد. علاوه بر این، دولت قبلی بریتانیا نیز در سال 2024، راهنمایی را درباره پیشنهاد برای لغو کامل مقررات منتشر کرد؛ بهطوریکه این مقررات، دیگر بر نمایندگان تجاری جدید اعمال نشود. با تغییر دولت، وضعیت مقررات در سال 2025، همچنان مبهم است؛ اینکه آیا دولت جدید، این موضوع را ادامه خواهد داد یا نه، باید منتظر ماند و دید.
و در نهایت دولت جدید، قبلا تغییرات قابلتوجهی را در قوانین اشتغال برای حمایت بیشتر از کارکنان پیشنهاد کرده است. شاید بتوان گفت روح حمایتی این تغییرات با لغو کامل مقررات به ضرر نمایندگان تجاری، ناسازگار است. در عین حال، هرچند هنوز ابهاماتی باقیمانده اما باید توجه بیشتری به شرایط قراردادهای نمایندگی مکتوب، معطوف شود که در آن، فارغ از هرگونه تغییر احتمالی در قوانین، میتوان نیت طرفین را به طور کامل ثبت کرد.(عصر ارتباط)
مهدی عبداللهی - یکی از حوزههایی که ایرانیان از گذشتههای دور از آن به عنوان سپر تورمی استفاده کردهاند، طلاست. براساس یک نظرسنجی که مهرماه سال گذشته در مرکز افکارسنجی ایسپا انجام شده، حدود یکچهارم شرکتکنندگان در نظرسنجی گفتهاند اگر پول مازادی داشته باشند تمایل دارند آن را در بازار طلا سرمایهگذاری کنند.