ITanalyze

مهراد کریم‌نیایی - مهرماه سال قبل بود که در هفته‌نامه عصر ارتباط در گزارشی به بررسی تمامی وعده‌ها و پیگیری‌های مجلس در حوزه فاوا پرداختیم که نتیجه این بررسی اجمالی نشان می‌داد تمامی گام‌های مجلس در این حوزه بلاتکلیف و بی‌نتیجه مانده است.

در متن حاضر اما به بررسی دو اقدام بلاتکلیف دیگر قوه مقننه کشورمان در حوزه فضای سایبری می‌پردازیم.

سالگرد درخواست تشکیل کمیسیون

برخی از نمایندگان مردم در دهمین دوره مجلس شورای اسلامی به درستی به این جمع‌بندی و تحلیل رسیده بودند که از یکسو کشور با خلأ مستمر در قانون‌گذاری در حوزه سایبری مواجه است و از سوی دیگر کوچک‌ترین تناسبی میان سرعت وضع قوانین با سرعت تحولات در حوزه سایبری وجود ندارد و این حوزه نیازمند توجهات ویژه و عاجل است.

این در حالی بود که برخی نمایندگان نیز دریافته بودند که عملکرد و خروجی شورای‌عالی فضای مجازی که آمده بود سامانی به وضعیت این حوزه حساس و مهم بدهد نیز، متناسب با واقعیت‌ها و نیازها نبود و به شکل خلاصه ملموس نبوده و نیست.

به همین دلیل آنها راهکار برون‌رفت از بلاتکلیفی‌ها و عقب‌ماندگی‌های قوانین و مقررات در حوزه سایبری را در تشکیل یک کمیسیون ویژه فضای سایبری در مجلس شورای اسلامی دیده بودند که حالا یک سالی از این درخواست هم می‌گذرد و ظاهرا خود نمایندگان درخواست‌دهنده نیز این موضوع را به فراموشی سپرده‌اند.

بیست و هشتم فروردین‌ماه سال 97 بود که یک عضو کمیسیون امنیت ملی از تشکیل کمیسیون ویژه فضای مجازی، آن هم با درخواست روسای سه فراکسیون امید، ولایی و مستقلین ولایی و تقدیم این درخواست به هیات رییسه مجلس خبر داد.

رحیمی، نماینده تهران در آن مقطع همچنین گفت: در پی گسترش فضای مجازی در حوزه‌های اقتصادی، مالی، اجتماعی، آموزشی، خدماتی و فنی و تاثیر روزافزون در زندگی روزمره شهروندان، این کمیسیون با هدف پیگیری تخصصی موضوعات مربوط در دو بخش تقنینی و نظارتی تشکیل می‌شود.

عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجه مجلس افزود: تاکنون مسایل مربوط به فناوری اطلاعات در کمیسیون صنایع و کمیته مخابرات آن کمیسیون مطرح و رسیدگی می‌شد. این نخستین بار است که سه فراکسیون مجلس به اتفاق طرح ساختاری به منظور تشکیل کمیسیونی ویژه را در مجلس به‌طور مشترک مطرح می‌کنند.

اما همان‌طور که ذکر شد یک سالی از این درخواست گذشت و همچنان خبری از نتیجه آن نیست.

کاهش سطح تقاضا از کمیسیون به فراکسیون

شش ماه بعد از این درخواست اما به جای تشکیل "کمیسیون فضای مجازی" شاهد اعلام موجودیت "فراکسیون فضای مجازی" در مجلس شورای اسلامی بودیم.

این اتفاق در روز نخست آبان‌ماه سال 97 و به درخواست 70 نماینده مجلس رخ داد و فراکسیون مذکور اعلام موجودیت کرد.

در خصوص چرایی و اهداف تشکیل این فراکسیون هم اعلام شد چون خبری از سرنوشت تشکیل کمیسیون نشد، تعدادی از نمایندگان در قالب فراکسیون وارد عمل شدند. اگرچه در همان روز اعلام موجودیت وعده‌هایی نیز داده شد از جمله قانون "ساماندهی و حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی" که قرار بود تا پایان سال قبل به صحن علنی مجلس بیاید که این اتفاق نیز رخ نداد و با توجه به سرعت تحولات در فضای سایبری در صورت تصویب در زمانی نامعلوم، چه بسا به سرنوشت سایر قوانین و مقرراتی دچار شوند که یا تصویب می‌شوند اما اجرا نمی‌شوند یا دیگر قابلیت اجرایی شدن ندارند.

اما مروری بر بخش‌هایی از آنچه در روز تشکیل فراکسیون فضای مجازی مجلس مطرح شد، خالی از لطف نیست.

اول آبان ماه 97 رسما اعلام شد که فراکسیون فضای مجازی با عضویت بیش از ۷۰ تن از نمایندگان مجلس در پارلمان تشکیل شده است.

در این مقطع احسان قاضی‌زاده‌هاشمی، عضو کمیسیون فرهنگی که ریاست فراکسیون فضای مجازی را هم به عهده دارد، گفت: مجلس از اسفند ماه سال گذشته به صورت ویژه به موضوع فضای مجازی ورود پیدا کرد و با برگزاری جلسه غیرعلنی، چهار ساعته به صورت خاص به حوزه فضای مجازی پرداخته است.

وی افزود: مجلس ابتدا تصمیم گرفت، ضمن تشکیل یک کمیسیون ویژه برای حوزه فضای مجازی و همچنین تشکیل کمیته‌ای در ذیل کمیسیون فرهنگی با عنوان کمیته فضای مجازی با تعداد چهار نماینده فعالیت خود را آغاز کند، اما با توجه به اهمیت این فضا، فراکسیونی متشکل از 71 نماینده مجلس با حضور نمایندگانی از کمیسیون‌های مختلف تشکیل شد.

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس یادآور شد: پیش از این، مجلس، فراکسیون‌هایی در حوزه رسانه، اطلاع‌رسانی، مطبوعات و روزنامه‌نگاری داشت، اما فراکسیون فضای مجازی یک فراکسیون همه‌جانبه‌نگر به فضای مجازی است و ارتباطات خوبی را با شورای‌عالی فضای مجازی و همچنین قرارگاه ویژه فضای مجازی در نیروهای مسلح برقرار کرده است.

رییس فراکسیون فضای مجازی مجلس در تشریح دلیل تاخیر در اعلام موجودیت فراکسیون فضای مجازی، گفت: قرار بود پیش از این، یک کمیسیون ویژه فضای مجازی در مجلس تشکیل شود، اما این کمیسیون تشکیل نشد که در نهایت با همفکری اعضای کمیته فضای مجازی کمیسیون فرهنگی به این نتیجه رسیدیم که این فراکسیون را برای ساماندهی در حوزه تقنینی و ارتباط با سایر نهادها و قرارگاه‌های فضای مجازی در کشور تشکیل دهیم.

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس افزود: در حال حاضر طرحی در کمیسیون فرهنگی مجلس درباره ساماندهی و حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی در دست تدوین است، این طرح در مرحله کارشناسی قرار دارد و پیش‌نویس اولیه آن با دریافت نظرات مرکز پژوهش‌های مجلس و کارشناسان حوزه فضای مجازی در حال تدوین است.

قاضی‌زاده‌ هاشمی ادامه داد: امیدواریم تا پایان سال بتوانیم مصوبه‌ کمیسیون فرهنگی درباره این طرح را در اسرع وقت به صحن پارلمان ارایه کنیم، زیرا در این حوزه فاقد قانون هستیم و هیچ محل تقنینی برای پیام‌رسان‌های داخلی و پیام‌رسان‌های خارجی وجود ندارد.

به دنبال خروجی فراکسیون فضای مجازی

اما از اول آبان سال قبل تا کنون سری به آرشیو اخبار زدیم تا ببینیم فراکسیون فضای مجازی مجلس به چه سرنوشتی دچار شده و چه اقداماتی را در دستور کار دارد.

جست‌وجو در این مورد اما خیلی زود به پایان رسید و تمام شد. ما تنها به دو خبر پیرامون این فراکسیون رسیدیم، نخست صدور یک بیانیه کوتاه آن هم در گرما‌گرم تاسیسش یعنی 14 آبان سال قبل با این محور: "پدافند غیرعامل به مثابه دفاع غیر نظامی تمام نهاد‌ها را دربرمی‌گیرد"

دومین خبری که با جست‌وجوی عبارت فراکسیون فضای مجازی مجلس آن هم در یک سایت که عمدتا اخبار تبلیغاتی را پوشش می‌دهد، به آن برخوردیم، خبر بازدید رییس فراکسیون فضای مجازی از تاکسی اینترنتی اسنپ بود! بماند که این شرکت ارایه‌دهنده تاکسی اینترنتی تقریبا و به شکل مرتب مقامات دولتی و نمایندگان زیادی از مجلس را به دفتر خود دعوت می‌کند.

نکته خاصی برای بررسی و قضاوت بیشتر باقی نمی‌ماند و این مطلب نیز همین جا به پایان می‌رسد و اضافه می‌شود به انتهای فهرست بلاتکلیفی‌های حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات. (منبع:عصرارتباط)

دانیال رمضانی - ماجرای حذف تلگرام طلایی و هاتگرام توسط گوگل از روی گوشی کاربران ایرانی، حواشی بسیار جالبی را رقم زد.

تلگرام طلایی و هاتگرام که هر دو محصول یک شرکت داخلی هستند و با مجوز قوه قضاییه همچنان به تلگرام متصل هستند، هر از گاهی خبرساز می‌شوند و اصولا این مدیران دولتی و غیردولتی هستند که معمولا در نقش روابط عمومی یا سخنگوی ایشان وارد عمل شده و به اظهارنظر در خصوص حواشی پیرامون این محصولات می‌پردازند. لذا اصولا از خود شرکت سازنده و مالک این پوسته‌ها با وجود ادعای داشتن 20 تا 25 میلیون کاربر معمولا شاهد هیچ واکنشی نیستیم.

گوگل وارد می‌شود

ماجرای نحوه دسترسی تلگرام طلایی به داده‌های کاربران خود و کاربران تلگرام مدت‌ها مورد بحث و گمانه‌زنی بوده است. قبل‌تر به نقل از وزیر اطلاعات اعلام شد تلگرام‌ طلایی متعلق به جمهوری اسلامی است. ششم آذرماه سال 97 روزنامه شرق نیز به نقل از مجتبی ذوالنور، عضو فراکسیون ولایی مجلس نوشت، وی با گلایه از اینکه حتی یک‌چهارم پهنای باند هاتگرام و طلاگرام را هم به پیام‌رسان‌های داخلی ندادند، گفت: «مسیر فیلترینگ از نقطه صحیحی آغاز شد و همه‌چیز به درستی در حال طی‌شدن بود، ولی در میانه راه، ناگهان یک مانع از فرعی آمد و راه را بست که همان هاتگرام و طلاگرام بود. این امر برخاسته از خواست دولت بود؛ **آیا اکنون که هاتگرام و طلاگرام از سوی یک دستگاه امنیتی در داخل کشور راه‌اندازی شده و کاربران از طریق این دو وارد تلگرام می‌شوند و به‌طور طبیعی یک نسخه از اطلاعات آنها در داخل ذخیره می‌شود، دیگر آن نگرانی درباره حفظ اطلاعات مردم وجود ندارد؟**»

این اظهارات البته با واکنش و اقدام عملی خاصی از سوی او و دیگر نمایندگان مجلس و منتقدانی همچون رییس سازمان پدافند غیرعامل و معاون وقت فضای مجازی دادستانی کل کشور مواجه نشد تا تلگرام طلایی همچنان بدون مانعی جدی به کار خود مشغول باشد.

هفته قبل اما در خبرها اعلام شد که گوگل به عنوان مالک سیستم‌عامل اندروید، راسا وارد عمل شده و در حال حذف تلگرام طلایی و هاتگرام از روی گوشی‌های کاربران ایرانی است. این اقدام از طریق ابزاری به نام Google play protect انجام شد که یک ابزار درون‌برنامه‌ای برای پایش اپلیکیشن‌های گوگل‌پلی محسوب می‌شود.

بر این اساس گوگل در پیغامی این دو نرم‌افزار را بدافزار و ابزاری جهت دسترسی و شنود داده‌های شخصی کاربران از جمله پیامک‌ها، تصاویر و فایل‌های صوتی و ... معرفی کرده و از کاربران خود تقاضای حذف این نرم‌افزارها را برای حفظ امنیت و حریم خصوصی داشت.

**البته که این پیام گوگل کاملا موذیانه و شیطنت‌آمیز محسوب می‌شود، زیرا تقریبا با این تعریف گوگل، تمامی اپلیکیشن‌های دنیا مشمول شنود و دسترسی به اطلاعات خصوصی کاربران هستند. کما اینکه این دسترسی‌ها و گاه به مراتب بیش از آن نیز در میلیون‌ها اپلیکیشن موجود روی گوگل‌پلی مرسوم است.**

ناگفته نماند که اصولا اپلیکیشن‌ها برای ارایه خدمات خود باید به برخی داده‌های موجود روی گوشی کاربران دسترسی داشته باشند، در غیر این‌صورت اصلا امکان کار کردن ندارند.

باز گردیم به ادامه ماجرا یعنی ادعای برخی کاربران تلگرام طلایی و هاتگرام که مدعی بودند گوگل این دو اپلیکیشن را از روی گوشی‌هایشان حذف کرده است.

وزیر ارتباطات وارد می‌شود

این اخبار و شایعات در حال اوج‌گیری بود که محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات که معمولا به موج‌های ایجاد شده در شبکه‌های اجتماعی واکنش نشان می‌دهد، نیز وارد عمل شد و یک توییت بسیار پر سر و صدا زد.

متن کامل توییت او به این شرح بود: «برای حق‌الناس در دی۹۶ گفتیم «همه» پوسته‌های فارسی تلگرام فاقد امنیت هستند و البته بر اساس جمع‌بندی مرکز ملی فضای‌مجازی عمل کردیم. اکنون ۱۲۷ پوسته غیررسمی در کشور هست. باحذف دوتا از آنها باید دید مدعیان داخلی و خارجی از بقیه و محل تامین بودجه آنها خواهند گفت یا روزه سکوت خواهند گرفت؟»

این توییت وزیر ارتباطات اما با واکنش‌های تند و تامل‌برانگیز کاربران زیادی مواجه شد که برای جلوگیری از اطاله کلام از یکسو و غیرقابل انتشار بودن محتوای برخی از آنها به علت اتهامات موجود در آنها، از خیر آن می‌گذریم.

اگرچه که برخی از کاربران از وزیر ارتباطات پرسیده بودند که اگر حق‌الناس زیر سوال رفته، پس نقش و اقدام وزارت ارتباطات در این خصوص چیست؟

اما پست وزیر ارتباطات در توییتر یک پیام مهم دیگر داشت. او گفته بود برای حق‌الناس از دو سال قبل (دی‌ماه 96) هم گفته بودیم که این پوسته‌ها ناامن هستند.

**با استناد به توییت اخیر وزیر ارتباطات و تایید و تاکید دوباره او که دو سال است می‌گوییم این پوسته‌ها ناامن هستند، لذا به تبع آن می‌توان این برداشت را داشت که پس اقدام گوگل در حذف تلگرام‌طلایی و هاتگرام نیز در راستای حق‌الناس و دفاع از امنیت کاربران ایرانی این اپلیکیشن‌ها بوده است!**

متعاقب این بحث و جدل‌ها در اتفاقی جالب کافه‌بازار که یک پلتفرم داخلی اندرویدی و مورد وثوق وزارت ارتباطات نیز محسوب می‌شود، دو اپلیکیشن تلگرام‌طلایی و هاتگرام که مورد تایید مسوولان کشور هستند را حذف کرد و به کاربران متقاضی این اپ‌ها این پیام را به نمایش گذاشت: «متاسفانه برنامه مورد نظر شما یافت نشد.»

معاون وزیر ارتباطات وارد می‌شود

در حالی‌که موج انتقادات به وزیر ارتباطات و نحوه برخورد دوگانه با تلگرام طلایی که از یکسو مورد تایید مسوولان است و از یکسو مسوولان دیگر آن را ناامن می‌دانند، بالا می‌گرفت، وزیر ارتباطات (ظاهرا برای کاهش فشارها) یک توییت دیگر با این مضمون منتشر کرد:

«گزارش سازمان فناوری اطلاعات حاکی از آن است که حذف برنامه‌های ایرانی در سیستم‌عامل اندروید صرفا محدود به پوسته‌های یک پیام‌رسان نبوده است بلکه برخی برنامه‌های کسب‌و‌کارهای ایرانی را نیز در برگرفته است. تروریسم اقتصادی آمریکا در حال تسری به اقتصاد فضای مجازی است!»

**اگرچه هیچ جزئیاتی از گزارش مذکور که ظاهرا سازمان فناوری اطلاعات تهیه کرده منتشر نشد و نامی هم از دیگر برنامه‌های کسب‌وکارهای ایرانی که به جز دو پوسته مذکور مشمول حذف شده‌اند، ارایه نشد.**

متعاقب این توییت، رییس سازمان فناوری اطلاعات و معاون وزیر ارتباطات نیز توییتی با این مضمون منتشر کرد: «دوسال است که پژوهشگاه فاوا در حال طراحی از سیستم‌عامل بومی است تا تاب‌آوری کشور در برابر تروریسم اقتصادی آمریکا تقویت شود. فراخوانی برای همکاری متخصصان در این زمینه منتشر می‌شود تا #همه‌باهم از کسب‌وکارهای بومی در برابر یک‌جانبه‌گرایی‌ها دفاع کنیم. راه سخت اما ناگزیر است!»

به این ترتیب بخشی از کارشناسان و فعالان توییتری نیز که روی عباراتی همچون سیستم‌عامل بومی و ملی حساسیت دارند، سرگرم این بخش از ماجرا شدند.

**بماند که تقریبا ساخت سیستم‌عامل بومی برای گوشی‌های موبایل تقریبا موضوعی انحرافی و منتفی است و در حالت خوشبینانه اگر در دستور کار هم قرار گیرد یا به عمر دولت و مدیران فعلی قد نمی‌دهد و در حالت خوشبینانه‌تر اگر هم عملیاتی شود، به سرنوشت دیگر نمونه‌های بومی و ملی که از آنها استقبال نشد، دچار خواهد شد.**

آیا گوگل مراقب امنیت ایرانی‌ها است؟

اما فارغ از سرنوشت، سیستم‌عامل بومی! و تلگرام طلایی که از این بالا و پایین‌ها زیاد دیده و روزهای به مراتب سخت‌تر را بدون دغدغه پشت سر گذاشته، ما همچنان با انبوهی از دوگانگی‌ها و پرسش‌های بی‌پاسخ درخصوص انواع اپلیکیشن‌ها و پیام‌رسان‌هایی مواجه هستیم که یک مسوول آن را تایید می‌کند و مسوول دیگر آن را ناامن می‌داند. اتفاقی که مشابه آن تقریبا در هیچ کشور دیگری پیدا نمی‌شود.

از سوی دیگر یکی از دلایل فیلترینگ تلگرام بحث انتقال داده‌های مردم به خارج از مرزهای کشور و به دست افراد مجهول‌الهویه بود که امروز می‌دانیم فردی به نام پاول دوروف که البته یک بار نیز برای مذاکره با وزیر ارتباطات به تهران آمده، صرفا ویترین کار محسوب می‌شود.

لیکن اکنون و با منتفی شدن جدایی تلگرام طلایی، هاتگرام، موبوگرام و دیگر 127 پوسته مورد اعلام وزیر ارتباطات به تلگرام، این پرسش نیز همچنان باقی می‌ماند که آیا واقعا دعوا و محل اشکال خروج اطلاعات کاربران به خارج از کشور بود یا آنکه امکان دسترسی طرف‌های مختلف به این داده‌ها مساله بود؟

اما باز گردیم به پرسش مهم و تیتر این مطلب که آیا واقعا گوگل مسوول تامین امنیت ایرانی‌ها است و به حق‌الناس اهمیت می‌دهد و باید از این بابت و در سایه بلاتکلیفی‌های داخلی از او قدردان باشیم؟!

پاسخ کوتاه این پرسش این است: قطعا نه! گوگل یک شیطان تمام‌عیار است و نه تنها به امنیت کاربران خود در سراسر جهان کوچک‌ترین و کمترین اهمیتی نمی‌دهد، بلکه تمام اطلاعات کاربران خود در سراسر دنیا را خرید و فروش می‌کند و امروز یکی از گنجینه‌های بی‌نظیر و باارزش‌ترین دارایی‌های جاسوسی و امنیتی نهادهای اطلاعاتی آمریکا به شمار می‌رود.

خدمات به ظاهر رایگان گوگل به کاربرانش در حکم پروراندن آنها برای ذبح‌شان است و امروز هیچ‌کس در دنیا تردیدی در این خصوص ندارد.

به عبارت دیگر پرونده گوگل و زیرمجموعه‌هایش به قدری تاریک و سیاه است که اصولا نمی‌توان از عنوان یک "شرکت" برای آن استفاده کرد و باید دنبال نام دیگری برای او بود.

**هنر شرکتی که درآمدش از مجموع درآمد ناخالص چند کشور نیز فراتر می‌رود، در اعتمادسازی و فراهم‌آوردن لشگری از عالی‌ترین متخصصان در حوزه‌های متعدد از روان‌شناسی، تبلیغات و ارتباطات گرفته تا امنیت، فروش و بازاریابی و غیره است.

گوگل از یکسو به کاربرانش در سراسر دنیا این پیام را ارسال می‌کند که مثلا فلان اپلیکیشن (که متعلق به گوگل نیست) و روی گوشی شما نصب است ناامن بوده و در حال جاسوسی از شما است تا نشان دهد چقدر به امنیت و حریم خصوصی کاربرانش اهمیت می‌دهد و از سوی دیگر خود بزرگ‌ترین جاسوس تاریخ بشریت به شمار می‌رود که به علت حجم گسترده جاسوسی‌ها و از بین بردن حریم خصوصی کاربران، حتی از پدر و مادر و همسرشان، کاربرانش را بهتر می‌شناسد.**

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

«تسری تروریسم اقتصادی آمریکا به اقتصاد فضای مجازی» که وزیر ارتباطات و معاونش آن را مطرح می‌کنند، نه حرف جدیدی است و نه کشف جدید.

این اتفاق از حدود 30 سال قبل کلید خورده و حتی می‌توان گفت پرونده آن نیز تقریبا بسته شده است. اقتصاد فضای سایبری سال‌ها است که در دستان آمریکا است و حالا بسیاری از کشورها به نوعی مستعمره مجازی ایشان محسوب می‌شوند که در آن قوانین یکطرفه و کاپیتولاسیون‌های سایبری خود را وضع می‌کند و دست هیچ‌کس هم به جایی بند نیست.

به همین دلیل است که چینی‌ها و روس‌ها از سال‌ها قبل در یک تصمیم استراتژیک و ملی، راه خود را برای استقلال مجازی در پیش گرفته‌اند و حالا حتی متحدان اروپایی آمریکا نیز در تلاش برای نجات خود از این وضعیت هستند.

**ما هم در حال توییت‌بازی و شعار و پاسکاری مسوولیت‌های خود هستیم تا دوران مسوولیت‌مان سپری شود و از این صندلی به صندلی دیگری ارتقا پیدا کنیم و روزگار را سپری کنیم! **