ITanalyze

تحلیل وضعیت فناوری اطلاعات در ایران :: Iran IT analysis and news

ITanalyze

تحلیل وضعیت فناوری اطلاعات در ایران :: Iran IT analysis and news

  عبارت مورد جستجو
تحلیل وضعیت فناوری اطلاعات در ایران

۱۶۴ مطلب با موضوع «e-learning» ثبت شده است

تحلیل


رسالت آموزش در عصر اطلاعات

پنجشنبه, ۱۵ ارديبهشت ۱۳۸۴، ۰۹:۴۶ ق.ظ | ۰ نظر

تکفا - برای همه‌ی ما صحنه‌ی دانش‌آموز روستایی در پای تخته سیاه احساس خاصی برمی‌انگیزد. حسی آمیخته از پاکی و صداقت و عشق. بوی گچ و تخته ناخودآگاه ما را به منزلگاه آرامش‌بخش زمان‌ها و زبان های کودکانه می‌برد و برای لحظه‌ای در حرم امن این خانه‌ی زیبا که روزی در آن قسم خوردیم فرزندان خوبی برای ایران باشیم، می‌توانیم دوباره با اشک‌های شوق و حسرت بیم و امید لحظه‌ای که مادر برای اولین بار دستان ما را به دستان گرم معلم پیوند زد به یاد آوریم.

امروز در این نقطه از زمان در جایی ایستاده‌ایم که قادریم قطعه‌های زمان را در کنار هم قرار دهیم و تصویری واضح از آنچه بر ما گذشته و آنچه به دست آورده‌ایم را نظاره‌گر باشیم. انشاهایی که زمانی در تفسیر توانا بود هر که دانا بود می‌نوشتیم، لاجرم در اکوسیستم محیطی تبدیل به ذراتی شده که باید برای تداوم بقا آن را استنشاق کنیم. جمله‌های زیبایی که در مقایسه ثروت و علم می‌نوشتیم دیگر خاطره‌ای عجیب‌تر از اثبات گردی زمین است، چراکه در جایی قرار داریم که علم برابر ثروت است.

هم‌اکنون پس از پشت سرگذاشتن صخره‌های پرپیچ و خم عمر در پایین صخره‌ای ایستاده‌ایم که اگر از آن بالا نرویم، گرمای خورشید علم و آگاهی را هرگز لمس نخواهیم کرد و ماندن هم مساوی مرگ است.

در این بحران اگر لحظه‌ای چشم‌ها را ببندیم، دیگر هرگز باز نخواهیم کرد. مجسمه‌های یخ‌زده‌ای خواهیم بود از جهل. جهل در مقابل دانشی که پشت‌کوهی‌ها مدت‌هاست در حال فراگیری آنند و ما در سرمای این جهل حتی قدرت بیان دردهایمان را هم نخواهیم داشت.

چگونه می‌توان این صخره‌ی صاف را در چنین شرایط دشواری پیمود. اولین رمز آن نخوابیدن است، نترسیدن، جسارت و امید به موفقیت و وقوف به این نکته که قرار نیست طنابی از بالا برای نجات بیاندازند و پی بردن به این امر که ما تنهاییم و قطعاً اگر با طنابی که از بالا می‌آید خودمان را نجات دهیم، طنابی است که عمری برای زنده ماندن به گردن خواهیم داشت. در این بحران تعقل، تفکر و تلاش تنها راه رهایی است.

بلی در عصر اطلاعات، دانایی رمز بقاست. در عصر اطلاعات و جامعه‌ی اطلاعاتی، تک‌تک عناصر جامعه باید مجهز به دانش روز باشند و شاید مقدم‌تر از هر گروه دیگری. هنگام آن است که کسانی که در آموزش ابتدایی، متوسطه و عالی مشغولند، آستین‌ها را بالا زده و به مدد چراغ جادویی دانش روز، طلسم دیو جهل را بشکنند. این رسالت تک‌تک ما است. هرچند چشم‌ها به سیستم آموزشی کشور دوخته شده و همه منتظر دمیدن تحول از آن افق می‌باشند، راه سختی به نظر می‌آید و موانع اصلی ما در این راه سیستم‌های پوسیدة اداری و آموزشی است. از طرفی باید به سرعت حرکت کرد تا از خطر شکاف دیجیتالی که همانند زلزله‌ای هولناک کشورهای در حال توسعه را هر چه عمیق‌تر در لایه‌های تاریک زمان فرو می‌برد مصون بمانیم و از طرف دیگر قبل از پیروی محض از الگوهای آماده کشورهای توسعه یافته، باید فکری برای پایه‌های پوسیده سیستم آموزشی که حتی جوابگوی عصر صنعتی نیز نبوده باشیم.

پیدایش نگرش‌های نوین در سیستم آموزشی کشور و ارائه راه‌حل‌های مناسب برای اجرای سیستمی در گستردگی کشوری که به تعداد کل جمعیت برخی از کشورهای جهان دانش‌آموز و جمعیت جوان دارد کار ساده‌ای نیست و نیاز به طرح راهبردی محکم و متقنی دارد که بتواند جوابگوی نیازهای اطلاعات باشد.

با آگاهی از این امر که فناوری اطلاعات و ارتباطات ضعف‌ها را سریع‌تر به ضف و قوت‌ها را سریع‌تر رشد می‌دهد، لذا نگرش نوین سیستم آموزشی که هم‌اکنون در نظام آموزشی کشور در حال نقد و بررسی است و قرار است محصول دانش‌آموز پژوهنده و سازمان یادگیرنده را برای جامعه اطلاعاتی ایران به ارمغان آورد از ضرورت‌ها و پیش‌نیازهای بلامنازع و حیاتی بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش به نظر می‌رسد.

همچنین تولید محتوا پیش‌نیاز دیگر بکارگیری این فناوری در آموزش و پرورش می‌باشد. چه ورود رایانه در مدارس بدون محتوای کافی ابزاری برای ترویج فرهنگ غربی در سنینی است که به شدت به بنیان‌های فرهنگی کشور لطمه خواهد زد.

مسلم است پس از پشت سر گذاشتن پیش‌نیازهای اصلی، آموزش مربیان و معلمان، خانواده‌ها و نهایتاً سخت‌افزار و شبکه دسترسی از دغدغه‌های بعدی بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش خواهد بود.

در عصری که فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان ابزار توانمندساز اندیشه و در امتداد فکر انسان‌ها، هر لحظه در حال تولید و توزیع اطلاعات است، به نظر می‌رسد رسالت اصلی نظام آموزشی تعلیم و تربیت انسانی است که بتواند با توجه به اطلاعاتی که در هر لحظه در دست دارد بهترین انتخاب را انجام دهد و در هجوم حجم حیران کننده اطلاعات بر هویت خود حاکم بماند.

دانش‌آموز پژوهنده - سازمان یادگیرنده

پنجشنبه, ۱۵ ارديبهشت ۱۳۸۴، ۰۹:۴۶ ق.ظ | ۱ نظر

تکفا - در حال حاضر، وزارت آموزش و پرورش سرگرم تهیه‌ی سند راهبردی توسعه کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش است. در این راستا شعار تربیت دانش‌آموز پژوهنده و ایجاد سازمان یادگیرنده را به عنوان چشم‌انداز این توسعه انتخاب نموده است. گزینش این شعار، براساس تحلیل جایگاه نیروی انسانی در دوران جدید است که وزارت آموزش و پرورش به عنوان اصلی‌ترین تأمین‌کننده‌ی نیروی انسانی مورد نیاز جامعه، می‌بایست از هم‌اکنون دغدغه تربیت چنین انسانی را داشته باشد.

در این مقاله به تحلیل و تشریح چشم‌انداز توسعه‌ی فناوری در آموزش پرداخته شده است.
ضرورت:

اگر این تعبیر را بپذیریم که هر یک از فناوری‌ها در جهت گسترش یکی از توانمندی‌های بشر به وجود آمده است (خودرو در جهت گسترش اندام‌های حرکتی بشر، ابزار اپتیک در جهت گسترش دید و ...)، فناوری اطلاعات نیز در جهت گسترش توانمندی‌های اندیشه‌ی انسان تکوین یافته است. به تعبیری دیگر، فناوری اطلاعات، فن بهره‌برداری از اندیشه انسانی است. بهره‌برداری بهینه از اندیشه، سپردن امور شناخته شده، تکراری و غیرخلاق به ماشین (از طریق خودکارسازی عملیات) و آزادسازی اندیشه و مهارت‌های انسانی جهت مکاشفه در ناشناخته‌هاست. بدین لحاظ حوزه عمل فناوری اطلاعات و آموزش تقریباً یکی است. این انطباق موجب گردیده است تا تأثیرپذیری حوزه‌‌ی آموزش از این فناوری نسبت به سایر حوزه‌ها بنیادی‌تر باشد؛ به طوری که بسیاری از کشورها در توسعه کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش به بازآفرینی (Reinvention) نظام آموزشی و نه بازسازی آن می‌اندیشند. هم‌اکنون تحول در نظام‌های آموزشی آغاز شده است، ولی آنچه ما شاهد آنیم، هنوز از نتایج سحر است. دگرگونی بنیادی در راه است و این دگرگونی علیرغم میل ما اتفاق می‌افتد.

فناوری اطلاعات همانند سایر فناوری‌ها، ابزار توانمندسازی است و فی‌نفسه حامل ارزش نیست. اما می‌تواند به توسعه‌ی ارزش‌ها و یا ضدارزش‌ها منجر گردد.

شاید کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش ناگزیر باشد، اما شیوه و هدف کاربرد آن، قطعاً انتخابی است. انتخاب هوشمندانه می‌تواند به خروج از دور باطل عقب‌ماندگی بیانجامد و دنباله‌روی کورکورانه، می‌تواند به تشدید اضمحلال ارزش‌ها و بی‌هویتی منجر شود.
دانش‌آموز پژوهنده

بنا به تعریف، فناوری اطلاعات، روش‌ها و امکانات پردازش و انتقال اطلاعات است که هدف از کاربرد هوشمندانه‌ی آن افزایش نظم (در حوزه اجرا) و یا آگاهی (در حوزه اندیشه) است.

فناوری اطلاعات این توانایی را دارد که تضاد ظاهری نظم و آگاهی را به نفع توسعه حل نماید و همواره قالب نظم را متناسب با محتوای آگاهی سامان دهد و از این طریق نظم را بر بنیان آگاهی استوار سازد.

فناوری اطلاعات از یک سو با نظم بخشیدن به حوزه‌ی اجرا، آن دسته از فعالیت‌های اجرایی را که تکراری و فاقد خلاقیت‌اند، به سمت خودکارسازی و ماشینی‌شدن پیش می‌راند و از این طریق انسان را آزاد می‌کند تا به آنچه ویژه انسان است یعنی اندیشه بپردازد و از سوی دیگر با تغذیه اطلاعاتی حوزه اندیشه، بهره‌وری را در این حوزه در جهت حقیقت‌یابی (پژوهش) و تولید دانش افزایش می‌دهد. پژوهش کاربردی، طراحی دقیق‌تر و اجرای روان تر را موجب می‌گردد و اجرای روان، زمینه‌ی خودکارسازی هرچه بیشتر را فراهم می‌سازد و این چرخه ادامه می‌یابد و حاصل آن رها شدن هرچه بیشتر بشر از روزمرگی و جلوس در جایگاه رفیع حقیقت‌یابی (تحقیقات) است. بدین لحاظ دوران آینده، دوران پژوهش است.

مأموریت آموزش و پرورش، تربیت دانش‌آموزان برای ورود به دوران آینده - عصر اطلاعات - است و براساس تحلیل فوق، اصلی‌ترین ویژگی نیروی انسانی دوران جدید پژوهندگی است. بدین لحاظ آموزش و پرورش از هم‌اکنون می‌بایست تربیت دانش‌آموز پژوهنده را در دستور کار خود قرار دهد.

انسان فطرتاً حقیقت‌جوست و آموزش و پرورش می‌بایست مساعی خود را در تکوین مهارت‌های حقیقت‌یابی (پژوهندگی) در دانش‌آموزان به کار بندد.

دانش‌آموز پژوهنده، انسانی است خلاق که مهارت لازم در آموختن، درست اندیشیدن و به کارگیری منابع در دسترس برای پویش هدف را کسب کرده است.

مهارتِ آموختن، بستر و زیرساخت آموختن سایر آموزه‌هاست. در این بستر، امکان تلفیق آموخته‌ها و خلق دانایی به وجود می‌آید و بدون این زیرساخت، آموخته‌ها، جزایر جدا از هم و بدون زایشی خواهند بود که منجر به بصیرت و فرهیختگی نخواهند شد و شعار تعلیم و تربیت امروز یعنی آموختن را باید آموخت ناظر بر همین مطلب است.

درست اندیشیدن، متناسب است با درجه درستی مدل‌های ذهنی (شناخت) که آن نیز محصل فرایند یادگیری است. انسان و به معنی اخص آن دانش‌آموز، از دریچه‌ی این مدل‌ها به جهان می‌نگرد (حوزه های عاطفی و شناختی) و به نسبت نهادینه‌شدگی این مدل‌ها، ماهرانه زندگی می‌کند (حوزه روانی - حرکتی).

آموختن مهارت در به کارگیری منابع در دسترس، یعنی آموختن کار گروهی، یعنی آموختن ارتباط با معلم، یعنی آموختن ارتباط با اولیاء و جامعه، یعنی آموختن ناوبری در پایگاه‌های اطلاعاتی و اینترنت، یعنی آموختن استفاده از فناوری‌ها از جمله فناوری اطلاعات، یعنی آموختن استفاده از کتاب و منابع کمک‌آموزشی، یعنی آموختن ... . خلاقیت دانش‌آموز ارتباط مستقیمی با مهارت وی در به کارگیری منابع در دسترس دارد و این مهارت خود قابل آموختن است.

خلاقیت، مهارتی است که خداوند اکسیر آن را در سرشت انسان دمیده است که شیوه‌های مختلف آموزش می‌تواند آن را شکوفا و یا پژمرده سازد.

عامل دیگری که در تسریع و تسهیل فراگیری نقش اساسی دارد. سامان‌یافتگی منابع در دسترس است. این سامان‌یافتگی خدمتی است که محیط آموزشی و جامعه به دانش‌آموز ارایه می‌نماید. این سامان‌یافتگی تمام منابع را از جمله سامان‌یافتگی معلم، آموزشگاه، دوره‌های آموزشی، محتویات دروس، شکل و ترتیب ارایه‌ی مطالب کتاب، پایگاه‌های اطلاعاتی و ... شامل می‌گردد.

ترکیب سامان‌یافتگی منابع (خدمت ارایه شده توسط محیط آموزشی) و آموزش دانش‌آموز‌محور شرایط ایده‌آل را برای بروز خلاقیت فراهم می‌آورد. اگرچه خلاقیت دانش‌آموز می‌تواند بر بسیاری از سامان‌نیافتگی‌ها و ناهنجاری‌ها، پل زده و گذر کند. لیکن در این صورت اکسیر خلاقیت صرف مواردی گردیده است که نیاز به خلاقیت نداشته است و صرفاً این اکسیر به دلیل هرج و مرج در سطوح بالاتر، هزینه شده است.
سازمان یادگیرنده

وظیفه هدایت و تدارک دانش‌آموزان برای پیمودن مسیر و رسیدن به ویژگی‌دهندگی، بر عهده‌ی نظام آموزشی است. نظام آموزشی بستری است برای پرورش دانش‌آموزانی که چون انسان مختارند و چون توانایی آن را دارند که با انتخاب درست در جایگاهی برتر از فرشته قرار گیرند. اما به ضرورت سن هنوز مهارت لازم برای انتخاب بهینه را فرانگرفته‌اند و لذا نیاز به هدایت و راهنمایی دارند.

بستری که شایستگی پرورش دانش‌آموز پژوهنده را دارد، خود می‌بایست از ویژگی‌هایی برخوردار باشد که تحت عنوان یادگیرندگی مطرح گردیده است.

سازمان یادگیرنده، با تحول نه به عنوان یک اتفاق و یا یک پروژه مقطعی، بلکه به عنوان فرایندی دایمی برخورد می‌نماید. سازمان یادگیرنده، توانایی ارتقاء دارد، می‌تواند بشناسد، براساس شناخت طراحی نموده و اهداف و ضوابط اجرایی را معین کند، براساس این ضوابط برنامه‌ریزی و اجرا نماید، حاصل اجرای فعالیت‌ها را به صورت دایمی و فراگیر مورد سنجش و ارزش‌یابی قرار دهد، انحرافات را تحلیل و از این طریق بازخورد لازم برای تکامل شناخت (یادگیری) را فراهم سازد، شناخت کامل‌تر، طراحی طبیعی‌تر و در نتیجه اجرای روان‌تر را در پی خواهد داشت. سازمان یادگیرنده صرفاً یک شعار نیست، بلکه اندام‌هایی دارد که در جهت وظایف فوق ساماندهی شده‌اند. اطلاعات در این سازمان زینت نیست، بلکه ضرورت اجرای فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری‌هاست.

یادگیرندگی، وجه مشترک سازمان و دانش‌آموز است، لذا می‌تواند از مدل واحدی تبعیت نماید. طراحی مفهومی این مدل می‌تواند اولین گام در توسعه کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش تلقی گردد.

استفاده از فناوری اطلاعات در مدارس

پنجشنبه, ۱۵ ارديبهشت ۱۳۸۴، ۰۹:۴۱ ق.ظ | ۰ نظر

تکفا - اینکه فناوری اطلاعات باید مورد استفاده سیستم آموزشی کشور قرار گیرد، شاید جای شک وجود نداشته باشد. سؤال عمده این است که چگونه باید به این مهم جامه‌ی عمل پوشاند.

روش‌های پاسخ‌دهی به سؤالات مطابق تجارب قبلی در جامعه ما بسیار کند و در مبحث IT اینچنین پاسخی قابل استفاده نخواهد بود.

روش‌های استفاده شده در جامعه‌ی ما برای پاسخ‌دهی به سؤالات کلان معمولاً بر مدیریت متحرک استوار می‌باشد، مانند مسیری شبیه آنچه در ذیل می‌آید.

دیگران به توسعه IT در سیستم آموزشی چگونه پرداخته‌اند؟ در چه زمانی شروع کردند؟ در آن زمان چه شرایط و امکاناتی داشتند؟ در آن زمان IT در دنیا در چه وضعیتی بود؟

شما تصور کنید پاسخ‌دهی به سؤالات فوق به چه زمانی احتیاج دارد؟ 6 ماه، 1 سال. هر چه باشد این زمان در عمر IT بسیار طولانی است. پس باید دوباره جواب‌ها را اصلاح نمود و این یعنی کندی و لختی بیشتر.

پس باید از همین لحظه شروع کرد. از کجا شروع کنیم. از تهران یا شهرستان‌ها. از منطقه یک یا از منطقه بیست. از مدرسه A یا مدرسه B. باید از هر جایی که امکان دارد شروع کرد. مطابق با شرایط و امکانات ویژه‌ی آن‌جا (رجوع شود به مقاله‌ی ارایه شده در کنفرانس Earn مسکو تحت عنوان «سیستم‌های مکمل در آموزش و پرورش» در آدرس www.Alborzsch.ir).

در همین راستا و براساس همین نگرش، ما کار را در مرکز تحقیقات و پژوهش دکتر چمران دبیرستان البرز شروع کردیم که می‌تواند به عنوان یک الگوی عملی مورد استفاده قرار گیرد.

ما کار خود را با بخش کوچکی از دانش‌آموزان (حدود 100 نفر) شروع کردیم؛ با هدف استفاده از اینترنت در آموزش دروس دبیرستانی. ابتدا دروش فیزیک و شیمی برای دانش‌آموزان سال اول دبیرستان در نظر گرفته شد و در ادامه راه محیط کاری برای دانش‌آموزان چنان فراهم گردید که بتواند در مورد آنچه که بحث می‌شود، خوب بیاندیشند و خوب مشاهده کنند.

خلاصه‌ی آنچه انجام شد، بدین قرار است که به دانش‌آموزان Internet explorer, WinXP، موتورهای جستجو چون Yahoo و Front page آموزش داده شد. سپس تحقیقات و پژوهش از طریق اینترنت را به صورت عملی با مدرسین انجام دادند و نتایج کارهای خود را از طریق Front page به صورت یک محصول آماده نمودند و در نمایشگاهی این محصولات را در معرض دید دیگران قرار دادند.

از نتایج مهم حاصل شده باید به آشناشدن دانش‌آموزان با مفاهیم شبکه به صورت عام و شبکه اینترنت به صورت خاص نام برد، زیرا اثرات شبکه بسیاری از مفاهیم رایج گذشته را دگرگون نموده است. ذکری از پارامترهای مؤثر در کار در پایان مناسب به نظر می‌رسد، هرچند که بررسی تفصیلی آنها مجال بیشتری را طلب می‌کند.

1- عموم دانش‌آموزان، کار جدی با کامپیوتر را تجربه نکرده‌اند و این خود باعث کندی کار در ابتدای حرکت ما بود و روش‌های پیش‌بینی و اجرا گردید که این اثر را تعدیل نماید.

2- دانش‌آموزانی که در این طرح حضور داشتند، هم کلاس عادی فیزیک یا شیمی را می‌گذراندند و هم از طریق اینترنت و کامپیوتر به این موضوعات پرداختند. اثر این دو روش توأم، یعنی روش سنتی و روش بر مبنای IT بر دانش‌آموزان جزء موضوعاتی بود که در این طرح مورد بررسی قرار گرفت.

3- ابزارهایی که از طریق اینترنت و کامپیوتر مورد استفاده دانش‌آموزان قرار می‌گرفت، از طریق مدرسین مورد کارشناسی قرار می‌گرفت که به صورت مناسبی در ساختار آموزشی گنجانیده شود.

4- از موضوعات مهم دیگر، برخورد مدرسین سنتی با روش جدید بود، به گونه‌ای که این برخورد کمترین مشکلات را به بار آورد.

امیدواریم که با شناخت بهتر تجربه حاصل آمده، بتوان گام‌های مؤثر بیشتری در آینده برداریم؛ چه برای دبیرستان البرز و چه دیگر مدارس کشور.

جلال حشمت‌پناه

IT در خدمت آموزش پزشکی

پنجشنبه, ۱۵ ارديبهشت ۱۳۸۴، ۰۹:۳۵ ق.ظ | ۱ نظر

تکفا - مقدمه: دکتر عباس فروتن، پزشک و متخصص فیزیولوژی و استادیار دانشگاه شهید بهشتی است. اما به غیر از تدریس، دل‌مشغولی دیگری هم دارد. او در این دانشگاه، مرکزی را با عنوان «مرکز آموزش از راه دور» ایجاد کرده و روی بحث دانشگاه مجازی کار می‌کند و در این زمینه به تجربیات ارزشمندی دست یافته است.

خبرنگار تکفا در گفت و گویی با دکتر فروتن، فرصت‌ها و موانع آموزش از راه دور و نقش انفورماتیک و IT در علم پزشکی را به بحث گذاشته است که در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
آقای دکتر، ضمن معرفی خود بگویید چه شد که به مبحث آموزش از راه دور علاقه‌مند شدید؟

من، عباس فروتن، پزشک و متخصص فیزیولوژی و استادیار دانشگاه شهید بهشتی هستم و مدتی نزدیک به یک سال و نیم است که «مرکز آموزش از راه دور» را در این دانشگاه راه‌اندازی کرده و در آن، به بررسی شیوه‌های بهینه‌سازی کلاس درس با استفاده از امکانات IT مشغول هستم.

سابقه توجه و علاقه‌مندی من به مسأله نقش IT در پزشکی به دوران جنگ تحمیلی برمی‌گردد. در آن زمان، به کار آموزش در بیمارستان‌های صحرایی، همراه با اطلاع‌رسانی سریع و دقیق می‌پرداختیم. پس از پایان جنگ، تجارب ارزنده‌ای که به دست آمده بود، منجر به راه‌اندازی و تأسیس واحدی در دانشگاه شهید بهشتی با عنوان "طب حوادث" شد.

وارد کردن مطالب گردآوری شده برای این واحد درسی به کامپیوتر و سپس آشنایی با محیط وب و پایگاه‌های داده، یک تحول فکری در من ایجاد کرد و بحث دانشگاه مجازی، از آنجا که موجب صرفه‌جویی در زمان می‌شود و کاربرد مؤثری دارد، توجه مرا جلب کرد.
در این مدت، چه فعالیت‌هایی در زمینه‌ی آموزش مجازی و آشناسازی دانشجویان و استادان با این موضوع انجام داده‌اید؟

ابتدا باید بگوییم که ما به دنبال بهینه‌سازی کلاس درس مجهز به کامپیوتر بوده‌ایم، نه ایجاد کلاس‌های درس کاملاً مجازی. یعنی سعی داریم کلاس‌هایی را تدارک ببینیم که به امکانات روزآمد جهت تدریس مجهز باشند. به همین منظور یکی از دروس روتین را با امکاناتی که تهیه شده، هم به شکل ارتباط اینترنتی و راه دور و هم به صورت کلاس عادی برگزار کردیم که به تجربیات عملی مفیدی دست یافتیم.

استادان، معمولاً در زمینه چگونگی طراحی دوره، گذاشتن آن روی وب، ارزش‌یابی و اجرای گروه‌های سیستمی سؤالات و ابهاماتی داشتند. بنابراین، در مدت یک سال، بیش از 200 نفر از استادان مورد آموزش قرار گرفتند و موفق شدیم به آنان در طراحی یک نمونه‌ی درسی و قرار دادن آن روی وب کمک کنیم.

در همین زمینه، حدود 200 نفر از دانشجویان پزشکی، 40 نفر از رزیدنت‌های خارجی، 21 نفر از دانشجویان دکترای فیزیولوژی، 6 نفر از دانشجویان مهندسی پزشکی و 12 نفر از دانشجویان کارشناسی ارشد پرستاری آموزش دیده‌اند.

از سوی دیگر سمینارهای مختلفی نیز به منظور بسترسازی برگزار شده است.

در همین راستا 18 کارگاه آموزشی نیز به صورت کلاس برگزار شد و پس از آن نظرسنجی به عمل آمده از دانشجویان و استادان شرکت‌کننده در این کارگاه‌ها، حاکی از علاقه‌ی زیاد آنان به موضوع بود. این نظرسنجی‌ها، همچنین بیانگر آن است که برگزاری این دوره‌ها باید در قالب علمی و فرم کنترل شده باشد که طبعاً منجر به جهش و تحولی در آینده‌ی کشور خواهد شد. در غیر این صورت با دوره‌های کم‌ارزش و غیرقابل اعتماد مواجه خواهیم شد که باعث دفع افراد علاقه‌مند به وب می‌شود.
اشاره کردید به این مسأله که هدف آن، راه‌اندازی کلاس کاملاً مجازی نبوده است. از برگزاری این دوره‌ها، علاوه بر بهینه‌سازی آموزش در کلاس‌ها، چه اهدافی را دنبال می‌کنید.

ما دنبال این هستیم که روابط اجتماعی در دانشگاه بین دانشجو و استاد حفظ شود؛ زیرا وجود کلاس و بحث‌هایی که در آن شکل می‌گیرد، خود از عوامل مهم دیگر ورود استاد و دانشجو به صحن دانشگاه است. در مورد مسئله‌ی تعلیم و تربیت، در مورد تعلیم ممکن است تا حدی در سیستم کاملاً مجازی شکل بگیرد ولی در مورد بخش تربیت دسترسی به اهداف تربیتی تنها در محیط فیزیکی کلاس درس میسر است.

در این روش، امکان یادگیری استاد وجود دارد. مثلاً وقتی دانشجویان در حال بررسی یک موضوع خاص هستند، استاد در همان زمان می‌تواند دو صفحه بعد را از روی اینترنت مطالعه و اطلاعاتش را ب روز کند و سپس پاسخ دانشجویان را بدهد. بنابراین ساختار کلاس هم حفظ خواهد شد. از سوی دیگر، به کارگیری تجهیزات پیشرفته در کلاس‌ها - همچون صفحه‌نمایشگر به جای تخته سیاه یا وایت‌برد - ضمن حفظ ماهیت کلاس، امکانات بهتری برای تدریس در اختیار استاد قرار می‌دهد.

دانشجویان ابتدا در این سیستم سردرگم هستند؛ ولی پس از مدتی، با همکاری و کندوکاوهای متعدد کار تئوری را در گروه‌های 2 یا 3 نفره به خوبی فرا می‌گیرند و این تمرین برای ورود به مبحث دانشگاه مجازی است. در این روش، شما عواملی در اختیار دارید که در کلاس‌های درس معمول در اختیارتان نبود. این عوامل موجب می‌شود که یادگیری شیرین و عمیق شود و خستگی به حداقل برسد.

عامل مهم در این روش، خاصیت Interactivity یا تعاملی بودن کلاس و درس است. در این حالت، استاد فاقد هر گونه جزوه و کتاب بوده و همه چیز، به صورت ساختار و نقشه دوره، در اختیار دانشجوست. بنابراین، دانشجو بخش به بخش جلو می‌رود و استاد فقط راهنمایی و رفع اشکال می‌کند.

خاصیت تعاملی بودن ارایه‌ی دروس موجب می‌شود که افراد، به دلخواه و با سرعت و مدل‌های مختلف یادگیری به پیش بروند و به طبع، هر فرد اشکالاتی دارد که دیگران ندارند و فقط برای او توضیح داده می‌شود.
بد نیست به تشریح بعضی از روش‌هایی که در این دوره‌ها به کار می‌گیرید، بپردازید.

ما یک سری از درس‌ها را با سایر دانشگاه‌های خارج از کشور Link می‌کنیم و از اطلاعات موجود آنان استفاده می‌نماییم. مثلاً عکس‌های رادیوگرافی همراه با نوع بیماری و معالجه‌ی آن از سایت دانشگاه Emory.edu در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرد و دانشجویان از ترم دوم یعنی از همان نخستین سال ورود به دانشگاه، کار عملی انجام می‌دهند و این موجب تقویت انگیزه‌ی آنان می‌شود. کار گروهی در این سیستم انجام می‌شود و رعایت استانداردها در کلاس درس پزشکی کاملاً رعایت شده است. ما با کمک Webcam و یا تصویربرداری و ذخیره‌ی آن در بانک اطلاعاتی میزان روابط بین گروه‌ها، دانشجویان و استادان را اندازه‌گیری می‌کنیم. مسأله‌ی قابل ذکر دیگر اینکه 60 درصد نمره‌ی دانشجویان مربوط به تکالیفی است که طی دوره انجام می‌دهند و از طریق کامپیوتر انجام می‌دهند، 10 درصد مربوط به حضور و فعالیت در کلاس است و 30 درصد بقیه مربوط به امتحان نهایی است که این موجب جلوگیری از درس‌خواندن در شب امتحان شده و باعث افزایش عمق یادگیری خواهد شد.
آیا نرم‌افزار مربوطه طبق سفارش شما نوشته شده است؟

در بررسی‌ها پی بردیم که نرم‌افزار وجود دارد، ولی نکات و ایده‌های آموزشی که روان‌شناسان مطرح می‌کنند در آن موجود نیست. بنابراین برنامه‌ای را با کمک برنامه‌نویسان به طور گام به گام طراحی و پیاده کردیم. در واقع، نکته‌ی مهم این است که بتوانیم کلاس را طوری اداره کنیم که بدانیم دانشجو در کلاس چه فعالیتی می‌کند و احساس حضور در کلاس درس هم حفظ شود، تا بتواند نیازهایمان را برآورده کند و سپس دانشجو در خارج از کلاس درس وارد دوره شده و تکالیف فردی خود را تکمیل و ارسال می‌نماید.
پس در حقیقت نرم‌افزار مذکور به صورت یک واحد کمک‌آموزشی عمل می‌کند؟

در واقع ما این روش را Computer Assistant Classroom می‌نامیم. نکته مهم در روش، این است که در ارتباط با دانشجو، احساس حضور در کلاس درس حفظ شود. ما در انتهای هر فصل یا صفحه، سؤالاتی قرار داده‌ایم که دانشجو برای عبور از آن فصل باید به آن پاسخ دهد و ما به شکل Online بر آن نظارت می‌کنیم و به درصد و نوع پاسخ‌های اشتباه پی می‌بریم. این امر به طراحی‌های بعدی ما کمک می‌کند. پس باید بپذیریم برای اینکه این کار موفق باشد، باید دقت و حوصله‌ی زیادی داشت.
ارایه‌ی دروس به چه زبانی است؟

هم فارسی و هم انگلیسی.
اگر فردی نتواند در کلاس حاضر شود، می‌تواند در خانه از طریق کامپیوتر از این کلاس‌ها استفاده کند؟

چنین کاری امکان‌پذیر است، ولی ما اجازه‌ی آن را نداریم. به دلیل اینکه جلسات ما، کلاس‌های عادی دانشگاه محسوب می‌شود. بحث این است که دانشجویان در آینده کارهای گروهی را در اینجا و کارهای فردی را در بیرون از اینجا انجام دهند.
این مرکز چه نیازهایی دارد و از کجا باید شروع کرد؟

اولین قدم تایپ کردن یعنی وارد نمودن Textها و Mediaها به کامپیوتر است. بعد از آن مطالب روی Website در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرد. در این حالت، استادان، تمام اطلاعات خود را عرضه می‌کنند و در این راستا مسؤولان باید استادان را از نظر روزآمدسازی اطلاعات پشتیبانی کنند.
غالباً به خاطر کمبود استاد و محدودیت‌ها به خصوص در مراکز دوردست، استفاده از روش فردی و کاملاً مجازی پیشنهاد می‌گردد. ولی این انتخاب کاملاً صحیح نیست. استفاده از استادان به نظر شما بهتر نخواهد بود؟

مسلماً همین طور است. ولی در خارج، اکنون این دوره‌های درسی بسیار زیاد است که می‌توان از آن استفاده کرد. ولی با توجه به وضعیت بومی و محلی و اجتماعی ما باید این دوره‌ها را تغییراتی داد و بومی کرد و یا حتی از ابتدا طراحی کرد. زیر نیازهای هر کشور و یا کشورهای یک منطقه مسلماً متفاوت با سایر مناطق است و برخی درس‌ها در مناطقی بسیار مهمند، اما همان درس در منطقه‌ی دیگر دنیا بسیار کم اهمیت است.
این امر می‌تواند به صورت یک خطر برای E-learning تلقی شود؟ یعنی دانشجویان در دوره‌های درسی خارجی تحصیل کنند، ولی تخصص آنها به درد جامعه نخورد؟ معمولاً دانش تکنولوژی قبل از این که به طور رسمی وارد شود، توسط افراد وارد می‌شود و این از معضلات کشور است.

کاملاً همین طور است، یعنی ما به وسیله‌ی اینترنت می‌توانیم به تمام اطلاعات دنیا دسترسی داشته باشیم، ولی در این زمینه فاقد محتوایی سازمان‌یافته هستیم.
شما چه توصیه‌هایی برای افراد علاقمند به آموزش مجازی در مراکز آموزش پزشکی دیگر دارید؟

قدم اول این است که یک ارتباط آموزش عادی، پایه قرار گیرد و سپس به شکل کامپیوتری درآید. باید طرح درس استاد مشخص شود و هدف آموزش هم روشن باشد. در سیستم E-learning بیشتر مسائل به تعریف هدف برمی‌گردد. در مرحله بعد، باید اهداف اولویت‌بندی شود. بر این اساس، بانک‌های اطلاعاتی و دوره‌های درسی شکل می‌گیرد و ارزش‌یابی دوره انجام می‌شود. باید اهمیت فصل‌ها مشخص شود و در طول دوره به دانشجو تکلیف داده شود و آنها نیز سؤالات خود را مطرح کند. این سؤالات که جنبه‌ی آموزشی دارد، مشکلات دوره‌ی بعد را حل می‌کند.

نکته‌ی بسیار مهم، کار گروهی است. یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های آموزش، کار گروهی است. در این حالت، دانشجویان با هم تعامل و هم‌فکری دارند؛ یعنی در کلاس درس دانشجو فعال است و استاد یک تا دو درصد بیشتر صحبت نمی‌کند.

مثلاً در کلاس‌های عادی درس پاسخ درصد اکسیژن در ارتفاع شهر تهران را معلم می‌گوید، ولی در اینجا دانشجویان در اینترنت جست و جو می‌کنند، فرمول را می‌یابند و با قراردادن مقادیر، جواب درست را به دست می‌آورند. این حالت برای آنان خوشایند است و هر کس هم به روش و سلیقه خود این کار را انجام می‌دهد.
در سیستم‌های فردی خود افراد یاد می‌گیرند؟

اگر خیلی فردی باشد، کلاس سرد و بی‌روح می‌شود؛ بنابراین اگر دو نفر شوند بهتر است و تشکیل گروه‌های سه نفری عالی است. در بحث سؤال و جواب‌های فردی، می‌توان خطاهای فرد را گوشزد کرد و این خیلی مهم است.

پیشنهاد می‌کنم که در کنار درس‌های دانشگاهی، یک سری کلاس‌های مجهز آموزش مجازی برگزاری کنیم که هم دانشجویان و هم استادان با E-learning آشنا شده و هم روابط اجتماعی کلاس را هم داشته باشند.
به نظر می‌رسد شما در مورد آموزش‌های مجازی و گروه‌های سه‌نفره، وقتی زیادی صرف می‌کنید. تفاوت وقتی که برای کلاس‌های عادی و این نوع کلاس‌ها صرف می‌کنید؟ چقدر است؟ مشکلات اجرایی که در این زمینه داشته‌اید بیان کنید.

مشکلات زیاد است. از لحاظ تئوری، در مورد IT و جایگاه آن در کشورهای پیشرفته بسیار بحث می‌شود؛ ولی باید توجه داشت که ما با عنایت به سطح سواد، امکانات و تجهیزات و محدودیت‌های کشور می‌خواهیم E-learning را پیاده کنیم و این قابل قیاس با کشورهای دیگر نیست. با توجه به امکانات کشور و استرس‌ها، همکاران ما بعضی وقت‌ها 7 صبح می‌آیند و تا ساعت 10 و 11 شب و در مواردی که کارگاه داریم، در تمامی شب به کار مشغولند. زیرا در صورت بروز کوچک‌ترین اشکال، همه چیز به هم می‌ریزد. امیدوارم بتوانیم اصولی را تدوین کنیم که مبحث E-learning به یک بحث لوکس تبدیل نشود.
حالا بحث خلاقیت و نوآوری مطرح است. در حالی که ما کار معمول را در کلاس انجام نمی‌دهیم. هنوز هم هیأت علمی باید 12 ساعت تدریس کند تا حق‌الزحمه‌اش را دریافت کند، ولی شما چندین برابر معمول وقت می‌گذارید. با توجه به موضوع مطرح خلاقیت در دنیا و سعی ما در ایجاد آموزش خلاق و نوآور مشکلات اجرایی آن را چگونه می‌بینید؟

طبق نظر دانشجویان، ما به آنها روش و استراتژی جست و جو را آموخته‌ایم تا هر موضوعی را بخواهند، پیگیری کنند. در سیستم عادی، باید کلاس درس تشکیل شود، استاد تدریس کند، جلسات کنترل شده و حساب و کتاب دارد، ولی در سیستم جدید نمی‌توان این‌گونه عمل کرد.

اساساً بحث E-learning بر محور روش یادگیری است که ربطی به E-learning ندارد. روان‌شناسان یادگیری، چگونگی برخورد با کودکان، بزرگسالان، نحوه سخنرانی و مواردی از این قبیل را عنوان می‌کنند که ربطی به E-learning ندارد و می‌توان با استفاده از تکنولوژی به بهترین شکل از آن استفاده کرد. بنابراین ما دنبال پیاده کردن دوره‌هایی رفتیم که از هر لحاظ کامل باشد.
اکنون بدون حضور شما هم، ارایه‌ی این دوره‌ی درسی ادامه می‌یابد. یعنی تهدیدی که در ارتباط با ICT در بسیاری از موارد وجود دارد، اینجا هم اتفاق می‌افتد. مثلاً در بحث هنر اگر یک خطاط یک بار خط‌اش را روی کامپیوتر بگذارد، زحمات سی‌ساله‌اش هدر می‌رود. فکر می‌کنید این تهدید واقعی است؟

یکی از صفات عالی انسانی؟ که همه باید سعی کنیم به آن متصف شویم، کنارگذاشتن بخل علمی است. باید یاد بگیریم که هر چه می‌دانیم، سخاوتمندانه در اختیار دیگران قرار دهیم.
در این صورت بحث امنیت مالی مطرح می‌شود. یعنی اگر کارتان را از دست بدهید، حامی لازم را خواهید داشت؟

اگر این طرز تفکر باشد، به هیچ وجه نباید به این کارها دست زد، چون هیچ سیستمی که از شما پشتیبانی مالی کند، وجود ندارد.