ITanalyze

تکفا - س. مسأله‌ای که سبب شده ما خدمت شما برسیم، مجله‌ی تکفا که امیدواریم شماره‌های قبلی آن خدمت شما رسیده باشد. مجله‌ی آتی را به آموزش الکترونیکی اختصاص داده‌ایم که دستور کار جلسات شما است. می‌خواهیم از شرح وظایف این شورا و کارهایی که انجام می‌دهد، اطلاعاتی داشته باشیم و من ابتدا انجمن شرکت‌های انفورماتیک را معرفی می‌کنم. این انجمن از سال 1373 تأسیس شده و بیش از 550 شرکت عضو دارد. تلاش انجمن در این سال‌ها برقراری ارتباط بین بخش خصوصی با بخش دولتی و دانشگاه‌ها می‌باشد. در سال‌های اخیر پس از مطرح شدن بحث جامعه مدنی، انجمن بیشتر مورد توجه قرار گرفته و مطرح شده است. پس از مطرح شدن طرح تکفا، انجمن به عنوان نماینده‌ی بخش خصوصی این مجله را منتشر نموده و صاحب امتیاز آن انجمن می‌باشد. هر جلد از مجله به یک موضوع خاص اختصاص یافته. مثلاً شماره‌ی گذشته به تجارت الکترونیکی اختصاص یافته بود. با توجه به مطالب گسترده ای که در این مجله درج می‌کنیم، هر مجله در واقع یک منبع است درباره‌ی آن موضوع خاص.

اهداف شورا چیست؟ اعضای آن چه کسانی هستند؟ شرح وظایف و اهداف آن را توضیح دهید و اقداماتی که تاکنون انجام داده را بیان کنید و چه اقداماتی تاکنون درباره‌ی بحث دانشگاه مجازی صورت گرفته است؟

ربیع - دبیر کمیته

بخشی از اطلاعاتی که شما خواسته‌اید به صورت مکتوب موجود است. البته خلاصه‌ای از آن را خدمت شما توضیح می‌دهیم. این جمع "کمیته راهبردی طرح ملی توسعه دانشگاه‌های مجازی کشور" است. طرح دانشگاه مجازی را آقای دکتر ربیعی به وزارت علوم داده بودند و ایشان به عنوان مجری طرح توسعه‌ی دانشگاه‌های مجازی کشور با حکم وزیر علوم، تحقیقات و فناوری تعیین شدند و خودشان با دانشگاه‌های مختلف تماس گرفتند و کمیته‌ی راهبردی را تشکیل دادند. بنده را هم بعنوان نماینده دانشگاه بین المللی (آمریکا)بخاطر فعالیت در زمینه آموزش مجازی به عضویت در کمیته راهبردی دعوت کردند. همین دعوت موجب شد که امروز در اینجا خدمت دوستان باشم. هرچند که کمیته قبلا شکل گرفته بود و اعضای گروه های تخصصی آن به بیش از 60 نفر می‌رسید ولی فعالیت مستمر و پیگیر از شش ماه گذشته آغاز گردید. ابتدا، با دکتر مرتضی انواری که پیش کسوت ما هستند و پایگاه اصلی ایشان در دانشگاه کالیفرنیا (برکلی) میباشد نشستی داشتم و بعد با جلب نظر دکتر جلالی از دانشگاه علم و صنعت و دکتر بدیع از مرکز تحقیقات مخابرات نخستین جلسه کمیته در دی ماه 81 تشکیل شد. در این نشست دکتر ربیعی، دکتر انواری، دکتر بدیع، دکتر جلالی و بنده شرکت داشتیم. در 3 بهمن 81 دومین نشست شکل گرفت که دکتر کادان از دانشگاه امیر کبیر نیز به جمع ما پیوستند. در بهمن ماه 81 با پیوستن دکتر ابراهیم زاده از دانشگاه پیام نور و دکتر پارسلئی از دانشگاه تهران جمع عضای علمی کمیته به 8 نفر رسید. در این هنگام علاوه بر اعضای علمی نمایندگان تگفا آقایان صاحب نسق و گواهی و اعضای مرکز تحقیقات آقای خراط و خانم محمودی نیز در نشست ها شرکت داشتند. در سال 82 با مشارکت دکتر دولائی، دکتر معینی و دکتر فروتن از دانشگاه شهید بهشتی تعداد شرکت کنندگان در نشست ها به 15 نفر رسید.

س- ملاک عضویت در کمیته چیست؟

پ - در دومین نشست کمیته شرایط زیر برای عضویت (عضو علمی) در کمیته تصویب شد:

* ارائه حدمات ارزشمند در زمینه های آموزش مجازی

* تجربه تدریس، پژوهش، تالیف، مدیریت و برنامه ریزی دانشگاهی مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات

* آشنائی با روش ها، ابزار، استانداردی آموزش مجازی

* علاقه، توان و آمادگی مشارکت فعال در کمیته راهبردی

* نمایندگی تام الاختیار موسسه مربوطه
س- هدف اصلی کمیته چیست:

پ- هدف اصلی دنبال کردن تحولات در آموزش مجازی در سطوح دانشگاهی است، مبادله اطلاعات، همفکری دست اندر کاران آموزش الکترونیکی، مشاوره در تعیین سیاست ها، برنامه ریزی، بتر سازی، ارزشیابی، بومی سازی، و خلاصه تدوین سیاست های راهبردی در امر آموزش مجازی دانشگاهی است.
س- چه گامهائی تاکنون بر داشته اید و چه برنامه ای دارید؟

پ- در مرحله مقدماتی به تعاریف پرداختیم. بعد زمینه های زیر را برای بررسی های تخصصی تعریف کردیم:

* تدوین واژگان تخصصی E-Learning

* بررسی مقایسه ای نرم افزار های موجود

* بر رسی پویائی محتوی جهت سازگارسازی آن با شرایط آوزش

* گرد آوری فعالیت های پراکنده انجام شده در سطح کشور

* بررسی نیاز ها و فوائد فارسی سازی درآموزش الکترونیکی

* بر رسی رابطه میان نیاز ها و انگیزه ها در حوزه های مختلف کاربری ٍE-Learning

* برسی نظریات معرفت شناسی وروش های موجود درآموزش مجازی

* بر رسی نحوه تامین منابع انسانی در آموزش مجازی

* بر رسی مسائل حقوقی و انواع تعرفه در آموزش مجازی

* پیگیری اجرای عالمی پروژه های نمونه

* بر رسی روش های ارزیابی فراگیر در حوزه E-Learning

* س- عملا چه کاری انجام داده اید؟

پ- غلاوه بر مشارکت در پژوهش های کاربردی در هامیش ها و نشست های آموزش و پرورش، مخابرات و عیرو نیز مشارکت نموده ایم. بهترین نمونه آن ارائه دو میزگرد زیر عنوان "دانشگاه مجازی" در نخستین همایش ملی آموزش الکترونیکی (تکفا) در 3 و 4 خرداد ماه بود. در این میز گرد ها ده نفر از اعضای علمی در دو میز گرد برنامه ریزی شده مسائل آموزش اکترونیکی و دانشگاه مجازی را با هماهنگی ویژه ای که کمتر در همایش ها اتفاق می افتد ارائه دادیم.

س. سؤال من این است که آیا می‌خواهیم همین روش سنتی را به صورت الکترونیکی درآوریم یا بحث آموزش را همگانی کرده و کنکور عملاً حذف شود. مثلاً پیام نور به صورت غیرمتمرکز این کار را انجام می‌دهد. آیا این شورا هم می‌خواهد به همین مطلب برسد و فقط شیوه‌اش الکترونیکی باشد؟
ی. دکتر انواری

این موارد در حوزه‌ی اختیارات و وظایف این گروه نیست. چون ما اصلاً نمی‌دانیم دانشگاه‌ها چه می‌خواهند بکنند. جوابی که من می‌توانم بگویم، جواب به این سؤال اصلاً امکان ندارد. چون محال است که همه‌ی دانشگاه‌ها به سمت E-learning بروند. در تحقیقات اخیر معلوم شده صحبت انسان با Monitor خیلی نقص دارد. بنابراین به احتمال خیلی زیاد مثل تمام کشورهای دنیا تعداد خیلی محدود است و مردم خیلی استقبال نمی‌کنند. یعنی تعداد کمی یک دانشگاه معتبر را کنار می‌گذارند به سراغ E-learning می‌روند.
اهدافی که آقای دکتر ذکر کردند، به سادگی قابل پیگیری نمی‌باشد و هر یک از آنها به یک کمیته جهت بررسی و پیگیری نیاز دارد. ما می‌توانیم به کارشناسان کمک کنیم و بگوییم کار روی کدام مسئله در اولویت قرار دارد. هر کاری که برای یک دانشگاه انجام می‌شود، فقط مختص به همان دانشگاه است. مثلاً پیام نور یک دانشگاه است با اهداف خاص خودش. اگر این پروژه برای دانشگاه دیگری انجام شود، صددرصد احتیاج به کار مجدد دارد. ما باید اولویت‌ها را کاملاً برای مسئولان بشناسانیم و سپس کمک آنها را طلب کنیم. مشکلی که در حال حاضر دامنگیر E-learning هست و باید به آن توجه شود، هر کسی از بحث محتوا و ارایه‌ی سیستم نقطه نظر خود را دارد. حتی حاضر نیست نظارت آن را به کمیته بدهد که درباره‌ی مینیمم استانداردهای محلی تحقیق بشود که مثلاً اگر قرار است یک درسی در این دانشگاه تدریس شود، باید چه مشخصاتی داشته باشد. آیا این درس‌ها را می‌توان ارایه داد یا اصلاً چه حد و حدودی باید داشته باشد. پس ما وقتی به این سؤال جواب ندادیم، به این دلیل است که جواب‌های متعددی وجود دارد. در اینجا لازم است درباره‌ی طرحی که آقای دکتر ربیع بیان کردند توضیحاتی را خدمتتان عرض کنم. این در سه فاز باید انجام می‌شده. وزارت علوم سه دانشگاه را انتخاب کرد که این طرح را مشترکاً انجام دهند. آنها گفتند هدفشان این بوده که سه دانشگاه کار موازی انجام دهند و پول به یک نفر تعلق گیرد.

این گزارش دادن بسیار سخت است و مانند شبیه‌سازی کردن یک انسان فهیم، دانشمند، منظم، مهربان، ... ما نمی‌گوییم 100% این کار را کردیم، بلکه تمام سعی و تلاش خود را انجام داده‌ایم. در خارج از کشور مسئله به این صورت نبوده. مسئله یک خط سیری داشته و آرام‌آرام رشد کرده. آنها یک کمیته شبیه همین کمیته را انتخاب می‌کنند و می‌گویند E-learning مطرح شده، شما ببینید چه کارهایی شده و خواهد شد. سیستم داشتن اهمیت ندارد، مسایل خیلی مهم‌تری وجود دارد و ارتباط عمیقی بین متخصصان و مدیران لازم است تا کار سریع‌تر پیش رود، سرعت حرکت بسیار کند است. البته من اصلاً ناامید نیستم.
پ. در حال حاضر یک میلیون نفر داوطلب ورود به دانشگاه هستند و استرس حاکم بر جوانان بسیار زیاد است زیرا از این تعداد تقریباً حدود 100 هزار نفر می‌توانند به دانشگاه راه پیدا کنند، می‌خواهیم بدانیم راهکاری برای این مورد در نظر گرفته شده است؟
اصولاً این کار کلاً ممکن است، البته در صورتی که به عنوان یک پروژه تعریف شود و در اختیار ما قرار گیرد و کسی هزینه‌ها را متقبل شود.
آقای مظلوم: تعداد زیادی از مردم مایلند دانشگاه بروند، ولی این امکان وجود ندارد. هدف دانشگاه آزاد نیز همین بود. چه اتفاقی افتاده که مدل آموزشی در حال تغییر است.
د. ربیعی: ساختارها و نوع نگرش باید عوض شود ولی ما بعضی از کلاس‌ها مثل آزمایشگاه کنترل را نمی‌توانیم الکترونیکی کنیم. ساختارها باید عوض شود. نوع نگرش به یادگیری باید عوض شود. بسترها باید عوض شود.

در حال حاضر کشورهایی مثل هند که فارغ‌التحصیلان در مقطع لیسانس به تعداد زیاد دارند، مشغول انجام کارهای غیرتخصصی مثل رانندگی، رفتگری هستند. در کشور ما نیز مشکل اینجاست که ما برای فارغ‌التحصیلان کار نداریم. حتی در رشته‌ی کامپیوتر هم، کسانی را داریم که شغل ندارند.
آقای مظلوم: بله. صحبت شما درست است. اما ما تقاضا برای ورود به دانشگاه داریم. حالا باید ببینیم که در مورد عرضه چه می‌توانیم بکنیم.
پ- ربیع

هر کدام از ما نظرات مختلفی داریم. این کمیته نظر واحدی در این خصوص ندارد. مسئله‌ای که برای ما اهمیت دارد، شناخت است. شناخت مقوله‌ی آموزش الکترونیکی یا مجازی، شناخت مسایل جامعه‌ی اطلاعاتی.شناخت زمینه‌ها، و بهد همکاری و هماهنگی اهمیت دارد. ما می‌خواهیم از مجموعه بضاعت علمی کشور و ایرانیان خارج از کشور یک مأخذ و منبعی درست کنیم که در جامعه به عنوان یک مرجع صاحب نظر شناخته شود. به همین دلیل است که ما کمیته را تبدیل کردیم به شورا که کار مشورتی انجام بدهیم. اینجا همه‌ی دوستان کار داوطلبانه انجام می‌دهند و مشارکت می‌کنند و با هم مشورت و بحث می‌کنند. در واقع می کوشیم یک کنسرسیومی از مجموعه توانمندی‌های داخل و خارج جمع ‌کنیم و سپس راهکار های مناسب شرایط ایران ارایه نماییم. قرار نیست که ما مسایل تئوری و نظری توسعه کشور را در اینجا حل کنیم.
د. فروتن:

وقتی بحث آموزش در حالت کلی مطرح می‌شود، دو دیدگاه مد نظر است. یکی دیدگاه ارتقاء دانش و مهارت در فرد است، دیگری ایجاد دیدگاه ارتباط و آبرو است. محتویات آموزش ملازم با فرهنگ است و آن هم ملازم با ارتباط و آبروست. اگر شکل‌گیری مهارت را پیش‌فرض بگیریم، عملاً باید بپذیریم که یک فضایی از جذب از نظر تولید باید در جامعه وجود داشته باشد که خروجی‌های این فرایند بتوانند جذب آن شوند. همیشه تخصص از لحاظ مفهومی ملازمت و ارتباط پیدا می‌کند با بهره‌وری که در جامعه مطرح است.

اگر ما بتوانیم E-learning را در نهایت بنا به نیازی که در آن فضا وجود دارد و خروج متخصصین در حد کافی قرار بدهیم، کار بزرگی انجام داده‌ایم.

برای جامعه‌ای که می‌خواهد واقعاً توسعه داشته باشد، تخصص مطرح است و تخصص زمانی می‌تواند مطرح شود که فضای جذب بنا به مقتضیات آن جامعه وجود داشته باشد.

مهارت تخصصی هم مهم است و اما مسئله‌ای که اهمیت بیشتری دارد، رضایت افراد از ورود به دانشگاه است. اما خطری که وجود دارد، این است که افراد دارای مدرک شده و به نوع احساس پرستیژ و آبرو هم می‌کنند، ولی وقتی وارد فضای جامعه می‌شوند، می‌بینند عملاً آن چیزی که به عنوان یک ملازم فرهنگی روی آن حساب می‌کردند، پاسخگوی روند هویتی‌شان در جامعه‌ی پیرامونی شان نبوده است، دچار نوعی سرخوردگی خواهند شد که بازخورد بسیار منفی بر روی جامعه است؛ از نقطه نظر اعتباری که جامعه برای علم قایل می‌شود.

بنابراین جمع‌بندی من از فرمایش دکتر ربیعی این است که خوب است که در کنار کار کردن بر روی E-learning ما به دنبال یک روش سیستماتیک برای اشتغال‌زایی باشیم. هرجا اشتغال‌زایی مطرح باشد، در کنار آن تخصص مفهوم پیدا می‌کند.
د. ربیع: یک طرح به نام طرح ملی توسعه دانشگاه های مجازی کشور است که تصور میرفت تمام پژوهشگران و دانشمندان برای تحقق آن گرد هم بیایند و این کار را انجام بدهند. از طرفث برداشت نادرست ازآموزش الکترونیکی در جهان سوم است که در ایران هم متاسفانه به عنوان یک چیزی که مد روز است همه جا به طور موازی روی آن کار می‌کنند . در حال حاضر هم 10 جا دانشگاه مجازی درست می‌شود، هرکدام با یک روش متفاوت اما با کاستی های یکسان. به نظر من برداشت کلی از مفهوم فراگیری مجازی یک برداشت سنتی است. همین که ما E-Learning را "آموزش الکترونیکی" ترجمه میکنیم مبین این بینش و برداشت سنتی از یک پدیده فوق مدرن است. در واقع، ابزار برداشت صحیح آن هنوز در جامعه ما وجود ندارد. کاربردش در یک جامعه‌ی نیمه صنعتی، نیمه سنتی و نیمه رشدیافته، بعنوان کاربرد ابزاری و راهی میان‌بر محسوب می‌شود. اصلاً ممکن است این بینش کاملا غلط باشد. اینکه جوامع توسعه نیافته بخواهند با ابزار و فنآوری فوق مدرن تنگناهای توسعه را با این راه میان‌بر دور بزنند بسیار سئوال برانگیز است. در جوامع غرب پیشرفته‌ترین اقشار و حوزه‌ها و بخش‌ها هستند که بیشترین بهره‌گیری را از جامعه‌ی اطلاعاتی می‌برند. در اینجا شاید تنها جایی که بتواند از این فناوری بهره گیری مطلوب نماید دانشگاه‌های پیشرفته هستند. باید شناخت از موضوع داشته باشند، زبانشان خوب باشد، ابزار ارتباطی را داشته باشند. این را فقط در دانشگاه‌های پیشرفته می‌توان داشت که آن هم تعداد محدودی پیدا می‌شوند.

شاید بتوان ایجاد کنسرسیومی از نخبگان و نهاد ها به تدریج یک مجموعه علمی پژوهشی بوجود آورد که همه ب‌توانند به آن مجموعه متوسل شوند. اما در شرایط کنونی، در مجموع به نظر من بینش غلط است. چون بر اساس باوری است که می‌خواهد با یک ذهنیت سنتی یک پدیده قوق مدرن را پیاده کند. و ین امکان‌پذیر نیست.
د. ربیعی: تکفا باید واقعیت‌ها را شفاف مطرح کند و ما در جامعه مشکلات فرهنگی داریم و این طرح قربانی این مسئله شده است، مشکلات عمیق فرهنگی داریم.
آقای مظلوم: نکته‌ی قابل توجه این است که تکفا یک مشکل دارد و یک دشمن دارد و آن هم نظام اداری کشور است. سیستم اداری ما مانع است. اما این مسئله نباید مانع حرکت شود.
یک مقدار هم مشکلات داخل مراکز و دانشگاه‌ها است. اگر طرحی مطرح شد به نام توسعه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات، کسانی که به موضوع علاقمندند، اگر با خود موضوع موافق هستند. باید تلاش کنند. به جای این که از این طرح حمایت شود، طرح‌های موازی ایجاد می‌شود. هر دانشگاه طرحی با یک بینش ارایه می‌دهد. نتیجه این می‌شود که طرح اصلی متوقف می‌شود. اما خوشبختانه این جمعی که تشکیل شده، مدل بوده و این طرح را می‌خواهد به سمتی پیش برود که این جمع مرکز ثقل دانشگاه مجازی شود.
د. کاردان:

یکی از کارهایی که وزارت علوم می‌توانست انجام دهد، این بود که دکتر ربیعی را مسئول کند و بگوید شما یک Platform طراحی کنید و تمام آن استانداردها را مطرح کنند. بعد گروه دیگری را مأمور میکرد که اینها محتوا را تهیه کنند. محتوا مسئله‌ی جدی است. متأسفانه وزارت علوم کاری که لازم بود انجام نداد و کارهای زیربنایی و مطالعاتی را انجام نداد. آقای ربیعی می‌خواست کاری انجام دهد که خیلی خوب بود، ولی پشیمان شدند.
در تایید فرمایشات شما دکتر انواری باید بگویم که مشکل اصلی ما موازی‌کاری است و اینکه چند جا یک کار را انجام می‌دهند. یعنی اگر مشخص باشد که شرح وظایف هر کدام چیست و هر کدام چه کاری را باید انجام دهند، مثلاً یک دانشگاه مسئولیت فراهم کردن محتوا را داشته باشد، همزمان با آن یک قسمت دیگر ملزم بشود که جنبه‌های سخت‌افزاری و مخابراتی را فراهم کند. یعنی هر کدام کار مربوط به قسمت خود را انجام دهند. اما به صورت هم‌زمان روی قسمت‌های مختلف آن ساختار کار کنید.
آقای مظلوم: یک جمع‌بندی را ارایه می‌دهیم. به نظر می‌رسد که ما راهی را طی کردیم که این حرکت در دنیا شروع شده است. در سال 69-68 حرکتی به این سمت شد، منتهی متوقف شد. 10 سال در مورد این قضیه صحبتی نشد. حرکت اخیری که در قالب طرح تکفا شده است، به طور کلی مثبت است و ما می‌توانیم از آن استفاده کنیم. به هر حال فضا ایجاد شده با همه‌ی مشکلات و همه باید برای به وقوع پیوستن این تحول تلاش کنیم.

د. ربیع:

اول موضوع شناخت پدیده‌‌ی جامعه‌ی اطلاعاتی است که به نظر من ما هنوز به آن نرسیده‌ایم. بعد از شناخت موضوع، فرهنگ‌سازی مطرح می‌شود. بعد می‌رسیم به مسئله سیاست‌های راهبردی و برنامه‌های کلان و استراتژیک کشور. بعد از اینکه به اینها رسیدیم، متوجه می‌شویم که یک سری ابزار لازم داریم و بعد بحث کاربرد مطرح می‌شود که 3 آزمون برای این مسئله وجود دارد. یکی دانشگاه سراسری که میان‌بر باشد و یکی از بسترهای خوب آن دانشگاه پیام نور است. دوم بحث نمونه‌سازی است که در سطح بالاتری قرار دارد که یک دانشگاه تخصصی تک ساختاری مجازی است انجام آن ز این طریق میسر است که هر دانشگاه یا مرکز هر توانی دارد در یک سبد میریزد و از مجموع این توان درس ها و رشته های مجازی اراوه میشد. دانشجویانی که خارج از یک دانشگاه موجود فارق التحصیل میشوند از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مدرک "دانشنامه ملی" دریافت میکنند. این هامن کنسرسیومی است که قبلا اساره شد و همه جای دنیا مرسوم است.

گفتگو با طلایی،‌ مشاور IT آموزش و پرورش

تکفا - مقدمه: تجربیات و نمونه‌های جهانی شدن نشان داده است که برای همه گیرکردن هر فناوری و صنعتی، بستر سازی را باید از سنین پائین شروع کرد؛ بنابراین آموزش و پرورش، در روند توسعه پایدار، نقشی حیاتی و انکار ناشدنی دارد.

در کشور مانیز، طرح تکفا با توجه ویژه‌ای به آموزش فناوری (ICT) به نوجوانان و جوانان شکل گرفته و آموزش و پرورش در اولویت قرار گرفته است بر همین اساس یکی از اعتبار قابل توجهی در مقایسه با دستگاه‌ها برای پیش برد برنامه های توسعه ICT و آموزش به این وزارتخانه اختصاص یافته است.

از سویی، این وزارتخانه با پیگیری موضوع اتوماسیون اداری مجموعه های تحت مدیریت خود، آموزش معلمان و مهمتر از همه تکمیل و پشتیبانی شبکه ملی مدارس ایران (رشد) اقدامات در خور توجهی را به انجام رسانده است.

به منظور آگاهی از آخرین تحولات و برنامه‌های وزارت آموزش و پرورش در قالب طرح تکفا با آقای طلایی کارشناس ارشد زبانشناسی رایانه‌ای از دانشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و مشاورIT وزارت آموزش و پرورش به گفت و گو نشسته‌ایم که در ادامه می‌آید:

آقای طلایی به عنوان مشاور IT وزارت آموزش و پرورش قسمت تحت مدیریت شما زیر مجموعه کدام بخش از وزارتخانه محسوب می شود؟

اینجا دفتر وزارتی است و خطاب مان با کل وزارتخانه است اما چون مهندس علاقمندان به عنوان نماینده ویژه وزارتخانه در طرح تکفا، رئیس سازمان پژوهش هم هستند، ما از ساختمان‌های سازمان استفاده می‌کنیم.

آیا در حال حاضرکلیه قراردادهای تکفا در آموزش و پرورش بسته شده و شما تمام بودجه‌ها را اختصاص داده‌اید؟

بله ؛ اطلاعات این قرادادها برای چاپ در نشریه تکفا در اختیار شما قرار خواهد گرفت.

اصولاً اتوماسیون اداری مجموعه آموزش و پرورش از کی آغاز شد و طرح تکفا چگونه در این موضوع تاثیر گذار بود؟

درسالهای پایانی دهه 60 زمانی که آقای دکتر سپهری راد معاون آموزش و پرورش بودند و توجه ویژه آقای مهندس علاقه‌مندان به بحث انفورماتیک را پایه گذار این مطلب شد .از سال 69 لزوم بهره گیری از انفورماتیک به ویژه در نظام های مدیریتی مطرح شد و به این ترتیب تمام سیستم ها از قبیل دبیرخانه ، بایگانی، حقوق و دستمزد و امور رفاهی به سیستم‌های کامپیوتری مجهز شد.

این سیستم تا سال گذشته به همین صورت عمل می کرد و با مطرح شدن تکفا با همان شرکتی که قبلاً این سیستم های کامپیوتری را برای ما تهیه کرده بود قرارداد بستیم تا همه برنامه ها را به صورت تحت وب در آورده و با ویندوز اجرا کنند.

این شرکت، یکی از زیر مجموعه های آموزش و پرورش است؟

شرکتی داریم به نام شرکت پژوهش و نوآوری که آن برنامه‌ها را طراحی کرده بود.بعد این سیستم را به وزارتخانه می‌دهد و مسؤولیت پشتیبانی از سیستم با دفتر خدمات ماشینی وزارتخانه بود که الان به دفتر فناوری اطلاعات تغییر نام داده است.

این دفتر خدمات ماشینی یا فناوری اطلاعات چه وظایفی دارد؟ آیا در پروژه های مربوط به تکفا نیز فعال است؟

در این دفتر که در معاونت نیروی انسانی واقع است، خدمات ماشینی انجام می شده و از یک یا دو سال پیش هم که به دفتر فناوری اطلاعات تغییر نام یافته، عیناً همان امور و یکسری وظایف جدید را به عهده دارد و اما قصد داریم مقررات رفته رفته، برخی از امور مربوط به طرح تکفا به این دفتر واگذار گردد؛ از استانداردسازی و مدیریت وب سایت‌های وزارتخانه و....

آیا دفتر فناوری اطلاعات نیروی انسانی و تخصص مدیریت استانداردسازی وب سایتها و سایر مسائل اتوماسیون را دارد؟

بله.شما می بینید شورای عالی اداری سازمان مدیریت و برنامه ریزی نیز 4-5 ماهی است که بخشنامه‌های مربوط به وب سایت صادر می‌کنند. باید توجه داشته باشید که ما کا روی شبکه رشد را از سال 79 آغاز کردیم، یعنی زمانی که مسآله تکفا اصلاً مطرح نبود.البته اینها که گفتم، به این معنی نیست که همه کارها را دفتر فناوری اطلاعات انجام می دهد.برای مثال چند روز پیش به منظور به روز رسانی شبکه و نگهداری محتوای آن مناقصه‌ای برگزار کردیم که شرکت" پارس آن لاین" برنده مناقصه شد.

به هر حال همه به این نتیجه رسیده‌اند که نگرش نسبت به IT باید عوض شود، بنابراین طرحی به نام مدرسه مطلوب شده است.

در مورد مدرسه مطلوب چه کارهایی انجام داده اید؟ آیا مشابه چنین طرحی در خارج از کشور هم وجود دارد؟

بله. کشور مالزی به شدت وارد اغین قضیه شده و همه کارهایش را روی مدرسه پایه‌ریزی و برنامه‌ریزی می‌کند، البته با مفهوم فضای یادگیری، فرایند یادگیری و یاددهی.

طی یک سال و نیم گذشته کارهای تحلیلی و تطبیقی را به این منظور انجام شده است، مطالعات مفصلی انجام شده و علاوه برآن نشست‌های علمی متعددی هم برگزار شده که همه اطلاعات گردآوری شده و روی سایت قرار دارد.

حدود 2 سال است که روی این مسأله به صورت علمی کار می‌کنیم تا مفاهیمی همچون "آموزش و پرورش در عصر اطلاعات" و "نقش معلم به عنوان تسهیل کننده و نه منبع دانش..." را جا بیندازیم.

در قالب تکفا، مطابق برنامه دولت پیش رفتیم.ابتدا یک برنامه میان مدت (از سال 1381 تا 1383) طراحی شده که در این برنامه کاملاً رئوس کارهایی که باید در هر سال انجام شود، مشخص است. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی هم بودجه را سال به سال اختصاص می‌دهد.

اهم برنامه‌های امسالتان چه بوده است؟

امسال، توانمندسازی زیر ساخت شبکه رشد، به عنوان شبکه ملی مدارس ایران، اهم برنامه ها بوده است.

روش کار واگذاری پروژه تقویت زیر ساخت شبکه ملی رشد چگونه بوده و هم اکنون در چه مرحله‌ای است؟

ابتدا طرح به مسابقه گذاشته شد که 6 شرکت در مسابقه برنده شدند و طرح های اولیه را ارئه دادند. از میان این 6 شرکت، "عصر دانش افزار" و "امید" برنده شدند که از آنها خواستیم طرح تفصیلی ارائه بدهند. از شرکت مرکز تحقیقات مخابرات را هم در کار دخیل کردیم تا طرح با قالب دیتا هماهنگ شود و یک شبکه مجزا از دیتا تشکیل ندهیم و آنها هم بدانند ما داریم چه می کنیم.ناظر پروژه هم دانشگاه شریف بود که در مدت حدود 4 ماه تلاش شبانه روزی دوستان، در همه جلسات شرکت داشت. در نهایت در روزهای گذشته کار به پایان رسید و قرار شد طی جلسه‌ای با آقای دکتر معتمدی و مهندس جهانگرد کار را بررسی کنیم تا هیچ مشکلی باقی نماند.

در نهایت قرارداد را با چه شرکتی منعقد کردید؟

کار را به مناقصه گذاشتیم. شرکت‌های عصر دانش افزار، امید و شرکت مرکز تحقیقات مخابرات به صورت کنسرسیوم، طرح جامع شبکه را ارائه دادند وRFP هم بر اساس طرح جامع آماده شد و برای اجرای فاز اول به مناقصه گذاشته شد.

آیا RFP را برای شرکت در مناقصه در اختیار شرکتها گذاشته‌اید؟

فراخوان در روزنامه‌ها داده شد شرکت‌ها باید بیایند RFP را بگیرند.

طرح به مناقصه گذاشته شده برای انجام چه اموری است؟

فاز اول این طرح که به مناقصه گذاشته شده برای ایجاد 6 مرکز داده‌ها (Data Center ) در 5 شهر اصفهان، تهران، مشهد، تبریز و شیراز و 1200مدرسه است.برای این طرح مشاوران خارجی هم به استخدام درآمده‌اند که دانشگاه شریف مسؤول این بخش است.

زمان پیش بینی شده برای اجرای طرح جه مدت است؟

در تیر ماه با شرکت برنده مناقصه عقد قرارداد شده ولی اجرای طرح حدود 6 ماه طول می کشد. ما در مناقصه اعلام کرده‌ایم که کار باید ظرف حداکثر 6 ماه به انجام برسد و مدیران عامل 30 شرکت حاضر در مناقصه را هم در جریان امر گذاشتیم.

این مناقصه در چه روزنامه هایی اعلام عمومی شد؟

روزنامه‌های جام جم، اطلاعات و ایران. البته شرکت‌ها نسبت به کوتاهی فرصت تهیه پیشنهاد اعتراض داشتند و می‌گفتند مناقصه در روزنامه‌هایی اعلام شده که شرکت‌های محدودی در مناقصه شرکت کنند.

پیشنهاد این بوده که در روزنامه‌هایی مثل "آسیا" و "ابرار اقتصادی" و "هفته نامه عصر ارتباط" این مناقصه‌ها اعلام شود و به انجمن شرکت‌های انفورماتیک هم اعلام شود تا به سرعت در اختیار شرکت‌ها قرار بگیرد.

تاکنون چه مراکزی تجهیز شده و برنامه‌های آینده برای تجهیز مراکز آموزشی چیست؟

در قالب طرح تکفا 6500 دبیرستان تجهیز شده و در سال آینده نیز انشاا... به همین تعداد تجهیز خواهد شد. از سال 83 نیز به سراغ مدارس راهنمایی و ابتدایی خواهیم رفت.

همچنین از کل 120 مرکز تربیت معلم، 60 مرکز تجهیز شده و 60 مرکز باقی مانده نیز در سال آینده مجهز خواهد شد.

مدارس استثنایی که نیاز به دستگاه‌های ویژه دارند و کانون‌های فرهنگی نیز در این طرح دیده شده‌اند.

در مورد استان‌ها نیز، بودجه را اختصاص داده ایم و مناقصه‌های محلی برگزار شده است. جالب اینکه در برخی استان‌ها بعضی شرکت‌های جدید به همین دلیل به وجود آمده‌اند، چون طبق آیین‌نامه ارایه کار به بخش دولتی امکان ندارد و یا معلمان، خودشان به این منظور شرکت تأسیس کرده‌اند.

در زمینه آموزش دبیران چطور؟

امسال 30 درصد دبیران (64هزار نفر) آموزش دیده‌اند و از طریق شرکت‌های خصوصی مسؤول آموزش مدرک گرفته‌اند که این مدارک از سوی ما تأیید شده است. مدارک در دو سطح سواد عمومی و سواد تخصصی کامپیوتر ارایه شده که دومی همان آموزش تهیه و تولید محتوا است.

البته پیش از اینکه این بحث‌ها مطرح بشود، ما صفحاتی را طراحی کردیم و در آنها به آموزش مفاهیم پایه فناوری اطلاعات از قبیل آموزش ویندوز، Word، اینترنت و ایمیل و Power Point پرداختیم و اینکه اصولاً IT چه نقشی در آموزش و پرورش دارد. معلمان می توانند این آموزش‌ها را در خانه هم دریافت کنند، اما باید در مرکز آزمون (Test Center) تأیید شده از سوی ما، مورد آزمون قرار بگیرند.

این آزمون‌ها چگونه انجام می شود؟

ما همانند برخی آموزشگاههای راهنمایی و رانندگی که هم آموزش دارند و هم آزمایش، عمل کردیم و انجام این کار را به بخش خصوصی سپردیم. اما در سال جاری به دنبال تاسیس 30 مرکز آزمون در سطح کشور هستیم.

با ICDL که مرکزش در ایرلند است صحبت کردیم که آنها Test Center ما را ببینند و تأیید کنند.

ما مایل هستیم که از بخش خصوصی کمک بگیریم و به زودی فراخوان بانک سئوالات را اعلام می‌کنیم. به نظر می‌رسد شرکت‌هایی در بخش خصوصی، در زمینه بانک سئوالات و نرم افزار آزمون اقدامات مناسبی انجام داده‌اند.

در زمینه مالکیت معنوی و کپی رایت نرم‌افزارهایی که استفاده می کنید، چه کاری کرده‌اید؟

کمیسیون حقوقی مالکیت معنوی تکفا دارد روی این مسأله کار می کند. از سویی با کسانی که مدعی تولید نظام محتوا الکترونیکی هستند وارد مذاکره شده‌ایم. ما از آنها می‌خواهیم که روی یک سوژه -مانند آموزش یکصد معلم- کار کنند و پس از اینکه کار را انجام دادند، 10هزار معلم برای آموزش معرفی می‌کنیم. حتی فراخوانی آماده کرده‌ایم که از مدعیان تولید LMS خواسته‌ایم طرح‌شان را ارایه بدهند تا ما روی آن سرمایه‌گذاری کنیم.

در بحث برنامه درسی و محتوا نیز امسال سفارش تولید چند درس نظری و چند درس فنی و حرفه‌ای را از طریق فراخوان اعلام کردیم که قرار است به دو طریق (CD) و محصول تحت وب ارایه بشود که تا آماده شدن کار در شهریور ماه روی شبکه قرار خواهد گرفت.

از سوی دیگر نظام ملی اطلاع رسانی آموزش و پرورش را آماده کند و هم اکنون در دست تهیه است.

این نظام ملی اطلاع رسانی چه توانایی‌هایی دارد؟

اطلاعات گسترده ای از آن قابل استخراج است، از جمله بررسی وضعیت نیروی انسانی به تفکیک شهر و استان.

شما زیر ساخت شبکه آن را دارید؟

بله، زیر ساخت‌ها آماده شده است.

به این ترتیب فقط قرار است نرم افزارهای تحت DOS را به صورتweb based درآورند؟

بله، اما پشتیبانی توسط مرکز خدمات ماشینی (دفتر فناوری اطلاعات) انجام می شود. پشتیبانی به این صورت است که یک شبکه نیروی انسانی وجود دارد و در استان‌ها گروه‌های فناوری اطلاعات یک مدیر گروه و چند پرسنل و در شهرستانها نیز با چند پرسنل و در مدارس با یک نیرو فعال است. البته ما اصرار داریم که پشتیبانی، نگهداری و به روز رسانی اطلاعات به بخش خصوصی سپرده شود.

وقتی تولید سیستم را به بخش خصوصی می دهید، چرا پشتیبانی را هم به آنها محول نمی کنید؟

این یکی از بحث‌هایی است که آموزش و پرورش روی آن حرف دارد. چون قبلاً هم این روش عملی شده و جواب نداده است؛ کامپیوترهایی از شرکت‌های خصوصی خریداری شده و به شهرستانها فرستادیم اما شرکت طرف قرارداد عملاً نیروی مناسبی برای پشتیبانی از سیستم در محل مستقر نکرد و ما با مشکل مواجه شدیم.

اگر طرح خوب اجرا نشده، دلیل این نیست که اصلش نادرست است؟

نه؛ اصل کار غلط نیست، اما نتایج آن خوب نبوده است.

چه فعالیتهای پژوهشی در این زمینه به انجام رسانده‌اید؟

در بحث امور پژوهشی به منابع ON LINE و مکتوب متعددی دسترسی داریم و مطالعاتی را هم خودمان سفارش داده‌ایم. در نشست‌های متعدد علمی و همایش‌های بین‌المللی هم به این منظور شرکت کرده‌ایم و با کشورهای آلمان و مالزی روابط مناسبی داریم و تفاهم نامه‌هایی را نیز به امضا رسانده‌ایم.

در سفر هند آقای خاتمی از آموزش و پرورش دعوت به عمل نیاوردند .اما تفاهم نامه امضا شده در سفر هند را دنبال می کنیم ودر جریان بخش مربوط به آموزش و پرورش نیز هستیم.

تکفا - «اولین همایش آموزش الکترونیکی» به همت کمیته‌ی آموزش الکترونیکی تکفا - از زیرمجموعه‌های شورای عالی اطلاع‌رسانی - در روزهای سوم و چهارم خرداد ماه جاری برگزار شد.

برنامه‌ی تکفا که از تیر ماه سال 81، به طور جدی از برنامه‌های مطرح و بااهمیت ملی در ارتباط با توسعه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌باشد، اکنون 11 کمیته دارد، که کمیته‌ی آموزش الکترونیکی یکی از کمیته‌های فعال این برنامه می‌باشد. با توجه به اینکه محور اصلی توسعه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات در هر کشور، توسعه‌ی منابع انسانی می‌باشد، برنامه‌ی تکفا نیز از این مهم غافل نبوده محور اصلی این برنامه نیز توجه به نیروی انسانی در کشور است. می‌توان گفت از میان 7 محور اساسی این برنامه، توسعه‌ی منابع انسانی به عنوان اساسی‌ترین محور لحاظ گردیده است.

از جمله وظایف کمیتة آموزش الکترونیکی تکفا می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

* ایجاد بانک اطلاعات آموزش الکترونیکی کشور

* شناسایی و تعریف طرح‌های جلوبرنده برنامه‌های پژوهشی و پروژه‌های کاربردی

* توسعه‌ی فرهنگی و آشناسازی عموم مردم با جنبه‌های آموزش الکترونیکی

* برگزاری سمینارها و کارگاه‌های آموزشی

با توجه به این وظایف، دست‌اندرکاران کمیته‌ی آموزش الکترونیکی، برای ایجاد یک بانک اطلاعات از متخصصان آموزش الکترونیکی و شناسایی طرح‌های کاربردی و جلوبرنده و آشناسازی قسمت‌هایی از بدنه‌ی آموزش رسمی کشور با مفاهیم و کاربردهای آموزش الکترونیکی، با همکاری کلیه‌ی دستگاه‌ها و نهادهای عضو، همایش الکترونیکی را برگزار کرد.

اهداف کلی همایش عبارت بودند از:

1) شناخت توانایی‌های داخلی (بخش خصوصی، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی) در زمینه‌ی آموزش الکترونیکی

2) شناساندن برخی توانایی‌های شرکت‌های خارجی به بخش داخلی در زمینه‌ی آموزش الکترونیکی

3) فعال‌تر کردن قسمت‌های مربوط به «علوم انسانی» آموزش الکترونیکی

4) آشناکردن قسمتی از بدنه‌ی اصلی آموزش رسمی کشور (معلمان و دانش‌آموزان) با آموزش الکترونیکی

لازم به ذکر است، برای رسیدن به هدف چهارم، تعدادی از مدارس برجسته انتخاب شده و به صورت مهمان در همایش شرکت کردند.

این همایش در سه بخش عمده برگزار شد:

1) ارایه‌ی مقالات در دو سالن A و B

2) اجرای کارگاه‌های آموزشی

3) نمایشگاه محصولات مرتبط با آموزش الکترونیکی

مخاطبان اصلی مقالت سالن A، علاقمندان به مباحث آموزش عالی و دانشگاه مجازی و مخاطبان اصلی مقالات سالن B، علاقمندان به مباحث مرتبط با آموزش و پرورش و مدرسه‌ی هوشمند و مدرسه‌ی مجازی بودند. زمان در نظر گرفته شده برای ارایه‌ی هر مقاله 20 دقیقه بود.

بخش اول ارایه‌ی مقالات، شامل مفاهیم کلی و مطالبی بود که برای هر دو سالن به صورت مشترک برگزار شد. در این بخش دانشگاه آزاد اسلامی به ارایه‌ی طرح دانشگاه مجازی و قسمت‌هایی از مبانی فنی این دانشگاه پرداخت. پس از آن مقاله‌هایی با عناوین سیستم‌های چندرسانه‌ای، سیستم آموزش مجازی توزیع‌شده‌ی هوشمند، راه یکپارچگی آموزش الکترونیکی؛ آشنایی با امکانات نرم‌افزاری یک محیط آموزش مجازی ارایه شد.

بخش دوم ارایه‌ی مقالات در سالن A. با طرح‌ها و برنامه‌های صدا و سیما در زمینه‌ی آموزش عمومی الکترونیکی شروع شد و بعد از آن مشخصات RFP نمونه و انتخابی آموزش الکترونیکی در صدا و سیما مطرح شد. ارایه‌ی بعدی در مورد آموزش و آزمون ICDL بود و بعد از آن در مورد استانداردسازی آموزش الکترونیکی مقاله‌ای ارایه شد. مقاله‌ی آخر این بخش در مورد سیستم پیشرفته‌ی آموزش الکترونیکی مبتنی بر دانش و شبکه بود.

در بخش دوم در سالن B، مقاله‌ای در مورد فناوری اطلاعات در خدمت جامعه‌ی یادگیری ارایه شد. مقاله‌ی بعد درباره‌ی فعالیت‌های انجام شده در آموزش و پرورش در زمینه‌ی آموزش الکترونیکی بود. طرح ملی آموزش کامپیوتری دبستان و پیش‌دبستان ارایه‌ی بعدی بود. مقاله‌ی بعد به کاربرد آموزشی و پژوهشی وبلاگ می‌پرداخت و در انتها، یک شبکه‌ی آموزشگاهی که در زمینه‌ی آموزش مجازی فعالیت‌هایی کرده است مقاله‌ی خود را ارایه داد.

دو بخش آخر ارایه‌ی مقالات در سالن A، به موضوع دانشگاه مجازی اختصاص داشت. فعالان این زمینه، در دو میز گرد، مفاهیم و ضرورت دانشگاه مجازی، اولویت‌ها و عامل‌های مؤثر برای تعیین خط مشی این دانشگاه را ارایه کردند.

بخش سوم که آخرین بخش در روز اول همایش بود، در سالن A شامل مقالات زیر بود:

* کاربرد رایانه و آموزش الکترونیکی برای نابینایان

* سیستم آموزش مجازی سازمان زمین‌شناسی

* کلاس مجازی

* معرفی زیرساختی برای تهیه درس‌افزارها

* زیرساخت نرم‌افزاری شبکه‌های آموزش ملی

بخش سوم در سالن B مقالات زیر را در بر می‌گرفت:

* نظام جامع ارزش‌یابی رایانه‌ای

* بررسی محتوای 44 سایت آموزشی موجود در وب

* به کارگیری محیط آموزشی در حمایت از کلاس سنتی

* معرفی نرم‌افزار آموزش تقابلی و زنده زبان فارسی از طریق اینترنت

* استانداردهای آموزشی به کمک کامپیوتر و بررسی مزایا و معایب این روش مبتنی بر مطالعه‌ی فردی و تجربه‌ی اجرایی

برنامه‌های سالن A در روز دوم با دو مقاله که شرحی که از اقدامات انجام شده در زمینه‌ی آموزش الکترونیکی در وزارت بهداشت و درمان بود، شروع شد و بعد از این دو مقاله، مقالات زیر ارایه شد:

* تجربه‌ی آموزش فعال درس فیزیولوژی با کمک شبکه و اینترنت

* استفاده از اینترنت در تدریس با توجه به روش‌های آموزش پویا

* آزمون بازاریابی برخی از نرم‌افزارهای آموزی در بازار ایران

هم‌زمان با این بخش، در سالن B در ابتدا شرحی از فعالیت‌های وزارت کار و امور اجتماعی در زمینه‌ی آموزش الکترونیکی ارایه شد. پس از آن مقالات زیر ارایه شد:

* ویژگی‌ها و ضرورت‌های یادگیری الکترونیکی

* بررسی مزایا و ضرورت‌های آموزش الکترونیکی با نگاهی به آداب تعلیم و تربیت

در آخر این بخش نیز میز گردی با حضور ارایه‌دهندگان مقالات این قسمت برگزار شد.

بخش دوم سالن A در روز دوم برگزاری، بیشتر به مطالب مربوط به علوم انسانی و مفاهیم آموزش الکترونیکی می‌پرداخت. مقالات ارایه شده عبارت بودند از:

* دانشگاه مجازی، تحول از آموزش به یادگیری

* واقعیت آموزش مجازی در ایران

* یادگیری الکترونیکی، تغییر چهره‌ی آموزش در جهان

* بازمهندسی مفهوم یادگیری الکترونیکی براساس مدیریت دانش

* آموزش دریایی همه‌جا همه‌وقت

بخش دوم سالن B در روز دوم به ارایه تجربیات عملی آموزش الکترونیکی که در برخی مدارس یا آموزشگاه‌ها انجام شده بود، اختصاص داشت. عناوین این مقالات عبارت بودند از:

* ایده‌های استفاده از اینترنت در بهبود فرآیند آموزش

* بررسی مشکلات و راه‌کارهای ارایه سیستم‌های آموزش الکترونیکی عمومی

* آموزش سواد کامپیوتری براساس نظریه‌ی بلوم

* مشارکت گذاشتن تجربه‌ی کلاس آنلاین در مدرسه

* آموزش بزرگسالان

دو بخش آخر سالن A به مباحث دانشگاه مجازی اختصاص داشت و همزمان در سالن B مقالات زیر ارایه شد:

* یادگیری در آموزش الکترونیکی

* پیش‌نیازهای توسعه‌ی یادگیری الکترونیکی در ایران

* آموزش مبتنی بر وب

* سیستم فراگیری الکترونیکی در مقایسه با سایر روش‌ها

* آموزشگاه‌های رایانه‌ای خصوصی کشور و آموزش الکترونیکی

* مقدمه‌ای بر سیستم‌های نوین آموزش الکترونیکی

* معیارهای ارزیابی ابزارهای کاوش

* محفل یادگیری مجازی ریاضیات

* کاربرد اینترنت در کلاس درس

به صورت موازی با دو سالن A و B، در 4 سالن دیگر، کارگاه‌های آموزشی ارایه می‌شد. 18 کارگاه آموزشی که در هر کدام به طور متوسط 20 نفر حضور داشتند، نیز ظرف دو روز برگزار شد.

فضای بیرون سالن‌ها به نمایشگاه محصولات مرتبط با آموزش الکترونیکی اختصاص داشت. در این فضا 25 غرفه وجود داشت. در تعدادی از غرفه‌ها مطالب جالب آموزشی برای بازدیدکنندگان در همان محل نمایشگاه ارایه می‌شد.

هر روز به طور متوسط 1200 نفر شرکت‌کننده‌ی رسمی با کارت همایش، در سالن‌های ارایه‌ی مقالات و کارگاه‌های آموزشی حضور داشتند و در هر روز 400 نفر غیر از شرکت‌کنندگان رسمی از نمایشگاه دیدن کردند.

نکته‌ی مهم دیگر در این همایش حضور فعال معلمان و شرکت‌کنندگان از طرف آموزش و پرورش بود. این حضور ابعادی ملی داشت و از بسیاری از استان‌های کشور در این همایش حضور داشتند.

اختتامیه همایش بعد از آخرین ارایه‌ها، برگزار شد. در این برنامه به ارایه‌دهندگان هفت مقاله‌ی برگزیده و گردانندگان سه غرفه‌ی برگزیده و ارایه‌کنندگان سه کارگاه برتر، جوایزی اهدا شد.

دستاوردهای همایش

بعد از مراسم اختتامیه، دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی و مسئولین برگزاری همایش، طی نشستی با حضور فعالان آموزش مجازی که در همایش مقاله یا کارگاه آموزشی ارایه کرده بودند یا غرفه داشتند به نقد و بررسی همایش پرداختند. اهم مسائل مطرح شده در این نشست به شرح زیر می‌باشد:

- مهم‌ترین دستاورد همایش آدرس‌دهی و آدرس‌یابی در زمینه‌ی آموزش الکترونیکی بود ، که به خوبی انجام شد. اکنون بانکی از متخصصان آموزش الکترونیکی و بانکی از علاقمندان به این حیطه ایجاد شده است و هر دوی این بانک‌ها در حال توسعه می‌باشند.

- در این همایش فضای همفکری و تعامل بین متخصصان این عرصه به خوبی ایجاد شد.

- از دیگر دستاوردهای همایش می‌توان عمومی شدن مفاهیم آموزش الکترونیکی را بر شمرد. تا حد قابل قبولی، افراد فعال و علاقمند به امر آموزش (مثلاً معلمان) با مفاهیم آموزش الکترونیکی آشنا شدند و مسیری که باید طی شود تا بتوانند از ابزارهای جدید برای آموزش بهره بگیرند نیز تا حدودی روشن شد.

- اکنون بضاعت و دارای کشور در زمینه‌ی آموزش الکترونیکی مشخص شده است و نقاط قوت و ضعف در سطح ملی روشن شده است. برنامه‌ریزان این عرصه می‌توانند به تناسب این شناخت، سند راهبردی کلان کشور برای توسعه‌ی آموزش الکترونیکی را تنظیم کنند.

- از دیگر دستاوردها، ایجاد موجی در سطح کشور در زمینه‌ی یادگیری الکترونیکی می‌باشد؛ اکنون می‌توان به نحو احسن از این فضا استفاده کرد و همایش را به موقعیت ویژه‌ای برای ارایه‌ی آخرین دستاوردهای کارشناسان در این عرصه تبدیل کرد. می‌توان با تشکیل گروه‌های کاری در زمینه‌های تخصصی مختلف و برگزاری نشست‌های منظمی تا سال آینده، از پشتوانه‌ی چندین نشست علمی و عمیق برای همایش سال آینده برخوردار شد.

اعضای کمیته‌ی آموزش الکترونیکی علاقه دارند، که سایت همایش (www.iran_elearning.com) به عنوان درگاه آموزش الکترونیکی کشور شناخته شود. به این ترتیب دسترسی به بانک اطلاعاتی متخصصان و علاقمندان این بحث از طریق سایت برای همگان امکان‌پذیر خواهد بود.

قسمت مهم دیگر سایت، تولید محتوا و نوشتن مقالات کاربردی است. دسترسی به مقالات ارایه‌شده در همایش و چگونگی تهیه‌ی فیلم‌های همایش، نیز از طریق سایت امکان‌پذیر خواهد بود. در مجموع، پس از همایش، از سایت گفته شده، به عنوان سایت کمیته‌ی آموزش الکترونیکی تکفا بهره گرفته خواهد شد. امید است، این سایت مطالبی را ارایه کند که در خود کمیته‌ی آموزش الکترونیکی یک برنامه‌ی ملی باشد.

شهروز گواهی

کمیته‌ی آموزش الکترونیکی تکفا

تکفا - برای همه‌ی ما صحنه‌ی دانش‌آموز روستایی در پای تخته سیاه احساس خاصی برمی‌انگیزد. حسی آمیخته از پاکی و صداقت و عشق. بوی گچ و تخته ناخودآگاه ما را به منزلگاه آرامش‌بخش زمان‌ها و زبان های کودکانه می‌برد و برای لحظه‌ای در حرم امن این خانه‌ی زیبا که روزی در آن قسم خوردیم فرزندان خوبی برای ایران باشیم، می‌توانیم دوباره با اشک‌های شوق و حسرت بیم و امید لحظه‌ای که مادر برای اولین بار دستان ما را به دستان گرم معلم پیوند زد به یاد آوریم.

امروز در این نقطه از زمان در جایی ایستاده‌ایم که قادریم قطعه‌های زمان را در کنار هم قرار دهیم و تصویری واضح از آنچه بر ما گذشته و آنچه به دست آورده‌ایم را نظاره‌گر باشیم. انشاهایی که زمانی در تفسیر توانا بود هر که دانا بود می‌نوشتیم، لاجرم در اکوسیستم محیطی تبدیل به ذراتی شده که باید برای تداوم بقا آن را استنشاق کنیم. جمله‌های زیبایی که در مقایسه ثروت و علم می‌نوشتیم دیگر خاطره‌ای عجیب‌تر از اثبات گردی زمین است، چراکه در جایی قرار داریم که علم برابر ثروت است.

هم‌اکنون پس از پشت سرگذاشتن صخره‌های پرپیچ و خم عمر در پایین صخره‌ای ایستاده‌ایم که اگر از آن بالا نرویم، گرمای خورشید علم و آگاهی را هرگز لمس نخواهیم کرد و ماندن هم مساوی مرگ است.

در این بحران اگر لحظه‌ای چشم‌ها را ببندیم، دیگر هرگز باز نخواهیم کرد. مجسمه‌های یخ‌زده‌ای خواهیم بود از جهل. جهل در مقابل دانشی که پشت‌کوهی‌ها مدت‌هاست در حال فراگیری آنند و ما در سرمای این جهل حتی قدرت بیان دردهایمان را هم نخواهیم داشت.

چگونه می‌توان این صخره‌ی صاف را در چنین شرایط دشواری پیمود. اولین رمز آن نخوابیدن است، نترسیدن، جسارت و امید به موفقیت و وقوف به این نکته که قرار نیست طنابی از بالا برای نجات بیاندازند و پی بردن به این امر که ما تنهاییم و قطعاً اگر با طنابی که از بالا می‌آید خودمان را نجات دهیم، طنابی است که عمری برای زنده ماندن به گردن خواهیم داشت. در این بحران تعقل، تفکر و تلاش تنها راه رهایی است.

بلی در عصر اطلاعات، دانایی رمز بقاست. در عصر اطلاعات و جامعه‌ی اطلاعاتی، تک‌تک عناصر جامعه باید مجهز به دانش روز باشند و شاید مقدم‌تر از هر گروه دیگری. هنگام آن است که کسانی که در آموزش ابتدایی، متوسطه و عالی مشغولند، آستین‌ها را بالا زده و به مدد چراغ جادویی دانش روز، طلسم دیو جهل را بشکنند. این رسالت تک‌تک ما است. هرچند چشم‌ها به سیستم آموزشی کشور دوخته شده و همه منتظر دمیدن تحول از آن افق می‌باشند، راه سختی به نظر می‌آید و موانع اصلی ما در این راه سیستم‌های پوسیدة اداری و آموزشی است. از طرفی باید به سرعت حرکت کرد تا از خطر شکاف دیجیتالی که همانند زلزله‌ای هولناک کشورهای در حال توسعه را هر چه عمیق‌تر در لایه‌های تاریک زمان فرو می‌برد مصون بمانیم و از طرف دیگر قبل از پیروی محض از الگوهای آماده کشورهای توسعه یافته، باید فکری برای پایه‌های پوسیده سیستم آموزشی که حتی جوابگوی عصر صنعتی نیز نبوده باشیم.

پیدایش نگرش‌های نوین در سیستم آموزشی کشور و ارائه راه‌حل‌های مناسب برای اجرای سیستمی در گستردگی کشوری که به تعداد کل جمعیت برخی از کشورهای جهان دانش‌آموز و جمعیت جوان دارد کار ساده‌ای نیست و نیاز به طرح راهبردی محکم و متقنی دارد که بتواند جوابگوی نیازهای اطلاعات باشد.

با آگاهی از این امر که فناوری اطلاعات و ارتباطات ضعف‌ها را سریع‌تر به ضف و قوت‌ها را سریع‌تر رشد می‌دهد، لذا نگرش نوین سیستم آموزشی که هم‌اکنون در نظام آموزشی کشور در حال نقد و بررسی است و قرار است محصول دانش‌آموز پژوهنده و سازمان یادگیرنده را برای جامعه اطلاعاتی ایران به ارمغان آورد از ضرورت‌ها و پیش‌نیازهای بلامنازع و حیاتی بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش به نظر می‌رسد.

همچنین تولید محتوا پیش‌نیاز دیگر بکارگیری این فناوری در آموزش و پرورش می‌باشد. چه ورود رایانه در مدارس بدون محتوای کافی ابزاری برای ترویج فرهنگ غربی در سنینی است که به شدت به بنیان‌های فرهنگی کشور لطمه خواهد زد.

مسلم است پس از پشت سر گذاشتن پیش‌نیازهای اصلی، آموزش مربیان و معلمان، خانواده‌ها و نهایتاً سخت‌افزار و شبکه دسترسی از دغدغه‌های بعدی بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش خواهد بود.

در عصری که فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان ابزار توانمندساز اندیشه و در امتداد فکر انسان‌ها، هر لحظه در حال تولید و توزیع اطلاعات است، به نظر می‌رسد رسالت اصلی نظام آموزشی تعلیم و تربیت انسانی است که بتواند با توجه به اطلاعاتی که در هر لحظه در دست دارد بهترین انتخاب را انجام دهد و در هجوم حجم حیران کننده اطلاعات بر هویت خود حاکم بماند.

تکفا - در حال حاضر، وزارت آموزش و پرورش سرگرم تهیه‌ی سند راهبردی توسعه کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش است. در این راستا شعار تربیت دانش‌آموز پژوهنده و ایجاد سازمان یادگیرنده را به عنوان چشم‌انداز این توسعه انتخاب نموده است. گزینش این شعار، براساس تحلیل جایگاه نیروی انسانی در دوران جدید است که وزارت آموزش و پرورش به عنوان اصلی‌ترین تأمین‌کننده‌ی نیروی انسانی مورد نیاز جامعه، می‌بایست از هم‌اکنون دغدغه تربیت چنین انسانی را داشته باشد.

در این مقاله به تحلیل و تشریح چشم‌انداز توسعه‌ی فناوری در آموزش پرداخته شده است.
ضرورت:

اگر این تعبیر را بپذیریم که هر یک از فناوری‌ها در جهت گسترش یکی از توانمندی‌های بشر به وجود آمده است (خودرو در جهت گسترش اندام‌های حرکتی بشر، ابزار اپتیک در جهت گسترش دید و ...)، فناوری اطلاعات نیز در جهت گسترش توانمندی‌های اندیشه‌ی انسان تکوین یافته است. به تعبیری دیگر، فناوری اطلاعات، فن بهره‌برداری از اندیشه انسانی است. بهره‌برداری بهینه از اندیشه، سپردن امور شناخته شده، تکراری و غیرخلاق به ماشین (از طریق خودکارسازی عملیات) و آزادسازی اندیشه و مهارت‌های انسانی جهت مکاشفه در ناشناخته‌هاست. بدین لحاظ حوزه عمل فناوری اطلاعات و آموزش تقریباً یکی است. این انطباق موجب گردیده است تا تأثیرپذیری حوزه‌‌ی آموزش از این فناوری نسبت به سایر حوزه‌ها بنیادی‌تر باشد؛ به طوری که بسیاری از کشورها در توسعه کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش به بازآفرینی (Reinvention) نظام آموزشی و نه بازسازی آن می‌اندیشند. هم‌اکنون تحول در نظام‌های آموزشی آغاز شده است، ولی آنچه ما شاهد آنیم، هنوز از نتایج سحر است. دگرگونی بنیادی در راه است و این دگرگونی علیرغم میل ما اتفاق می‌افتد.

فناوری اطلاعات همانند سایر فناوری‌ها، ابزار توانمندسازی است و فی‌نفسه حامل ارزش نیست. اما می‌تواند به توسعه‌ی ارزش‌ها و یا ضدارزش‌ها منجر گردد.

شاید کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش ناگزیر باشد، اما شیوه و هدف کاربرد آن، قطعاً انتخابی است. انتخاب هوشمندانه می‌تواند به خروج از دور باطل عقب‌ماندگی بیانجامد و دنباله‌روی کورکورانه، می‌تواند به تشدید اضمحلال ارزش‌ها و بی‌هویتی منجر شود.
دانش‌آموز پژوهنده

بنا به تعریف، فناوری اطلاعات، روش‌ها و امکانات پردازش و انتقال اطلاعات است که هدف از کاربرد هوشمندانه‌ی آن افزایش نظم (در حوزه اجرا) و یا آگاهی (در حوزه اندیشه) است.

فناوری اطلاعات این توانایی را دارد که تضاد ظاهری نظم و آگاهی را به نفع توسعه حل نماید و همواره قالب نظم را متناسب با محتوای آگاهی سامان دهد و از این طریق نظم را بر بنیان آگاهی استوار سازد.

فناوری اطلاعات از یک سو با نظم بخشیدن به حوزه‌ی اجرا، آن دسته از فعالیت‌های اجرایی را که تکراری و فاقد خلاقیت‌اند، به سمت خودکارسازی و ماشینی‌شدن پیش می‌راند و از این طریق انسان را آزاد می‌کند تا به آنچه ویژه انسان است یعنی اندیشه بپردازد و از سوی دیگر با تغذیه اطلاعاتی حوزه اندیشه، بهره‌وری را در این حوزه در جهت حقیقت‌یابی (پژوهش) و تولید دانش افزایش می‌دهد. پژوهش کاربردی، طراحی دقیق‌تر و اجرای روان تر را موجب می‌گردد و اجرای روان، زمینه‌ی خودکارسازی هرچه بیشتر را فراهم می‌سازد و این چرخه ادامه می‌یابد و حاصل آن رها شدن هرچه بیشتر بشر از روزمرگی و جلوس در جایگاه رفیع حقیقت‌یابی (تحقیقات) است. بدین لحاظ دوران آینده، دوران پژوهش است.

مأموریت آموزش و پرورش، تربیت دانش‌آموزان برای ورود به دوران آینده - عصر اطلاعات - است و براساس تحلیل فوق، اصلی‌ترین ویژگی نیروی انسانی دوران جدید پژوهندگی است. بدین لحاظ آموزش و پرورش از هم‌اکنون می‌بایست تربیت دانش‌آموز پژوهنده را در دستور کار خود قرار دهد.

انسان فطرتاً حقیقت‌جوست و آموزش و پرورش می‌بایست مساعی خود را در تکوین مهارت‌های حقیقت‌یابی (پژوهندگی) در دانش‌آموزان به کار بندد.

دانش‌آموز پژوهنده، انسانی است خلاق که مهارت لازم در آموختن، درست اندیشیدن و به کارگیری منابع در دسترس برای پویش هدف را کسب کرده است.

مهارتِ آموختن، بستر و زیرساخت آموختن سایر آموزه‌هاست. در این بستر، امکان تلفیق آموخته‌ها و خلق دانایی به وجود می‌آید و بدون این زیرساخت، آموخته‌ها، جزایر جدا از هم و بدون زایشی خواهند بود که منجر به بصیرت و فرهیختگی نخواهند شد و شعار تعلیم و تربیت امروز یعنی آموختن را باید آموخت ناظر بر همین مطلب است.

درست اندیشیدن، متناسب است با درجه درستی مدل‌های ذهنی (شناخت) که آن نیز محصل فرایند یادگیری است. انسان و به معنی اخص آن دانش‌آموز، از دریچه‌ی این مدل‌ها به جهان می‌نگرد (حوزه های عاطفی و شناختی) و به نسبت نهادینه‌شدگی این مدل‌ها، ماهرانه زندگی می‌کند (حوزه روانی - حرکتی).

آموختن مهارت در به کارگیری منابع در دسترس، یعنی آموختن کار گروهی، یعنی آموختن ارتباط با معلم، یعنی آموختن ارتباط با اولیاء و جامعه، یعنی آموختن ناوبری در پایگاه‌های اطلاعاتی و اینترنت، یعنی آموختن استفاده از فناوری‌ها از جمله فناوری اطلاعات، یعنی آموختن استفاده از کتاب و منابع کمک‌آموزشی، یعنی آموختن ... . خلاقیت دانش‌آموز ارتباط مستقیمی با مهارت وی در به کارگیری منابع در دسترس دارد و این مهارت خود قابل آموختن است.

خلاقیت، مهارتی است که خداوند اکسیر آن را در سرشت انسان دمیده است که شیوه‌های مختلف آموزش می‌تواند آن را شکوفا و یا پژمرده سازد.

عامل دیگری که در تسریع و تسهیل فراگیری نقش اساسی دارد. سامان‌یافتگی منابع در دسترس است. این سامان‌یافتگی خدمتی است که محیط آموزشی و جامعه به دانش‌آموز ارایه می‌نماید. این سامان‌یافتگی تمام منابع را از جمله سامان‌یافتگی معلم، آموزشگاه، دوره‌های آموزشی، محتویات دروس، شکل و ترتیب ارایه‌ی مطالب کتاب، پایگاه‌های اطلاعاتی و ... شامل می‌گردد.

ترکیب سامان‌یافتگی منابع (خدمت ارایه شده توسط محیط آموزشی) و آموزش دانش‌آموز‌محور شرایط ایده‌آل را برای بروز خلاقیت فراهم می‌آورد. اگرچه خلاقیت دانش‌آموز می‌تواند بر بسیاری از سامان‌نیافتگی‌ها و ناهنجاری‌ها، پل زده و گذر کند. لیکن در این صورت اکسیر خلاقیت صرف مواردی گردیده است که نیاز به خلاقیت نداشته است و صرفاً این اکسیر به دلیل هرج و مرج در سطوح بالاتر، هزینه شده است.
سازمان یادگیرنده

وظیفه هدایت و تدارک دانش‌آموزان برای پیمودن مسیر و رسیدن به ویژگی‌دهندگی، بر عهده‌ی نظام آموزشی است. نظام آموزشی بستری است برای پرورش دانش‌آموزانی که چون انسان مختارند و چون توانایی آن را دارند که با انتخاب درست در جایگاهی برتر از فرشته قرار گیرند. اما به ضرورت سن هنوز مهارت لازم برای انتخاب بهینه را فرانگرفته‌اند و لذا نیاز به هدایت و راهنمایی دارند.

بستری که شایستگی پرورش دانش‌آموز پژوهنده را دارد، خود می‌بایست از ویژگی‌هایی برخوردار باشد که تحت عنوان یادگیرندگی مطرح گردیده است.

سازمان یادگیرنده، با تحول نه به عنوان یک اتفاق و یا یک پروژه مقطعی، بلکه به عنوان فرایندی دایمی برخورد می‌نماید. سازمان یادگیرنده، توانایی ارتقاء دارد، می‌تواند بشناسد، براساس شناخت طراحی نموده و اهداف و ضوابط اجرایی را معین کند، براساس این ضوابط برنامه‌ریزی و اجرا نماید، حاصل اجرای فعالیت‌ها را به صورت دایمی و فراگیر مورد سنجش و ارزش‌یابی قرار دهد، انحرافات را تحلیل و از این طریق بازخورد لازم برای تکامل شناخت (یادگیری) را فراهم سازد، شناخت کامل‌تر، طراحی طبیعی‌تر و در نتیجه اجرای روان‌تر را در پی خواهد داشت. سازمان یادگیرنده صرفاً یک شعار نیست، بلکه اندام‌هایی دارد که در جهت وظایف فوق ساماندهی شده‌اند. اطلاعات در این سازمان زینت نیست، بلکه ضرورت اجرای فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری‌هاست.

یادگیرندگی، وجه مشترک سازمان و دانش‌آموز است، لذا می‌تواند از مدل واحدی تبعیت نماید. طراحی مفهومی این مدل می‌تواند اولین گام در توسعه کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش تلقی گردد.

تکفا - اینکه فناوری اطلاعات باید مورد استفاده سیستم آموزشی کشور قرار گیرد، شاید جای شک وجود نداشته باشد. سؤال عمده این است که چگونه باید به این مهم جامه‌ی عمل پوشاند.

روش‌های پاسخ‌دهی به سؤالات مطابق تجارب قبلی در جامعه ما بسیار کند و در مبحث IT اینچنین پاسخی قابل استفاده نخواهد بود.

روش‌های استفاده شده در جامعه‌ی ما برای پاسخ‌دهی به سؤالات کلان معمولاً بر مدیریت متحرک استوار می‌باشد، مانند مسیری شبیه آنچه در ذیل می‌آید.

دیگران به توسعه IT در سیستم آموزشی چگونه پرداخته‌اند؟ در چه زمانی شروع کردند؟ در آن زمان چه شرایط و امکاناتی داشتند؟ در آن زمان IT در دنیا در چه وضعیتی بود؟

شما تصور کنید پاسخ‌دهی به سؤالات فوق به چه زمانی احتیاج دارد؟ 6 ماه، 1 سال. هر چه باشد این زمان در عمر IT بسیار طولانی است. پس باید دوباره جواب‌ها را اصلاح نمود و این یعنی کندی و لختی بیشتر.

پس باید از همین لحظه شروع کرد. از کجا شروع کنیم. از تهران یا شهرستان‌ها. از منطقه یک یا از منطقه بیست. از مدرسه A یا مدرسه B. باید از هر جایی که امکان دارد شروع کرد. مطابق با شرایط و امکانات ویژه‌ی آن‌جا (رجوع شود به مقاله‌ی ارایه شده در کنفرانس Earn مسکو تحت عنوان «سیستم‌های مکمل در آموزش و پرورش» در آدرس www.Alborzsch.ir).

در همین راستا و براساس همین نگرش، ما کار را در مرکز تحقیقات و پژوهش دکتر چمران دبیرستان البرز شروع کردیم که می‌تواند به عنوان یک الگوی عملی مورد استفاده قرار گیرد.

ما کار خود را با بخش کوچکی از دانش‌آموزان (حدود 100 نفر) شروع کردیم؛ با هدف استفاده از اینترنت در آموزش دروس دبیرستانی. ابتدا دروش فیزیک و شیمی برای دانش‌آموزان سال اول دبیرستان در نظر گرفته شد و در ادامه راه محیط کاری برای دانش‌آموزان چنان فراهم گردید که بتواند در مورد آنچه که بحث می‌شود، خوب بیاندیشند و خوب مشاهده کنند.

خلاصه‌ی آنچه انجام شد، بدین قرار است که به دانش‌آموزان Internet explorer, WinXP، موتورهای جستجو چون Yahoo و Front page آموزش داده شد. سپس تحقیقات و پژوهش از طریق اینترنت را به صورت عملی با مدرسین انجام دادند و نتایج کارهای خود را از طریق Front page به صورت یک محصول آماده نمودند و در نمایشگاهی این محصولات را در معرض دید دیگران قرار دادند.

از نتایج مهم حاصل شده باید به آشناشدن دانش‌آموزان با مفاهیم شبکه به صورت عام و شبکه اینترنت به صورت خاص نام برد، زیرا اثرات شبکه بسیاری از مفاهیم رایج گذشته را دگرگون نموده است. ذکری از پارامترهای مؤثر در کار در پایان مناسب به نظر می‌رسد، هرچند که بررسی تفصیلی آنها مجال بیشتری را طلب می‌کند.

1- عموم دانش‌آموزان، کار جدی با کامپیوتر را تجربه نکرده‌اند و این خود باعث کندی کار در ابتدای حرکت ما بود و روش‌های پیش‌بینی و اجرا گردید که این اثر را تعدیل نماید.

2- دانش‌آموزانی که در این طرح حضور داشتند، هم کلاس عادی فیزیک یا شیمی را می‌گذراندند و هم از طریق اینترنت و کامپیوتر به این موضوعات پرداختند. اثر این دو روش توأم، یعنی روش سنتی و روش بر مبنای IT بر دانش‌آموزان جزء موضوعاتی بود که در این طرح مورد بررسی قرار گرفت.

3- ابزارهایی که از طریق اینترنت و کامپیوتر مورد استفاده دانش‌آموزان قرار می‌گرفت، از طریق مدرسین مورد کارشناسی قرار می‌گرفت که به صورت مناسبی در ساختار آموزشی گنجانیده شود.

4- از موضوعات مهم دیگر، برخورد مدرسین سنتی با روش جدید بود، به گونه‌ای که این برخورد کمترین مشکلات را به بار آورد.

امیدواریم که با شناخت بهتر تجربه حاصل آمده، بتوان گام‌های مؤثر بیشتری در آینده برداریم؛ چه برای دبیرستان البرز و چه دیگر مدارس کشور.

جلال حشمت‌پناه

تکفا - مقدمه: دکتر عباس فروتن، پزشک و متخصص فیزیولوژی و استادیار دانشگاه شهید بهشتی است. اما به غیر از تدریس، دل‌مشغولی دیگری هم دارد. او در این دانشگاه، مرکزی را با عنوان «مرکز آموزش از راه دور» ایجاد کرده و روی بحث دانشگاه مجازی کار می‌کند و در این زمینه به تجربیات ارزشمندی دست یافته است.

خبرنگار تکفا در گفت و گویی با دکتر فروتن، فرصت‌ها و موانع آموزش از راه دور و نقش انفورماتیک و IT در علم پزشکی را به بحث گذاشته است که در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
آقای دکتر، ضمن معرفی خود بگویید چه شد که به مبحث آموزش از راه دور علاقه‌مند شدید؟

من، عباس فروتن، پزشک و متخصص فیزیولوژی و استادیار دانشگاه شهید بهشتی هستم و مدتی نزدیک به یک سال و نیم است که «مرکز آموزش از راه دور» را در این دانشگاه راه‌اندازی کرده و در آن، به بررسی شیوه‌های بهینه‌سازی کلاس درس با استفاده از امکانات IT مشغول هستم.

سابقه توجه و علاقه‌مندی من به مسأله نقش IT در پزشکی به دوران جنگ تحمیلی برمی‌گردد. در آن زمان، به کار آموزش در بیمارستان‌های صحرایی، همراه با اطلاع‌رسانی سریع و دقیق می‌پرداختیم. پس از پایان جنگ، تجارب ارزنده‌ای که به دست آمده بود، منجر به راه‌اندازی و تأسیس واحدی در دانشگاه شهید بهشتی با عنوان "طب حوادث" شد.

وارد کردن مطالب گردآوری شده برای این واحد درسی به کامپیوتر و سپس آشنایی با محیط وب و پایگاه‌های داده، یک تحول فکری در من ایجاد کرد و بحث دانشگاه مجازی، از آنجا که موجب صرفه‌جویی در زمان می‌شود و کاربرد مؤثری دارد، توجه مرا جلب کرد.
در این مدت، چه فعالیت‌هایی در زمینه‌ی آموزش مجازی و آشناسازی دانشجویان و استادان با این موضوع انجام داده‌اید؟

ابتدا باید بگوییم که ما به دنبال بهینه‌سازی کلاس درس مجهز به کامپیوتر بوده‌ایم، نه ایجاد کلاس‌های درس کاملاً مجازی. یعنی سعی داریم کلاس‌هایی را تدارک ببینیم که به امکانات روزآمد جهت تدریس مجهز باشند. به همین منظور یکی از دروس روتین را با امکاناتی که تهیه شده، هم به شکل ارتباط اینترنتی و راه دور و هم به صورت کلاس عادی برگزار کردیم که به تجربیات عملی مفیدی دست یافتیم.

استادان، معمولاً در زمینه چگونگی طراحی دوره، گذاشتن آن روی وب، ارزش‌یابی و اجرای گروه‌های سیستمی سؤالات و ابهاماتی داشتند. بنابراین، در مدت یک سال، بیش از 200 نفر از استادان مورد آموزش قرار گرفتند و موفق شدیم به آنان در طراحی یک نمونه‌ی درسی و قرار دادن آن روی وب کمک کنیم.

در همین زمینه، حدود 200 نفر از دانشجویان پزشکی، 40 نفر از رزیدنت‌های خارجی، 21 نفر از دانشجویان دکترای فیزیولوژی، 6 نفر از دانشجویان مهندسی پزشکی و 12 نفر از دانشجویان کارشناسی ارشد پرستاری آموزش دیده‌اند.

از سوی دیگر سمینارهای مختلفی نیز به منظور بسترسازی برگزار شده است.

در همین راستا 18 کارگاه آموزشی نیز به صورت کلاس برگزار شد و پس از آن نظرسنجی به عمل آمده از دانشجویان و استادان شرکت‌کننده در این کارگاه‌ها، حاکی از علاقه‌ی زیاد آنان به موضوع بود. این نظرسنجی‌ها، همچنین بیانگر آن است که برگزاری این دوره‌ها باید در قالب علمی و فرم کنترل شده باشد که طبعاً منجر به جهش و تحولی در آینده‌ی کشور خواهد شد. در غیر این صورت با دوره‌های کم‌ارزش و غیرقابل اعتماد مواجه خواهیم شد که باعث دفع افراد علاقه‌مند به وب می‌شود.
اشاره کردید به این مسأله که هدف آن، راه‌اندازی کلاس کاملاً مجازی نبوده است. از برگزاری این دوره‌ها، علاوه بر بهینه‌سازی آموزش در کلاس‌ها، چه اهدافی را دنبال می‌کنید.

ما دنبال این هستیم که روابط اجتماعی در دانشگاه بین دانشجو و استاد حفظ شود؛ زیرا وجود کلاس و بحث‌هایی که در آن شکل می‌گیرد، خود از عوامل مهم دیگر ورود استاد و دانشجو به صحن دانشگاه است. در مورد مسئله‌ی تعلیم و تربیت، در مورد تعلیم ممکن است تا حدی در سیستم کاملاً مجازی شکل بگیرد ولی در مورد بخش تربیت دسترسی به اهداف تربیتی تنها در محیط فیزیکی کلاس درس میسر است.

در این روش، امکان یادگیری استاد وجود دارد. مثلاً وقتی دانشجویان در حال بررسی یک موضوع خاص هستند، استاد در همان زمان می‌تواند دو صفحه بعد را از روی اینترنت مطالعه و اطلاعاتش را ب روز کند و سپس پاسخ دانشجویان را بدهد. بنابراین ساختار کلاس هم حفظ خواهد شد. از سوی دیگر، به کارگیری تجهیزات پیشرفته در کلاس‌ها - همچون صفحه‌نمایشگر به جای تخته سیاه یا وایت‌برد - ضمن حفظ ماهیت کلاس، امکانات بهتری برای تدریس در اختیار استاد قرار می‌دهد.

دانشجویان ابتدا در این سیستم سردرگم هستند؛ ولی پس از مدتی، با همکاری و کندوکاوهای متعدد کار تئوری را در گروه‌های 2 یا 3 نفره به خوبی فرا می‌گیرند و این تمرین برای ورود به مبحث دانشگاه مجازی است. در این روش، شما عواملی در اختیار دارید که در کلاس‌های درس معمول در اختیارتان نبود. این عوامل موجب می‌شود که یادگیری شیرین و عمیق شود و خستگی به حداقل برسد.

عامل مهم در این روش، خاصیت Interactivity یا تعاملی بودن کلاس و درس است. در این حالت، استاد فاقد هر گونه جزوه و کتاب بوده و همه چیز، به صورت ساختار و نقشه دوره، در اختیار دانشجوست. بنابراین، دانشجو بخش به بخش جلو می‌رود و استاد فقط راهنمایی و رفع اشکال می‌کند.

خاصیت تعاملی بودن ارایه‌ی دروس موجب می‌شود که افراد، به دلخواه و با سرعت و مدل‌های مختلف یادگیری به پیش بروند و به طبع، هر فرد اشکالاتی دارد که دیگران ندارند و فقط برای او توضیح داده می‌شود.
بد نیست به تشریح بعضی از روش‌هایی که در این دوره‌ها به کار می‌گیرید، بپردازید.

ما یک سری از درس‌ها را با سایر دانشگاه‌های خارج از کشور Link می‌کنیم و از اطلاعات موجود آنان استفاده می‌نماییم. مثلاً عکس‌های رادیوگرافی همراه با نوع بیماری و معالجه‌ی آن از سایت دانشگاه Emory.edu در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرد و دانشجویان از ترم دوم یعنی از همان نخستین سال ورود به دانشگاه، کار عملی انجام می‌دهند و این موجب تقویت انگیزه‌ی آنان می‌شود. کار گروهی در این سیستم انجام می‌شود و رعایت استانداردها در کلاس درس پزشکی کاملاً رعایت شده است. ما با کمک Webcam و یا تصویربرداری و ذخیره‌ی آن در بانک اطلاعاتی میزان روابط بین گروه‌ها، دانشجویان و استادان را اندازه‌گیری می‌کنیم. مسأله‌ی قابل ذکر دیگر اینکه 60 درصد نمره‌ی دانشجویان مربوط به تکالیفی است که طی دوره انجام می‌دهند و از طریق کامپیوتر انجام می‌دهند، 10 درصد مربوط به حضور و فعالیت در کلاس است و 30 درصد بقیه مربوط به امتحان نهایی است که این موجب جلوگیری از درس‌خواندن در شب امتحان شده و باعث افزایش عمق یادگیری خواهد شد.
آیا نرم‌افزار مربوطه طبق سفارش شما نوشته شده است؟

در بررسی‌ها پی بردیم که نرم‌افزار وجود دارد، ولی نکات و ایده‌های آموزشی که روان‌شناسان مطرح می‌کنند در آن موجود نیست. بنابراین برنامه‌ای را با کمک برنامه‌نویسان به طور گام به گام طراحی و پیاده کردیم. در واقع، نکته‌ی مهم این است که بتوانیم کلاس را طوری اداره کنیم که بدانیم دانشجو در کلاس چه فعالیتی می‌کند و احساس حضور در کلاس درس هم حفظ شود، تا بتواند نیازهایمان را برآورده کند و سپس دانشجو در خارج از کلاس درس وارد دوره شده و تکالیف فردی خود را تکمیل و ارسال می‌نماید.
پس در حقیقت نرم‌افزار مذکور به صورت یک واحد کمک‌آموزشی عمل می‌کند؟

در واقع ما این روش را Computer Assistant Classroom می‌نامیم. نکته مهم در روش، این است که در ارتباط با دانشجو، احساس حضور در کلاس درس حفظ شود. ما در انتهای هر فصل یا صفحه، سؤالاتی قرار داده‌ایم که دانشجو برای عبور از آن فصل باید به آن پاسخ دهد و ما به شکل Online بر آن نظارت می‌کنیم و به درصد و نوع پاسخ‌های اشتباه پی می‌بریم. این امر به طراحی‌های بعدی ما کمک می‌کند. پس باید بپذیریم برای اینکه این کار موفق باشد، باید دقت و حوصله‌ی زیادی داشت.
ارایه‌ی دروس به چه زبانی است؟

هم فارسی و هم انگلیسی.
اگر فردی نتواند در کلاس حاضر شود، می‌تواند در خانه از طریق کامپیوتر از این کلاس‌ها استفاده کند؟

چنین کاری امکان‌پذیر است، ولی ما اجازه‌ی آن را نداریم. به دلیل اینکه جلسات ما، کلاس‌های عادی دانشگاه محسوب می‌شود. بحث این است که دانشجویان در آینده کارهای گروهی را در اینجا و کارهای فردی را در بیرون از اینجا انجام دهند.
این مرکز چه نیازهایی دارد و از کجا باید شروع کرد؟

اولین قدم تایپ کردن یعنی وارد نمودن Textها و Mediaها به کامپیوتر است. بعد از آن مطالب روی Website در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرد. در این حالت، استادان، تمام اطلاعات خود را عرضه می‌کنند و در این راستا مسؤولان باید استادان را از نظر روزآمدسازی اطلاعات پشتیبانی کنند.
غالباً به خاطر کمبود استاد و محدودیت‌ها به خصوص در مراکز دوردست، استفاده از روش فردی و کاملاً مجازی پیشنهاد می‌گردد. ولی این انتخاب کاملاً صحیح نیست. استفاده از استادان به نظر شما بهتر نخواهد بود؟

مسلماً همین طور است. ولی در خارج، اکنون این دوره‌های درسی بسیار زیاد است که می‌توان از آن استفاده کرد. ولی با توجه به وضعیت بومی و محلی و اجتماعی ما باید این دوره‌ها را تغییراتی داد و بومی کرد و یا حتی از ابتدا طراحی کرد. زیر نیازهای هر کشور و یا کشورهای یک منطقه مسلماً متفاوت با سایر مناطق است و برخی درس‌ها در مناطقی بسیار مهمند، اما همان درس در منطقه‌ی دیگر دنیا بسیار کم اهمیت است.
این امر می‌تواند به صورت یک خطر برای E-learning تلقی شود؟ یعنی دانشجویان در دوره‌های درسی خارجی تحصیل کنند، ولی تخصص آنها به درد جامعه نخورد؟ معمولاً دانش تکنولوژی قبل از این که به طور رسمی وارد شود، توسط افراد وارد می‌شود و این از معضلات کشور است.

کاملاً همین طور است، یعنی ما به وسیله‌ی اینترنت می‌توانیم به تمام اطلاعات دنیا دسترسی داشته باشیم، ولی در این زمینه فاقد محتوایی سازمان‌یافته هستیم.
شما چه توصیه‌هایی برای افراد علاقمند به آموزش مجازی در مراکز آموزش پزشکی دیگر دارید؟

قدم اول این است که یک ارتباط آموزش عادی، پایه قرار گیرد و سپس به شکل کامپیوتری درآید. باید طرح درس استاد مشخص شود و هدف آموزش هم روشن باشد. در سیستم E-learning بیشتر مسائل به تعریف هدف برمی‌گردد. در مرحله بعد، باید اهداف اولویت‌بندی شود. بر این اساس، بانک‌های اطلاعاتی و دوره‌های درسی شکل می‌گیرد و ارزش‌یابی دوره انجام می‌شود. باید اهمیت فصل‌ها مشخص شود و در طول دوره به دانشجو تکلیف داده شود و آنها نیز سؤالات خود را مطرح کند. این سؤالات که جنبه‌ی آموزشی دارد، مشکلات دوره‌ی بعد را حل می‌کند.

نکته‌ی بسیار مهم، کار گروهی است. یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های آموزش، کار گروهی است. در این حالت، دانشجویان با هم تعامل و هم‌فکری دارند؛ یعنی در کلاس درس دانشجو فعال است و استاد یک تا دو درصد بیشتر صحبت نمی‌کند.

مثلاً در کلاس‌های عادی درس پاسخ درصد اکسیژن در ارتفاع شهر تهران را معلم می‌گوید، ولی در اینجا دانشجویان در اینترنت جست و جو می‌کنند، فرمول را می‌یابند و با قراردادن مقادیر، جواب درست را به دست می‌آورند. این حالت برای آنان خوشایند است و هر کس هم به روش و سلیقه خود این کار را انجام می‌دهد.
در سیستم‌های فردی خود افراد یاد می‌گیرند؟

اگر خیلی فردی باشد، کلاس سرد و بی‌روح می‌شود؛ بنابراین اگر دو نفر شوند بهتر است و تشکیل گروه‌های سه نفری عالی است. در بحث سؤال و جواب‌های فردی، می‌توان خطاهای فرد را گوشزد کرد و این خیلی مهم است.

پیشنهاد می‌کنم که در کنار درس‌های دانشگاهی، یک سری کلاس‌های مجهز آموزش مجازی برگزاری کنیم که هم دانشجویان و هم استادان با E-learning آشنا شده و هم روابط اجتماعی کلاس را هم داشته باشند.
به نظر می‌رسد شما در مورد آموزش‌های مجازی و گروه‌های سه‌نفره، وقتی زیادی صرف می‌کنید. تفاوت وقتی که برای کلاس‌های عادی و این نوع کلاس‌ها صرف می‌کنید؟ چقدر است؟ مشکلات اجرایی که در این زمینه داشته‌اید بیان کنید.

مشکلات زیاد است. از لحاظ تئوری، در مورد IT و جایگاه آن در کشورهای پیشرفته بسیار بحث می‌شود؛ ولی باید توجه داشت که ما با عنایت به سطح سواد، امکانات و تجهیزات و محدودیت‌های کشور می‌خواهیم E-learning را پیاده کنیم و این قابل قیاس با کشورهای دیگر نیست. با توجه به امکانات کشور و استرس‌ها، همکاران ما بعضی وقت‌ها 7 صبح می‌آیند و تا ساعت 10 و 11 شب و در مواردی که کارگاه داریم، در تمامی شب به کار مشغولند. زیرا در صورت بروز کوچک‌ترین اشکال، همه چیز به هم می‌ریزد. امیدوارم بتوانیم اصولی را تدوین کنیم که مبحث E-learning به یک بحث لوکس تبدیل نشود.
حالا بحث خلاقیت و نوآوری مطرح است. در حالی که ما کار معمول را در کلاس انجام نمی‌دهیم. هنوز هم هیأت علمی باید 12 ساعت تدریس کند تا حق‌الزحمه‌اش را دریافت کند، ولی شما چندین برابر معمول وقت می‌گذارید. با توجه به موضوع مطرح خلاقیت در دنیا و سعی ما در ایجاد آموزش خلاق و نوآور مشکلات اجرایی آن را چگونه می‌بینید؟

طبق نظر دانشجویان، ما به آنها روش و استراتژی جست و جو را آموخته‌ایم تا هر موضوعی را بخواهند، پیگیری کنند. در سیستم عادی، باید کلاس درس تشکیل شود، استاد تدریس کند، جلسات کنترل شده و حساب و کتاب دارد، ولی در سیستم جدید نمی‌توان این‌گونه عمل کرد.

اساساً بحث E-learning بر محور روش یادگیری است که ربطی به E-learning ندارد. روان‌شناسان یادگیری، چگونگی برخورد با کودکان، بزرگسالان، نحوه سخنرانی و مواردی از این قبیل را عنوان می‌کنند که ربطی به E-learning ندارد و می‌توان با استفاده از تکنولوژی به بهترین شکل از آن استفاده کرد. بنابراین ما دنبال پیاده کردن دوره‌هایی رفتیم که از هر لحاظ کامل باشد.
اکنون بدون حضور شما هم، ارایه‌ی این دوره‌ی درسی ادامه می‌یابد. یعنی تهدیدی که در ارتباط با ICT در بسیاری از موارد وجود دارد، اینجا هم اتفاق می‌افتد. مثلاً در بحث هنر اگر یک خطاط یک بار خط‌اش را روی کامپیوتر بگذارد، زحمات سی‌ساله‌اش هدر می‌رود. فکر می‌کنید این تهدید واقعی است؟

یکی از صفات عالی انسانی؟ که همه باید سعی کنیم به آن متصف شویم، کنارگذاشتن بخل علمی است. باید یاد بگیریم که هر چه می‌دانیم، سخاوتمندانه در اختیار دیگران قرار دهیم.
در این صورت بحث امنیت مالی مطرح می‌شود. یعنی اگر کارتان را از دست بدهید، حامی لازم را خواهید داشت؟

اگر این طرز تفکر باشد، به هیچ وجه نباید به این کارها دست زد، چون هیچ سیستمی که از شما پشتیبانی مالی کند، وجود ندارد.