نجمه بسنه - داده‌کاوی ایرنا از بررسی صفحه‌های پرفالوئر نشان داد نیمی از شاخ‌های طنز اینستاگرامی بعد از محدودیت‌های مربوط به فلیترینگ در اینستاگرام فعالیت طنز خود را تعطیل و افرادی که فعالیت خود را ادامه دادند محتوای انتقادی و اعتراضی کمی منتشر کردند.
یکی از پرکاربرترین شبکه اجتماعی در ایران اینستاگرام است که در همه سطوح علمی، فرهنگی، اجتماعی و سرگرمی محتوا دارد. بررسی روند محتوای متنی و ویدئویی در طیف‌های مختلف و تحلیل موضوع‌های صفحه‌های اینستاگرامی نشان می‌دهد اینستاگرام فارسی در سالهای اخیر علاوه بر جنبه سرگرمی، محلی برای گفت‌وگوها، کنش‌های سیاسی و اجتماعی کاربران بدل شده است.
بنابراین واکاوی محتوای اینستاگرام به علت حضور جمعیت بالا در آن برای شناخت بیشتر ابعاد مختلف رویدادهای سیاسی و اجتماعی اهمیت دارد.
در پی اتفاق‌های فوت «مهسا امینی» و حوادث پیرامون آن، فعالیت کاربران اینستاگرام با تغییراتی همراه بود. فیلترشدن اینستاگرام و انتقاد کاربران از عادی‌سازی بلاگرها بعد از فوت مهسا امینی سبب شد در زمینه‌های مختلف کاربران محدودیت‌هایی اعمال کنند. اکانت‌های واینر (vyner) نیز به صورت ویژه تولید محتوا را تعطیل یا در قالب اکانت معترض، فعالیت می‌کردند.
واینر اینستاگرام در حقیقت به افرادی گفته می‌شود که بیشتر از طریق ویدئوی طنز، سعی در سرگرم‌کردن فالوئرهای (دنبال‌کنندگان) خود دارند. این افراد به دلیل خلاقیت و تولید محتوا دنبال‌کنندگان زیادی دارند.
گروه داده‌کاوی ایرنا با هدف تحلیل و بررسی صفحه‌های طنز اینستاگرام فارسی، ۱۰ صفحه پرمخاطب با سابقه فعالیت و نرخ تعامل بالای افرادی که محتوای ویدئویی طنز منتشر می‌کنند با حداقل ۲ میلیون و حداکثر ۱۹ میلیون فالوئر را در دو بازه پیش از فیلتر اینستاگرام یعنی شهریورماه ۱۴۰۱ و بعد از فیلتر و فعالیت دوباره اکانت واینرها یعنی بهمن‌ماه ۱۴۰۱ را مورد تحلیل قرار داده است.
در این واکاوی شاخص مهمی همچون تعداد فالوئر، فعالیت یا عدم فعالیت واینرها بعد از فیلتر اینستاگرام، مقایسه تعداد بازدید و تعداد لایک پیش و بعد از فیلتر اینستاگرام بررسی شد. نکته مهم در این واکاوی این است که واینرهای پرفالوئر مورد بررسی تا بهمن‌ماه ۱۴۰۱ فعالیتی نداشته و یا در این مدت طولانی ۴ ماهه، ۲ یا ۳ پست انتقادی منتشر کرده و فعالیت طنز یا سرگرمی نداشته‌اند.
بازه مورد بررسی ۲۵ مرداد تا ۲۵ شهریورماه ۱۴۰۱ (یک ماه پیش از فیلتر اینستاگرام) و بازه زمانی یکم تا ۳۰ بهمن‌ماه ۱۴۰۱ (در زمان فیلتر اینستاگرام) با شروع فعالیت دوباره واینرهای اینستاگرامی است. دلیل انتخاب بازه بهمن‌ماه برای داده‌کاوی، آغاز فعالیت طنز واینرها بعد از توقف چهار ماهه است.
آمار کلی صفحه‌های پر فالوئر واینرهای اینستاگرام
تعداد دنبال‌کنندگان واینرهای اینستاگرامی
تعداد دنبال‌کننده(فالوئر)، شاخص مهمی برای تشخیص اکانت‌های تاثیرگذار محسوب می‌شود به طوری که صفحه‌های پر فالوئر به نوعی در جلب اعتماد مخاطبان توانایی بالایی دارند. در میان صفحه‌های واینرهای اینستاگرام «حسن ریوندی» با ۱۹ میلیون و ۴۰۰ هزار فالوئر بیشترین مخاطب را دارد. وی در صفحه‌اش علاوه بر ویدئوهای طنز برنامه‌های گذشته، تبلیغات تجاری نیز دارد. ریوندی تیک آبی دارد.
تیک آبی یا همان Verified نشان از رسمی بودن و هویت داشتن یک اکانت شبکه اجتماعی است، و با تیک آبی می‌توان اکانت رسمی را از اکانت فیک(جعلی) تشخیص داد.
«سرنا امینی» نیز اکانت دوم پر فالوئر است که ۹ میلیون و ۸۰۰ هزار فالوئر دارد. این اکانت نیز تیک آبی دارد. ویدئوهای کوتاه ضبط شده از او محتوای این صفحه را تشکیل می‌دهند.
اکانت «میلاد قاسمی‌خواه» با ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار فالوئر در رده سوم قرار دارد. کاراکتر محتوای طنز او همراه با روسری یا چادر است.
«عرفان علیرضایی» با ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار فالوئر در جایگاه چهارم واینرهای پرمخاطب قرار دارد. علیرضایی ویدئوهای طنز تولید و دابسمش منتشر می‌کند. (اصطلاح دابسمش به معنی ضبط و تولید ویدئوی کوتاه بوده که مشخصه اصلی آن لب‌زنی یا انجام کاری است که هماهنگ با یک صدای سرشناسِ از پیش موجود دیگری باشد)
«کامیار» جایگاه پنجم است که ویدئوهای طنز و انتقادی درباره گرانی و مسائل اجتماعی نیز منتشر می‌کند. او ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار فالوئر و تیک آبی دارد.
«پریسا پورمشکی» اکانت دیگری از واینرهای تیک آبی‌دار اینستاگرام با ۴ میلیون و ۹۰۰ هزار فالوئر، محتوای کوتاه ویدئویی طنز از روزمرگی‌ها منتشر می‌کند.
«محسن ایزی» که با قالب صدایش مشهور است، ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار فالوئر دارد؛ وینیز از صفحه‌های اینستاگرامی پرطرفدار طنز است. «مهدی داب» با ۳ میلیون فالوئر و «فاطمه تیموری» با ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار فالوئر، از دیگر طنزپردازان اینستاگرامی هستند. «هومن ایرامنش» نیز با ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار فالوئر از پر بازدیدترین واینرهای اینستاگرام است.
درجدول زیر تعداد فالوئر واینرهای مورد بررسی را می‌توان مشاهده کرد.
تعداد پست‌های واینرهای اینستاگرام بعد از فیلتراینستاگرام
میزان فعالیت یک کاربر در اینستاگرام در قالب پست و استوری سنجیده می‌شود که برای بررسی فعالیت واینرها، تعداد پست‌ها در واقع یک شاخص مهم در ارتباط با تحلیل فعالیت اکانت در پیش و بعد از فیلتر اینستاگرام به شمار می‌آید.
بررسی محتوای صفحات طنز اینستاگرامی فارسی نشان می‌دهد پریسا پورمشکی، عرفان علیرضایی، فاطمه تیموری، محسن ایزی و میلاد قاسم‌خواه بعد از فیلترینگ اینستاگرام تا تنظیم این گزارش (اوایل اسفند ۱۴۰۱) هیچ پستی منتشر نکرده‌اند. عدم انتشار پست نشان از دی اکتیو (deactivate_ غیرفعال) بودن صفحه نیست بلکه به جز قاسم‌خواه، بقیه واینرهای مورد بررسی، در استوری اینستاگرام خود، فعالیت‌شان را ادامه داده‌اند.
ریوندی، داب و کامیار از بهمن‌ماه فعالیت خود در قالب پست جدید آغاز کرده‌اند. همچنین سرنا امینی در مدت ۵ ماه بعد از فیلترینگ اینستاگرام، چهار پست انتقادی داشته و فعالیت طنز صفحه خود را از بهمن‌ماه شروع کرده است. هومن ایرانمنش نیز بعد از فیلتر اینستاگرام در بهمن‌ماه فعالیت خود را آغاز کرد.
در نتیجه با بررسی ۱۰ واینر پر فالوئر مورد نظر مشخص شد ۵۰ درصد از اکانت‌های طنز و سرگرمی بعد از فیلتر اینستاگرام یعنی ۳۰ شهریورماه تا کنون هیچ پستی منتشر نکرده‌اند.۵۰ درصد واینرها نیز در بهمن‌ماه فعالیت عادی طنز را آغاز کرده‌اند. همچنین تعدادی از واینرهای که بعد از فیلتر اینستاگرام پست گذاشته‌اند محتوای انتقادی به مسائل و مشکلات منتشر کرده‌اند که در نمودار زیر(شماره ۲) می‌توان مشاهده کرد.
میزان بازدید ویدئوهای واینرها پیش و بعد از فیلتر اینستاگرام
تعداد بازدید در اینستاگرام، شاخصی برای میزان نمایش موضوع‌های مورد علاقه مخاطبان به شمار می‌رود؛ به همین دلیل یک کاربر به تعداد دفعات بازدید، می‌تواند میزان بازدید (view) ویدئو را در اینستاگرام افزایش دهد و تعداد بازدید برخلاف لایک که منحصر به فرد محاسبه می‌شود، عدد یکسانی نیست.
به منظور بررسی ابعاد مختلف تاثیر فیلیترینگ بر صفحه‌های واینرها، به مقایسه میزان بازدید دو بازه پیش از فیلتر اینستاگرام (شهریورماه) و زمان پست گذاشتن واینرها در بهمن‌ماه یعنی بازه بعد از اعمال فیلتراینستاگرام پرداخته‌ایم.
بررسی صفحه‌های واینرهای که بعد از فیلیتر اینستاگرام پست گذاشته‌اند، نشان می‌دهد در بازه شهریورماه، پیش از فیلتر اینستاگرام، تعداد بازدید ماهانه حسن ریوندی با ۱۹ میلیون فالوئر بیش از ۱۵ میلیون بوده که بعد از فیلترینگ، به ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار بازدید رسید؛ یعنی ۷۶ درصد کاهش داشته است.
سرنا امینی با ۹ میلیون و ۸۰۰ هزار فالوئر در شهریورماه (پیش از فیلتر اینستاگرام) ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار بازدید داشته و در بهمن‌ماه با وجود فیلتر اینستاگرام به ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار بازدید رسیده، یعنی ۲۷ درصد با کاهش بازدید مواجه شده است.
کامیار با تیک آبی و ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار فالوئر، پیش از فیلتر اینستاگرام ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار بازدید داشته و در بهمن‌ماه به ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار بازدید رسیده است و این یعنی کاهش ۳۳ درصدی.
مهدی داب که فعالیت محتوای طنز او پیش از فیلتر اینستاگرام ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار بازدید داشته، با شروع دوباره فعالیت (بعد از فیلتر اینستاگرام) با ۸ پست به ۲۳ میلیون بازدید رسیده است. از جمله دلیل افزایش بازدید اینستاگرام در شروع دوباره پس از یک وقفه طولانی چندماهه، می‌تواند غیبت دیگر اکانت‌های طنز، تبلیغات، خرید بات‌های بازدید و تولید محتوای مورد نیاز مخاطب باشد.
هومن ایرامنش از اکانت‌های طنز پر فالوئر نیز پس از وقفه چهار ماهه و شروع فعالیت دوباره در بهمن‌ماه بعد از فیلتر اینستاگرام از ۳ میلیون و ۹۰۰ بازدید به ۵۹۸ هزار بازدید رسیده؛ یعنی ۸۴ درصد کاهش بازدید داشته است.
در نتیجه بررسی‌ها نشان می‌دهد از بهمن‌ماه و با آغاز دوباره فعالیت واینرهای پر طرفدار اینستاگرامی بعد از وقفه چهار ماهه (مهر، آبان، آذر و دی) به جز یک مورد، با کاهش بازدید محتوا مواجه شده‌اند.
میزان لایک پست واینرهای پیش و بعد از فیلتر اینستاگرام
تعداد لایک در کنار تعداد بازدید و میزان فالوئر، شاخص‌های تعیین‌کننده برای بررسی وضعیت فعالیت یک اکانت اینستاگرامی است، که از این نظر نیز به مقایسه تعداد لایک پست واینرها در دو بازه شهریور (پیش از فیلتر اینستاگرام) و بهمن‌ماه (چهار ماه بعد از فیلتر اینستاگرام) پرداخته‌ایم.
حسن ریوندی که پیش از فیلتر اینستاگرام، پُست‌های شهریورماه او ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار لایک داشته، پست‌های بهمن‌ماه صفحه‌اش ۲۳۰ هزار لایک گرفته است؛ یعنی ۹۱ درصد کاهش.
سرنا امینی پیش از فیلتر اینستاگرام، پست‌های شهریور او ۲ میلیون لایک داشته اما بعد از فیلتر اینستاگرام، پست‌های بهمن‌ماه او ۴۸۰ هزار لایک گرفته‌اند. در نتیجه با کاهش ۷۶ درصد مواجه شده است.
پست‌های طنز کامیار، دیگر واینر پرفالوئر پیش از فیلتر اینستاگرام یک میلیون و ۶۰۰ هزار لایک گرفته‌اند و بعد از شروع دوباره در بهمن‌ماه به ۸۲۵ هزار لایک رسیده و این یعنی او نیز در این بخش با کاهش ۴۸ درصدی مواجه شده است.
پست‌های مهدی داب نیز پیش از فیلتر اینستاگرام، با لایک یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر همراه بوده که بعد از فیلتر، به ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار لایک رسیده است.
هومن ایرانمنش نیز دیگر واینر پر طرفدار با شروع دوباره، ۳۷۳ هزار لایک ویدئو از طرف کاربران گرفته است. پست‌های وی در شهریورماه یک میلیون و ۲۰۰ هزار لایک می‌گرفتند.
بنابراین، بررسی‌ها نشان می‌دهد فعالیت واینرهای پر طرفدار اینستاگرامی در بهمن‌ماه (بعد از گذشت چهار ماه از فیلتر اینستاگرام) به جز یک مورد، با کاهش لایک از طرف مخاطبان مواجه شده‌اند.
موضوع‌های پست‌های منتشر شده بعد از فیلتر اینستاگرام
موضوع‌های پست‌های واینرها با هدف بررسی استخراج مضامین پرتکرار آنها صورت گرفته؛ این بررسی در واقع خلاصه‌ای از مهمترین محتوای ویدئوهای واینرهای پر فالوئر و تاثیرگذار اینستاگرام است:
واینرهایی که بعد از فوت مهسا امینی و فیلتر اینستاگرام، بیشتر فعالیت خود را با پست‌های در قالب انتقادی و تگ طنز تلخ منتشر کردند.
بررسی محتوای پست واینرها نشان می‌دهد ۴۱ درصد به مسائل اقتصادی کشور و افزایش قیمت دلار، ۱۷ درصد به حوادث اخیر با تصاویر مشکی یا پست مرتبط به موضوع‌های اخیر و ۲۵ درصد به محدودیت اینترنت اشاره کرده‌اند. ۱۷ درصد نیز محتوای مبتنی بر همراهی با مردم و عدم فعالیت منتشر کرده‌اند.
نکته مهم در این زمینه اینکه، صفحه‌های واینرهای که پست منتشر کرده بودند محتوای سرگرمی و طنز دارد اما بیشتر در محتوای متنی هر پست (کپشن) از نشانک (ایموجی) لبخند مشابه پست‌های پیش از فیلترینگ (فوت مهسا امینی) استفاده نکرده بودند.
جمع‌بندی
۱. تاثیر فیلتر اینستاگرام بر فعالیت کاربران با شاخص‌های مختلفی از جمله تعداد لایک، پست، کامنت و بازدید ویدئوها مشخص می‌شود. از طرفی اعتبار و تاثیرگذاری صفحه‌های اینستاگرام فارسی با میزان فالوئر و تیک آبی سنجیده می‌شود.
۲. بررسی ۱۰ صفحه از واینرهای پرفالوئر اینستاگرام فارسی که حداقل ۲ میلیون و حداکثر ۱۹ میلیون فالوئر داشتند، نشان داد صفحه‌های طنز بعد از فیلتر اینستاگرام تا بهمن‌ماه، انتشار پست طنز را تعطیل کرده‌اند.
۳. ۵۰ درصد واینرهای مورد بررسی، فعالیت خود را بعد از فیلتر اینستاگرام آغاز کرده و ۵۰ درصد دیگر هنوز پستی منتشر نکرده‌اند.
۴. میزان بازدید بعد از فیلتر اینستاگرام و شروع دوباره فعالیت بعد از چهار ماه وقفه، حسن ریوندی ۷۶، سرنا امینی ۲۷، کامیار ۳۳ و هومن ایرامنش ۸۴ درصد کاهش داشته است.
۵. همچنین تعداد لایک پست واینرها به شدت کاهش یافته به‌گونه‌ای که ریوندی ۹۱، امینی ۷۶ و کامیار ۴۸ درصد با کاهش لایک مواجه شده‌اند.
۶. تحلیل موضوع‌های پست واینرها بعد از فیلتر اینستاگرام نشان می‌دهد واینرها پست‌هایی با ۴۱ درصد محتوای مسائل اقتصادی کشور و افزایش قیمت دلار، ۱۷ درصد تصاویر مشکی یا پست مرتبط به موضوع‌های اخیر کشور، ۲۵ درصد پست با محتوای انتقاد از محدودیت اینترنت و ۱۷درصد محتوا همراهی با مردم و عدم فعالیت منتشر کرده‌اند.
۷. به طور خلاصه، فیلتر اینستاگرام روی میزان بازدید و لایک پست واینرها اثر کاهشی محسوسی داشته است و نشان می‌دهد مخاطبان نسبت به پیش از فیلتر اینستاگرام، موضوع‌های طنز و سرگرمی کمتری مشاهده کرده‌اند.
