ITanalyze

اکرم قربانعلی- در سال‌های اخیر استفاده از شبکه جهانی کامپیوتر سبب خلق و توزیع محتوای اطلاعات چند رسانه‌ای ازسوی کاربران شده است.

ابزارآلات وب 0/2 به‌عنوان ابزار همکاری رسانه‌ای به‌کار می‌روند، به‌طوری که کاربران اینترنتی مجاز هستند فعالانه در شبکه جهانی کامپیوتر حضور داشته باشند و با استفاده از این سیستم، با همکاری کاربران اینترنتی دیگر بر تولید، ذخیره و تبادل اطلاعات و توزیع دانش خود بپردازند؛ به‌عبارست دیگر، شبکه اینترنتی وب 0/2 پتانسیل کامل مفاهیم حقیقی و نقش اینترنت را مشخص می‌کند و کاربران از آنها بهره‌مند می‌شوند.

مفاهیم و اطلاعاتی که ازسوی کاربران شبکه وب 0/2 تولید می‌شود، تأثیر بسیار عمیقی بر شرح آنها و رفتار تصمیم‌گیرندگان می‌گذارد و الگوهای تجاری که تاجران نیازمند آنها هستند تا به توسعه نهایی دست یابند نیز تحت تأثیر آنها قرار می‌گیرد.

در این بخش صنعت گردشگری مستثنی نیست، با این وجود، همانطور که اطلاعات، نیروی حیات‌بخش صنعت گردشگری هستند، تأثیرات بسیاری نیز بر نیازهای گردشگری و رفع این نیازها می‌گذارند.
امروزه انواع جدید مراحل گردشگری برای نمونه‌های تجارت الکترونیکی ارائه می‌شود. در این متن، اعمال تکنولوژی وب 0/2 را در بخش وسیعی از گردشگری و صنعت هتلدارای و تأثیرات آن بر نیازها و برآورده شدن آنها را بررسی می‌کنیم:
سیستم RSS

این سیستم به مردم اجازه می‌دهد تا از اخبار، وبلاگ‌ها یا دیگر اطلاعات لازم و مورد نیاز آگاهی یابند؛ بنابراین، نیازی نیست تا شخص وب‌سایت خاصی را مطالعه و اطلاعات جدیدی را کسب کند؛ زیرا RSS این شرایط را برای کار به‌وجود می‌آورد.

خوانندگان RSS قادر خواهند بود تا اطلاعات لازم را از کاربران اینترنتی کسب کنند و پیام مورد نیاز را به دست آورند.

بسیاری از RSSهای آزاد نیز بر روی اینترنت قرار دارند؛ برای مثال می‌توان از، فیددمون، نیوزگیتر و روجو بر روی وب‌سایت google و my yahoo نام برد.
- تأثیر RSS بر نیازهای گردشگری

سیستم RSS با حفظ زمان مورد نیاز کاربران، اطلاعات را برای آنها ذخیره می‌کنند و این اطلاعات برای استفاده همه کاربران در اینترنت توزیع می‌شود.

- تأثیر RSS بر تدارکات گردشگری

بسیای از اقدامات گردشگری و مسئولان این صنعت برای همکاری با سیستم RSS، خود را آماده می‌کنند تا از موارد زیر بهره‌مند شوند:
- حفظ روابط با مشتریان خود؛ ازجمله ارسال نامه‌های خبری به آنها. با وجودی که سیستم RSS تکنولوژی توزیع اطلاعات است به‌عنوان نیازهایی که به الگوهایی احتیاج دارند نیز معرفی می‌شوند.

- سیستم RSS به بهبود کمپانی‌ها برای خوشبختی بیشتر نسبت به بررسی‌های آنها کمک می‌کند؛ زیرا این سیستم سبب پدید آمدن لینک‌های فراوان به وب‌سایت‌های کمپانی‌ها همچون RSS می‌شود.
وب لاگ‌ها

وب‌لاگ‌ها شکلی از خبرهای اینترنتی نظیر روزنامه‌ها یا خاطرات شخصی هستند که بر روی وب‌سایت منتشر و معمولاً از راه سیستم RSS توزیع می‌شوند.
وب‌لاگ‌ها نوعی روزنامه است که اطلاعات در آن منتشر و به ترتیب زمانی ارائه می‌شوند و ممکن است به یک موضوع عمومی، نظیر: سفر یا موضوع خاصی، چون: چرخه گردشگری در آلمان اشاره داشته باشد.
نمونه‌های بسیار زیادی از وب‌لاگ‌ها در حالت عمومی یا خصوصی در زمینه گردشگری وجود دارند که از میان آنها می‌توان به tripadvisor.com، hotelchatter.com، igougo.com و gazetters.com اشاره کرد.
هر شخصی می‌تواند به راحتی وب‌لاگ‌ ایجاد کند. این کار با استفاده از نرم‌افزاری ویژه امکان‌پذیر است؛ برای مثال از موتور جستجوی google می‌توان برای انتشار متن‌ها، تصاویر، وب‌لاگ‌ها، لینگ‌به وبلاگ‌ها، صفحات وب، فایل‌های صوتی و تصویری استفاده کرد. وب‌لاگ‌ها معمولاً ابزار بسیاری مهمی برای بررسی‌ها اطلاعات لینک‌ها و متون هستند. بسیاری از گردشگران، از وب‌لاگ‌ها به‌عنوان سرگرمی یا راهی برای ابراز وجود خود استفاده می‌کنند.
تأثیر وب‌لاگ‌ها بر نیازهای گردشگری
وب‌لاگ‌ها منابع اطلاعاتی بسیار مهمی برای گردشگری بین‌المللی با هدف دریافت پیشنهادات و توصیه‌های مورد نیاز برای سفر آنها هستند. علاوه بر این، وقتی تجربیات سفر یک فرد را از طریق وب‌لاگ‌ می‌خوانید، تمایل به سفر مشابه و بازدید از همان مکان برای شمار پدید می‌آید. محتویات وب‌لاگ‌ها براساس:
1- جذب توجه کاربران اینترنتی، 2- ایجاد علاقه برای کاربرانی که در جستجوی اطلاعات اضافی و بیشتر هستند، 3- افزایش علاقه‌مندی فرد برای بازدید از مقاصد گردشگری و 4- پرورش فعالیت و استعدادها (برای مثال: رزرو هتل یا سازماندهی سفر به یکی از مقاصد گردشگری) طبقه‌بندی می‌شود.
لازم به ذکر است از قدرت وب‌لاگ‌ها در جهات منفی نیز می‌توان استفاده کرد؛ ازجمله انتشار یک تجربه بد می‌تواند بر میلیون‌ها کاربر اینترنتی اثر منفی بگذارد و دید آنها را نسبت به وضعیت گردشگری یک منطقه تغییر دهد؛ بنابراین، ایجاد کمپانی‌های گردشگری و طرح‌های آنها برای تولید وب‌لاگ‌ برای کاربران حائز اهمیت است.
تأثیرات وب‌لاگ‌ها بر مقدمات گردشگری

شواهد نشان می‌دهد مسئولان گردشگری و سازمان‌های مدیریتی مقاصد گردشگری باید توجه خاصی به وب‌لاگ‌های اینترنتی داشته باشند تا از این وب‌لاگ‌ها استفاده کنند. محققان با بررسی بازارهای اینترنتی رایگان سبب توسعه گردشگری و حفاظت از ارتباطات غیررسمی با توجه به نیاز گردشگران می‌شوند.

بسیاری از موتورهای جستجوگر می‌توانند وب‌لاگ‌های موجود را شناسایی کنند و حتی به موقعیت آنها پی ببرند. یکی از این جستجوگرها technorati.com است که حتی داده‌هایی را درباره وب‌لاگ‌های فعال اینترنتی ارائه می‌دهد و در این میان چگونگی معرفی وب‌لاگ و پتانسیل‌های مؤثر بر آنها به هنگام عملکرد موتور جستجوگر حائز اهمیت است؛ به‌عبارت دیگر، بسیاری از کمپانی‌های گردشگری، با توسعه‌ وب‌لاگ‌های مختلف در وب‌سایت‌ها، فعالیت بسیاری انجام می‌دهند؛ برای مثال "ماریوت" وب‌لاگ مورد نظر خود را بر روی وب‌سایت ایجاد کرد، درحالی‌که شرکت استاروود وب‌لاگی را برای ارتباط با میهمانان مورد علاقه خود و افزایش وفاداری آنها، در وب‌سایت thelobby.com به‌وجود آورد.

با پدیدآوردن یک وب‌لاگ می‌توان برای مشتریان خدمات جالبی را ارائه کرد؛ به این ترتیب، آنها به راحتی می‌توانند بازارهای اینترنتی را بررسی و با آنها ارتباط برقرار کنند.
شبکه‌سازی مشترک و تأثیرات آن بر گردشگری

وب‌سایت‌ها موجب می‌شوند کاربران بیوگرافی "زندگی‌نامه" خود را وارد این فضا کرده و در امور اینترنتی مشارکت کنند. مشهورترین وب‌سایت‌ها، ازجمله: myspace.com و bebo.com تمایل کاربران را برای تغییر شکل وب‌سایت‌ها به‌عنوان مکان گردآوری و اجتماع مردم با گذشته مشابه نشان می‌دهند.
وب‌سایت‌های شبکه‌های اجتماعی تأثیرات بسیاری بر چگونگی ایجاد، سازماندهی و استفاده گردشگران از تجربیات گردشگری می‌گذارند. امروزه، بسیاری از گردشگران ترجیح می‌دهند از دیگر مسافران اطلاعات لازم را کسب کنند تا بهترین برنامه سفر را برای خود تدارک ببینند. برخی گردشگران نیز از راه اینترنت تجربه مورد نیاز را به‌دست می‌آورند و با دوستان خود از راه اینترنت سفری را تدارک می‌بینند. این قبیل گردشگران از الگوهای تجاری الکترونیکی برای توزیع و تولید بسته‌های گردشگری استفاده می‌کنند.
تأثیر بر تدارک گردشگری

در حالی‌که تجربیات گردشگری در وب‌سایت اجتماعی توزیع می‌شود، انواع جدیدی از واسطه‌گران اینترنتی، خود را با الگوهای تجارت الکترونیکی و ابزارآلات شبکه اینترنتی سازگار می‌کنند و کاربران آنها نیز با دیگران؛ به این ترتیب، به طور همزمان همراه با دوستا خود به سفر می‌روند. برای مثال، سایت‌های travelpost.com، traveltoyether.com و realtravel.com انواع جدید واسطه‌های اینترنتی هستند که کاربران از آنها بهره لازم را گرفته و به راحتی می‌توانند شرایط سفر اینترنتی، فرستادن ایمیل به دوستان و ارتباط با آنها را فراهم سازند.
حضور واسطه‌گران اینترنتی، نظیر: طراحان سفرهای yahoo سبب توسعه بخش گردشگری می‌شود؛ زیرا با ابزارآلات شناخته شده‌ای به رزرو مکان‌های مورد نیاز گردشگران می‌پردازند. طراحی و سازماندهی الکترونیکی سفرها سبب می‌شود کاربران با اطمینان بیشتری از تجربیات ضروری استفاده کرده و برنامه ایده‌آلی را برای مسافرت خود تدارک ببینند.
پدکستینگ و فایل‌های تصویری بر روی اینترنت

این عبارت به فایل‌های سعی و بصری که از سوی کاربرای وب‌سایت‌ها به کار می‌رود اشاره دارد که youtobe.com ازجمله مشهورترین وب‌سایت‌ها برای توزیع این قبیل مفاهیم است.
تأثیرات پدکستینگ بر نیازهای گردشگری

تجربیات حاصل از گردشگری نامحسوس است؛ یک فرد نمی‌تواند تجربیات سفر را درک کند، مگر اینکه به آن مقصد گردشگری سفری داشته باشد؛ بنابراین، اگر فردی بدون آگاهی به خرید اینترنتی بپردازد، احتمالاً مشکلاتی رو به رو می‌شود؛ در این صورت پدکستینگ به کاربران اجازه می‌دهد تا تصمیم بهتری بگیرند و پیش از خرید آنچه مورد نیاز آنهاست، تجربیات لازم را کسب کنند و به فایل‌های صوتی و تصویری هتل‌ها و مراکز گردشگری دسترسی یابند.
تأثیرات پدکستینگ بر تدارکات گردشگری

بسیاری از مسئولان گردشگری از پدکستینگ به‌عنوان یکی از ابزارهای ارتباطی و بازاریابی استفاده می‌کنند. برای مثال، به‌منظور تبلیغات پتانسیل مشتریان خود هتل جومر را در وب‌سایتشان می‌گذارند تا آنچه مورد نیاز مشتریان است به سهولت در اختیار آنها قرار گیرد.

یا گالری تیت که بازدیدکنندگان را قادر می‌سازد تا از تجربیات نقاشی‌های آنها استفاده کنند یا نمایشگاه برنامه‌های صوتی تصویری خود را بر روی وب‌سایت گالری قرار دهد و دیگران بعدها به‌راحتی بتوانند به‌عنوان راهنمای سیار آنها را برای خود داشته باشند.

سایت orbitz.com پدکستینگ را با مقاصد مختلف آماده می‌کند تا گردشگران آنها را بر روی mp3 player دان لود کنند.

هتل لاس‌وگاس نیز بر روی وب‌سایت خود بخشی ویدئویی با عنوان maximum راه‌اندازی کرده است تا سرویس‌های هتل، مراکز تفریحی و برنامه‌های فعال آن را معرفی کند.

منبع : CHTN.IR

در نشست اخیر آیکان درباره‌ی سیاست‌های این سازمان و مسائل پیرامون قرارداد سال آینده‌ی آن بحث و تصمیم گرفته شد آیکان در اواسط سال 2008 درباره‌ی دامنه‌های جدید خود فراخوان عمومی‌ اعلام کند.‌

دکتر سیاوش شهشهانی - عضو کمیته‌ی شورای استفاده کنندگان عمومی‌ اینترنت در آیکان - در گفت‌وگو با ‌(ایسنا)، با بیان این مطلب‌ اظهار کرد: در نشست اخیر آیکان که از 25 تا 29 ژوئن برگزار شد یکی از دست‌آوردهای آن پیشرفت کوشش برای ثبت دامنه‌های بین المللی به حروف غیرلاتین در کارگزارها‌ی ریشه بود.

مسوول ثبت دامنه‌های ir در ایران افزود: از ماه نوامبر، 11 خط و زبان به شکل آزمایشی وارد کارگزاران ریشه می‌شود تا در نهایت پس از انجام بررسی‌های مورد نظر به صورت رسمی‌ به فعالیت خود ادامه دهند؛‌ زبان و خط فارسی، عربی،‌ چینی ساده و سنتی،‌ روسی،‌ یونانی، کره‌یی،‌ عبری و ژاپنی، هندی و‌ تامیل این 11 خط و زبان را تشکیل می‌دهند.

شهشهانی خاطر نشان کرد:‌ مذاکراتی نیز انجام شده تا 30 تا 40 کشور نیز اسم خود را به شکل بومی ‌در کارگزاران ریشه وارد کنند، البته این مساله در مرحله‌ی طرح قرار دارد و هنوز به تصویب نرسیده است؛ ایران نیز از جمله‌ی این کشورهاست.

مسوول ثبت دامنه‌های ir در ایران گفت: سه شهر برلین، پاریس و نیویورک نیز نامزدی خود را برای ثبت دامنه به اسم شهر خود در کارگزار‌های ریشه اعلام کردند. همچنین پیشرفت نهایی که در زمینه امنیت کارگزاران ریشه به صورت گزارش در این نشست ارایه شد.

او تشویق کشورها به استفاده از IPV6 را از دیگر مسائل مطرح شده در این نشست عنوان کرد و گفت:‌ با توجه به این که شماره‌های IP چهار قطعه‌یی یا IPV4 در حال تمام شدن است و تا دو سال دیگر اگر چاره‌ای برای این مساله اندیشیده نشود،‌ با شکل مواجه می‌شویم، بنابراین بسیاری از کشورهای به سمت IPV6 رفته‌اند اما در ایران متاسفانه کمتر بر روی این مساله کار شده است.

شهشهانی خاطر نشان کرد:‌ با توجه به اینکه افرادی که با پسوند net و com دامنه ثبت می‌کردند تا پنج روز فرصت داشتند که اگر این دامنه را به اشتباه ثبت کرده‌اند، اعلام کنند؛ در این نشست تلاش شد تا این مساله مورد بررسی قرار گیرد،‌ و سوء استفاده‌ی رایج از این زمینه بررسی شود که یکی از راهکارها این بود که در این پنج روز حق ثبت را پرداخت کنند،‌ چرا که در سال‌های اخیر موارد بسیاری از سوء استفاده از ثبت دامنه از این طریق گزارش شده به همین منظور قرار شد مقررات جدیدی در این باره تصویب شود.

از آن موقعی که اولین صفحه چیزی به نام سایت در پدیده‌ای به نام شبکه گسترده جهانی (www) یا همان اینترنت ثبت شد تا سال 2004 که سایت دیکشنری وبستر واژه بلاگ (blog) را به عنوان کلمه سال انتخاب کرد، زمان زیادی نگذشته است.

در این میان خیلی چیزها عامل این اتفاق بودند؛ از کوچک‌تر شدن دهکده جهانی و سرعت گسترش اتفاقات و تبدیل شدن دانستن به یکی از نیازهای اصلی تا سیاست بلندپروازانه بیل گیتس برای آنکه هر نفر در دنیا یک کامپیوتر شخصی داشته باشد.

دنیای مجازی به موازات دنیای حقیقی به‌سرعت در حال تشکیل شدن بود و اعضای جدید ماتریکس به سرعت افزایش پیدا می‌کردند. برخلاف فیلم ماتریکس، این بار شبکه بود که آدم‌هایش را از دنیای واقعی انتخاب می‌کرد و به آنها نشان می‌داد که سوراخ لانه خرگوش تا چه عمقی پیش می‌رود.

شاید بتوان تخته اعلان، روزنامه دیواری، دفترچه خاطرات و رسانه‌های خصوصی را از اجداد اولیه وبلاگ دانست. شروع ماجرا از گسترش شبکه اینترنت و به‌وجود آمدن جامعه‌های مجازی‌ای بود که افراد در آنها نظراتشان را ثبت می‌کردند.

در فاصله سال‌های 1983 تا 1990 در شبکه اینترنت - که همچنان محدود عمل می‌کرد – گروه‌های خبری تشکیل شد که به اعضای خود اخبار جدید را اطلاع می‌داد. یک آمریکایی به اسم «ردمن» سایتی به وجود آورد که در آن اخباری که ممکن بود از چشم مخاطبان دور بماند گردآوری شده بود. سایت داشت به سمت محبوب شدن پیش می‌رفت اما بعد از 8 ماه به دلایل نامشخص متوقف شد.

از سال1994 به بعد بود که به‌تدریج پای کسانی به شبکه اینترنت باز شد که خود را یادداشت‌نویس قلمداد می‌کردند. سایت‌هایی که آنها در آن می‌نوشتند دیگر تقریباً شبیه یک دفترچه یادداشت خصوصی شده بود.

یادداشت‌ها بیشتر جنبه شخصی پیدا کرده بودند و هنوز محتوایشان نگاه به سایت‌های اینترنتی دیگر بود.

اولین بار واژه وبلاگ در 17دسامبر 1997 توسط یکی از این نویسنده‌ها به کار رفت که تلفیقی از کلمه «وب» به معنی شبکه و «لاگ» به معنی گزارش بود. به فاصله کوتاهی ترکیب بلاگ (blog) از شوخی با کلمه اصلی ساخته شد اما محبوبیت بیشتری پیدا کرد.

بلاگ اگر چه در زبان فارسی کاربرد چندانی ندارد، اما در زبان محاوره انگلیسی آن‌قدر کارکرد پیدا کرده است که به صورت اسم و فعل به کار رود و «بلاگ کردن» معانی مختلفی پیدا کند.
دنیای آدم‌های تنها

موج دوم وبلاگ ‌نویسی در سال1997 به‌وجود آمد. سطح جدیدی از ارتباطات در دهکده جهانی در حال شکل گرفتن بود و یک دنیای مجازی با شخصیت‌های مجازی در دنیای وبلاگ‌ها تشکیل شد.

قابلیت یادداشت نوشتن و خاطره‌نویسی در صفحات شخصی، قابلیت لینک دادن به وبلاگ‌های مختلف و انتقال آزادانه‌تر و راحت خبرها از جمله این خدمات بودند. این مسئله باعث ارتباط بین افراد مختلف با روحیه‌های مشابه و علایق مشترک شده بود. وبلاگ‌های شبیه، به هم لینک می‌دادند و اخبار را به هم منتقل می‌کردند.

به نوعی وبلاگ‌ها، دنیای آدم‌های تنها شده بودند. کسانی که به خاطر زندگی ماشینی، هجوم اطلاعات و رسانه‌ها یا روحیه انزواطلبانه و محافظه‌کارانه خود نمی‌توانستند به راحتی حرف‌هایشان را بزنند یا تریبونی برای آن حرف‌ها نداشتند، وبلاگ را بهترین سنگ صبور دیدند. با گسترش وبلاگ‌ها روحیات خاص و درونیات خیلی از این کاربران هم توانایی عرضه پیدا کرده بود.
یک پدیده به فروش می‌رسد

سال 2001 دوران بلوغ وبلاگ بود . پدیده وبلاگ آن‌قدر جای خود را در بین کاربران باز کرده بود که در دانشگاه‌های ارتباطات و روزنامه‌نگاری، واحدی را هم به این پدیده اختصاص دهند.

در سال2002 اما، وبلاگ کارکرد جدید خود را پیدا کرد؛ جریان‌سازی، ایجاد موج، پرداختن دسته‌جمعی به ماجرایی خاص و جلوی چشم آوردن آن. ماجرای دعوای 2 سناتور دموکرات و جمهوری‌خواه در سنای آمریکا خبری بود که رسانه‌های دولتی آمریکا به دلیل مصالح کشور از آن به‌آرامی رد شدند اما یکی از وبلاگ‌نویس‌ها با فهمیدن ماجرا، شروع به سروصدا کرد و بقیه وبلاگ‌نویس‌ها هم دنبالش را گرفتند.

اطلاعات کلیدی‌ای که از این ماجرا پخش شد، اهمیت وبلاگ را برای خود وبلاگ‌نویس‌ها هم مشخص کرد. وبلاگ مسیرش را پیدا کرده بود و دیگر به‌تدریج داشت از یک خاطره‌نویسی ساده یا خاله زنک‌بازی سیاسی و استفاده از اخبار دست دو جدا می‌شد و هویتی جدید پیدا می‌کرد. اگر چه هنوز هم در آمریکا به وبلاگ‌ها «همهمه‌ساز» گفته می‌شود؛ رسانه‌هایی که فقط سروصدای جمعی مردم را منتقل می‌کنند و جریان‌سازی نمی‌کنند.
دیوار نوشته‌های ماتریکس

طبق آمار سایت «تکنوراتی» که یک موتور جست‌وجوی معروف در وبلاگ‌ها محسوب می‌شود هر روز 120 هزار وبلاگ جدید ایجاد می‌شود؛ یعنی 4/1 وبلاگ در هر ثانیه. آمار تعداد وبلاگ‌ها این روزها با سرعت بیشتری افزایش می‌یابد و از 50 میلیون در سال 2005 به 71میلیون در ابتدای سال 2007 رسیده است.

طبق بررسی‌های تکنوراتی، در بحران‌های خاص جهانی، میزان وبلاگ‌های جدید، افزایش بیشتری پیدا می‌کند؛ مثلا در تابستان گذشته و بحران جنگ 33 روزه لبنان تعداد وبلاگ‌های جدید، رشد جهشی پیدا کرده بود.

به گزارش این سایت، در سال گذشته 22 وبلاگ در جمع 100 سایت برتر اینترنتی حضور داشتند و این خود جذابیت این پدیده را نشان می‌دهد.
اسلحه جدید

از سال2004 به بعد دیگر تقریبا اکثر روزنامه‌نگارهای معروف و بدنه اصلی ژورنالیسم، برای خود یک وبلاگ هم تشکیل داده بودند. فرار از سانسور و نیاز به فضایی برای جدایی از ساختار سفت و سخت روزنامه‌ها، چیزی بود که این افراد را به سمت وبلاگ می‌کشید. اما در این سال اتفاقی افتاد که کارکرد جدیدی از وبلاگ را به کاربران اینترنت و دیگر رسانه‌ها نشان داد؛ وبلاگ به عنوان یک اسلحه سیاسی.

در سال 2004 اولین بار یک عضو حزب کارگر انگلیس برای خود یک وبلاگ ساخت و در آن خارج از قید و بندهای سیاسی، نظراتش را مطرح کرد. مدت کوتاهی بعد، محبوبیت این عضو حزب در بین کاربران و در بین کسانی که مستقیما با وبلاگ ارتباط نداشتند افزایش یافت.

چیزی نگذشت که در آمریکا و بقیه دنیا، مشاوران سیاسی، اعضای کنگره، سیاستمداران و کاندیداهای انتخابات مختلف برای خود وبلاگ راه انداختند.

در آمریکا در سال1995 اولین بار یک عضو پارلمان برای خود یک سایت تشکیل داد و حالا همه اعضای پارلمان سایت اختصاصی دارند. بعد از وبلاگ‌نویسی 2 عضو پارلمان در سال2003، پیش‌بینی می‌شود به تدریج بقیه اعضای پارلمان هم وبلاگ‌نویس‌ شوند.

رقابت وبلاگ‌ها در ماجرای انتخابات ریاست‌جمهوری 2008 آمریکا از چند وقت قبل شروع شده است و سایت هیلاری کلینتون و وبلاگش توانسته‌اند نظر خیلی‌ها را به خود جلب کنند؛ به همین دلیل بقیه کاندیداها هم به فکر گسترش سایت و وبلاگ خود افتادند.

طبق نظرسنجی‌ها، عدة زیادی از هواداران کلینتون، از روی سایت و وبلاگ او با برنامه‌ها و حرف‌هایش ارتباط برقرار می‌کنند؛ به همین دلیل گروه‌های انتخاباتی، سرمایه‌گذاری ویژه‌ای برای این اسلحه در نظر گرفته‌اند.
شبکه زنده است

وبلاگ مدت‌هاست که یک پدیده است؛ پدیده‌ای که مثل یک ویروس ناشناخته مدام تکثیر می‌شود و تغییر شکل می‌دهد؛ ویروسی که می‌تواند هم مفید باشد و هم خطرناک.

جدیدترین چهره این پدیده، «بلاگ همزمان» است که به گزارش همزمان وقایع می‌پردازد.

بعد از ماجرای جنگ عراق و آن وبلاگ‌نویس ناشناس عراقی که اخبار و تصاویر جنگ را از دل جنگ گزارش می‌کرد و بعد از آنکه سربازان آمریکایی در عراق هم برای خود وبلاگ راه انداخته بودند، وبلاگ‌نویسی همزمان، جای خود را در بین خواننده‌ها پیدا کرد.

جنگ عراق بدون در نظر گرفتن دیدگاه دولت‌ها، بدون سانسور و به‌طور همزمان در وبلاگ‌ها در حال پخش شدن بود و دیدگاه جدیدی از حقایق جنگ را نشان می‌داد. دوری از اخبار دست دوم و کارشده از سوی رسانه‌های دیگر، امتیاز اصلی این روزنامه‌نگاری آن‌لاین بود.

شبکه، زنده شده بود. در ماجرای سونامی تایلند، در ماجرای جنگ 33روزه لبنان و در خیلی اتفاقات سیاسی و اجتماعی دیگر، می‌شد وبلاگ‌نویس‌هایی را دید که به‌طور زنده و همزمان و بدون سانسور گزارش می‌کنند؛ چیزی که به این آسانی نمی‌توان در رسانه‌های دیگر به آن دست یافت. الان می‌شود در دنیای بلاگرها کسانی را دید که نوشته‌اند«هی، الان ساعت22:40 است و من دارم راجع به حرف‌های کاندی رایس می‌‌نویسم. رایس هنوز حرف‌هاش تموم نشده!».
بیش از 75میلیون وبلاگ در دنیا وجود دارد.

هر روز 120 هزار وبلاگ جدید ساخته می‌شود؛ یعنی 4/1 وبلاگ در هر ثانیه.

روزانه 5/1 میلیون پست جدید در وبلاگ‌ها نوشته می‌شود؛ یعنی 17 پست در هر ثانیه.

طی 320 روز تعداد وبلاگ‌ها از 35 میلیون به 75 میلیون رسید.

بیشترین پست‌های جدید در روز، مربوط به وبلاگ‌های انگلیسی زبان است.

73 درصد کسانی که کامپیوتر شخصی (PC) دارند، وبلاگ دارند.

روزی 3 تا 7 هزار وبلاگ تبلیغاتی ساخته می‌شود؛ این مقدار در هنگام تعطیلات بیشتر است.

بین 100 سایت برتر دنیا و در کنار نام‌هایی مانند گوگل، یاهو و یوتیوب و MSN نام 22وبلاگ نیز قرار دارد.

ژاپنی، زبان اول در وبلاگ‌نویسی است و انگلیسی و چینی، در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

زبان فارسی که تا همین 4 ماه پیش جزو 10 زبان اول وبلاگ‌نویسی بود، حالا با کنار زدن زبان‌هایی مثل فرانسوی، روسی و ایتالیایی، جزو 5 زبان اول وبلاگ‌نویسی شده است.
قصه شب یلدا

وقتی آقای احمدی‌نژاد هم بعد از رسیدن به ریاست‌جمهوری وبلاگ نوشت، مشخص شد که دیگر وبلاگ بخشی از بدنه رسانه‌‌های ایران شده است. سیاستمداران زیادی در ایران سایت شخصی و وبلاگ دارند. معروف‌ترین این وبلاگ‌نویس‌ها معاون رئیس‌جمهور سابق است که تقریبا توی هر بحثی دربارة وبلاگ‌های فارسی زبان، اشاره‌ای هم به آن می‌شود.

وبلاگ‌های تحلیلی و وبلاگ‌های طنز در ایران طرفداران بیشتری دارند و از وبلاگ‌های خبری بیشتر به همان دلیلی که ذکر شد استقبال چندانی نمی‌شود. نکته جالبی که در مورد وبلاگ‌های ایرانی وجود دارد، ارتباط گسترده بین این کاربرهاست.

اکثر این نویسنده‌ها در دنیای مجازی با هم ارتباط دارند و اوج این ماجرا بازی شب یلدا بود؛ سلسله اعترافات زنجیره‌ای که هر فرد باید 5 نفر را برای اعتراف دعوت می‌کرد. بعد از مدت کوتاهی از شب یلدا نتیجه جالبی به‌دست آمد.

یکی از وبلاگ‌ها چارت این بازی را کشید و مشخص شد وبلاگ‌ها کاملا قاعده دنیای شبکه را رعایت کرده‌اند. زندگی در دنیای وبلاگ در ایران هم مثل بقیه دنیا تبدیل به یک اعتیاد شده است.
همکاران فردوسی

آخرین گزارش سایت تکنوراتی - معروف‌ترین موتور جست‌وجوی وبلاگ‌ها در اینترنت - در ژوئن 2007 نشان از گسترش وبلاگ‌های ژاپنی و فارسی‌زبان دارد. در حالی که در انتهای سال میلادی گذشته، درصد وبلاگ‌های ژاپنی، 32درصد کل وبلاگ‌های جهان بود، در گزارش جدید، تعداد این وبلاگ‌ها به 37درصد کل وبلاگ‌ها رسیده.

همین طور تعداد وبلاگ‌های فارسی‌زبان 2 برابر شد و از یک درصد در انتهای سال2006 به 2درصد کل وبلاگ‌ها رسیده است. این درصد وقتی اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم تعداد وبلاگ‌های فارسی‌زبان، معادل تعداد وبلاگ‌های به زبان پرتغالی است؛ زبانی که در پرتغال، برزیل و بخش وسیعی از آفریقا زبان رسمی است.

تحلیلی که نشریه معروف New Scientist از ا ین آمارها ارائه داده جالب است. این نشریه در یادداشتی اشاره کرده است که اگرچه این درصدها مطابق با تعداد گویندگان هر زبان در حال حاضر دنیا نیست، اما این رقم‌ها نشان‌دهندة وضعیت زبان‌های بشری در آینده است.

این نشریه به استناد همین اعداد پیش‌بینی کرده که زبان فرانسه به زودی در برابر زبان انگلیسی، رقابت همیشگی را واگذار کند و زبانی مثل فارسی، حداقل در فضای مجازی به یکی از زبان‌های اصلی و فراگیر تبدیل شود. عنوان آن یادداشت هم این است « let us talk Farsi»

على محمدنژاد - انقلاب ارتباطات در عصر حاضر تأثیرات شگرفى را در ابعاد مختلف زندگى انسان ها گذاشته است که از مهمترین آنها مى توان به تأثیرات فناورى هاى نوین ارتباطى و اطلاعاتى بر فرهنگ ها اشاره کرد. فناورى هاى نوین و در رأس آنها شبکه جهانى اینترنت با دگرگونى در مفاهیم زمان و مکان، تغییر در اشکال نوین ارتباطى و ایجاد مراجع جدید هویت، موجب پیدایش ذهنیت هاى ناپایدار و هویت هاى جدید شده است. در جوامع امروزى براثر تحولات ساختارى ناشى از این انقلاب، ذهنیت و هویت سیال و ناپایدار شکل مى گیرد و برداشت انسان ها از مفاهیم مختلف زندگى دگرگون مى شود.

مفهوم هویت

واژه هویت که در فارسى مورد استفاده قرار مى گیرد، در اصل کلمه اى عربى (الهویه) است، این کلمه از «هو» یعنى «او» که ضمیر مفرد مذکر است، مشتق شده است. هویت عبارت است از فرایند معناسازى براساس یک ویژگى خاص یا مجموعه به هم پیوسته اى از ویژگى هاى خاص که بر منابع معنایى دیگر اولویت داده مى شود. «گیدنز» در این باره مى نویسد: «هویت، منابع معنا براى کنشگران است وبه دست آنها از رهگذر فرآیند فردیت بخشیدن ساخته مى شود. با این حال ممکن است از نهادهاى مسلط نیز ناشى شود، اما حتى در این صورت نیز هنگامى هویت خواهد بود که کنشگران اجتماعى آنها را درونى کنند و معناى آنها را حول این درونى سازى بیافرینند.»

دو ویژگى را مى توان براى هویت برشمرد: اول آن که هویت وجه تمایز میان «من» و «ما» با «دیگران» است؛ و دوم آن که هویت مهم ترین منبع شناخت، عواطف، احساسات و سازماندهى رفتارهاى جمعى و فردى محسوب مى شود. بنابراین، مفهوم هویت ضرورتاً با دو امر متضاد تعریف مى شود، یعنى همسانى و تفاوت. این ادعا که چیزى یا فردى هویتى ویژه دارد، بدین معناست که این چیز یا فرد مانند دیگر وجودها، داراى آن هویت است و در عین حال چونان چیز یا فردى متمایز، هویت و خاصیتى دارد. به بیان روشن تر، هویت یعنى کیفیت یکسان بودن در ذات، ترکیب و ماهیت و نیز یکسان بودن در هر زمان و همه شرایط. در هر حال، هویت داشتن یا یگانه بودن، داراى دو جنبه متفاوت است: همانند دیگران بودن در طبقه خود و همانند خود بودن در گذر زمان.

لذا هویت عبارت است از نیازهاى روانى انسان و پیش نیاز هرگونه زندگى اجتماعى است. اگر محور و مبناى زندگى اجتماعى را برقرارى ارتباط پایدار و معنادار با دیگران بدانیم، هویت اجتماعى چنین امکانى را فراهم مى کند. به بیان دیگر، بدون تعیین چارچوبى براى هویت اجتماعى، افراد مانند دیگران خواهند بود و هیچ کدام از آنان نخواهند توانست به صورتى معنادار و پایدار با دیگران پیوند یابند.

هویت در جامعه

هویت در طول تاریخ و در زمانها و مکان هاى گوناگون ویژگى هاى مختلفى داشته است. در یک جامعه سنتى هویت انسان ها بر آمده از یک نظام مقتدر سنت راهبردى و باورهاى ثابت آئینى و اسطوره اى است. در چنین جامعه اى هویت افراد شامل ویژگى هایى همچون ثابت بودن، یکسان بودن، یکنواخت بودن و قابل پیش بینى بودند است. در این جوامع هویت همواره اجتماعى بوده و کمتر دیده شده که تردیدها و شک اندیشى هاى فردى در آن خللى وارد کند. هویت فردى اغلب ثابت و ایستا و بر تعریف مشخصى استوار بوده که از سوى اسطوره ها و نظام هاى قانونى و تعریف شده دیرینه پشتیبانى مى شده است. در این نظام هر فرد بخشى از یک نظام خویشاوندى قدیمى است. اندیشه ها و رفتار او به چارچوبى معین محدود مى شوند و سمت و سوى زندگى او کم و بیش مشخص است. از همین روست که پرسش و چون و چرایى درباره جایگاه و موقعیت انسان در جهان به میان آورده نمى شود.

اما در مقابل در جوامع مدرن هویت ها در میان افراد متغیر بوده و متکى بر تفاوت آنهاست. در این جوامع ذهنیت افراد ثابت نیست، بلکه درگیر عدم پایدارى هاست. هویت در جامعه مدرن خصلت شخصى و مدرن دارد اما در واقع امرى اجتماعى و وابسته به مناسبات بین الاذهانى است. در عصر مدرن، هویت براى نخستین بار با بحران مواجه مى شود. در این دوران هم مانند دوران سنتى، هویت فردى بر شالوده رابطه با دیگران استوار است، از ثباتى نسبى برخوردار است، اما تأثیر گذارى ها و تأثیرپذیرى ها، سمت و سوى آن را چند وجهى مى کند. در این دوران هر فرد چندین نقش اجتماعى را ایفا مى کند و لذا مى تواند هویت هاى متعددى را براى خود انتخاب کند. انسان این دوره، نگران آن بود که مبادا هویت اش گذرا و شکننده و یا کاذب باشد. در شرایطى این گونه، همواره یک خویشتن واقعى و فطرى در زیر نقش هایى که انسان در اجتماع بازى مى کند احساس مى شد و تلاش فرد همه آن بود که این خویشتن واقعى را پیدا کند و دست کم در خلوت با آن روراست باشد.

اما در دوره پست مدرنیته زندگى اجتماعى بسیار پیچیده تر از دوران مدرنیته است و گردش و شتاب بیشترى دارد. در این دوران گستره اى از هویت هاى گوناگون پیش روى انسان قرار دارد و او با خواسته ها و آرزوهایى آشنایى یافته است که در گذشته با آنها بیگانه بود. جوامع به سرعت تکه پاره مى شوند، انسان باید در فرصت ها و مجال هاى کوتاه، شمارى از نقش هایى را که مدام بر دامنه و گستره آن افزوده مى شود، به شکلى گذرا ایفا کند و همین واقعیت، برخوردارى از یک هویت یکپارچه را دشوار و حتى ناممکن کرده است. در این دوره که با عناوینى همچون «عصر اطلاعات» و «عصر مجازى» مترادف شده فناورى هاى نوین اطلاعاتى و ارتباطى و در رأس آنها شبکه عظیم جهانى اینترنت منابع متعدد و گوناگون هویتى را به افراد عرضه مى کنند و زمینه بروز چالش هاى متعدد در هویت انسان امروزى را موجب مى شوند.

هویت در عصر اینترنت

در عصر حاضر با ورود وسایل ارتباط جمعى از قبیل روزنامه، کتاب، تلویزیون، ماهواره و اینترنت زندگى انسان ها دستخوش تغییرات گسترده اى گردیده است. امروزه رسانه ها قادرند در یک پروسه شتابان، هویت هاى مجازى براى افراد و گروه ها درست کنند، بدون این که از مرزهاى سیاسى مورد تجاوز نظامى قرار گیرند. از نتایج رشد شتابان فناورى هاى نوین ارتباطى مى توان به بحران هویت در جوامع اشاره کرد. بحران هویت واژه اى است که براى توصیف عدم توانایى افراد در قبول نقشى که جامعه از آنها انتشار دارد به کار رفته است. جدى ترین بحرانى که یک شخص با آن مواجه مى شود، در خلال شکل گیرى هویت رخ مى دهد. این بحران بدان جهت جدى است که عدم موفقیت در رویارویى با آن پیامدهاى بسیارى دارد. در هنگامه بحران، کسى نمى داند هر آدمى واقعاً کیست و چه کاره است، چون در واقع چیزى مشخص نیست. امروز چیزى است و فردا چیز دیگر. همانند آدمى که کاملاً حس جهت یابى اش را از دست داده باشد، چند گامى به یک سمت برمى دارد و سپس در جهت دیگر و شاید هم در جهت مخالف جهت اول گام نهد. انسانى که دچار بحران هویت شده است به حال خود رها شده، به درون آشوب ها و نابسامانى هاى یک محیط ناب افتاده و در یک وضع حسرت بار فاقد هر نوع جهت یابى گرفتار شده است. در مجموعه گزارش هایى که به وسیله گروه نویسندگان و منتقدان طراز اول باشگاه معروف رم در سال ۱۹۸۲ منتشر شده است به صراحت بحران مدرن به عنوان بزرگترین خطر زمینه ساز زوال فرهنگى و اخلاقى جهان امروز، تلقى شده است. آثار این بحران در تمام شئون زندگى کشورهاى پیشرفته، در حال توسعه و عقب مانده به چشم مى خورد.

از پیامدهاى جدى و اساسى انقلاب ارتباطات و جامعه اطلاعاتى تحول در مفاهیم مکان و زمان و نیز چند منبعى هویت در عصر جدید است که هر یک به نوبه خود مفهوم هویت را دستخوش تغییر، ناپایدارى و حتى بحران ساخته اند. فناورى هاى نوین ارتباطى مفهوم مکان و زمان را دستخوش تغییر کرده اند، در حالى که مکان و فضا از توانایى هویت سازى بسیار بالایى برخوردارند. به بیان روشن تر، مرزپذیرى و قابل تحدید بودن مکان این امکان را فراهم مى سازد که انسان ها با احساس متمایز بودن، ثبات داشتن و تعلق به گروه، امنیت و آرامش لازم را براى زندگى کسب کنند.

در واقع، سه کار ویژه هویت آفرین مکان، بر خاصیت اصلى آن یعنى، مرزپذیرى و ثابت بودن استوار است. اما فناورى هاى نوین ارتباطى با از بین بردن مرزها، مکان ها و فضاها هویت افراد را دستخوش ناپایدارى و بحران مى سازند. از آنجا که مکان در مقایسه با فضا، توانایى و قابلیت بسیار بیشترى براى تأمین نیاز به ثبات، تمایز و همبستگى اجتماعى دارد، جامعه اطلاعاتى و شبکه اى با سرزمین زدایى و فضامند ساختن زندگى اجتماعى، نوعى ناپایدارى، تزلزل و عدم ثبات در هویت و ذهنیت پدید مى آورد.

جامعه اطلاعاتى با تبدیل زمان تاریخى به حالت بى پایان، گذشته هویت بخش را نابود مى کند. نابودى گذشته به معناى از میان رفتن خاطره و تاریخ، از میان رفتن پیوند میان گذشته مشترک و حال مشترک است. در چنین شرایطى انسان نوعى همزمانى را تجربه مى کند و در دنیایى لحظه اى قرار مى گیرد که در چارچوب آن گذشت زمان را نمى توان احساس کرد، در حالى که یکى از پیش نیازهاى اصلى هویت، احساس تداوم در گذر زمان است و ذهنیت چونان آگاهى از زمان قلمداد مى شود.

بنابراین هنگامى که زمان چونان تداوم از میان مى رود، وحدت سوژه هم مخدوش مى شود و احساسى از موقتى بودن و متغیر بودن بر ذهن انسان چیرگى مى یابد. فناورى هاى نوین ارتباطى در عصر ارتباطات نه تنها فرهنگ هاى گوناگون و پرشمارى را در دسترس افراد و گروه هاى مختلف قرار مى دهد، بلکه دنیاها و مرجع هاى اجتماعى آنان را افزون مى سازد. بنابراین، اندک و حتى واحد بودن مرجع هاى اجتماعى در جوامع سنتى که نیاز هویتى انسان ها به تعلق و همبستگى اجتماعى را به آسانى تأمین مى کرد، از میان مى رود و فرد ناگزیر مى شود که با واحدهاى اجتماعى کوچک و بزرگ مختلفى هویت پیدا کند. منابع و گزینه هاى هویتى که در چنین شرایطى عرضه مى شوند، نه تنها متعدد و متنوع هستند، بلکه گاهى در تعارض با یکدیگر نیز قرار دارند. به این ترتیب، مرجع هاى اجتماعى و در نتیجه هویت ها نسبى مى شوند. این نسبیت فراگیر، هویت سازى را به مسئولیت دشوار فردى و زندگى اجتماعى را به عرصه اى تعارض گونه تبدیل مى کند.

نسبى شدن فرهنگ ها نیز نوعى ناپایدارى و عدم ثبات در هویت پدید مى آورد. کنار هم قرار گرفتن فرهنگ هاى خاص در درون فضاى اجتماعى بسیار گسترده و پهناور و نسبى شدن حاصل از آن، دنیایى فارغ از اصول عام و مطلق پدید مى آورد و بنیادهاى هرگونه یقین و قطعیت معناساز و هویت بخشى را متزلزل مى سازد. این تزلزل، در واقع تزلزل پایه هاى ایمان و باور است. اما در جهت حفظ هویت فرهنگى باید راهبردهاى متعددى از سوى مسئولان و برنامه ریزان اتخاذ شود. از جمله این راهبردها تقویت باورها، ارزش ها و نگرش هاى اصیل مذهبى و ملى است که از اصلى ترین عوامل حفظ هویت فرهنگى جامعه به شمار مى رود. ارزش هاى اصیل مذهبى و دینى به عنوان یک ابزار مهم در هویت بخشى به انسان ها و بویژه نسل جوان و دادن معنا به زندگى و جهت بخشیدن به آن مطرح هستند، به طورى که «ساموئل هانتیگتون» نیز به نقش ارزشمند و والاى دین در حفظ هویت جوامع اشاره کرده و مى نویسد: «دین به زندگى نخبگان نوپاى جوامعى که در حال مدرن شدن هستند، جهت و معنا مى دهد».

آفرینش فرهنگى با اتکا به عناصر و مواریث فرهنگى غنى گذشتگان نیز یکى دیگر از راهکارهاى حفظ هویت فرهنگى افراد است. بى شک چنانچه نسل جوان، از لحاظ فکرى و فرهنگى پرمایه و غنى بوده و پایه هاى محکمى براى تفکر، جهان بینى و معناى زندگى داشته باشند، در برخورد با هجمه فرهنگى فناورى هاى نوین، معقولانه برخورد کرده و به درستى آنها را در ترکیب شخصیتى خود جذب مى کند.

اینترنت در یک دهه گذشته رشد انفجاری پیدا کرده به طوری که با گذشت چندین سال و افزایش شمار کاربران جهانی، افت سرعت تبدیل به چالشی اساسی برای آن شده است اما به نظر می رسد ظهور فناوری جدیدی به نام شبکه‌های P2P اینترنت را از فرو رفتن به خواب همیشگی بیدار کند!

"تد استیونز" 83 ساله از سناتورهای برجسته آلاسکا سال گذشته و زمانی که اینترنت را یک سری لوله خطاب کرد، به شدت مورد تمسخر قرار گرفت. گرچه این توصیف شاید خام به نظر برسد اما وی در سخنرانی اش به نکته منطقی اشاره کرد: این امکان وجود دارد که این لوله ها مسدود یا کند شوند و این مشکل ممکن است به دلیل انفجار عمومیت یافتن ویدئوهای دیجیتال زودتر از تصورات فعلی روی دهد.

برنامه های تلویزیونی، کلیپ های YouTube، متحرک سازی ها و سایر برنامه هایی نظیر آنها این روزها بیش از 60 درصد از ترافیک اینترنتی را موجب شده اند. این عقیده شرکت کش لاجیک در کمبریج انگلیس است که در عرصه فروش سیستم های انتقال رسانه به ارایه کنندگاه خدمات اینترنتی (ISPs) تخصص و فعالیت دارد. هو ژانگ از دانشمندان رایانه در دانشگاه کارنگی ملون می گوید: تصور من این است که طی دو سال آینده رقم 60 درصد یاد شده به 98 درصد برسد. ابرازعقیده وی به این معناست که امکان دانلود ویدئوهای مختلف از اینترنت با سرعت پایین تری صورت خواهد گرفت.

این دانشمند معتقد است، کمکی در راه است تا به این نگرانی پایان داده شود. وی در این خصوص فناوری peer-to-peerیا P2P یا همان فناوری توزیع فایل را معرفی می کند. البته در این میان نگرانی خاصی نیز در خصوص امکان شکل گرفتن دزدی های اینترنتی وجود دارد اما این دانشمند می گوید: فناوری P2P را می توان مورد استفاده قرار داد و با استفاده از آن به کمک صاحبان دامنه های قانونی اینترنتی و شرکت های خدمات دهنده اینترنتی آمد تا ویدئوهای بیشتری را بدون اشغال شدن حجم بیش از حد اینترنت و در نتیجه کاهش سرعت آن ارایه کنند.

برای ژانگ و سایر طرفداران استفاده از فناوری P2P این فناوری ساختاری نوین است. همواره این گونه بوده است که ویدئو و سایر محتویات وب همچون انشعابات شاخه ای درختان به دست مشتریان و کاربران می رسد. در این میان شرکت های خدمات رسان مرکزی همچون بدنه اصلی درخت عمل می کنند و در ادامه سرورهای توزیع کننده چند گانه به عنوان شاخه های اصلی انجام وظیفه می کنند. پس می توان تصور کرد که کاربران و دارندگان رایانه ها برگ های این درخت هستند. حال اگر یک شاخه قطع شود تمامی برگ های آن نیز با آن خواهند رفت. در این صورت جریان اطلاعات به برگ ها یا همان کاربران تنها در یک مسیر صورت گرفته و در نهایت توانایی رایانه ها برای دریافت و انتقال داده ها نا هماهنگ و نامتوازن خواهد شد.

اما در شبکه های P2P وضع فرق می کند. در این شبکه ها هیچ سرور مرکزی وجود ندارد و هر رایانه و کاربر اطلاعات و داده ها را با سایر کاربران و رایانه ها در یک فرآیند همیشه تغییر کننده و به هم تنیده تبادل می کند. این فرآیند به معنای آن است که سرورها و ارتباطات شبکه های سنگینشان حجم کمتری از بار را تحمل کرده و اطلاعات نیز به وسیله رایانه های متقابل ارایه می شود که این امر در نهایت به نجات باند پهن در هسته اینترنت منجر می شود. در این سیستم اگر یک کاربر و رایانه از مدار خارج شود، کاربر و رایانه ای دیگر جای خالی وی را پر می کند و حتی توجه به این نکته نیز جالب توجه است که افزایش کاربران بیشتر به چنین شبکه ای قدرت P2P را بیشتر می کند.

با تمامی این اوصاف هنوز دو مانع جدی وجود دارد: نخست آنکه پیشرفته ترین شبکه های P2P نظیر BitTorrent برای ایجاد تعادل در انتقال اطلاعات به رایانه های شخصی فایل های بزرگ را به فایل های کوچکتر می شکنند. حال یک رایانه برای مونتاژ دوباره فایل ها و شکل گیری فایل اولیه باید از باند پهن استفاده کند. دوم آنکه سرورها نسبت به ترافیک P2P بی میل هستند چون با ورود P2P سرورهای اینترنتی سهم قابل توجهی از بازار خود را از دست می دهند و این یعنی ضرری بزرگ!

با این حال ژانگ و سایر متخصصان شبکه ای معتقدند در حال نزدیک شده به حل این مشکلات هستند. در دانشگاه کورنل، پاول فرانسیس از دانشمندان برجسته رایانه در حال بررسی و آزمایش یک سیستم P2P موسوم به Chunkyspread است که بهترین درختان و حلقه های تابیده را با یکدیگر ترکیب می کند. در این سیستم شبکه ای رایانه های عضو در یک درخت کلاسیک چیده شده اما امکان ارتباط با یکدیگر را نیز دارند که در نتیجه حجم وارد بر شاخه ها کم می شود.

ژانگ و سایر متخصصان معتقدند که فناوری جدید یاد شده همچنین می تواند ترافیک P2P را برای سرورهای اینترنتی مطبوع تر سازد. از آن گذشته در حال حاضر اپراتورهای اینترنتی برای اینکه چه نوع جریان اطلاعاتی در شبکه هایشان سیال باشد، ایده های محدودی دارند. ژانگ در تشکیلاتش در آمریکا در حال طراحی و تولید نرم افزاری است که اطلاعات P2P را تشخیص داده که این امر به ISPs ها این امکان را می دهد تا تصمیم بگیرند چه حجم از اطلاعات را حمل کنند.

در حال حاضر شبکه ها و شرکت های سخت افزاری جهان چشم به فناوری های در حال ظهوری نظیر P2P دوخته اند تا شاهد برطرف شدن مشکلات آتی که اینترنت با آن مواجه خواهد بود باشند.

لی پی میسفادین - مترجم: کامبیز پارتازیان - آیا فضاهای ارتباطی و اجتماعی اینترنت فرهنگ دارند؟ ویژگی‌های آنها چیست؟ آیا نظام‌های ارزشی فرهنگی ملی یا قومی برفضای مجازی حاکم‌اند؟

هدف مقاله حاضر معرفی و بررسی رویکردهای نظری اخیر در خصوص توصیف و یافتن خاستگاه‌های یک فرهنگ مجازی است.همچنین، این مقاله، به بررسی تأثیر فرهنگ‌های (دینی، قومی، ملی و غیره) بر فرهنگ‌های فضای مجازی پرداخته و چارچوب‌های نظری مربوط را برای تفکر در مورد فرهنگ در اینترنت ارائه می‌دهد.حرف این مقاله اساساً‌ آن است که نظر به افزایش تعامل انسان با کامپیوتر و شبکه، دیگر صرف پرداختن به رابطه و تعامل انسان و ماشین کافی نیست. فناوری‌های دیجیتالی و کامپیوترها می‌توانند گسترش فرهنگهای ارتباطی در فضای مجازی را تسهیل کرده و حتی مانع آن شوندو این فرهنگهای رو به رشد رامیتوان در هر پژوهش جامعی که درخصوص ارتباطات شبکه‌ای صورت می‌گیرد مورد توجه و بررسی قرارداد.

مقدمه

رابطه کامپیوتری بین انسان‌ها روز به روز فراگیرتر می‌شود.کامپیوترهاروز به روز از طریق شبکه‌های محلی و جهانی و نیز از طریق فناوری بی‌سیم به یکدیگر پیوند می‌خورند.ارتباط گسترده،هر روز بیش از پیش سرعت انتقال عکس، صدا، فیلم و اطلاعات را افزایش می‌دهد.

فناوری‌های کامپیوتری امکان تعامل انسان ـ ماشین را به شکلی کاملاً جدید وبدیع وهمچنین امکان تعامل انسان ـ انسان در فضایی مجازی را فراهم می‌کنند.

تعامل انسان با انسان سنگ‌بنای فرهنگ است.مدل توسعه فرهنگی لوریا و ویگوتسکی(1) نشانگر نیاز به بذل توجه به فرهنگهای فضای مجازی در هرگونه بررسی درخصوص ارتباطات انسانی کامپیوتر محور است چراکه این امر مستلزم کنش‌های ارتباطی و رفتاری‌ای است که انسان‌ها به هنگام تعامل با محیط اطراف خود انجام می‌دهند.
پیشینه

به اعتقاد لوریا و ویگوتسکی انسان‌ها به منظور ارتباط با خود و محیط از ساختارهای روانشناختی مختلفی استفاده می‌کنند.ساختارها در قالب نشانه‌هایی دسته‌بندی می‌شوند که شامل مکانیزم‌های ارتباطی زبانی و غیرزبانی‌اند؛ ساختارها در قالب ابزارهایی دسته‌بندی می‌شوند که در بردارنده طیف وسیعی از الگوها و روش‌های رفتاری دیگری هستند که فرد به منظور ارایه عملکرد موثر درون یک فرهنگ یا جامعه آنها را فرا می‌گیرد و اقتباس می‌کند.

روی هم رفته، نشانه‌ها و ابزارها به افراد امکان تحلیل و تفسیر اطلاعات را داده و معنا و تعامل با اشیاء، افراد و موقعیت هایی که آن ها با آن روبرو می باشند، را می‌سازند.

زمانیکه این ابزارها، که به منظور هدایت فضایی خاص به دقت در کنار هم قرار می‌گیرند، با فضایی دیگری مواجه می‌شوند، دچار نقص شده یا کلاً از کار می‌افتند.در بافت اینترنت، انسان‌ها صرفاً با ابزارهای دیجیتالی تعامل ندارد.بلکه، این ابزارها انسان‌ها را وارد فضایی مجازی باطیفی از امکانات ارتباطی و فرهنگی می‌کند که در توانایی آنهاجهت تعامل با فناوری‌های مختلف،فرهنگ فضاهای مجازی و افرادیکه با آنها مواجه می‌شوند،مؤثر است.

کنش‌های فرهنگی گروهی و فردی آنها ممکن است با فرهنگ‌های مجازی فضای مجازی همخوان باشد و یا حتی نباشد.برخی محققان تا بدانجا پیش رفته‌اند که می‌گویند جوانب اجتماعی ـ فرهنگی تعامل کامپیوتر محور انسانها در انتقال معنا وایجاد ساختاری کارآمد ومؤثر بسی مهمتر از ملاحظات فنی ارتباط است.

مقاله حاضر نظریات رایج درخصوص ماهیت و ساختار فرهنگ‌های مجازی را بررسی کرده و پیشنهادات کوتاهی در مورد اهمیت مطالعات فضای مجازی در حوزه تعامل کامپیوتر- انسان(2) را در آینده ارایه می‌دهد.
مباحث کلیدی در پژوهش‌های مربوط به فرهنگ مجازی

شاید یکی از برجسته‌ترین ویژگیهای پیکره ادبیات رایج درفرهنگ مجازی تقریباًمتضاد بودن مباحث مربوط به تمام موضوعات باشد.

تعدادی از پژوهشگران این تناقض‌ها را به طور مستقیم بررسی می‌کنند.فیشر، رایت و پوستر(3) به طور مشخص به مقایسه پیشگویی های آرمانگرایانه و غیرآرمانگرایانه در گفتمان حاکم بر اینترنت می‌‌پردازند.لوی، پوستر و جردن(4) تا آنجا پیش رفته‌اند که معتقدند اینترنت ماهیتاً مهمل نما است: این وسیله جهانی اما غیرکلی، آزادی‌خواه و انحصار طلب، قدرتمند، شکننده و سریع، صرفاً در تحول است.از این رو بسیاری از نویسندگان مایلند در مباحث مهمل نما (مربوط به اینترنت) تنها درخصوص یک طرف، نظریه‌پردازی کنند. نمونه این مسأله را در مبحث بعدی می‌توان ملاحظه نمود.
آرمانشهر یا نا آرمانشهر(5)

برخی نویسندگان ضمن عدم دفاع آشکارا از ابزارگرایی ،دیدگاه‌هایی آرمانشهری درخصوص به اصطلاح «گذرگاه اطلاعاتی» مطرح می‌کنند.

این نظریه پردازان پیش‌بینی می‌کنند که توانایی رهاشدن از ارتباطات اینترنتی در پیدایش اشکال جدید دموکراسی و ادارک جمعی در دهکده جهانی فضای مجازی تأثیر بسزایی دارد.(6)

منتقدین آنها معتقدندکه این نویسندگان ازواقعیت غافلند و ارزشهای فرهنگی بطورجدایی‌ناپذیری با رسانه و زبان در ارتباطند(7) و فرهنگ مجازی از ماتریکس فرهنگی و اجتماعی شناخته شده نشات گرفته است.(8)

این نظریه‌پردازان به طرح دیدگاه‌های جزمی‌تر فناوری و ناآرمانشهری درخصوص فضای مجازی در سطح وسیعتری پرداخته‌اند: در این دیدگاه‌ها، فرهنگ سرمایه‌داری و پول محور(9) غالب است و سلسله مراتب بی‌عدالتی و نابرابری اقتصادی موجود را گسترش میدهد(10) و از طرفی ارزشهای فرهنگی غربی/آمریکایی و مهارت‌های فنی را تقویت می‌کند.(11)

این مباحث و مباحثی که موضوعاتی متقابل و متضاد دارند و به فرهنگ مجازی مربوطند (نظیر اینترنت به مثابه مرکز کنترل جمعی در مقابل اینترنت به مثابه یک فضای اجتماعی جدید(12) یا اینترنت به مثابه بافت فرهنگی در مقابل اینترنت به مثابه یکدست ساخته فرهنگی(13) همه در مباحث فلسفی‌ای که مبانی اثر فهرست شده در دیگر بخش‌های مقاله، را تشکیل می‌دهند آمده‌اند.
مدرن یا پسامدرن

از دیگر تقسیمات عمده در بحث مربوط به ماهیت و فرهنگ فضای مجازی این مسأله است که آیا اینترنت (و فناوری‌های وابسته به آن) پدیده ای مدرن است یا پسامدرن؟

نویسندگان بیشماری گسترش فناوری‌های اینترنتی و فضای ارتباطی جدید ساخته شده توسط آنها را صرفاً به مثابه تجلی ایده‌های مدرن به شکل ابزار و تکنیک که بطور قطع درایده‌آل‌های جمهوری خواهانه و انقلابی، آزادی، برابری و برادری نهفته است، مورد بررسی قرار داده‌اند.(14)

اسکوبار(15) با تأکید بر همخوانی فناوری‌های رایج با انقلابهای فرهنگی موجود، مبانی فرهنگی غربی توسعه فناوری را مورد بررسی قرار می دهد، گانکل(16) نیز با تاکید برهمین مسأله معتقد است که منطق فضای مجازی صرفاً عبارت است از بسط و گسترش استعمار اروپایی.از نگاه کستلز(17) فرهنگ مجازی برخاسته از فرهنگ برتر علمی و تکنولوژیکی،»در فهرست مأموریت غلبه بر جهان قرار داشت».(ص60).

ارول(18) معتقد است که بحث درخصوص پسامدرن بودن، ابراز فراموشی نسبت به گذشته است (ص 13) و مدعی است که فضای مجازی و فناوری‌های مجازی دنباله همان تصویرگری رمانتیک و دهه‌های 1830 و 1840 است.او می‌گوید از قالب خارج کردن، محصول جدید دوران مدرن نیست بلکه (پدیده جدید) موفقیت تصویرگری رمانتیک بود.(ص 16)

نویسندگان متأخرتر، فضای فرهنگی فضای مجازی را کاملاً جدید و پسامدرن دانسته، آن را نشانگر گسستی عمده و اساسی در الگوهای فرهنگی جامعه،هویت و ارتباطات درنظر می‌گیرند.

به عنوان مثال وبب(19) معتقد است تصاویر مرزی فضای مجازی نشانه تغییریی پسامدرن از انسان محصور به یک غیرانسان نامحصور مجهز به کامپیوتر است.پوستر(20) مدعی است فناوری‌های اینترنتی فرهنگ دومی را پدید آورده است: "فرهنگی غیر از مبادلات همزمان نشانه‌ها و صداها بین افراد.در فضای واقعی و زمینی" (ص13).او پیش‌بینی می‌کند که پیامدهای فرهنگی این نوآوری، باید سبب تخریب و نابودی «مدرن» گردد، و برای این بافت گزاره هایی از نظریات پسامدرن اندیشمندانی نظیر فوکو، هایدگر، دلوزه، بادلیراد(21) و دریدا را که عقاید مدرن درخصوص پیشرفت، شخصیت اصیل تعریف پذیر و وجود مبانی مطلق برای ساختار علم را به چالش کشیده‌اند،را از نو تدوین می‌کند. (برای مرور مختصر و اجمالی تفکر پسامدرن به 2000, Schutz رجوع گردد).

پوسترمعتقد است دیدگاه‌های پسامدرن درخصوص زندگی و فرهنگ که فراتر ازعقاید و آموزه‌های مربوط به ساختارهای ثابت اجتماعی ممکنست با فضای پویا، شناور و حتی به لحاظ فرهنگی متناقض با فضای مجازی،بیشترین پیوند و سازگاری را داشته باشد.
ارزش‌های فرهنگ مجازی

آیا ارزشهای فرهنگ مجازی صرفاًارزشهای وارد شده از فرهنگهای غیرمجازی موجودند؟یا فرهنگ مجازی فرهنگ جدید و خاص خود را دارد؟

نویسندگان بسیاری درخصوص ماهیت و خاستگاه‌های ارزشهای فرهنگ مجازی پژوهش‌ کرده‌اند.

انررسان(22) معتقد است که "ارزش‌های فرهنگ مجازی،ارزش‌های گفتاری،قابل دسترس، آزاد و دارای واکنش سریع هستند"(ص 13).کستلز معتقد است که «فرهنگ هکری» اساس فرهنگ مجازی است و ارزش‌های شایسته‌سالارانه، مفهوم اولیه جامعه مجازی و آزادی فردی بالایی را به همراه دارد.

جوردن(23) مدعی است که فرهنگ مجازی، نیرویی است که فرهنگ، سیاست و اقتصاد را می‌سازد و «قدرت فناوری» را قدرتی تعریف می‌کند که نظام هنجاری فرهنگ مجازی را شکل می‌دهد.

او در سال 2001 همانند کستلز، زبان انگلو- آمریکایی و فرهنگ متعصبانه فضای مجازی را که به اعتقاد او اساسش بر رقابت و صور اطلاعاتی لیبرال و ایدئولوژی‌های آنارشیستی استوار است را بررسی کرد.

ناپفر و مورس(24) ماهیت مردسالارانه فرهنگ مجازی را بررسی می‌کنند در عین حال،کولکو(25) معتقد است که اعضای (که عمدتاً آنگلو- آمریکایی‌اند) جوامع مجازی جدید،ارزش‌هایی (عمدتاً آمریکایی) از فرهنگ بومی خود نیز با خود وارد این جوامع می‌کنند. در نتیجه و همانگونه که استار(26) نیز پیش‌تر خاطرنشان کرده بود،هیچ تضمینی وجودندارد که تعامل در شبکه صرفاً بی‌عدالتی‌های نژادی،جنسی و طبقاتی‌ای را که در اشکال دیگر ارتباطات سراغ داریم،کپی کند(ص8).

مقالاتی که شیلدز(27) در سال 1996 در مجموعه‌ای ویراستاری کرد ویژگی‌های مربوط به ارزشهای فرهنگ مجازی و مواردی نظیر نوع نگاه به سانسور، تعامل اجتماعی، سیاست‌های سلطه‌ طلبانه و کنش‌های جنس‌مدارانه در شبکه را مورد بررسی قرار داده‌اند اما دیگران معتقدند که فضای مجازی محل ایجاد فرهنگی کاملاً جدید است.به عنوان مثال لوی می‌گوید،"فرهنگ مجازی بیانگر پیدایش یک فرهنگ متفاوت جهانی و جدید است،چراکه از عدم تعصب در فهم از جهان برگرفته شده است"(ص 100) و هیلی(28) فضای مجازی را فضایی میانه‌ میان تمدن و صحرانشینی می‌داندکه در آن گرایشات و گزینه‌های فرهنگی را می‌توان انتخاب کرد.
خرده‌ فرهنگ‌های فضای مجازی

آیا خرده فرهنگها در محیط فرهنگی فضای مجازی قابل شناسایی‌اند؟

شماری از نظریه‌پردازان فرهنگهای آن‌لاین خرده‌گروه‌های خاص را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهند:کستلز«فرهنگ هکری»را به تفصیل بررسی کرده است.لئوناردی(29) فرهنگ آن‌لاین و طرحهای وب‌سایت اسپانیا‌یی‌های ایالات متحده را مورد مطالعه قرار می‌دهد و گیبس و کراس(30) تصاویری را که خرده فرهنگهای مختلف اینترنتی بکار می‌برند را مورد بررسی قرار می‌دهد.اما شماری از پژوهش‌ها به جای موضوع‌بندی و توصیف خرده‌ فرهنگ‌های فضای مجازی،به حاشیه رانده شدن یا عدم دسترسی برخی گروه‌های فرهنگی را به فضای مجازی مورد بررسی قرار می‌دهند.

مثلاً هوو(31) می‌گوید: تفاهم‌های مهم ارزش‌های فرهنگی، فضای مجازی را برای آمریکایی‌های بومی (اصیل) نامناسب می‌کند.کنیستون و هال(32) آماری در مورد زبان انگلیسی و غلبه غرب در اینترنت ارایه می‌کنند؛ آنها اظهار داشته اند که 95% جمعیت – هند- به دلیل اینکه از زبان انگلیسی سلیس محروم‌اند، عملاً از کامپیوتراستفاده نمی‌کنند.اندرسان معتقد است "سنت‌های اومانیستی لیبرال فرهنگ عربی و اسلامی"(ص 15) از عالم فضای مجازی محرومند نه به این دلیل که به رسانه‌های جدید وارد نشده‌اند بلکه به این دلیل که آنها به معنای دقیق کلمه تحت شعاع ارزش‌های فرهنگی وابسته به زبان و فرهنگ غالب فضای مجازی قرار گرفته‌اند.فریس،مورس،و کناپفر(33) نیز معتقدند که فرهنگ جنسی فضای مجازی می‌خواهد زنان را از دنیای مجازی بیرون کند.

جالب اینکه داهان(34) از فضای عمومی آن‌لاین محدودی که در اختیار اسرائیلیهای وابسته به اکثریت یهودیان ساکن در اسرائیل گزارش می‌دهد.این نویسنده به جای آنکه به این نتیجه برسد که فرهنگ آنگلو ـآمریکایی در اینترنت غالب است، قاطعانه می‌گویداین عدم تعادل نشانگرآنست که محرومیت اجتماعی و سیاسی موجود در جامعه اسرائیل صرفاً در فضای مجازی،منعکس شده است.

داویس(35) از امکان محرومیت از فرهنگ ابزاری جهانی(تکنوفرهنگ)بواسطه تفاوت و تنوع ارزش‌ها و گرایشات انسانی حمایت می‌کند.(ص 105). در این میان، استالد و تافت(36) چند گزارش درخصوص فعالیت‌های شماری از اقلیت‌های مشخص و مجزا در فضای مجازی تهیه کرده‌اند: مردان آفریقایی سیاهپوست روستایی در دانشگاهی در آفریقای جنوبی، خانواده‌های آٍسیای جنوبی در لندن، زنان هند و مهاجران ایرانی مقیم لندن.
در جستجوی آرمان شهر: تأثیر فرهنگی و طراحی فناوری

اگر فرهنگ مجازی را نظام ارزشی‌ای بدانیم که تجسم سخن آزاد، کنترل فردی و از میان بردن فاصله‌ها است، آیا این بدان معناست که نابرابری‌های موجود را می‌توان با پیگیری این آرمان شهر اصلاح نمود؟

کنیستون و هال(37) می‌کوشند تاموضوعاتی را که طی این تلاش‌ها قابل بررسی است را برشمرند:

توجه به واکنشهای ملی‌گرایانه به روشنفکران انگلیسی زبان،ایجاد صوراستاندارد برای زبانهای بومی و چالش‌هایی که شرکتهای نرم‌افزاری آمریکای شمالی به هنگام پرداختن به زبان‌های آسیای جنوبی با آن مواجه هستند.

بنسان واستندینگ(38) نقش سیاست در حفظ ارزشهای فرهنگی را بررسی کرده‌اند.

آنها همچنین چارچوب جدیدی برای ارزیابی تأثیر فناوری و ارتباطات بر فرهنگ ارایه کرده‌اند.

ویلسون(39) معتقد است که چارچوبی مبتنی بر تحلیل چامسکی(1989) از رسانه‌های فراگیر می‌تواند در تعیین میزان مشارکت آمریکاییها و میزان غلبه نهادها(و در نتیجه تعیین فرهنگ) فضای مجازی مؤثر باشد.از مسایل مربوط به حوزه HCI می‌توان به تلاش‌های اولیه در راستای تهیه فضاهای آن‌لاین برای گروه‌های فرهنگی خاص اشاره کرد.به عنوان نمونه ترک(40) به طور خلاصه تلاش‌هایی را که جهت ایجاد روابط بین فرهنگ کاربران و علایق آنها به وسایل ارتباطی خاص و مدل‌های سایت شبکه جهانی برشمرده است، در عین حال، لئوناردی گزارشی از پژوهشی در خصوص ظهور "ویژگیهای فرهنگی اسپانیایی"(ص297)در نحوه طراحی وب‌سایت ارایه می‌دهد (خصوصیات فرهنگی در قالب بافت آمریکایی در راستای اشتقاق از فرهنگها درک و مشاهده می‌شوند) و طرهای خود را برای این جامعه ارایه میدهد.هیتون(41) باکمک گرفتن از ایده بیجکر و لو(42) در مورد «چارچوب تکنولوژیکی» توضیح می‌دهد که چگونه طراحان ژاپنی تصمیمات فنی را باتوسل به عناصر فرهنگی ژاپن توجیه می‌کنند.چالش‌های روش‌شناختی و نظری اینگونه رویکرد به طراحی فناوری به تفصیل در بخش «نشریه‌های فرهنگی مربوط به ارتباطات فکری آن‌لاین» (مکفادین)(43) و درهمین دایره‌المعارف آمده است.
گرایشات آینده

درحال حاضر در ادبیات فرهنگ مجازی موجود بین نظریاتی که بیانگر ورود فرهنگ‌های پیشین [به فضای مجازی] هستند و نظریاتی که انتظار ساخته شدن فرهنگی جدید را در فضای مجازی دارند،تنش وجود دارد.نظریه‌پردازان دسته اول، مایلند ابتدا گروه‌هایی که در فضای مجازی از تعاریف فرهنگی(ومعمولاً قومی) جزمی یابنیادین استفاده می‌کنند را شناسایی وطبقه‌بندی کنند، سپس به بررسی شیوه‌های وارد کردن،تحمیل کردن و یا از دست دادن کنشهای فرهنگی در فضای مجازی بپردازند.آنگاه تحلیل‌های سیاسی ـ اجتماعی بر مبنای این طبقه‌بندی‌ها صورت می‌گیرد.

بکارگیری چنین تعاریف ثابتی از فرهنگ راه را برای برخی حملات به توسعه به اصطلاح«نسخه های» فرهنگی مناسب فضاهای آن‌لاین و تعامل‌های انسان ـ کامپیوتر هموار می‌کند.اما،چالشی که هنوز وجود دارد، فقدان نظریه ای دقیق درخصوص فرهنگ است که تحلیل پیچیدگی‌های واقعی فرهنگی مجازی و جوامع مجازی را می‌طلبد(44) و بعلاوه این فقدان،فناوری و طراحی ابزار را هدایت می‌کند.اما اخیراً برخی نظریه‌پردازان،سودمندی الگوهای ثابت و «طبقه‌ای» یا تعاریف فرهنگ را زیر سؤال می‌برند.در عین حال عبدالنور-نوسرا(45) معتقد است که بررسی ساخت فرهنگ در شبکه دشوار است.بنسان و استندینگ نظریه سیستم‌های کاملاً جدید فرهنگی را ارایه کرده‌اندکه فرهنگ را مؤکداً سیستمی نامریی قلمداد می کند تا مجموعه‌ای از مقولات و طبقات.

مهم‌تر اینکه، نظریه‌‌پردازان پسامدرنی نظیر پوستر معتقدند که اینترنت نظریه فرهنگی و اجتماعی خاص خود را می‌طلبد.نظریه مشترک بین این نظریات ناظر به ماهیت پویای فرهنگ و نقش افراد به مثابه عامل‌های فعال در ساخت فرهنگ آن‌لاین یا آف‌لاین است.
نتیجه گیری

هرگاه انسانها در خلال زمان با یکدیگرتعامل برقرار می نمایند، فرهنگهای جدید به وجود می آیند.

در فضای مجازی،فناوریهای کامپیوتری شبکه ای،فرایند های ساختار فرهنگی را شکل میدهند (یا مانع می گردند یا بلوکه می کنند) و شکل گیری این فرایند را تسهیل می بخشند.

اگرچه مباحثات درخصوص ماهیت فرهنگ مجازی به افراط کشیده می شود،اما یک نکته به شدت واضح و مبرهن است: در حوزه تعامل کامپیوتر- انسان، دیگر زمان کافی و مقتضی برای تمرکز بر تعامل میان ماشین و انسان وجود ندارد.

هر کوششی در راستای بررسی ارتباطات انسانی شبکه ای باید تعامل انسانی را با فرهنگهای فضای مجازی در نظر گیرد که فناوریهای کامپیوتری مسبب آن بوده اند.
اصطلاحات و مفاهیم

فرهنگ

این واژه از چندین معنا برخوردار است:

الگویی بنیادینی که اساس آن را الگوهای مشترک،عقاید،رفتارها،دیدگاههای محافظه کارانه اجتماعی وارزشهای اکتسابی که فرهنگ را نظامی مشترک ازحل وفصل یا ایجاد معنای جمعی میدانند،تشکیل میدهد.کلید فهم فرهنگهای آن لاین- که درآنها ارتباطات متن محور است– ممکن است تعاریفی از فرهنگ باشد که بر رابطه معکوس و معنایی میان زبان و فرهنگ تاکید دارد.
فضای مجازی

اینترنت به نحو آشکار به زیر ساختهای تکنولوژیکی کامپیوترهای شبکه ای اشاره دارد که ارتباطات دیجیتالی را در سطح دنیا ممکن می سازند.در عین حال فضای مجازی،مکان های مجازی به شمار می روند که در آنها افراد با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند و این ارتباط توسط فناوری های اینترنتی ممکن شده است.از نگاه لوی فضای مجازی نه تنها زیرساخت ابزاری ارتباطات دیجیتالی است که اقیانوس اطلاعاتی است که انسان ها در آن زیرساخت ها را کنترل کرده و توسعه می دهند.
آرمانشهر

مدینه فاضله عبارت از جامعه ای واقعی یا تصوری، مکان یا دولتی کامل یا ایده ال است.
ناآرمانشهر

این مدینه از لحاظ معنایی مخالف مدینه فاضله است و به هر جامعه نامطلوبی اطلاق می شود.
این اصطلاح عمدتاً برای اشاره به جامعه ای ساختگی(در آینده ای نزدیک) بکار می رود که در آن گرایشهای اجتماعی رعب آور و از لحاظ اجتماعی بی نهایت مخرب است.
ابزار گرایی تکنولوژیکی

دیدگاهی که در آن صرفاً فناوریها و ابزارهایی که دخالت درفرهنگ ندارند،اهمیت داشته و مفیدند.
ابزارهایی که حامل هیچگونه ارزش یا فرضیات فرهنگی در نوع طراحی و نیز درمقام تحقق نیستند.
جزم گرایی تکنولوژیکی

عقیده ای است که بر اساس آن فناوری طبق قوانین درونی خود گسترش مییابد و از این رو باید به مثابه سیستمی مستقل در نظر گرفته شود که تمام عرصه های اجتماع را تحت کنترل و نظارت دارد.
مدرن

اصطلاح مدرن در علوم اجتماعی به اشکال مختلف سیاسی،اجتماعی،فرهنگی(و مبانی اجتماعی و فلسفی آنها) اشاره دارد که مشخصه جامعه صنعتی و غرب امروز به شمار می رود.

فرضیات فرهنگی مدرن بطور خاص در پی بسط نظریات جهانی وعقلایی هستند که جوامع انسانی را توضیح و تفسیر می کنند.
پسامدرن

رویکردهای نظری که بعنوان پسامدرن شناخته شده اند،این اعتقاد را که فرضیات اجتماعی جهانی و عقلایی،مطلوب هستند را کنار گذاشته اند. نظریات پسامدرن، فرضیات بنیادین مدرن نظیر ایده پیشرفت یا آزادی را به چالش کشیده اند.
منبع: باشگاه اندیشه

دکتر سعیدرضا عاملی - نگاه به آینده، مورد توجه حوزه‌ها و شاخه‌های مختلف علوم بوده است. نگاه رشته‌ای و میان‌رشته‌ای قلمروها و نظام‌های مطالعاتی گسترده‌ای را در خصوص مطالعات آینده بوجود آورده است (هال - 1969، دلپینو- 1996، فیلد - 1999، روزنو - 1999، بری - 2000، مورتیمور - 2001، تیلور - 2002). تصورات اولیه در مورد آینده‌اندیشی. نگاه افسانه‌ای، جادویی و استثناء گرایانه بوده است، ولی به مرور حوزه‌های گسترده مطالعات علمی آینده با تکیه بر تفسیر، پیش‌بینی مبتنی بر قانون احتمالات شکل گرفته است (میشل مارین - 2002). مطالعات آینده، هم با نگاه خرد به مقوله‌های مختلف فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، توجه کرده است و هم با نگاه کلان، روندهای جهانی را در جهان آینده مورد بررسی قرار داده‌اند. بعنوان نمونه با همین نگاه کلان‌نگر، نوروین پیترز (2000) مجموعه مقالاتی در مورد آینده جهان در 2020 را که محصول کنفرانسی است که به مناسبت چهل‌وپنجمین سالگرد مؤسسة مطالعات علوم‌اجتماعی هلند برگزار شده است، جمع‌آوری و ویراستاری نموده که در کتابی تحت عنوان «آینده‌های جهانی: شکل‌گیری جهانی شدن» به چاپ رسیده است. نویسندگان مقالات تلاش داشته‌اند که تحلیلی از روندهای جهانی که منجر به 2020 می‌شود ارائه دهند. اغلب نویسندگان بر غیرقابل قبول بودن جهانی‌شدن لیبرال، تأکید می‌کنند و در عین حال مسیر آینده‌ را در ساختار نظام سرمایه‌داری تحلیل می‌کنند. تنوع دیگر، مربوط به نظام‌های فکری و حوزه‌های آینده‌اندیشی است. معرفت‌شناسان با نگاه متدولوژیک و بررسی قوانین تفسیر و تبیین آینده، تلاش می‌کنند، آینده‌اندیشی را با نگاه فلسفی مورد بررسی قرار دهند (آلجیکا - 2003) و روش‌های مطالعة آینده را مورد نقد قرار دهند.

از دل این مطالعات، مطالعات انتقادی و مطالعات فراساختارگراها تولید شده است که ضریب اطمینان بسیاری از مطالعات آینده را به چالش کشیده است (بل - 1997 و هیج - 2002). آیندة سیاست نیز حوزة دیگری از مطالعات مربوط به آینده است، که تحت تأثیر دو جهانی‌شدن‌ها (عاملی، 1382الف)، نهادهای جهانی، تضادهای اجتماعی و فرهنگی، بالا رفتن قدرت فردی (گیدنز - 2001)، سیاست آینده را غیرمرکزی و انتشار‌یافته (Pervaded) می‌بینند (روزنو - 1999، بری -2000).

مطالعة آیندة فرهنگ نیز از ابعاد مهم دیگر آینده‌اندیشی است که به مطالعة پایداری و یا عدم ماندگاری فرهنگ‌ها (استیونسون - 2000) در قالب فرهنگ‌های بومی (گرونفلت (Groenfeldt) ، فرهنگ‌های قومی، فرهنگ‌های ملی و همچنین به مطالعه هویت فردی و اجتماعی می‌پردازند. یکی از جنبه‌های مهم در قالب آیندة فرهنگ، هویت فردی و اجتماعی می‌باشد که محل تأمل این مقاله است. در اینجا سئوال اصلی این است که فرد یا جامعه در آینده چه احساس و درک اولیه‌ای نسبت به خود و دیگری خواهد داشت؟ این احساس چه پیوندی به تاریخ گذشته دارد؟ و فرد و جامعه چگونه خود را از دیگری متمایز می‌کند؟ با توجه به این پرسش‌ها، این مقاله تلاشی است برای پرداختن به چگونگی هویت فرد در بستر دو‌جهانی‌شدن‌ها و اینکه هویت فرد در «فضای دوجهانی» جدید، چه آینده‌ای خواهد داشت. در این مقاله ابتدا، پارادایم دوجهانی‌شدن مورد بحث قرار خواهد گرفت و سپس مفهوم هویت و نسبت بین دوجهانی‌شدن‌ها و هویت و در نهایت چگونگی هویت در فضای دوجهانی آینده مورد بحث قرار خواهد گرفت.
1. پارادایم دوجهانی‌شدن‌ها

پارادایم دوجهانی‌شدن‌ها، نگاهی است که در درجة اول به تبیین و متمایز نمودن دو جهان موازی و در عین حال مرتبط و درهم‌ آمیخته در یکدیگر می‌پردازد و در درجة بعدی جهانی‌شدن‌های متکثری را در درون این دو جهان مورد‌ توجه قرار می‌دهد. اساساً مهمترین تغییر جهان معاصر که بنیان تغییرات آیندة جهان را می‌سازد، رقابتی شدن جهان واقعی و جهان مجازی است. ظهور جهان جدید یعنی «جهان مجازی» (Virtual World) بسیاری از روندها، نگرش و ظرفیت‌های آینده جهان را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد. این جهان در واقع به موازات و گاه مسلط بر «جهان واقعی» (Real Word) ترسیم می‌شود و عینیت واقعی پیدا می‌کند.

این دو جهان از یک رابطه «انعکاسی هندسی» (Geometrical Reflection) برخوردار هستند.

جهان اول با خصیصه جغرافیا داشتن، از نظام سیاسی مبتنی بر دولت‌ ـ‌ ملت برخوردار بودن، طبیعی ـ صنعتی بودن، محسوس بودن و معطوف به احساس قدیمی‌تر بودن از جهان دوم قابل متمایز است. جهان دوم نیز با خصیصه‌هایی مثل بی‌مکانی، فرازمان بودن، صنعتی بودن محض، عدم محدودیت به قوانین مدنی متکی بر دولت ـ ملت‌ها، از معرفت‌شناسی تغییر شکل یافته‌ پسا مدرن برخوردار بودن، قابل دسترسی بودن همزمان، روی فضا بودن و برخورداری از فضاهای فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی و سیاسی جدید از جهان اول بصورت نسبی جدا می‌شود. این دو جهان در بسیار از موارد تبدیل به دوقلوهای به هم چسبیده خواهند شد که تعامل فردی و اجتماعی در قلمروهای بسیار، بستگی به «تعامل‌های دوجهانی» دارد و ما مواجه هستیم با «دوجهانی‌شدن‌های به هم چسبیده» (Twin Globalizations). آموزش پرورش آینده، نظام‌های تجاری و بانکی در حال و آینده، نظام‌های کنترل شهری و شهرسازی، حتی پزشکی جهان آینده برایند تعامل پیوند خورده این دو جهان است.

فهم دقیق تغییرات آینده جهان، نیازمند توجه جدی به وجود این دو جهان موازی است. دوجهانی‌شدن‌ها، فرایندهای جهانی است که در عین حال منعکس‌کننده دوجهانی‌گرائی (Dual Globalism) نیز هست. دوجهانی‌شدن‌ها بیان‌کنندة فرایندهای جهانی در دو فضای متفاوت است و دو جهان‌گرائی‌ها اشاره به شکل‌گیری معرفت‌های جدید جهانی نسبت به جهان واقعی و جهان مجازی است. بر این مبنا نگارنده که در دو نوشتار دیگر، که در یکی به آسیب‌شناسی جهان معاصر در بستر دوجهانی‌شدن تحت عنوان «دوجهانی‌شدن‌ها و جامعة جهانی اضطراب» (عاملی، 1382ب) و در مقاله‌ای دیگر با تکیه بر دوجهانی‌شدن‌ها، با تحلیل کل‌گرایانه روندهای آیندة جهان را مورد مطالعه قرار داده (عاملی، 1382الف)، توجه به این موضوع را به لحاظ «فضا‌شناسی» محوری‌ترین بستر برای مطالعة جهان معاصر و جهان‌ آینده می‌داند.

به لحاظ معرفت‌شناسی ادیان بزرگ جهان‌گرا، ادبیات، رمان و حوزه‌های سنتی و مدرن یوتاپیائی (کومار، 2003) و آرمان شهرهای فلسفه‌های قدیم و اساساً نگاه جهان‌گرایانه مسلط بر اندیشة فلسفی نقش مهم در شکل‌گیری نگاه جهان‌گرایانه حدید و ظهور فرایندهای جهانی شدن داشته است. در کنار اندیشه‌های فیلسوفانه، قدرت خلاق هنرمندان و نقاشان در ترسیم جهان آینده جایگاه جدی داشته‌اند و فضای جهانی جدید محصول و برایند همة تولیدات فلسفی، هنری، تکنولوژیکی و تجربیات حوزه‌های مختلف علوم می‌باشد. به قول نیچه (63؛1382) «اگر از ارتفاعی درست بنگریم همه چیزها سرانجام به هم می‌رسند، اندیشة فیلسوف، کار هنرمند و اعمال نیک» و در واقع تلاقی اندیشه‌های جهان‌گرا و جهان‌شدن‌های امروز را معنا می‌بخشند.

نگاه جهان‌گرایانه، زمینه‌های ظهور ذهنی «جهانی غیر از جهان شناخته‌شده‌ای» را که در آن زندگی می‌کنیم فراهم آورده است. تصورات واقعی و خیالی نیز در این عرصه کارساز بوده است، نگاه خیالی و جادوئی به جهان، انسانی را تصویر می‌کند که به صورت اعجاب‌انگیز و خارق‌العاده مسلط بر همة مخلوقات و همة هستی است و هر آنچه را که اراده کند تحقق‌یافته، می‌یابد. جهانی را معرفی می‌کند که حتی انسان با ارادة ذهنی بر زمان و مکان مسلط می‌شود، و همة کرات را در می‌نوردد، جهانی که یک فرد از انرژی خارق‌العاده برخوردار می‌شود و در و بر همه جا مسلط می‌شود، همسایگی این جهان، کار و شغل در این جهان، تجارت و معاملات. تفریحات و سرگرمی‌ها و بسیاری از نظام‌های زندگی از نمودهای مجازی و در عین حال «واقعیت مجازی» (Virtual Reality) است که برای این جهان پیش‌بینی می‌شود.
2. هویت چیست؟

منظور از هویت چیست؟ هویت ابتدا به معنای «یکی‌شدن» و در روانشناسی به معنای «یکی‌شدن خود» مطرح گردیده است و در مردم‌شناسی هویت متجلی در «هویت نژادی» بوده است (سوکفلد، 1999:417). هویت از نقطه‌نظر جامعه‌شناسی صرفاً یکی‌شدن خود نیست بلکه «یکی‌شدن با خود و دیگران» محسوب می‌شود که توضیح‌دهندة هویت فردی و اجتماعی است. اریکسون (109:1980) این دو مفهوم را با یکدیگر جمع کرده و معتقد است هویت دارای دو جزء است: اول «یکی‌شدن خود» و دیگری «مشارکت با دیگران در بعضی از اجزاء ذاتی». براساس نظریة هویت، فرایند هویت، یک سیستم کنترل است که مجموعه از هنجاری و ضدهنجارها را در فرد و جامعه بوجود می‌آورد. هویت مجموعه معانی است که چگونه بودن را در خصوص نقش‌های اجتماعی به فرد القاء می‌کند و یا وضعیتی است که به فرد می‌گوید او کیست و مجموعه معانی را برای فرد تولید می‌کند که مرجع کیستی و چیستی او را تشکیل می‌دهد (بورک، 1991:837). نکتة مهم این است که هویت مفهومی است مرتبط با حوزة معنا، منتهی لزوماً معنا خصیصة ذاتی فرد و یا جامعه نیست بلکه محصول توافق‌ها و عدم توافق‌ها است (جینکینز، 1381).

اندیشمندان بسیاری همچون ویلیامز (1960)، گیچ (1962، 1967 و 1969)، کوین (1963)، نیلسون (1970)، بومن (1998)، یونگ و لایت (2001) معتقد به نسبی بودن هویت و یا هویت‌ها هستند. از نظر گیچ (1962) هویت نسبی است و افراد از حیث‌های متفاوت، دارای هویت‌های متفاوت هستند. یک فرد، یک هویتی شغلی، هویت فامیلی و هویت دینی می‌تواند داشته باشد. از نظر نیلسون (1970) رئیس بانک و شهردار یک شهر، هر دو یک شهروند هستند، ولی به لحاظ موقعیت رسمی دارای هویت‌های متمایزی هستند و یا حرف اول یک کلمه و حرف پنجم همان کلمه هر دو حرف هستند، اما به لحاظ نمادی حروف متفاوتی هستند. یونگ و لایت (2001) در مقالة خود، به تفاوت هویتی مردم آلمان شرقی در دورة سوسیالیسم و مابعد سوسیالیسم یعنی پس از فروپاشی دیوارهای برلین، اشاره کرده‌اند و نسبیت دوره‌ای هویت‌ها را براساس تغییرات اجتماعی نشان داده‌اند.

هویت‌ها از دو خصیصه استمرار و تمایز برخوردار هستند. یعنی فردیت هویتی فرد به سادگی تغییر نمی‌کند و همواره خود را در کنار «دیگری نبودن» می‌یابد (عاملی، 2002). با یک نگاه کلی از نظر انتونی گیدنز (2001:21) «هویت مربوط به فهم افراد در مورد این که «چه کسی هستند؟» و «چه چیزی برای آنها مهم است» تبیین می‌شود. این فهم هویتی، منتزع از منابع معناساز مهمی مثل دین، ملیت، نژاد، جنسیت، طبقه اجتماعی و تمایلات گروهی و قومی می‌باشد. هویت‌های فردی، مربوط به احساس فرد نسبت به خود و تمایزاتی است که با مؤلفه‌هایی مثل اسم، ملیت، قومیت و یا تمایلات شخصی، فکری، ارزشی و یا ایدئولوژیک، هویت یک فرد را از دیگری متمایز می‌کند.

هویت اجتماعی، به احساس مشترک یک جمع مثل «مادرها»، «پناهندگان»، «اقلیت‌های قومی دینی»، «گروه‌های کوچک و بزرگ اجتماعی» و ... باز می‌گردد. این احساس منابع مشترک دارد که همة افراد آن هویت مشترک را به هم وصل می‌کند.

هویت همواره یک مفهوم ارتباطی بوده است (بارت، 1969)، به این معنا که ما بوسیلة تشابه‌ها و تفاوت‌هایی که با دیگر داریم شناخته می‌شویم (میناگال و همکاران، 2003:61). هویت به ریشه های زندگی، روش‌ها و منشی‌هایی که با آن زندگی ‌می‌کنیم، گره خورده است. منظور از روش‌ها زندگی، بقول میناگال و همکاران او (2003) لزوماً نظام‌های اداری و بروکراتیک زندگی نیست. بلکه منظور آن اموری است که خصیصه‌های خاص زندگی ما را منعکس می‌کند. اموری مثل آدام و رسوم اجتماعی، مذهب، نوع لباس پوشیدن، غذا خوردن، گذران اوقات فراغت و خلق‌و‌خوی‌های مربوط به روابط اجتماعی، نمونه‌هایی است که هویت یک جامعه را از جامعة دیگر و یا حتی هویت یک فرد را از فرد دیگر متمایز می‌کند.

از نظر استوارت هال (1991الف:47)، با نگاه هگلی، هویت یک روند در حال شدن است و از طرفی یک شناسنامه و عامل شناخته‌شدن محسوب می‌شود، هویت همواره از طریق تقسیم‌ِشدن، معنا پیدا می‌کند، تقسیم بین اینکه من چه هستم و دیگری چه هست؟ او اساساً «هویت را ریشة خود و بستر عمل» تعریف می‌کند. از نظر او نگاه روانشناسی به «خود» (Self) نیز به این معنا نزدیک است. نگاهی که خود را یک «من ادامه‌دار، توسعه‌ای و در عین حال یک خود دیالکتیکی درونی» تعریف می‌کند. در واقع ما هرگز آنجا قرار نداریم بلکه یک خود در حال شدن هستیم، و وقتی به مقصد می‌رسیم، حداقل می‌دانیم که هستیم؟ استوارت هال‌بر «منطق هویت» تأکید می‌کند. از نظر او اکثر بحث ما در مورد درون یا بیرون خود و دیگری، یا درون و یا بیرون فرد و جامعه، و در عینیت یا ذهنیت، بر منطق هویت متکی است. همین منطق هویت است که از نظر او یک آرامش خاصی را به فرد می‌دهد که بقول او شب را راحت می‌خوابد، یعنی فردی که گرفتار دوگانگی یا چند‌گانگی هویتی نیست، بلکه از یک هویت روشن برخوردار است، از خواب راحت نیز برخوردار است. منطق خوب خوابیدن به ما می‌گوید، فرد در شرایطی قرار دارد که با تغییرات بسیار آهسته‌ای مواجه است. البته تاریخ حرکت می‌کند و تغییرات غیرمنتظره دارد ولی فرد با یک هویت مشابهی ادامه می‌دهد. این نوع هویت و این نوع منطق هویت از نظر او به پایان دوران خود رسیده است.

از نظر استوارت هال (1991الف:42) منطق هویت به پایان خود رسیده است، و این بخاطر «غیرمرکزی شدن نظام‌ها و اندیشه‌های مدرن» است. در واقع تمام امور مدرنیته که مربوط به جنبه‌های «بزرگ هویت جمعی» بود، مورد چالش قرار گرفته است. تمام اموری که به نوعی جامعیت، هم‌رنگی و هم‌ریشه‌بودن را معنا می‌بخشید، در معرض شکست قرار گرفته است.

اموری مثل طبقة اجتماعی، ملیت، نژاد، جنسیت و حتی مفهوم بزرگی مثل «غرب» از هویت مشابه و جمعی خود دور شده است. این جنبه‌ها، از نظر استوارت هال، «جنبه‌های بزرگ هویت اجتماعی» (Great Collective Identity ) است، که به نوعی در بستر روند طولانی تاریخ مدرنیسم تولید شده است. در واقع اینها به نوعی اشکالی از «خود ـ انعکاسی» فرد است که در هویت‌های جمعی بزرگ معنا پیدا می‌کند. بعنوان مثال، طبقة مهمترین جایگاهی بود که موقعیت اجتماعی را معنا می‌بخشید، طبقة یک «کد اجتماعی» بود که بوسیلة آن افراد یکدیگر را می‌فهمیدند. البته هویت‌های اجتماعی از بین نرفته و نخواهد رفت، ولی امروز، سازه‌های اجتماعی که در بستر هویت معنا پیدا می‌کند مثل ملیت، طبقه و ... از بین رفته است.

اساساً هویت مربوط به ذهنیت مشابهی است که فرد با دیگر دارد، به قول استوارت هال (1991الف:49) هویت مربوط به افرادی است که مشابه هم حرف می‌زنند، مشابه هم فکر می‌کنند، از احساسات مشابه برخوردار هستند. لذا هویت همواره از جایگاه دیگری تعریف می‌شود. هویت فرد، گاهی در دیگری منعکس می‌شود، مثل جائیکه مفهوم عشق معنا پیدا می‌کند، در اینجا فرد، در دیگری تکرای می‌شود. شاید به همین دلیل است که در قلمرو ملی و شکل‌گیری حس ملی و هویت ملی سخن از «عشق سیاسی» است (ترنز، 1999)، در واقع در سطح نازلتر، آن چیزی که موجب نوعی هویت جمعی می‌شود، تکرار تمایلات مشابه همه افراد و انعکاس فرد در جمع و فرد در دیگری است.

استوارت هال (1991الف) در مقاله‌ای تحت عنوان «محلی، جهانی: جهانی‌شدن و قومیت» بر بعد تمایز هویتی در مواجه‌های محلی و جهانی تأکید می‌کند. او می‌گوید: زمانی که به اطراف جهان می‌روید، وقتی متوجه می‌شوید دیگران چه هستند؟ پس می‌فهمید، آنها چه نیستند؟ و در نتیجه اینکه شما چه هستید؟ معنا پیدا می‌کند. بنابراین هویت، دائماً در یک چشم‌انداز نبودن، مشابه نبودن‌ها و اساساً یک نگاه منفی و یا سلبی معنا می‌یابد.

او معتقد است با ظهور جهانی‌شدن، روابط و هویت فرهنگ ملی بریتانیا، در حال از بین رفتن است. البته به نظر می‌رسد، هال به جنبه‌های بازگشتی هویت که در بستر مواجهه با دیگری شکل می‌گیرد، و موجب نوعی بازگشت به خود می‌شود، توجه نکرده است. آن دیدگاهی که در نظر گیدنز (1999) انعکاس پیدا کرده است و گیدنز را بر این جهت‌گیری رسانده است که ملی‌گیرایی و مفهوم ملیت در بستر جهانی‌شدن تقویت می‌شود و حتی «ملیت‌های بدون دولت» در این روند شکل می‌گیرند. البته او با تفکیک بین مفهوم ملت، دولت ملت و ملی‌گرایی، بازتاب‌های متفاوتی در مواجهه با جهانی‌شدن مطرح می‌کند که لزوماً از ابعاد انعکاسی برخوردار نیستند.
3. آیندة هویت، دوجهانی‌گرایی‌ها و دوجهانی‌شدن‌ها

با توجه به روشن شدن ابعاد مفهومی دوجهانی‌شدن‌ها و هویت، نسبت بین این دو مفهوم را بصورت اجمالی در جهان آینده مورد بحث قرار می‌دهید. باید توجه داشت که آینده هویت از ابعاد مختلف قابل مطالعه است. هویت فرد و جامعه، هویت فرهنگی یک منطقه که نماد فرهنگی و هویتی مجموعه‌ای از کشورها را در بردارد مثل هویت غرب (وندر ویر، 2003)، و یا آیندة هویت معماری، نقاشی و یا حتی آیندة هویت شهر (هوبارد و همکاران، 2003) جنبه‌های متفاوتی است که در مطالعة آینده هویت مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله توجه اصلی ما متوجه آیندة هویت فردی است. در خصوص هویت در جهان آینده نیز مطالعات زیادی انجام گرفته است.

بعضی از این مطالعات، به جایگاه هویت در فضای فرهنگی دجیتالی جدید توجه کرده است (بولیر، 1995).

هابرمس (2003) در جدیدترین کار خود تحت عنوان «آیندة طبیعت انسانی» (The Future of Human Nature)، رابطه بین تصرفات مهندسی ژنتیک و هویت انسان و برداشت و تلقی که فرد از خود، طبقه و تاریخ خود دارد را مورد بحث قرار می‌دهد و انعکاس آنرا بر هویت‌های آینده چالش‌برانگیز می‌داند. هابرمس (2003) در این کتاب به نقد مهندسی ژنتیک و دخالت‌ها و تصرف‌های ژنتیکی در ارتباط مستقیم با هویت و فهم از خود و طبقه و جایگاه اجتماعی می‌باشد. او بین رشد طبیعی و ساختگی تفاوت قائل می‌شود و معتقد است ژن ساخته‌شده و ژن طبیعی تفاوت‌های هویتی را بعنوان عضو یک جامعة خاص بوجود می‌آورد. او در جمع‌بندی خود، به این مهم تأکید می‌کند که تضادهای بین علم و دین، منشاء بحران‌های بسیار زیادی شده است که نمود مهم آن، 11سپتامبر می‌باشد و بازتاب‌های دیگر آن تصرف بر بسیار روندهای طبیعی زندگی انسان خواهد بود.

والتر تروت اندرسون (1996، 1997 و 2003)، از جمله کسانی است که در حوزة آینده هویت فردی مطالعات متمرکزی داشته است. اندرسون (2003) با دیدة تردید به سخن هملت که می‌گوید «ما می‌دانیم چه هستیم» نگاه می‌کند در آینده چه خواهیم بود؟ اما بر محور روندهای گذشته ترسیم ابهام‌آمیزی از چه بودنهای آینده می‌توان ارائه نمود.

اینکه فرد در جهان آینده چه تلقی نسبت به خود و دیگری دارد، سئوالی است که مستلزم توجه به سه مؤلفة مهم است. مؤلفة اول، فضای حاکم بر فرد در جهان آینده است که در واقع نوعی فضاشناسی و محیط‌شناسی زندگی فرد در جهان آینده تلقی می‌شود. مؤلفة دوم چرخش یا استمرار روند‌هاست. در واقع این سئوال مطرح است که آیا لزوماً آیندة جهان، یک رابطة خطی با جهان گذشته دارد، تا با فهم سنت تاریخ گذشته، به سنت تاریخ آینده پی ببریم. یا چرخش‌ها و به قول گیدنز، روندهای معکوسی در آن وجود دارد که تاریخ آینده را به گذشته وصل می‌کند و با برایندهای جدیدی از «گذشته و آینده» ظهور پیدا خواهد کرد. مؤلفة سوم به توضیح روندهای هویتی همزمان و حتی «همزمانی گرایی‌های متضاد» (Contradictional Sychronism) می‌پردازد که در فهم تکثرهای موجود در فضای دو جهانی کمک می‌کند.
مؤلفة اول: فضای حاکم بر انسان در جهان آینده

نسبت به مؤلفة اول، مهمترین تغییر، ظهور و استقرار جهان دوم و چرخة جهانی‌شدن‌ها در این جهان می‌باشد. ظهور جهان دوم (جهان مجازی) معلول یک تحول عظیم و مهم تکنولوژیک است که مفهوم زمان و مکان را عوض کرده است و یک «ارتباط همزمان» را برای همگان و در هر زمان، فراهم آورده است. این روند، ثبات و تمایزهای هویتی را درون تکثرها و تغییرها گم خواهد کرد. مفهوم دوری و نزدیکی و اینجا و آنجا در پرتو آن از بین رفته است. این روند حتی مفهوم این فرهنگ و آن فرهنگ و این هویت و آن هویت را نیز تحت‌الشعاع خود قرار داده و در لایه‌های گسترده‌تری متأثر خواهد کرد. به عبارتی می‌توان گفت جغرافیای فرهنگی و هویتی آینده بر محور جغرافیای سیاسی و زمینی جهان واقعی ترسیم نخواهد شد. با این نگاه «همگنی هویتی» (Homogenized Identity) و «همگنی فرهنگی» مبتنی خواهد بود بر «هم‌سازی‌های جدید» و در عین حال بقول رولند رابرتسون (1992) شاهد یک نوع «ناهمگنی فرهنگی» و «ناهمگنی هویتی» (Heterogenized Identity) خواهیم بود.

این همگنی و ناهمگنی صرفاً تولید واقعی فرهنگ و جغرافیای بومی نیست و اساساً صرفاً برگرفته از جهان واقعی نیست، بلکه روندهای بومی ـ جهانی و دوجهانی‌شدن‌ها عامل عمدة این روندهای هویتی جدید است.

فضای جدید، رابطة متفاوتی با تکنولوژی را بوجود آورده است. جهان مجازی که سراسر جهان ساختگی، کدگذاری‌شده و صنعتی است، تعامل‌های واقعی را که منتزع از «واقعی فرض کردن مجاز» است را بوجود آورده است. لذا این سئوال اساسی مطرح است که اساساً فرد در مواجهه با تکنولوژی بطور عام و در مواجهه با کامپیوتر و جهان مجازی از چه هویتی برخوردار خواهد بود و به قول رومن (2002) فرد در فضای متصل (On line space) از چه هویت متفاوتی در مقایسه با فضای منفصل (Off line space) برخوردار خواهد شد. این فضای جدید روندهایی را بوجود آورده است که ماشین جزئی از زندگی روزمره انسان شده است، به نوعی که فرد در بسیاری از تعاملات خود در زندگی روزمره، بقول مزلیش (1993)، بین انسان و ماشین تفاوتی قائل نمی‌شود. باید توجه داشت که در فضای سایبرنتیک، بسیاری از ارتباطات بین فرد و «بی‌فردی» و یا «ماشینی تیزهوش» است و به دلیل فرهنگی شدن ارتباطات سایبرنیتیک، فرد تفاوت انسان و ماشین را فراموش کرده است.

خصوصاً اینکه در فضای سایبر انسان و ماشین هر دو از ماهیت «سمبولیک بودن، کدگذاری شده و بی‌بدن بودن» برخوردارند. فردی که در نظام بانکی جهان واقعی با انسان واقعی مواجهه بود، به یکبار در فضای مجازی رابطه با ماشین، بعنوان یک جایگزینی رابطة انسانی قرار می‌گیرد. ذهنیت شرطی روابط انسانی در نظام بانکی، منشاء تداعی همان روابط در ارتباط انسان با ماشین می‌شود. بسیاری از این روابط طبیعی، در جهان مجازی صنعتی تکرار می‌شود که به مرور تعامل جدیدی از روابط «فرد» با «دیگری» را می‌سازد.

اندرسون (1996) در کتاب «تکامل آنگونه که در گذشته بوده است، نیست» (Evolution Isn't What It Used To Be ) بحث می‌کند که انسان امروز، موجود دیگری شده است و نقطة مرکزی این تغییر مربوط به تعامل بین «بیولوژی و الکترونیک» (Bionic Convergence) و به تعبیری بین انسان و تکنولوژی است. او معتقد است دو تکامل بزرگ صورت گرفته که یکی مربوط به رابطة انسان و تکنولوژی است که موجب «توسعه و بزرگ شدن قلمرو ذهن» شده است. این رابطه بصورت برجسته مربوط به رابطة انسان و کامپیوتر است. و دیگری مربوط به بدن انسان است، بدن انسان یا از طریق واگسن‌ها و ارگانهای ساختگی و بسیاری از اختراعات تکاملی و مثلاً صنعت پیوند اعضاء، ابعاد تکاملی برجسته‌ای پیدا کرده است. این دو افزایش، انسان دیگری را ساخته است که با انسان پیشین تفاوت دارد.

اندرسون (1997) در کتاب آینده و خود به مطالعه «آینده و خود» می‌پردازد. در این کتاب او به یک نکتة کلیدی توجه می‌کند که فرد تک‌مرکزی گذشته، تبدیل به یک فرد چند مرکزی شده است که این تکثر منشاء ضعیف شدن لایه‌های هویتی فرد شده است. اما دیدگاه کلیدی اندرسون (2003) که در مقالة جدید او که در فصل‌نامه «آینده‌ها» به چاپ رسیده است، از اهمیت زیادی برخوردار است. او در تکمیل دیدگاه‌های خود در خصوص هویت انسان، بر سه مفهوم اساسی که مربوط به هویت انسان در مواجهه با تکنولوژی می‌باشد، تأکید کرده است. او معتقد است اولاً یک نوع «افزایش(Augmentation) توانایی‌ها» نه به لحاظ صرفاً بیولوژیکی بلکه به لحاظ ذهنی در انسان بوجود آمده است. ثانیاً یک مفهوم جدیدی از «زندگی تعاملی و اشتراکی» (Symbiosis) معنا پیدا کرده است و ثالثاً یک نوع برآیندهای «فرا» (Transcendence) هویتی بین انسان و انسان و انسان و «ماشین‌های تیزهوش» (Intelligent Machines) بوجود آمده است. از نظر اندرسون (2003:545)، معلوم نیست روند افزایش نیروی انسان، اشتراکی‌شدن‌ فضاها و فراهویتی شدن تا چه مقدار پیش خواهد رفت. هر چه هست، از نظر او این روند در حال شدن است و انسان همواره چیزی، جز آنچه در گذشته بوده است، خواهد بود. آنچه خواهد شد، می‌تواند آینده‌ای بهتر باشد و می‌تواند آینده‌ای مشکل‌تر باشد.

در خصوص فضاشناسی و محیط‌شناسی آینده، توجه به ظرفیت‌های علمی آینده و تکنولوژی‌های آینده در عرصة بیوتکنولوژی، که خلق انسان‌های جدید با هویت‌های جدید و که در بسیاری از موارد بریده از تاریخ، پدر و مادر می‌باشد، شایان اهمیت است، همچنین تصرف بر طبیعت انسان و «طبیعت غیرطبیعی» نوعی ساختگی شدن انسان و طبیعت را به همراه می‌آورد که منشاء هویت متفاوتی خواهد بود (هابرمس، 2003، نیوول، 2003، عاملی 1382الف).
مولفة دوم: چرخش یا استمرار روندها

در اینکه مظاهر بسیاری گسترده‌ای از تاریخ بشر محصول تعامل‌های مرتبط با یکدیگر است، تردیدی نیست. اما اینکه آیا تلقی هویتی نیز از یک روند یکسان برخوردار است یا خیر، تردیدهای جدی وجود دارد. استورات هال (1991الف) بر این معنا تأکید می‌کند که سنت تاریخ چنین بود که هویت در حال و آینده به نوعی، تکرار هویت در گذشته بود، لذا استمرار هویت‌ها امری قابل فهم بود، ولی امروز، نوعی تغییر جزء ذات حرکت ثابت تاریخ شده است. لذا مفاهیم و معانی بزرگ شکل نمی‌گیرد و سیلان تغییرات نوعی خرده‌گرایی را بوجود آورده است. این نگاه ناظر بر دوران گذار است. ولی شواهدی از ظهور گذشته در آینده و یا بازگشت به گذشته و سنت‌های قدیم در جامعة معاصر دیده می‌شود. ظهور «فرهنگ مخالف» در قالب کمپین‌های اجتماعی مثل «خانواده»، «مبارزه با فقر»، «طرفدار صلح جهانی» و «نهضت‌های بازگشت با دین‌ناب» و بطور خاص ظهور بزرگترین کمپین اجتماعی تاریخ معاصر، یعنی «نهضت اجتماعی محیط‌زیست‌گرا» نمودهای برجستة بازگشت به طبیعت، و زندگی طبیعی و به نوعی فرار از جهان تصرف‌های تخریب‌کننده «هویت انسان» است. این روند تولید فضای دوجهانی‌شدن‌هاست. همان‌طور که مدرنیته و صنعتی شدن، نوعی از خود بیگانگی را بدنبال داشت و هویت فرد در جهان مدرنیته گرفتار یک ناستالژیای جدی شد، این روند در زندگی دوجهانی جدید، ناستالژیای فزاینده‌ای را تولید خواهد کرد که فردگریزی، جز بازگشت به خویشتن، نمی‌یابد.
مؤلفة سوم: لایه‌ای شدن و همزمانی شدن هویت‌ها

تکثر گستردة دوجهانی‌شدن‌ها و فرایندهای بومی ـ جهانی (Glocalization) (رابرتسون، 1995) در درجة اول به قول کریس بارکر، (2002:72) «کلیت» (Whole) فرهنگی را تبدیل به یک تجزیة فرهنگی کرده است. این روند فرهنگی موجب ظهور ساختارهای جدیدی شده است که تولید‌کنندة روندهای همزمان و در عین حال متضاد بسیاری در جهان معاصر شده است. ظهور پسا مدرنیسم در کنار مدرنیسم، ظهور روندهای غیرسکولارشدن(Desecularization) در کنار سکولار شدن (Secularization) جوامع و بوجود آمدن هویت‌های سنت‌گرا در کنار هویت‌های مدرن‌گرا و یا بوجود آمدن هویت‌های دورگه (Hybrid Idintities) در نسل جدید، نمودهایی از ظهور همزمانی‌های فرهنگی و هویتی است. جهان مجازی، با تاثیر گرفتن از صنعت همزمان ارتباطات، منشاء ظهور «فرهنگ‌های آنی» (Simultaneous Cultures) (بل، 2001)، و بدنبال آن ظهور حال هویت‌های خلق‌الساعه شده است که در دروة محدودی شکل می‌گیرد و با ظهور «هویت‌های جدید» به سرعت از بین می‌روند، خواهند بود.

فرد در عین حال که از هویت ملی‌گرا برخوردار است، از نگاه جهان‌گرائی عدالت‌خواهانه نیز برخوردار گردیده، در عین حال که در تعامل به جهان، همگنی‌های جدید بوجود آورده است، همگنی‌های بسیار بومی نیز در درون آن شکل گرفته است. توجه به این نکته این مهم را بیان می‌کند که ما در جهان آینده لزوماً با «یک هویت فردی و اجتماعی» مواجهه نیستم، بلکه فرد واحد و مکان استقرار دو یا چند هویت شده است. لذا وقتی از چیستی فرد سئوال می‌شود، در پاسخ از ملاک چیستی و جهت چیستی باید سئوال کرد، مثلاً شغل شما چیست؟ تمایلات اوقات فراغات شما چیست؟ احساس ملی شما چیست؟ و یا احساس جهانی شما چیست؟ و یا چیستی فرد را نسبت به عضویت در خرده فرهنگ‌ها مورد سئوال قرار می‌دهد.
نتیجه‌گیری

با نگاه اندرسونی می‌توان گفت دوجهانی‌شدن‌ها، هر سه روند را توسعه بخشیده است و هویت‌های چند‌لایه‌ای را در درون خود متولد نموده است. از یک طرف ظرفیت انسان از محلی بودن، محلی زندگی کردن و محل‌گرایی به جهانی بودن، در جهان زندگی کردن و به قول رابرتسون خود را عضوی از جهان شش میلیاردی دانستن، نه صرفاً عضو جمعیت فلان روستا، شهر و یا کشور خاص پنداشتن و در نهایت به یک نوع جهانی‌گرایی منتقل نموده است. از طرفی فشرده شدن جهان واقعی تحت تأثیر «وسایل حمل و نقل تندرو» و «یکی شدن جهان مجازی»تحت تأثیر صنعت همزمان ارتباطات، ظرفیت فزاینده‌ای را برای انسان فراهم آورده است، لذا «خودفردی» یک افق جهانی پیدا کرده است. با مؤلفة دوم اندرسون یعنی «تعاملی شدن و اشتراکی شدن» فضا، نیز باید گفت فشردگی این دو جهان، نزدیک شدن جامعة انسانی و ارتباطات تنگاتنگ بین جامعة انسانی، تعامل‌های متکثر بین دینی، بین فرهنگی، بین نژادی و بین قومیتی جدید را بوجود آورده است که پایة شکل‌گیری «فضاهای فراهویتی» جدیدی را فراهم آورده است. هویت‌های آینده، با این نگاه بر محور مؤلفه‌های ثابت و پسینی تاریخ گذشته نخواهد بود. هویت‌های آینده به گذشته مراجعه خواهد کرد ولی گذشته را بطور کامل تکرار نخواد کرد، بلکه نوعی «فرایندهای تعاملی آینده و گذشته» شکل خواهد گرفت.

با توجه به پارادیم دوجهانی‌شدن‌ها، می‌توان گفت هویت‌های ثابت پیشینی که ساخته‌شده جهان اول (جهان واقعی بودند در مواجهه تعاملی با جهان دوم (جهان مجازی)، پایة هویت‌های جدیدی را می‌گذارند که ظرفیت تضادهای گسترده بین زندگی، فرهنگ و هویت در جهان واقعی و جهان مجازی را خواهد گذاشت. دوران انتقال فرد از زندگی در جهان واقعی به زندگی در «فضای دوجهانی»، دوران چالش‌ها، ناهنجاری‌های گسترده و بحران هویت‌هاست. ولی به نظر می‌رسد با استقرار و هنجاری‌شدن جهان دوم در کنار جهان اول، در سه دهة آینده، شاهد شکل‌گیری جغرافیا و نهادهای شناخته‌شدة جهان مجازی در کنار جهان واقعی باشیم، که فرد رد آن فضا احساس آشنایی، تسلط و هویت مشخص داشته باشد. به عبارتی می‌توان گفت، جهان آینده، جهان مسلط شدن انسان بر روندهای دوجهانی‌شدن است، این روند منجر به نوعی «بازگشت به سادگی» در اوج پیچیدگی تکنولوژیک جهان آینده خواهد شد. روندهای بازگشت، که منشاء آن خستگی‌های انسان در جهان تکنولوژی و «ضعیف شدن لایة معنا و معنویت» است، انسان را به سمت تعریف طبیعی‌تر و ساده‌تر از خود منتهی خواهد شد.

براساس آنچه گفته شد، دوجهانی‌شدن‌ها و دوجهانی‌گرایی، ضمن تولید تکثرهای هویتی و غیرمرکزی شدن هویت‌ها، به مرور لایه‌های جدیدی از «فرا هویت‌ها» را تولید می‌کند که لزوماً از منابع گذشته تأثیر نمی‌گیرد،بلکه اشتراکات جهانی فراهویتی را بوجود آورده است که از خصیصة «معنویت‌گرایی و پیوند با متافیزیک»، «طبیعت‌گرایی»، «سادگی»، «سنت‌گرا بودن» و محوریت پیدا کردن مفهوم «عدالت» با نگرش جهانی «عدالت برای همه» (Justice for all) برخوردار خواهد بود. در چهارچوب پارادیم معرفتی دو‌جهان‌گرایی و براساس واقعیت‌ شدن مجاز (Realization of Virtual) و مجازی شدن واقعیت (Virtualization of Real) در بستر دوجهانی‌‌شدن‌ها، درک از خود و انعکاس خود در کناز دیگری، برخلاف گذشته صرفاً در فضا و جهان واقعی و با تکیه بر رقابت‌های دینی، قومی و ملی مصداق پیدا نمی‌کند، بلکه نمودهایی از «دیگری فرادینی، فراقومی و فراملی» شکل خواهد گرفت که زمینة «هویت‌های بزرگ جهانی» را بر محور ارزش‌های جهانی فراهم خواهد کرد. و در کنار آن نوعی، همزمانی هویت‌های دیگر که معرف جهان شخصی‌تر و هویت شخصی‌تر فرد می‌باشد در حال شکل‌گیری است. البته این روند، اتفاقی است که در حوزة عمومی، قابل پیش‌بینی است، چگونگی روندهای سیاسی در جهان قدرت، روندهای متفاوتی را دارند که در جای خود باید بحث شود.

نگاه‌ هابرمسی به تکنولوژی ژنتیک، انسان‌های ساخته‌شده‌ای را ترسیم می‌کند که هویت‌های آنها براساس ژن‌های تعریف‌شده، شکل می‌گیرد. این هویت، «ماشینی شدن انسان و هویت انسانی» را ترسیم می‌کند که نگرانی‌های زیادی را برای تعامل طبیعی و ارتباطات بشری ایجاد می‌کند. هویت آینده این نوع انسان، قبل از آنکه محصول یک تعامل باشد، یک جوهر تعریف‌شده ژنتیکی پیدا کرده است، که براساس قدرت و ثروت شکل می‌‌گیرد.

تکثر و لایه‌ای شدن و چندبعدی شدن هویت‌ها در جهان آینده، نیز گریزناپذیر به نظر می‌رسد. به نظر می‌رسد، با توجه به توسعة منابع قابل دسترسی فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، که در گسترة وسیع در جهان اول و جهان دوم بوجود آمده است، هویت‌های آینده از خصیصة فردی بودن، نسبی‌گرایی، تکثرگرایی و چند لایه‌ای شدن برخوردار خواهد شد. همانطور که گفته شد، این روند پس از یک اوج فردی شدن، تکثر و تفرق هویت‌ها، یک روند بازگشت به سادگی، سلامت، جمعی شدن و یکپارچگی مسالمت‌آمیز را طی خواهد کرد. خستگی انسان از زندگی صنعتی، صنعتی بودن محض جهان مجازی، مادی شدن معنویت، و دور شدن انسان از متافیزیک، بازگشتی آگاهانه به دین را بدنبال خواهد داشت که مظاهر آنرا در جهان غرب بصورت معناداری دیده می‌شود. این در واقع نوعی نگاه مثبت و منتهی به صلح و عدالت به آینده بشریت است که همواره کانون محوری دیدگاه الهیون بوده است.

کتابنامه منابع

جنکینز، ر. (1381) هویت اجتماعی، ترجمة تورج یار احمدی، تهران انتشارات شیرازه.

عاملی، س. ر (1382الف)دوجهانی‌شدن و آیندة جهان، کتاب ماه علوم‌اجتماعی، شماره 69 ـ70، خرداد و تیر 1382، ص‌ص 15ـ28.

عاملی، س. ر (1382ب) دوجهانی‌شدن‌ها و جامعة جبانی اضطراب، نامة علوم‌اجتماعی، جلد 11، شمارة 1، مهر 1382، ص‌ص‌143ـ174.

نیچه، ف. (1382) فلسفه، معرفت و حقیقت، ترجمع مراد فرهاد‌پور، تهران، هرمس.

Aligica, P. D. (2003) Prediction, explanation and the epistemology of future studies, Futures, Vol. 35, pp. 1027-1040.

Ameli, S. R. (2002) Globalization, Americanizatoin and British Muslim Identity, London, ICAS Press.

Anderson, W. T. (1996) Evolution isn’t what it used to be: the augmented animal and the whole wired world, New York, Freeman, New York.

Andesron, W. T. (1997) The future of the self: inventing the postmodern person, New York, Tarcher/Putnam.

Anderson. W. T. (2003) Trajectories: Augmentation, symbiosis, transcendence: technology and the future(s) of human identity, in Futures, Vol. 35, pp. 5350-546.

Baker, C. (2002) Making Sense of Cultural Studies: Central Problems and Critical Debates, London, Sage Publications.

Brath. F. (1969) Introduction, in F. Barth (ed.), Ethnic groups and boundariws, pp. 9-37, Boston, Little Brown.

Barry, R. J. (2000) The worls turned upside down?: globalization and the future of the state, New York, Manchester University Press.

Baumann, G. (1998) Contesting Culture: Discourses of Identity in Multi-ethnic London, Cambridge, Cambridge University Press.

Bell, D. (2001) An Introduction to Cybercultures, London & New York, Routledge.

Bell, W. (1997) Foundation of futures studies, New Brunswick, Transaction Publisher.

Bollier, D. (1995) The future of Community and Personal Identity in the Coming Electronic Culture: a report of the third annual Aspen Institute Roundtable on Information Technology: Aspen, Coloradom, August 18-21, 1994, Washington, D. C.: Aspen Institute Communications and Society.

Burke, P. (1991) Identity Processes and Social Stress, American Sociological Review, Vol. 56(6), pp. 836-849.

Del Pino, J. S. (1999) Future Systems, Phaidon Press.

Groenfeldt. D. (2003) Can indigenous cultures survive the future?, in Futures, Vol. 35, pp. 907-915.

Geach, P. T. (1962) Reference and Generality, Ithaca, N. Y. Cornell University Press.

Geach, P. T. (1967) Identity, The Review of Metaphysics, XXI.

Geach, P. T. (1969) a Reply, The Review of Metaphysics, XXII.

Giddins, A. (1999) Runaway World: How Globalization is Reshaping our lives, London, Profile Books.

Giddens, A. (2001) Sociology, 4th edition, Cambridge, Polity Press.

Habermas, J. (2003) The Future of Human Nature, Cambridge, Polity Press.

Hal, H. (1969) Communication in the world of the future, New York.

Hall, S. (1991a) New identities and New Ethnicities, in A. King, Culture, Globalization and The World-System, New York, State University of New York at Binghamton, pp: 41-68.

Hall, S. (1991b) The Local and the Global, in A. King, Culture, Globalization and The World-System, New York, State University of New York at Binghamton, pp. 19-39.

Hideg, E. (2002) Implications of two new paradigms for futures studies, Futures, Vo. 34, pp. 283-294.

Hubbard, P.; Farie, L.; Lilley, k. (2003) Memorials to Modirnity? Public art in the 'city of the future', in Landscape Research, Vol. 28(2), pp. 147-169.

Kumar, K. (2003) Aspects of the Western Utopian Tradition, in History of the Human Sciences, Vol. 16(1), pp. 63-77.

Marien, M. (2002) Futures studies in the 21st Century; a reality-based view, in Futures, Vol. 34, pp. 261-281.

Mazlish, B. (1993) The fourth discontinuity: the co-evolution of humans and machines, New York, Simon and Schuster.

Minnegal, M. King, T. J. Just, R. and Dwyer, P. D. (2003) Deep identity, shallow time: sustaining a future in Victorian fishing communities, in the Australian Journal of Anthropology, Vol. 14(1), pp. 53-71.

Mortimore, P. (2001) Globalisation, Effectivensess and Improvement, in School Effectiveness and School Improvement, Vol. 12(1), pp. 229-249.

Newell, P. (2003) Globalization and the Governance of Biotechnology, in Global Environmental Politics, Vol. 3(2?), pp. 56-71.

Nielson, J. (1970) Relative Identity, New Gricles, Vol. 4(3), pp. 241-260.

Pieterse, N. (2000) Global futures: Shaping globlisation, London, Zed Book.

Robertson, R. (1992), Globalization, London, Sage.

Robertson, R. (1995) Glocalization: Time-space homogeneity-heterogeneity, in: S. Featherstone, S. Lash & R. Robertson (eds.), Global Modernities, London, Thousand Oaks and New Delhi, Sage.

Rosenau, J. N. (1999) The Future of Politics, in Future, Vol. 31, pp. 1005-1016.

Stevenson, T. (2000) Creating future cultures, in Futures, Vol. 32, pp. 919-923.

Quine, W. V. (1963) From a Logical Point of View, New York, Harper and Row.

Taylor, A. (2002) Global governance, international health law and WHO: looking towards the future, in Bulletin of the World Health Organization, Vol. 80 (12), pp. 975-980.

Turnerm B. (1999) Classical Sociologym London, Sage.

Van der Veer K. (2003) The future of western societies: multicultural identity or extreme nationalism?, in Futures, Vol. 35(2), PP. 169-187.

Vrooman, S. S. (220) The art of invective: Performing identity in cyberspace, in New Media & Society. Vol. 4(1) pp.51-70.

Young, C. and Light, D. (2001) Place, national identity and post-socialist transformations: Williams, B. A. O. (1960) Bodily Continutity and Personaol Identity, A. Reply Analysis, XX
منبع: سایت دکتر سعیدرضا عاملی

لوچیانو فلوریدى - ترجمه على ملائکه - حریم‌شخصی مسئله اى هزارچهره است؛ چون مارى هفت سر که هر سرش را قطع می‌کنید، دو سر به جایش مى‌روید.

"دستورالعمل اتحادیه اروپا درباره حفاظت اطلاعات" تقریباً حریم‌شخصی اطلاعاتى (informational privacy) را به حد یکى از حقوق اساسى بشر رسانده است، چرا که دولت هاى عضو را متعهد می‌کند که از "حقوق و آزادى‌هاى بنیادى اشخاص طبیعى و به خصوص حق آنها در حفظ حریم‌ شخصی (Privacy) در رابطه با پردازش اطلاعات شخصى" محافظت کنند (ماده اول دستورالعمل).

با این حال در این روزها "برادر بزرگ" به یمن موتور جستجوى اینترنتى شما، گوگل، سر دیگرى پیدا کرده است.

امروز هر کسى مى تواند اطلاعات مربوط به هر کس دیگرى را بر روى گوگل جستجو کند. هر چه این موتور جستجو قوى‌تر شود، هر چه به طور گسترده‌تر و عمیق‌ترى در شبکه کاوش کند، به وسیله‌اى مفیدتر و پرطرفدارتر بدل مى‌شود.

بسیارى این اوج گیرى دیالکتیکى را امتیازى ناشى از ماهرتر شدن موتور جستجو مى‌شمرند. مشکل این است که هر جزیى از اطلاعات درباره شما که در شبکه باقى مى‌ماند، دیر یا زود ممکن است در معرض جستجو با گوگل قرار گیرد. حقیقت آن است که ما در سپهر اطلاعاتى شفافى زندگى می‌کنیم و تجاهل یا بیزارى ما نسبت به آن تفاوتى ایجاد نمى‌کند. اما ما به دنبال این سر آن مار هفت سر نیستیم.

شکایت کردن از "کوکى"ها (Cookies) نیز هدف ما نیست. کوکى‌ها مدت‌ها است که در میان ما بوده‌اند. ما مى‌دانیم که برخى از آنها بى‌خطر و یا حتى مفیدند و مى‌دانیم که چگونه با آنهایى که این گونه نیستند، برخورد کنیم.

نه، مشکل جدید حریم‌شخصی در رابطه با موتورهاى جستجو و به طور خاص گوگل قدرتمند مسئله دیگرى است. مشکل به شکل‌گرفتن شرح حالى از شما براساس کل تاریخچه جستجوهایتان برمى‌گردد.

کامپیوتر شما مى تواند از طریق تاریخچه جستجو، کوکى‌ها و "کش" (Cache) سایت هایى را که شما بازدید کرده‌اید،مشخص کند. خوشبختانه همه این رد پاها تحت کنترل شماست. اما این امر در مورد رد پاهاى به جا مانده از جست وجوهاى شما بر روى شبکه صادق نیست.

گوگل براى هر جستجویى که از طریق موتور آن صورت مى‌گیرد، آدرس IP اینترنتی شما (شماره‌اى که کامپیوتر شما را بر روى اینترنت مشخص مى کند؛ با مراجعه به وب سایت www.showmyip.com مى توانید IP خود را پیدا کنید)، زمان انجام جستجوى‌تان، شکل بندى نرم افزار وب‌گردتان، کوکى‌هاى معمول و از همه مهمتر "همه کلیدواژه هاى جستجوى‌تان" را ثبت مى‌کند. این سوابق به شرکت گوگل تعلق دارند و گرچه هویت اشخاص با آدرسهاى IP همراه نیست، اما مى توان از طریق آنها کاربران معین را ردیابى کرد.

گوگل هیچ کدام آنها را براى مدتى نامحدود فراموش نخواهد کرد و از آنها مى‌توان مانند کاشى هاى فراوان در یک موزائیک دیجیتال با جزئیات بسیار استفاده کرد تا شرح‌حالى از شما ساخته شود. مسابقات بیست سئوالى را به یاد دارید؟ گوگل یک مسابقه ۸ سوالى بسیار پیچیده‌تر را بازى مى‌کند که هدف آن شما هستید، هر جستجوى جدید نقطه‌اى جدید در این تصویر است. گوگل تنها نیاز به متصل کردن آنها به هم دارد تا توصیفى به دست آید که تنها مختص شماست.

این تهدید جدید پنهان نمانده است. (نگاه کنید به www.google-watch.org) شرکت گوگل سعى کرده است که به این نگرانى هاى فزاینده پاسخ دهد.(نگاه کنید:www.google.com/privacy.html) اما این پاسخ‌ها آنقدرها که برخى صاحب‌نظران انتظار دارند، اطمینان‌بخش نبوده است.

مشکل این است که شرکت گوگل توانایى‌اش در جمع آورى و ذخیره داده هاى جستجوى شما را براى هر مدتى که بخواهد حفظ مى‌کند (“هیچ سقف و محدودیت زمانى در مورد حفظ داده‌ها وجود ندارد”) و از آنها براى هر مقصودى که فکر مى‌کند مناسب است، استفاده مى‌کند. در این "عصر گوگل" شما همان هستید که بر روى گوگل جستجو مى‌کنید.

هویت شخصى به موضوعى از معناشناسى تجسسى (Esoteric Semantics) بدل شده است: پرسش هایى که مى پرسید بهتر از پاسخ هایى که مى دهید هویت شما را معین مى کنند، چرا که امکان دروغ گفتن در آنها بسیار کمتر است. بنابراین هنگامى که دارید به جستجوى اینترنتى مى‌پردازید، حواستان جمع باشد، روزى جستجوهاى‌تان ممکن است به سویتان بازگردند و دفعه دیگرى که روى گوگل جستجو مى‌کنید، چند کلیدواژه را که دوست دارید بر مبنای آنها شناخته شوید، وارد آن کنید.

براى آغاز کردن شکل‌دهی به موزائیک وصف‌کننده‌تان هیچ وقت دیر نیست.

Philosophers' Magazine

*لوچیانو فلوریدى نویسنده این مطلب،لوچیانو فلوریدى، مدرس فلسفه در Universita degli studi di Bari و دانشگاه آکسفورد و مولف کتاب "درآمدى بر فلسفه و کامپیوتر" (انتشارات راتلج) است.

یزدان محمدبیگی - در سال 1990، تراکم تلفن در کشور چین 6 عدد به ازای هر 1000 نفر بود و از این نظر در رتبه صد و شصتم دنیا قرار داشت. سرعت چین در توسعه تلفن به‌حدی بود که در سال 2000 رقم مزبور به عدد 178 رسید و حائز رتبه نود و پنجم دنیا شد. این رشد چشمگیر همچنان ادامه یافت و در سال 2003 به عدد 221 رسید. سیاستهای اقتصادی، تاکید دولت بر مخابرات به‌عنوان زیرساخت راهبردی و ایجاد زمینه برای رقابت در سطوح مختلف اقتصادی از جمله عوامل رشد خیره‌کننده چین در عرصه مخابراتی بر شمرده می‌شود.

در اواخر دهه 1980، چین به بازار آزاد روی آورد و نتیجه آن شد که درآمد سرانه از 1596 دلار در سال 1990 به 5085 در سال 2004 افزایش یابد. در این دوره، واردات، صادرات و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به‌ترتیب 9.9، 16.8 و 12.4 برابر شد.

دولت چین در دهه 1990 بر زیرساختها و فناوری پیشرفته متمرکز شد و تاکنون، سرعت این کشور در اجرایی کردن تصمیمات اتخاذ شده مثال‌زدنی بوده است. در سال 1996 زمانی که تصمیم‌ گرفته شد اینترنت در مراکز تمامی استانها توسعه یابد، ظرف یک سال خدمات‌دهندگان بسیاری در مراکز تمامی استانهای کشور پدیدار شدند که با یکدیگر رقابتی چشمگیر داشتند.

تضادی در سیاستگذاری مخابراتی چین وجود داشت و آن نیز نقش دوگانه و متضاد وزارت پست و مخابرات این کشور در قانون گذاری و عرضه‌کنندگی خدمات به‌عنوان یک رقیب برای دیگر سازمانهای فعال در این عرصه بود. بر این اساس، در سال 1998 وزارت صنایع اطلاعاتی در این کشور پا به عرصه وجود گذارد و راهبرد توسعه مخابرات، پخش رادیو- تلویزیونی، ماهواره و اینترنت و نیز تنظیم قوانین و مقررات مربوط را در پیش گرفت.

در سال 1999، وزارت صنایع اطلاعاتی چین اقدام به ایجاد انشعاب در مخابرات این کشور و تبدیل آن به چهار بخش مستقل مخابرات، تلفن همراه، ماهواره و پخش رادیو- تلویزیونی کرد. این امر باعث تسهیل در تنظیم مقررات و ایجاد زمینه برای رقابت بین بخشهای دولتی و خصوصی شد. در سال 2001، فعالیتهای مخابراتی چین از شمول قانونگذاری وزارت صنایع اطلاعاتی خارج و به دو شرکت شمالی و جنوبی تقسیم شد.

با توجه به اهداف و نتایج از پیش تعیین‌شده، مشوقهایی برای مدیران کل پست و مخابرات استانها در نظر گرفته شد و این مقدمه‌ای برای تمرکززدایی در زمینه مسئولیتهای اداری دولت بود. راهبرد در پیش گرفته شده به‌خوبی جواب داد و توسعه مخابراتی بر اساس اولویتهای تعیین‌شده به‌خوبی محقق شد.

دانشگاههای چین در سال 1994 شروع به استفاده از اینترنت کردند که البته به نسبت دیر بود. با توجه به نقشی که از اینترنت در توسعه اقتصادی چین مورد شناسایی قرار گرفت، دولت چین توسعه آن را به‌عنوان یک اولویت مورد ملاحظه قرار داد. آزادسازی اقتصادی و سرمایه‌گذاری در زمینه زیرساختها راه را برای توسعه سریع اینترنت هموار کرد.

دولت چین از راهبرد مالکیت ترکیبی در زمینه ارائه‌کنندگان خدمات اینترنتی بهره برد. در حالی که آنها متکی به سرمایه‌ها و الزامات قانونی دولت محلی و محدود به فعالیت در منطقه ویژه‌ای بودند، رفتاری مبتنی بر بازار آزاد بروز می‌دادند. تا سال 1999 بیش از 500 موسسه چنین وضعیتی داشتند. برای نقاط تبادل اینترنتی نیز چنین راهبردی در پیش گرفته شد و این امر در تسهیل ترافیک اینترنتی، به‌ویژه با پشتیبانی موسسه ملی علوم بسیار موثر بود. تا سال 2002، موسسات مزبور بیش از 84 درصد از بار ترافیکی اینترنتی را بر عهده داشتند.

دولت چین برای کاهش هزینه‌های مخابراتی توجه خود را معطوف به فناوری انتقال صدا از طریق اینترنت (VOIP) کرد که بر این اساس در سال 2002 حداقل چهار شبکه اصلی مخابرات چین، نت‌کام، یونیکام و تلفن همراه شروع به ارائه خدمات مزبور کردند. این امر باعث کاهش چشمگیر هزینه‌های تلفن برای افراد حقیقی و موسسات فعال در عرصه کسب و کار شد.

چین، هم‌اکنون درصدد به کارگیری فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی است و نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای نسل جدید در این عرصه است. در حال حاضر، سیاست اصلی چین در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات این است که در کنار کاهش فاصله خود با کشورهای پیشرفته دنیا، در درون کشور نیز به حداقل شکاف دیجیتالی دست یابد و بر این اساس، برنامه‌هایی را برای کاهش فاصله بین شرق و غرب کشور و نیز مناطق شهری و دورافتاده در پیش گرفته است.
فناوری اطلاعات و ارتباطات در کره جنوبی

کره جنوبی از کشورهای توسعه‌یافته جنوب شرقی آسیا است که در دو دهه اخیر شاهد رشد چشمگیری در عرصه اقتصادی و اجتماعی بوده است. این کشور در بین کشورهای توسعه‌یافته همواره در رتبه‌‌های نخست تولید فناوری اطلاعات و ارتباطات و استفاده از آن برای ایجاد ارزش افزوده و تولید ناخالص داخلی قرار داشته است. پیشرفت در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات و افزایش استفاده از اینترنت تاثیر زیادی روی زندگی افراد، فرایند تجارت، قیمتها، رشد اقتصادی، بهره وری، استخدام و غیره گذاشته است.بر اساس بررسی انجام شده در سال 2000، بیش از 45.9 درصد از نرخ رشد اقتصادی این کشور مرهون فناوری اطلاعات و ارتباطات بوده است. این کشور از فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان فرصتی برای افزایش سرمایه‌گذاری از یک طرف و افزایش بهره‌وری از طرف دیگر سود می‌جوید.

در این کشور به‌منظور کسب اطمینان از عملکرد مطلوب طرحها و برنامه‌های راهبردی و اجرایی، به طور مداوم میزان دسترسی افراد به اطلاعات، سرانه رایانه خانوارها، توانایی استفاده از رایانه و شبکه‌های اطلاعاتی توسط خانواده‌ها و موسسات، میزان زمان استفاده از رایانه و شبکه‌های اطلاعاتی، تعداد مشترکان ارتباطات رایانه‌های شخصی و موسسات و تعداد ساعتهای گذرانده شده در ارتباطات رایانه‌ای شخصی و موسسه‌ای مورد سنجش قرار می‌گیرد. به‌طور کلی اهم نقاط ضعف و قوت کره جنوبی در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات را می‌توان به‌صورت زیر بیان کرد:

نقاط قوت: برخورداری از بهترین زیرساخت پهنای باند در دنیا، کاربران زیاد داخلی، مکانی مناسب برای آزمایش نوآوری در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات

نقاط ضعف: وابستگی بالا به محصولات محدود، وابستگی بالا به قطعات و فناوری‌های اساسی و فقدان کارشناسان خلاق.
پذیرش تجارت الکترونیک در کشورهای اپک

سازمان همکاری های اقتصادی آسیا- اقیانوسیه (APEC) در راستای توسعه فراگیر تجارت الکترونیکی، توصیه‌ها و راهنمایی هایی را برای دولتهای عضو ارائه می‌کند. شش شاخص مورد ملاحظه قرار گرفته است که وضعیت کشورها در زمینه توسعه تجارت الکترونیک بر اساس آن مورد ارزیابی قرار می‌‌گیرد. این سازمان، آمادگی الکترونیک را به‌صورت «میزان آمادگی اقتصاد یا جامعه برای حضور در اقتصاد الکترونیک» تعریف کرده است. شش شاخص اساسی الگوی مورد استفاده در این سازمان عبارتند از:

محمد رضا هادی - جهان در هر دوره ای تحت سیطره یک نوع صنعت بوده است. عصر کشاورزی ، عصر صنعتی و اکنون عصر اطلاعات و ارتباطات و ظهور دهکده جهانی. در عصر جدید ، ظهور و گسترش اینترنت در پیدایش و دوام عصر اطلاعات تأثیر بسزایی داشته است. این رسانه جدید دارای ویژگیهای منحصر بفردی است ، که رسانه های قبلی از قبیل مطبوعات ، رادیو و تلویزیون فاقد آن بوده اند و آن تبادل حجم بالای اطلاعات ، قدرت انتخاب اطلاعات ، انتخاب نحوه ارتباط توسط مخاطب و ایجاد رابطه تعاملی بین فرستنده و گیرنده پیام و بالاخص ایجاد ارتباط بین مخاطبان می باشد. این ویژگیهای منحصر بفرد اینترنت باعث ایجاد کارکردهای متفاوتی در حوزه های مختلف برای آن شده است.

با توجه به جمعیت جوان کشور و گسترش روز افزون کاربران اینترنت در ایران و تأثیرات متفاوت و جدی آن بر حوزه های مختلف جامعه، انجام پژوهشهای جدی در حوزه های مختلف متأثر از اینترنت جهت استفاده بهینه از فرصتها و به حداقل رساندن آسیبهای آن امریست ضروری، که وظیفه مسئولان این حوزه را یادآور می شود.

این مؤسسه که هدف آن ، انجام پژوهشهای مورد نیاز کشور در حوزه های علوم انسانی می باشد ، با توجه به اهمیت پژوهش در زمینه مسائل انسانی اینترنت و با توجه به نوپا بودن پدیده اینترنت و بالطبع پژوهش در زمینه آثار مختلف آن جهت ورود جدی به این مباحث ابتدا لازم دید یک مطالعه کلی در این مورد انجام گیرد . از طرف دیگر بعلت فقدان یک تقسیم بندی مشخص در زمینه آثار اینترنت تصمیم گرفته شد ، مسائل مختلف آن در قالب رشته های دانشگاهی دسته بندی و بررسی گردد . بنابراین پیشنهاد چنین پژوهشی به شورایعالی اطلاع رسانی داده شد که با استقبال جناب آقای مهندس جهانگرد در راستای انجام پژوهشهای علمی جهت اتخاذ تصمیمات آگاهانه نه سلیقه ای، با عنوان " بررسی مسائل انسانی اینترنت" در 10 رشته دانشگاهی ( ارتباطات ، حقوق ، جامعه شناسی ، روانشناسی ، دین ، هنر ، زبان فارسی ، علوم سیاسی ، مدیریت و اقتصاد ) شروع گردید.

با توجه به اینکه اینترنت را می توان بعنوان یک عامل خارجی مؤثر در هریک از حوزه های اجتماعی فوق الذکر در نظر گرفت ، بنابراین تصمیم گرفته شد از پژوهشگران و تحصیلکردگان همان رشته ها که با نظریات و مسائل آن رشته آشنایی کافی دارند ، جهت بررسی مسائلی که اینترنت در حوزه آن بوجود آورده است ، استفاده نمود و پژوهش فقط محدود به رشته ارتباطات نگردد ‌. زیرا در این رشته ، اینترنت فقط بعنوان یک رسانه بررسی می گردد و فقط ابعاد اطلاع رسانی ، تأثیر آن بر مخاطب و موضوعاتی از این دست ، مورد بررسی قرار می گیرد و آثار جامعه شناختی ، فرهنگی ، روانشناختی ، دینی ، هنری ، سیاسی ، مدیریتی و اقتصادی آن نمی تواند مورد موشکافی و تحلیل لازم قرار گیرد. امید است با این منطق پژوهشگران سایر رشته ها با حمایت نهادهای مربوطه ، به شناخت ابعاد متفاوت کاربست اینترنت در جامعه از منظر رشته تخصصی خود همت گمارند.

بنابراین مؤسسه، پژوهشگران علاقمند و توانا در رشته های فوق الذکر را گزینش و سازماندهی نمود .(ضمیمه 1 : جدول همکاران طرح ) که در نهایت ، ما حصل این پژوهش 10 جلد گزارش بالغ بر 750 صفحه در حوزه های مختلف گردید. اگرچه هر رشته ، چارچوب و موضوعات خاص خود را داراست ، ولی جهت همگون شدن گزارشها با مشورت اساتید یک چارچوب کلی به پژوهشگران پیشنهاد شد (ضمیمه 2 : چارچوب پیشنهادی تدوین گزارشها ) تا ضمن معرفی آن رشته و رابطه اینترنت با محتوای مورد بحث در آن رشته ، موضوعات استخراج ، و به بحث گزارده شوند و در نهایت ، مهمترین موضوعاتی که پژوهش درباره آنها ضروری بنظر می رسد، ارائه گردند.

در پایان لازم است از پژوهشگران ارجمند که با تلاش دلسوزانه خود در انجام این طرح، مؤسسه را یاری نمودند تشکر نمایم : جناب آقای سیامک قاجار و جناب آقای حسن دزیانی در حوزه حقوق ، جناب آقای دکتر ناصر قلی سارلی در حوزه زبان فارسی ، جناب آقای امید خلیلی در حوزه جامعه شناسی ، جناب آقای اکبر بلوردی در حوزه روانشناسی ، جناب آقای حسن آبنیکی در حوزه علوم سیاسی ، جناب آقایان حسن حشمتی و مهدی مهدوی در حوزه دین ، جناب آقایان عماد فرازمند ، بابک عابدین و مصطفی آشنا و سرکار خانم نسرین علیپور در حوزه مدیریت ، سرکار خانم هلیا دارابی در حوزه هنر و جناب آقایان مهران نصر و امیر روحانی در حوزه ارتباطات و سرکار خانم مینا مهرنوش در حوزه اقتصاد ، همچنین از جناب آقای دکتر بهزاد دوران بابت ارائه مشاوره و راهنمایی در نحوه انجام طرح و بررسی گزارش جامعه ، ارتباطات و اینترنت و از جناب آقای دکتر منوریان بابت ارزشیابی گزارش اینترنت و مدیریت و سایر بزرگوارانی که با راهنمائیهای خود موجب غنای طرح گردیدند، تشکر می نمایم.

در پایان از جناب آقای مهندس جهانگرد دبیر محترم شورایعالی اطلاع رسانی که از معدود مسئولانی هستند که به پژوهش در زمینه مسائل انسانی ، جهت تصمیم سازی آگاهانه اهمیت می دهند و با حمایت خود موجب انجام چنین پژوهشی گردیدند ، کمال تشکر را می نمایم.

امید است با انجام پژوهشهای جدی و کاربردی در حوزه مسائل انسانی فناوری و بالاخص اینترنت و مهمتر بکارگیری نتایج این پژوهشها در تصمیم سازی و برنامه ریزی کشور ، باعث توسعه و آبادانی ایران اسلامی گردیم.
جامعه ، ارتباطات و اینترنت

مبادله اطلاعات و اندیشه ها بین افراد انسانی از شرایط ضروری اجتماعی است . برقراری ارتباط بین افراد و گروه ها ، مستلزم وسایل خاصی است که به کمک آنها انسان ها بتوانند پیام ها و خواستهای خویش را به یکدیگر منتقل کنند ، با محیط زندگی بهتر آشنا شوند. خود را با آن هماهنگ سازند و یا برای بهبود شرایط آن اقدام نمایند.

به طور کلی استفاده از وسایل مختلفی که برای بیان اندیشه های انسانی و شناخت محیط زندگی بکار می روند ، تابع شرایط و اوضاع و احوال تاریخی جوامع انسانی است . زیرا در هر جامعه به تناسب نیازها و پیشرفت های آن ، برای برقراری ارتباط بین افراد و انتقال افکار و اطلاعات وسایل معینی ایجاد می شوند.

در جوامع اولیه که انسان ها در گروه های بسیار کوچک در کنار هم زندگی می کنند ، جز زبان و بیان شفاهی وسیله و روش دیگری برای ارتباط موجود نیست. اما به تدریج که محیط زندگی وسعت می یابد یا فاصله ها بیشتر می شوند ، انسان هایی که دورتر از هم زندگی می کنند ، ناچارند فریاد ها را بلندتر کنند، از جارچی کمک بگیرند یا طبل به صدا در می آورند و یا از آتش و دود و علامات و نشانه ها و نمادهای دیگر بهره برداری کنند.

در جوامع بعدی به موازات پیشرفت فرهنگ انسانی، ابتدا خط تجسمی و اندیشه نگار با تصویر ها و شکل های خاص نظیر هیروگلیف مصری یا خط چینی و سپس خط صوتی و الفبایی با حروف قراردادی پدید می آیند و افراد می توانند علاوه بر بیان شفاهی، برای انتقال مقاصد خود به دیگران از بیان کتبی نیز استفاده نمایند و با غلبه بر محدودیت های مکانی و زمانی، ارتباطات غیر مستقیم را گسترش دهند.

اختراع چاپ در زمینه وسایل ارتباط انسانی، انقلابی بزرگ ایجاد می کند با تکثیر کتاب ها، علوم و فنون بشری رو به رونق می گذارند و با پیدایش و پیشرفت روزنامه ها، امکانات فراوانی برای توسعه ارتباطات اجتماعی فراهم می گردد . به موازات تحولات اقتصادی و اجتماعی دو قرن اخیر، وسایل فنی جدیدی نظیر عکس ، تلگراف ، تلفن، بی سیم ، صفحه و نوار ضبط صوت و فیلم برای ارتباطات اجتماعی ساخته می شوند و در نتیجه آن وسایل ارتباطی نوین سمعی و بصری چون رادیو ، سینما و تلویزیون ایجاد می گردد و با امکانات تازه ای که برای انتقال سریع اخبار و افکار و روش های زندگی در اختیار توده های وسیع انسانی در سراسر جهان قرار می دهند، عصر تازه ای در ارتباطات پدید می آورند.

بدین ترتیب در طول تاریخ وسایل ارتباطی گوناگونی مورد استفاده جوامع بشری واقع می شوند. در میان این ابزارها تعدادی نظیر زبان، عامل ارتباطی مستقیم یا شخصی بین اعضای گروه های کوچک انسانی می باشند و تعدادی دیگر چون کتاب و مطبوعات و رادیو و تلوزیون از عوامل ارتباط غیر مستقیم و جمعی بین گروه های بزرگ هستند.
بررسی اجمالی تاریخ رسانه ها

1 ) تبدیل نهادهای رسانه ای به کسب و پیشه ی تجاری در مقیاس بزرگ فرآیندی است که در اوایل فرن نوزدهم آغاز شد . البته ، تجاری کردن محصولات رسانه ها پدیده تازه ای نبود ، زیرا نخستین چاپخانه ها عمدتا سازمانهای تجاری بودند ، که به سمت کالایی کردن اشکال نمادین توجیه شده بودند ، ولی در طول قرن نوزدهم میزان تجاری کردن به نحو چشمگیری افزایش یافت . این امر تا حدودی مدیون مجموعه ای از نوآوریهای فنی در صنعت چاپ بود ، و تا حدودی هم به دگرگونی تدریجی در بنیاد مالی صنایع رسانه ها و روشهای انتفاع ( سرمایه سازی ) اقتصادی آنها مربوط می شد .

با روند رو به افزایش صنعتی شدن چاپ و توسعه ی بازار آن ، بنیان مالی چاپ آغاز به دگرگونی کرد . در جایی که هدف روزنامه ها ی سده های هفدهم و هجدهم بیش از هر چیز متوجه بخش محدود ، به نسبت مرفه و تحصیل کرده ی جمعیت بود ، صنعت روزنامه ی قرون نوزدهم و بیستم به گونه ای فزاینده به سمت عامه ی وسیع تر ( مردم ) جهت گیری کرد . تحولات فن آورانه و الغای مالیاتها ، کاهش قیمتها را امکان پذیر ساخت ، و بسیاری از روزنامه ها سبک ملایمتر و زنده تر روزنامه نگاری ، و نیز سبک روشنتر ارائه مطلب را اختیار کردند تا خوانندگان بیشتری را جلب کنند .

با توسعه ی روند خواندن روزنامه ، تبلیغ تجاری نقش پیوسته مهمتری در سازمان مالی این صنعت اختیار کرد ، روزنامه ها و تا حدی دیگر بخشهای رسانه های خبری – بیش از پیش به صورت سازمانهای انتفاعی تجاری درآمدند که لازمه ی کار آنها مقادیر به نسبت زیاد سرمایه ، به منظور مطرح شدن و دوام یافتن در برابر رقابت شدید و روزافزون بود .

تاریخ اجتماعی و اقتصادی رسانه ها در قرن بیستم نشان می دهد که فرایندهای رشد و استوار سازی به تمرکز فزاینده منابع در بسیاری از بخشهای صنعت منجر شده و شماری اندک از سازمانها بر بیشتر سهم بازار فرمان می رانند . این فرایند امروز به گونه ای است که در بسیاری از بخشهای صنایع رسانه ای ، شاهد سلطه ی سازمانهای بزرگ صنفی با هیئت متنوعی از سازمانهای تولیدی و خدماتی کوچکتر ، که بسیاری از آنها از طریق ترتیب قرارداد فرعی و منابع بیرونی به یکدیگر پیوسته اند ، هستیم . این سازمانهای چندگونه ی ارتباطی ، سازمانهایی فراملیتی و چند رسانه ای هستند که منافعی در انواع صنایع مربوط به اطلاعات و ارتباطات دارند( تامپسون ، 1380/ صص 96 – 95 ) .

2 ) جهانی کردن ارتباطات فرآیندی است که مبدأ آنرا می توان در نیمه ی دوم قرن نوزدهم جستجو کرد . در قرون پیش ، مواد چاپی را به طور معمول طی مسافتهای طولانی و با گذشتن از مرز ولایات ، قلمروهای حکومتی و شاهزاده نشینها حمل و نقل می کردند ، اما در قرن نوزدهم جریان بین المللی اطلاعات و ارتباطات شکل بسیار گسترده تر و سازمان یافته تری اختیار کرد . ظهور نمایندگیهای خبری که پایگاههایی در شهرهای تجاری عمده ی اروپا داشتند ، همراه با توسعه ی شبکه ی ارتباطی ، که مناطق حاشیه ای امپراطوری ها را با مراکز اروپایی آن پیوند می داد آغاز نظام جهانی فن آوری اطلاعات و ارتباطات را که به صورت دائمی شاخه شاخه و پیچیده تر می شود ، قوام بخشید ( همان ، ص 97 ) .

3 ) استفاده از نیروی برق برای مصارف ارتباطی از جمله بزرگترین کشفیات قرن نوزدهم بود . نوآوریهای فنی مهم بخوبی شناخته شده است . نخستین تجربه ها با تلگراف از طریق الکتریسیته القایی در سالهای دهه ی 1830 در ایالات متحده ، انگلستان و آلمان عملی شد ، و نخستین سیستمهای عملی و ماندگار تلگراف در سالهای دهه ی 1840 تأسیس شد . انتقال و ارسال علائم الکتریسیته القایی به منظور رساندن پیام ، در سالهای دهه ی 1870 با موفقیت مورد بهره برداری قرار گرفت و راه را برای توسعه ی سیستمهای تلفنی در مقیاس تجاری هموار ساخت . در طول آخرین دهه ی قرن نوزدهم مارکنی و دیگران تجربه ی ارسال علایم از طریق امواج الکترومغناطیسی را آغاز کردند ، و بدین ترتیب ، نیاز به سیمهای هادی جریان را منتفی ساختند .

در سال 1898 مارکنی با موفقیت علایمی را در طول 23 کیلومتر روی دریا ارسال کرد . در سال 1899 نیز علایمی در طول کانال مانش فرستاد . فن آوری ارسال کلام از طریق امواج الکترومغناطیسی در طول نخستین دهه ی قرن بیستم توسط فسندن و دیگران به ظهور رسید . به دنبال نخستین جنگ جهانی ، وستینگهاس در ایلات متحده و مارکنی در انگلستان تجربه ی پخش گسترده را آغاز کردند که منظور ، فرستادن پیام از طریق امواج الکترومغناطیسی به مخاطبان بالقوه گسترده و نامعین بود . تحول بعدی سیستمهای پخش گسترده ی – رادیو از دهه ی 1920 به بعد ، و تلویزیون از اواخر دهه ی 1940 – بسیار فراگیر بود .

پیدایی و بهره برداری از این فن آوریهای مختلف به شیوه های پیچیده ای ، با قدرت اقتصادی ، سیاسی و قهری همبافت بود . منافع تجاری ، سیاسی و نظامی ، در توسعه ی شبکه های کابلی تلگراف در نیمه ی دوم قرن نوزدهم نقشی حیاتی ایفا کرد .

تجربیات نخستین مارکنی در تلگراف ، بی سیم مورد حمایت « اداره پست بریتانیا » ، « دادگاه رسیدگی به دعاوی دریایی » و « اداره ی جنگ » قرار گرفت ، و نخستین قراردادهای تجاری او با نیروی دریایی بریتانیا بود . دولت های بریتانیا ، آلمان و آمریکا و بنیادهای نظامی که استعداد تجاری و اهمیت راهبردی رادیو را تشخیص داده بودند ، نقش فعال در تحول آن ایفا کردند . تکامل متعاقب سیستمهای پخش گسترده در محدوده ی چارچوب هایی نهادی صورت گرفت که از یک زمینه ی ملی تا زمینه ی ملی دیگر تفاوت بسیار داشتند و به طور کلی نوعی از راه حل و توافق را – که با بازنگری مداوم و مذاکره ی مجدد مواجه بود – بین منافع تجاری صنایع رسانه از یک سو ، و دلمشغولی سیاسی برای قانونمند کردن ، مراقبت و کنترل رسانه های جدید از سوی دیگر عرضه کردند .

امروزه عوامل جدیدی را در کنار تحول اشکال جدید فراآوردن اطلاعات بر اساس سیستمهای دیجیتال رمزبندی ، همگرایی فن آوری اطلاعات و ارتباطات بر سر یک سیستم دیجیتال انتقال ، که فرآوری و انباشت در زمره ی آن است مشاهده می کنیم . این تحولات سناریوی تکنیکی جدیدی می آفریند که در آن اطلاعات و محتوای نمادین را می توان بسرعت و با سهولت نسبی به اشکال متفاوتی مبدل کرد . تحولات مورد بحث امکان انعطاف بس بیشتر را در هر دو زمینه ی برخورد اطلاعات و انتقال آن ، فراهم می آورد ( تامپسون ، 1380 : صص99 – 98 ) .
ارتباطات و تحول جوامع

نخستین بررسی های تاریخی در مورد سیر تحول ارتباطات اجتماعی،از مرحله گفتار شفاهی و نوشتار دستی و استفاده از کاغذ تا مرحله ی اختراع چاپ کتاب و مطبوعات و همچنین مرحله ی ایجاد تلگراف و تلفن و رادیو، به وسیله ی هارولد اینیس ( 1952 – 1894 )، تاریخ شناس و اقتصاد دان مشهور کانادایی، در اوایل دهه ی 1950، صورت گرفته اند. اینیس با تاکید بر تاکید بر تاثیرات زمانی و مکانی وسایل ارتباطی، تاریخ را به دو دوره قبل از چاپ و بعد از چاپ،تقسیم کرده است و به طور کلی،با نوعی بازنگری تاریخی،تاریخ انسان را تاریخ تکنولوژی های ارتباطی معرفی نموده است ( فرقانی ،1382: ص14). او معتقد بودکه هر گونه تغییر و تحولی در سیستم و تکنیک ارتباط جمعی،سه تغییر و دگرگونی را قهرأ موجب خواهد شد : ساختار علاقه ها و سلیقه ها (موضوع تفکر و اشیائی که مورد توجه قرار می گیرند) تغییر می یابد ، ویژگی نمادها و ارزش ها متحول می شوند ( اسباب و ابزار هائی که به کمک آن ها اندیشه شکل می گیرد و فکر ساخته می شود) و بالاخره دگرگونی در ذات و محتوای جمع و جماعات و مالا تغییر بنیادین فرهنگ و خصلت جمعی اجتماع (پستمن ، 1378: ص57) .

هربرت مارشال مک لوهان (1979-1911) ، متفکر دیگر کانادایی هم با الهام از نظریات اینیس در مورد نقش قاطع و تعیین کننده ی شیوه های ارتباطی در جوامع انسانی به بررسی چگونگی تحول تاریخی ارتباطات پرداخته است.

به دنبال این دو محقق و متفکر کانادایی ، که در واقع نخستین نظریه پردازان تأثیر تعیین کننده ی شیوه های ارتباطی در تحول جوامع بشری به شمار می روند و به بیان دیگر ، اولین پژوهشگران معتقد به برتری تاثیر اجتماعی وسیله ی ارتباطی بر محتوای ارتباط یا پیام ارتباطی شناخته می شوند ، پژوهشگران دیگری نیز به مطالعه درباره چگونگی و ابعاد تحول جوامع بشری ، از مرحله ی ارتباط شفاهی تا مرحله توسعه ی نوشته های خطی و الکترونیکی ، پرداخته اند و شیوه های ارتباطی مذکور را از عوامل مهم دگرگونی در شیوه های فکری ، ذهنی و فرهنگی انسانی و همچنین رشد علوم جدید ، اجتماع پذیری و ملی گرایی ، شناخته اند .

دیدگاه های مارشال مک لوهان و دیوید رایزمن از مهمترین نظریات ارائه شده در خصوص نقش وسایل ارتباطی در تحول جوامع است که ما در اینجا به صورت مفصل تر به آن می پردازیم :
رسانه ها و دیدگاه مارشال مک لوهان

مک لوهان معتقد است اگر چه تکنولوژی منبعث از ذهن و عمل انسان است، ولی انسان هر عصر و دوره ای، خود زاییده ی تکنولوژی زمان خویش است به عبارت دیگر، هر تکنولوژی بشر را بتدریج در فضای تازه ای قرار می دهد و هر فضای تازه، عاملی تعیین کننده در سرنوشت و زندگی بشر به شمار می رود. او بر این نظر است که جوامع بیشتر در اثر ماهیت وسایل ارتباطی شکل گرفته اند تا در نتیجه محتوای ارتباط . به عقیده او ، وسیله نه تنها از محتوای پیام خود جدا نیست، بلکه به مراتب مهمتر از خود پیام نیز هست و بر آن تاثیری چشمگیر دارد.

مک لوهان در مورد مقاومت در برابر تکنولوژی می گوید : اگر ما بخواهیم در برابر کارکردهای جدید تکنولوژی گرایشهای سنتی خود را حفظ کنیم، فرهنگ سنتی ما همانند فرهنگ اسکولاستیک قرن شانزدهم،در نهایت از میان خواهد رفت.اگر پیروان اسکولاستیک با فرهنگ شفاهی پیچیده شان، تکنولوژی گوتنبرگ را درک کرده و پذیرا شده بودند و آموزش شفاهی خود را با آموزش نوشتاری تلفیق می دادند،از نابود شدن کامل خود جلوگیری می کردند و میدان را صرفا برای آموزش از طریق متون دیداری خالی نمی گذاشتند.

مک لوهان بر این باور بود که اغلب تکنولوژی ها یک اثر تشدید کننده دارند و موجب می شوند تا حواس آدمی از یکدیگر کاملا تفکیک شوند.از این رو هر یک از وسایل ارتباطی در امتداد یکی از حواس انسان است ، چنانکه حکاکی روی سنگ در امتداد دست،دوچرخه در امتداد پا ،عکس در امتداد چشم، رادیو در امتداد گوش و شنوایی و تلویزیون در امتداد حس لامسه است که سر انجام موجب تعادل میان سایر حواس نیز می شود( دادگران ،1377،ص91و90) او با تکیه بر نقش خاص حواس انسانی در ایجاد، تکامل و تزلزل انواع ارتباطات و همچنین تأثیر قاطع وسایل ارتباطی در تحولات اجتماعی تاریخ بشر، سه دوره ی متمایز با سه نوع فرهنگ شفاهی،چاپی و الکترونیکی را از هم تفکیک کرده است. او بر این اساس،دوره ی اول را عصر ارتباطات شفاهی،دوره ی دوم را عصر ارتباطات چاپی ( کهکشان گوتنبرگ ) و دوره سوم را عصر ارتباطات الکترونیکی ( کهکشان مارکونی ) نام گذاشته است.
1) عصر ارتباطات شفاهی و زندگی قبیله ای

نخستین مرحله ی زندگی اجتماعی انسان،طبق نظریات مک لوهان،دوره ی تمدنهای ابتدایی فاقد کتابت است.در این دوران که مک لوهان آن را دوران دودمانی و قبیله ای می خواند،انسان در یک مجموعه هماهنگ و طبیعی می زیست و از این طریق، با گروه اجتماعی خویش یعنی قبیله پیوند بر قرار می کرد.در این محیط طبیعی ،ادراک او به طور مستقیم از جهان خارج به وسیله حواس طبیعی اش صورت می گرفت.زندگی انسان به صورت جمعی بود و امور دست جمعی مورد بحث و گفتگو قرار می گرفت و بدین ترتیب،انسان فاقد یک هویت شخصی و زندگی خصوصی بود و تفکر اودر پرتو تأثیر شگرف کلام،به تقدیس جهان می پرداخت.در چنین شرایطی چون شعاع و حوزه نفوذ کلام و صدای انسان محدود بود،افراد به صورت طایفه ها و قبیله های کوچک زندگی می کردند و تعدادشان فقط تا حدی بود که بتوانند در یک میدان عمومی جمع بشوند و به سخنان یک نفر گوش بدهند.

در این مرحله از زندگی اجتماعی،همچنانکه نشانه های آن هنوز در کشور های عقب مانده یافت می شود،افراد همه بیسواد هستند و اندیشه ی آنان، بدون هیچگونه نظمی رشد می کند و اطلاعات و مهارت ها سینه به سینه منتقل می شود(دادگران،1377،ص94).
2) عصر ارتباطات چاپی و جامعه ی فرد گرا

مک لوهان بر آن است که،تمام دستاورد های کشورهای غربی در زمینه تکنولوژی،از صنعت چاپ ناشی شده است.پیش از اختراع صنعت چاپ،افراد انسانی هرگز اندیشه ساختن اشیای کاملا مشابه را به کمک حرکت و تکرار یک دستگاه مکانیکی در ذهن خود نداشته اند، دستگاهی که با حرکت مکرر خود بتواند هزاران نسخه متن خواندنی همانند را تکثیر کند.این امر به حوزه های دیگر صنعت الهام بخشید و موجب توسعه ی آنها شد.به نظر مک لوهان چاپ کتاب،سرآغاز عصر مصرف و نخستین محصول جامعه ی مصرف به شمار می آید که مطالعه ی شخصی، تقویت استدلال، فردگرایی و در نهایت خردگرایی را به ارمغان می آورد.

البته نباید فراموش کرد که مک لوهان، به عصر گوتنبرگ و آثار چاپ در جامعه نگرشی بدبینانه دارد.به عقیده او اختراع چاپ یک «گناه اصلی»انسانی و سرچشمه ی تمام بدبختی های ناشی از تمدن صنعتی است،زیرا اختراع چاپ،انسان را از محیط صمیمانه ی زندگی قبیله ای راند و او را گرفتار قید و بند های نظام جابرانه ی زندگی مکانیکی و صنعتی کرد.مک لوهان سلطه ی دیرپای خواندن و نوشتن را چیزی سخت و رژیمی ریاضت کشانه می بیند که بمباران حسی رسانه ای جدید، با موفقیت به آن پایان داده است.تلویزیون به فاصله ی چند ثانیه قبیله ی قدیمی جامعه را گرد هم می آورد و با نشانه های رمز،دوباره به هم پیوند می دهد و سعادت می بخشد.

مک لوهان عقیده دارد که وسایل ارتباطی الکترونیکی که از اواخر قرن نوزدهم با اختراع رادیو به وسیله مارکونی، به زندگی انسان وارد شده اند ،سرانجام، وسیله ای برای نجات بشر از« بردگی ماشین»هستند.به نظر او،عصر الکترونیک،پایان رنجها، اضطرابها، دشمنیها، کشمکشها و تعارضها است( دادگران،1377،ص98-97).
3) عصر ارتباطات الکترونیک و دهکده جهانی

مک لوهان معتقد است در پرتو مسایل ارتباطی الکترونیک چهره ی کار و زندگی اجتماعی دگرگون می شوند،جوامع و ملتها به هم نزدیک می گردند و در نهایت،دهکده ای به پهنای کره ارض،پدید می آید که او آن را اصطلاحا « دهکده جهانی » می نامد.

مک لوهان در میان وسایل ارتباط الکترونیکی برای تلویزیون نقش بسیاری قائل است. او معتقد است که این وسیله ضمن آنکه همه ی مزایای وسایل دیگر را در بر دارد با افزودن بیان تصویر به آنها، قدرت نفوذ فوق العاده ای به دست آورده است .او بر این باور بود که تلویزیون قادر است نه تنها در یک کشور ، بلکه در سراسر یک منطقه و حتی یک قاره «جوی احساس بر انگیز » پدید آورد.

مک لوهان در تحولات آینده ی زندگی بشری، برای وسایل الکترونیکی در زمینه های مختلف صنعتی،آموزشی و فرهنگی نقش تعیین کننده ای قائل است و در آثار گوناگون خود، همه جا به آن اشاره دارد.

مک لوهان روش آموزشی را با واقعیت های دنیای امروز سازگار نمی داند. او بحران های دانشگاهی موجود جهان را ناشی از عدم انطباق نظام آموزشی با شرایط ارتباط الکترونیکی می داند و در این زمینه توصیه می کند که برای تامین نیازمندیهای جوامع کنونی،لازم است در روش ها و برنامه های آموزشی تجدید نظر گردد.او معتقد است که عصر ما دستخوش انقلاب شده است و علت بحران های دانشگاهی نیز مانند سایر موارد،نادیده انگاشتن تحولاتی است که از رسانه های الکترونیکی حاصل شده است(دادگران،1377،ص97و96).
وسایل سرد و گرم

مک لوهان وسایل ارتباطی را به سرد و گرم تقسیم می کند، در این تقسیم بندی (عکس،رادیو،سینما)را یک وسیله ارتباطی گرم می داند،زیرا مک لوهان معتقد است این دسته از وسایل ارتباطی،تنها در امتداد یکی از حواس آدمی هستند و توصیف و تشریح زیادی را در بر دارند، یعنی با حجم زیادی از داده ها همراه و از نظر بیان مقصود کامل هستند.حال آنکه وسیله ارتباطی سرد(خط تصویری، تلفن و تلویزیون ) که کمتر به تشریح و توصیف می پردازند، مشارکت زیادی را می طلبند. طبق نظر مک لوهان جوامع نیز به دو دسته سرد و گرم تقسیم می شوند. او (جوامع کم سواد) را جامعه ی سرد و (جامعه اروپایی ) را جامعه ی گرم می نامد. او در مورد تفاوت میان رادیو و تلویزیون چنین می گوید : گوش دادن به رادیو نیاز به جمع کردن تمام حواس نیست و رادیو می تواند به عنوان آوایی جنبی در کنار سایر فعالیت های انسان حضور داشته باشد. در حالی که در تلویزیون چنین وضعیتی وجود ندارد و تلویزیون تماشاگر را با تمام وجودش جذب برنامه ی خود می کند و او را وا می دارد تا از تمامی حواسش برای درک آن استفاده کند(همان منبع ص92).
دید گاههای دیوید رایزمن

دیوید رایزمن اندیشمند دیگری است که باز بر ارتباط به عنوان محور حرکت جوامع انسانی تاکید دارد به زعم این اندیشمند از روزنة ارتباطات می توان سه دوران در تاریخ اجتماعی باز شناخت:

دوران اول،دورانی است که در خلال آن سنتها حاکم بر رفتار و روابط انسانی به حساب می آیند، او این دوران را موجب پیدایی انسانی می داند که در اصطلاح خود ( انسان سنت راهبر ) می خواند.

دوران دوم،از دیدگاه رایزمن، دورانی است که در آن با کاهش اهمیت سنت ها در هستی اجتماعی مواجه می شویم، این کاهش موجب می شود که همگنی دررفتار و عمل انسانی کاستی یابد. چه همه از الگوهایی یکسان در حیات اجتماعی تبعیت نمی‌کنند. در این شرایط به زعم این دانشمند، تاریخ شاهد پیدایی و بعد تکثیر انسانهایی خاص است که وی (درون راهبر) می خواند.دورانی است مساعد برای تبلور فردگرایی، هر کسی باید راه خویشتن را بیابد در برابر انگیزه یا محرک خویش بیندیشد و راه عمل یا واکنش را بازیابد این دوران را باید دوران هراس و در نهایت سرزنشهای بی پایان دانست.

دوران سوم را رایزمن دوران پیدایی انسان (دگر راهبر) می داند دوران ظهور وسایل ارتباط جمعی است و پدیده هایی چون هدایت از راه دور، بت واره پرستی ، ،‌شئ سروری و همراه با آن از خود بیگانگی. در این دوران عده ای با استفاده از قدرت جادویی این ابزار موفق می شوند توده ها راتحت تأثیر قرار دهند ، از تنوع حیات انسانی بکاهند و الگوهای خاص فکری و مصرفی پدید آورند. عصر مصرف گرایی، پیدایی مصرف تظاهری و امحای حریم زندگی، تولد یافته است. با فنونی چون تبلیغات تجاری، فرا آگاهی یا برجسته سازی آگهیهای تجاری از طریق ارسال آنان در لابه لای پیامهای خبری بسیار با اهمیت، می توان موجبات مسخ انسانها و هم بلع مطالب را فراهم کرد( ساروخانی ،1379،ص53-51).
ارتباطات و نوسازی جوامع

دانیل لرنر در فصل دوم کتاب خود به نام « گذر از جامعه سنتی : نوسازی خاورمیانه » ابتدا مقدمه ای راجع به چگونگی گذر تاریخی کشورهای اروپایی از شیوه ی زندگی قرون وسطایی ،به تجدد کنونی و طی دوره ی رنسانس ، عصر اکتشافات جغرافیایی ، اصلاحات مذهبی و انقلاب صنعتی و برخورداری انسان غربی از یک سبک نوین زندگی ، عرضه کرده است .

لرنر ابتدا با تکیه بر تجربه های تاریخی جوامع غربی ،از ایجاد سه نوع تحرک جغرافیایی ، اجتماعی و روانی در جهت ترک زندگی سنتی و مهاجرت به سوی شهرهای بزرگ ، برای زندگی در جامعه نوین سخن می گوید و در این زمینه بر اهمیت خاص تحرک روانی ، به سبب آماده سازی فرد برای تغییر رفتار اجتماعی قبلی و همدلی با شهرنشینان و هماهنگی شخصی با شرایط جدید فعالیت های تولیدی و خدماتی جامعه ی جدید تأکید می کند . در بخش دوم نظریه نوسازی ، لرنر به بررسی درباره اهمیت عوامل تکثیر کننده ی تحرک و نقش مهم رسانه های همگانی در این زمینه می پردازد .

او معتقد است که رسانه های همگانی ، سپهر بی انتهای تصورات ذهنی را به روی انبوه وسیع انسان ها گشوده اند . اکنون ، گروه های انبوه تر و گسترده تری از افراد انسانی ، نسبت به زمان آغاز عصر اکتشافات جغرافیایی و گسترش مهاجرت های اروپاییان از طریق امکانات حمل و نقل دریایی ، به طور غیر مستقیم و بااستفاده از ارتباطات جمعی ، در معرض تحرک روحی و همدلی قرار گرفته اند .

این رسانه ها انگیزش برای شناخت دنیای ناشناخته را ، که در گذشته فقط با تحرک جغرافیایی و مسافرت به سرزمین های دیگر ، امکان پذیر بود و مشکلات و مسائل گوناگونی نیز در بر داشت ، افزایش داده اند . از نظر لرنر ، بر اساس الگوی نوگرایی ، حرکت از مرحله ی سنتی به مرحله گذار و سپس به مرحله ی جامعه نوین ، همواره با تغییر نظام های سنتی به نظام های نوین و نه بالعکس همراه بوده است . او بر آن است که تفاوت این دو نظام در اینجاست که ارتباطات بین فردی سنتی ، به تقویت نگرشها و آداب سنتی می انجامد ، حال آنکه ارتباط جمعی ، مهارتها ، نگرشها و رفتار های تازه را می آموزد . بنابراین ، رسانه های جمعی ، تقویت کنندگان تحرکند و این امر به این معناست که رسانه های جمعی ، در برابر مخاطبان فزاینده خود ، هم از ظرفیت برقراری ارتباط با « نوع تغییر » و هم از ظرفیت برقراری با « امکان تغییر » برخوردارند . لرنر بر این باور است که میان شاخص رسانه ای نوگرایی و سیر نهادهای اجتماعی ، نوعی کنش متقابل وجود دارد (دادگران ،1377،ص132).
انواع ارتباط

ارتباط را می توان با توجه به چگونگی ایجاد آن به ارتباط مستقیم و ارتباط غیر مستقیم و از لحاظ انسانهایی که در آن شرکت دارند به ارتباط شخصی، غیر شخصی و جمعی طبقه بندی کرد:
1- ارتباط مستقیم و شخصی

ارتباط مستقیم و شخصی ارتباطی است که بدون واسطه بین شخص پیام دهنده و شخص پیام گیرنده ایجاد می شود . در این نوع ارتباط،پیام ها مستقیمأ بین دو طرف مبادله می گردند و به همین جهت پیام دهنده و پیام گیرنده می توانند به نوبت نقش خود را تغییر دهند و هر کدام به جای دیگری به صورت پیام گیرنده و پیام دهنده در آیند.

در ارتباط مستقیم ممکن است گوینده و بیان کننده و همچنین شنونده یا بیننده هر کدام شخص واحدی باشند. به عبارت دیگر گفت و گو و تماس فقط بین دو تن بر قرار می گردد. در بسیاری موارد هم ممکن است پیام دهنده یعنی گوینده و بیان کننده، شخص واحدی باشد، اما چندین نفر یا عده ای بیشتر بیان او را استماع کنند و بدین صورت پیام گیرندگان- شنوندگان و بینندگان- متعدد باشند. به هر حال این نوع ارتباط جنبه شخصی و مستقیم دارد و بین دو نفر یا افرادی معدودی که در زمان واحد ومکان معین در کنار یکدیگر هستند، بر قرار می شود و اگر افراد فراوان و دور از یکدیگر بخواهند با هم ارتباط بر قرار کنند، باید روش های دیگری به کار بندند ( معتمد نژاد ، 1379، ص49) .
2- ارتباط غیر مستقیم و غیر شخصی

در جوامع پیشرفته انسانی که هزاران و حتی میلیونها نفر در شهرها و کشورهای مختلف زندگی می کنند ، دیگر برای افراد امکان تماس و گفتگوی متقابل چهره به چهره موجود نیست و ناچارند از راه های دور و به طور غیر مستقیم و با واسطه با هم ارتباط داشته باشند. در چنین شرایطی بیان کتبی و چاپی جانشین بیان حضوری و شفاهی می شود و پیام ارتباطی که در تماس رودرو، جنبه لفظی یا اشاره ای دارد و از دو عنصر اصلی ارتباط - گوینده و شنونده یا بیننده - مجزا نیست، از این دو عنصر جدا می شود و به صورت نوشته دستی یا چاپی، واسطه ارتباط غیر مستقیم قرار می گیرد و از طریق نامه یا کتاب یا روزنامه انتقال می یابد.

ارتباط غیر مستقیم و با واسطه بر خلاف ارتباط مستقیم جنبه شخصی ندارد زیرا در چنین ارتباطی پیام دهندگان و پیام گیرندگان یکدیگر را نمی شناسند. نویسنده و موئلفی که کتابی تهیه می کند، تصورات یا مقاصد خود را برای افرادی معین و مشخص بیان نمی نماید، .خوانندگان کتاب،هزاران نفر افراد ناشناسی هستند که هرگز نویسنده را ندیده اند ( همان منبع،ص5).
3- ارتباط جمعی

ارتباط غیر مستقیمی که از طریق مطبوعات پر تیراژ و مخصوصأ وسایل ارتباطی نوین نظیر رادیو و تلوزیون بین گروه های انسانی ایجاد می گردد، «ارتباط توده ای» یا جمعی نامیده می شود. این نوع ارتباط بین هزاران و میلیون ها نفر افرا ناآشنایی که در شهر ها و کشورهای گوناگون به صورت گروه های انبوه زندگی می کنند، پدید می آید ( همان منبع،ص51) .

ویژه گی های این نوع ارتباط عبارتند از :

• بازگشت پیام یا بازخورد با تأخیر

• سرعت عمل زیاد

• تکثیر پیام

• ارتباط سطحی و ناپایدار
انواع تعامل

برای کاوش در انواع وضعیت تعاملی که به واسطه ی استفاده از رسانه های ارتباطی ایجاد شده ، تشخیص سه شکل یا سه نوع تعامل – شامل « تعامل رودررو » ، « تعامل رسانه ای » ، و « شبه تعامل رسانه ای » مفید خواهد بود . تعامل رودررو در یک بافت هم حضور به وقوع می پیوندد ، شرکت کنندگان در این تعامل نسبت به هم حضور بی واسطه دارند و در یک سیستم مرجع زمانی – مکانی مشترک سهیم هستند .

بنابراین شرکت کنندگان می توانند از اصطلاحات و اسمهای اشاره ( اینجا ، حالا ، این ، آن و غیره ) استفاده و فرض کنند که منظورشان را درک خواهند کرد . اگر مرجع یک ضمیر اشاره نامعلوم باشد ، گوینده می تواند با اشاره به شیئ مورد بحث ابهام را بر طرف کند . تعامل رودررو در سرشت خود ویژگی گفت و شنودی دارد ( دیالوژیک ) دارد ، بدین لحاظ که معمولأ با جریان دو طرفه اطلاعات و ارتباطات سرو کار دارد ، گیرندگان پیام می توانند – دست کم در اصول – به سازندگان آن پاسخ دهند ، و سازندگان نیز به نوبه ی خود گیرندگان پیامهایی هستند که از طریق مخاطبان اظهاراتشان به آنها خطاب شده است . ویژگی دیگر تعامل رودررو این است که شرکت کنندگان به طور معمول انبوهی از اشارات نمادین را به منظور انتقال پیامها و یا تعبیر پیامهایی که از سوی دیگران انتقال یافته به کار می گیرند . واژه ها را می توان با چشمک و ادا ، اخم و لبخند ، تغییرات آهنگ جمله و غیره ، همراه و تکمیل کرد . شرکت کنندگان در تعامل رودررو به طور دایمی و روزمره در مقایسه ی انواع اشارات نمادینی که گویندگان به کار می گیرند ، شرکت داشته و از آنها به منظور کاهش ابهام و بهینه سازی درکی که از پیام دارند ، استفاده می کنند . اگر شرکت کنندگان پی به ناهمسازی یا تناقضی ببرند ، یا اشاراتی را بیابند که با یکدیگر همخوانی ندارند ، خود این به صورت سرچشمه زحمت و مشکلی در می آید که می تواند ادامه ی تعامل را تهدید کند و صداقت گوینده را مورد تردید قرار دهد .

تعامل رودررو می تواند با تعامل با واسطه ( رسانه ای ) در تضاد قرار گیرد ، منظور از تعامل رسانه ای ، اشکال تعاملی همچون نامه نویسی ، گفت و گوی تلفنی و از این قبیل است . تعامل رسانه ای شامل استفاده از یک رسانه ی فنی ( کاغذ ، سیم برق ، امواج الکترومغناطیسی و غیره ) است که اطلاعات یا محتوای نمادین را قابل انتقال و ارسال به افرادی می کند که در دوردست از نظر مکان ، زمان یا هر دو ، قرار دارند .

تعامل رسانه ای در طول مکان و زمان گسترده است ، و به همین جهت دارای شماری از ویژگیهایی است که آن را از تعامل رودررو متمایز و متباین می کند . در جایی که تعامل رودررو در یک بافت هم حضوری صورت می گیرد ، شرکت کنندگان در تعامل رسانه ای در بافتهایی قرار دارند که از نظر مکانی و یا زمانی متمایز و مجزا هستند . اینان در یک سیستم مرجع مشترک زمانی – مکانی سهیم نیستند و نمی توانند فرض کنند که دیگران اسامی و ضمایر اشاره ی مورد استفاده ی آنها را درک می کنند . از این رو همیشه باید در نظر داشته باشند که چه مقدار اطلاعات فحوایی – مثل گذاشتن تاریخ و نشانی در بالای نامه ، یا شناساندن خود در آغاز مکالمه ی تلفنی – می باید در تبادل پیام چند جمله شود .

تعامل رسانه ای ، همچنین با نوعی باریک کردن گستره ی اشارات نمادین که در اختیار شرکت کنندگان است ، سروکار دارد . به عنوان مثال ، ارتباط به وسیله ی نامه ، شرکت کنندگان را از گستره ی اشاراتی که با هم حضوری فیزیکی ملازم است ( حرکات و اداها ، حالات صورت ، آهنگ ادای جمله و غیره ) محروم می سازد ، حال آنکه دیگر اشارات نمادین ( آنهایی که با نوشتن مربوط می شوند ) مورد تأکید قرار می گیرند . به همین ترتیب ، ارتباط به وسیله تلفن شرکت کنندگان را از اشارات دیداری ملازم با تعامل رودررو باز می دارد ، حال آنکه اشارات شفاهی ( گفتاری ) را حفظ و موکد می دارد .

تعامل رسانه ای با باریک کردن گستره ی اشارات نمادین، شرکت کنندگان را از ابزار نمادین کمتری برای کاهش ابهام برخوردار می سازد . به همین جهت ، تعامل رسانه ای منش بازتری نسبت به تعامل رودررو دارد . با باریک شدن گستره ی اشارات نمادین ، افراد ناگزیر می شوند بیش از پیش به سمت منابع شخصی خویش باز گردند تا بتوانند پیامهای انتقال یافته را تعبیر کنند .

حال بیاییم شکل سوم تعامل – که آن را شبه تعامل رسانه ای نامیده ایم – را در نظر بگیریم ما این اصطلاح را برای اشاره به انواع روابط اجتماعی احراز شده به واسطه ی رسانه های توده ای ( کتاب ، روزنامه ، رادیو ، تلویزیون و غیره ) به کار می بریم . همچون تعامل رودررو ، این شکل سوم تعامل با فراهمی گسترده ی اطلاعات و محتوای نمادین در مکان و یا زمان سروکار دارد. به عبارت دیگر ، شبه تعامل رسانه ای در طول مکان و زمان گسترده است . در بسیاری از موارد ، این گونه تعامل نیز شامل نوعی باریک کردن گستره ی اشارات نمادین در مقایسه با تعامل رودرروست .

به هر حال ، شبه تعامل رسانه ای از دو لحاظ عمده با تعامل رودررو و تعامل رسانه ای تفاوت دارد : نخست آنکه ، جهت گیری شرکت کنندگان در تعامل رودررو و تعامل رسانه ای به سمت دیگران است و شرکت کنندگان ، برای این دیگران کردار ، گفتار و چیزهایی از این قبیل می سازند ، اما در مورد شبه تعامل رسانه ای ، اشکال نمادین برای گستره ی نامعینی از گیرندگان بالقوه ساخته می شود . دیگر آنکه ، در جایی که تعامل رودررو و تعامل رسانه ای ماهیت گفت و شنودی دارند ، شبه تعامل رسانه ای در سرشت خود ویژگی تک گویی ( مونولوژیک ) دارد، بدین لحاظ که جریان ارتباط به طور عمده یک طرفه است . به عنوان مثال ، خواننده ی یک کتاب ، بیش از هر چیز گیرنده ی شکل نمادین است که سازنده ی آن طالب پاسخ مستقیم و آنی نیست ( و معمولأ هم چنین پاسخی دریافت نمی کند . )

از آنجا که شبه تعامل رسانه ای منش تک گویی داشته و با ساخت اشکال نمادین برای گستره ی نامعین یا نامحدود گیرندگان بالقوه سروکار دارد ، بهتر آن است که به عنوان نوعی شبه تعامل شناخته شود .

این تعامل فاقد آن میزان کنش و واکنش متقابل و جنبه ی خاص فی مابینی دیگر اشکال تعامل ، اعم از رودررو یا رسانه ای است ، اما شبه تعامل رسانه ای به هر حال ، شکلی از تعامل است و این نوع خاصی از موقعیت اجتماعی بوجود می آورد که طی آن افراد در یک فرایند ارتباط و تبادل نمادین با یکدیگر پیوسته اند . شبه تعامل رسانه ای موقعیتی منتظم و سازمان یافته است که در آن بعضی از افراد عمدتا در ساخت اشکال نمادین برای دیگرانی که حضور فیزیکی ندارند ، درگیرند ، در حالی که افراد دیگر عمدتا در دریافت اشکال نمادینی که به وسیله ی گروه نخست ساخته شده و در برابر آن پاسخ یا واکنشی نمی توانند داشته باشند ، ولی میتوانند علقه های دوستی ، محبت یا وفاداری با ایشان برقرار سازند ، شرکت دارند .

جدول ( 1 ) برخی از موارد تشابه و تفاوت بین سه نوع تعامل را خلاصه می کند

. این جدول نشان می دهد که هر دو نوع تعامل رسانه ای و شبه تعامل رسانه ای از لحاظ ساختار مکانی – زمانی و گستره ی اشارات نمادین موجود با تعامل رودررو تفاوت دارند ، اما شبه تعامل رسانه ای از لحاظ جهت گیری عمل و منش تک گویی آن متفاوت با تعامل رسانه ای است . البته بسیاری از تعاملهایی که در جریان زندگی روزمره به ظهور می رسد ممکن است با آمیزه ای اشکال مختلف تعامل سروکار داشته و به عبارت دیگر ، دارای خصلت مرکب باشد .

به عنوان مثال ، ممکن است افراد به هنگام تماشای تلویزیون با دیگران مشغول بحث باشند ، که در این صورت ، در یک موقعیت تعاملی واحد ، تعامل رودررو و شبه تعامل رسانه ای را با هم ترکیب می کنند . به همین ترتیب ، یک برنامه تلویزیونی می تواند شامل تعامل رودررو بین اعضای گروه شرکت کننده در بحث و اعضای تماشگر حاضر در استودیو باشد . اگر چه ، رابطه ی این افراد به اتفاق هم ، و گیرندگان مختلف آن برنامه ی تلویزیون به صورت شکلی از شبه تعامل رسانه ای باقی می ماند (تامپسون ، 1380 ، ص 105 ، 104 ، 103 ) .
انواع تعامل

ویژگیهای تعامل تعامل رودررو تعامل رسانه ای شبه تعامل رسانه ای

ساختار مکانی – زمانی
بافت هم حضوری ، سیستم مرجع مکانی – زمانی مشترک جدایی بافتها ( زمینه ها ) ،فراهمی گسترده در زمان و مکان جدایی بافتها ( زمینه ها ) ،فراهمی گسترده در زمان و مکان

گستره ی اشارات نمادین کثرت اشارات نمادین

باریکی گستره ی اشارات نمادین باریکی گستره ی اشارات نمادین

جهت گیری عمل

جهت گیری به سمت دیگران خاص

جهت گیری به سوی دیگران خاص

جهت گرفته به سوی گستره ی نامحدود ( نامعین ) گیرندگان بالقوه

دو گویی – تک گویی

(دیالوژیک– مونولوژیک) دوگویی ( دیالوژیک ) دوگویی ( دیالوژیک) تک گویی( مونولوژیک )
وسایل ارتباط جمعی

به طور کلی در تاریخ پیدایش و پیشرفت رسانه ها مقاطع مهمی وجود دارد . شرایط زمانی و مکانی این مقاطع برای رسانه های مختلف به تدریج تعاریف عمومی آنها را مشخص کرد و موارد استفاده و نقش هر یک از آنها را نیز معین نمود. بدین ترتیب هر چند رسانه ها از بدو پیدایش دارای تعاریف مشخص و عمومی شدند ولی به دلیل تغییراتی که به مرور در آنها به وجود آمد و از نظر کمی و کیفی پیچیده تر شدند ارائه یک تعریف عمومی و کلی که بتواند شامل انواع ارتباط گردد با مشکل مواجه شد زیرا هر یک از رسانه ها به مرور منشأ ظهور انواع رسانه های فرعی دیگری شدند که هم از نظر شکلی و هم از نظر کارکرد با یکدیگر متفاوت هستند.

اما در میان این وسایل تعدادی نظیر زبان ، عامل ارتباط مستقیم و یا شخصی بین اعضای گروه های کوچک انسانی می باشند و تعدادی دیگر چون کتاب و مطبوعات و رادیو و تلوزیون از عوامل ارتباط غیر مستقیم و جمعی بین گروه های بزرگ انسانی هستند .

شرایط اجتماعی و رسانه های همگانی

به طور کلی در بررسی چگونگی ایجاد و توسعه ارتباطات جمعی ، می توان چند دوره را که هر کدام تکنولوژی ارتباطی نوینی را به همراه داشتند از یکدیگر تفکیک کرد :

نخستین عصر ارتباطات جمعی در حدود 1450 میلادی با اختراع چاپ آغاز می شود . البته نباید فراموش کرد که از زمان اختراع گوتنبرگ تا استفاده از صنعت چاپ برای انتشار وسیع و مداوم اخبار و اندیشه ها و ایجاد ارتباطات جمعی واقعی ، چند قرن فاصله است . از اواخر قرن هجدهم به دنبال انقلاب فرانسه و گسترش اندیشه های آزادیخواهی ، زمینه مساعدی برای پیشرفت مطبوعات فراهم شد و به تدریج همراه با تحولات اقتصادی و اجتماعی جدید نظیر صنعتی شدن جوامع ، توسعه شهرنشینی ، بالا رفتن سطح زندگی ، پیشرفت آموزش و اشاعه فرهنگ ، همه شرایط لازم برای انتشار روزنامه های پرتیراز آماده گردیدند . بدین ترتیب خواندن مطبوعات که پیش از آن به علل مختلفی مانند گرانی قیمت روزنامه ها و بیسوادی اکثر مردم ، رواج لازم را نیافته بود و اغلب به طور جمعی صورت می گرفت ، عمومیت پیدا کرد . در این زمینه تکامل وسایل فنی چاپ که تولید روزنامه ها را به تعداد فراوان امکان پذیر می سازد از شرایط اساسی به شمار می رود ( معتمد نژاد ، 1379، ص111 – 110 ) .

دنیس مک کوایل معتقد است ، ظهور رسانه های همگانی را در طول تاریخ می توان در نتیجه چهار عامل اساسی دانست که عبارتند از :

1. تکنولوژی

2. شرایط سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی جامعه

3. مجموعه ای از فعالیت ها ، کارکردها یا نیازها

4. مردم – به ویژه در قالب گروه ها ، طبقات ، یا منافع معین
این چهار عامل به طرق مختلف و با اولویت های متفاوت با یکدیگر و در رابطه با ظهور هر یک از رسانه ها در تعامل بوده اند. به عبارت دیگر ، در هر دوره و تحت شرایط متفاوت یکی از عوامل فوق الذکر به عنوان نیروی محرکه نقش اساسی را ایفا نمود و بانی ظهور و یا ایجاد تغییر در یک رسانه بخصوص شده و در شرایط متفاوت دیگری ، عامل دیگری نقش موثری ایفا نموده است.

اما هر چه بر اهمیت نهاد های ارتباط جمعی افزوده شد ؛ هم خود رسانه ها ( مطبوعات ، رادیو ، تلویزیون ، ... ) و هم فرایند ارتباط جمعی ( آنچه رسانه ها انجام می دهند ) بیشتر مورد توجه و مطالعه منظم قرار گرفته است . اهمیت خاص تحقیق در این زمینه مخصوصا از آن رو است که :
• رسانه های جمعی یک صنعت روبه رشد و در حال تحول اند که تامین کننده اشتغال ، تولید کننده کالا و خدمات و تغذیه کننده سایر صنایع مرتبط هستند. این رسانه ها در عین حال به نهادی با قواعد و هنجارهای خاص خود که این نهاد را به جامعه و سایر نهادهای اجتماعی پیوند می دهد.

• رسانه های جمعی یکی از منابع قدرت اند؛ یعنی ابزاری برای کنترل ، مدیریت و نوآوری در جامعه به حساب می آیند ، که می توانند جانشینی برای زور یا سایر منابع باشند

• رسانه ها موقعیت یا عرصه ای فراهم می آورند که به نحو فزاینده ای مسائل زندگی عموم در آن متجلی می شود ، چه در سطح ملی و چه در عرصه بین المللی .

• رسانه ها اغلب جایگاه بروز تحول در فرهنگ اند؛ چه به معنی هنر و اشکال نمادین و چه در معنای مدها ، خلق و خوها ، شیوه های زندگی و هنجارها .

• رسانه همچنین به منبع غالب تعاریف و تصاویر واقعیت اجتماعی در نزد افراد و همچنین گروه ها و جوامع به صورت دسته جمعی تبدیل شده اند. آنها داوری های ارزشی و هنجاری خود را به صورت غیر قابل تفکیک و مخلوط با اخبار و یرنامه های سرگرم کننده بیان می کنند.
مطالعه در ارتباطات جمعی در واقع بخشی از یک حوزه تحقیقاتی وسیع تر است که به ارتباط انسانی می پردازد و علم ارتباطات خوانده می شود. برای تجزیه کردن این کل بزرگتر راه های گوناگونی وجود دارد یکی از این راه ها تفکیک بر حسب سطح سازمان اجتماعی است که ارتباط در آن انجام می گیرد از این زاویه ارتباط جمعی را می توان راس یک توزیع هرمی شکل دانست .

شکل ( 1 ) فرایند های ارتباطی در جامعه
سطح فرایند ارتباط

• در سطح جامعه ( ارتباط جمعی ) موارد معدود

• در سطح نهاد / سازمان ( نظام سیاسی

یا شرکت تجاری )

• در سطح بین گروه ها

• در سطح درون گروه ها ( خانواده )

• در سطح بین افراد ( گروه دو نفره )

موارد بسیار

• در سطح درون فردی ( پردازش اطلاعات )

هر سطح از ارتباط مجموعه ای از مشکلات و اولویت ها و شواهد و نظریه های خاص خود را دارد. در سطح درون فردی ، تاکید عمدتا بر پردازش ( درک ، یادآوری ، تفسیر ) اطلاعات ( مثلا اخبار رسانه ) و مبادلات با محیط است . در این سطح نظریه با فرایند ها و اظهارات ذهنی سرو کار دارد. در سطح بین افراد و بین گروه ها موضوع های اصلی مورد توجه عبارتند از اشکال گفتمان ، الگوهای تعامل ، مسائل پیوستگی ( وابستگی ) کنترل و سلسله مراتب هنجارگذاری ، مرزبندی نفوذ و اشاعه . در سطح بالاتر هم مضمون هایی مشابه اما تحت شرایط پیچیده مورد بحث قرار می گیرند. در سازمان های رسمی توجه بیشتری به کنترل و کارایی انتقال اطلاعات نشان داده می شود. در گروه ها و انجمن ها، مسائل مربوط به عضویت داوطلبانه ، تعامل ، همکاری و شکل گیری هنجارها و استاندارد ها اولویت می یابد. اما در هر صورت، علم ارتباطات ( ارتباط شناسی ) به عنوان یک علم ، گرایش بر این دارد که در هر صورت مسائلی را تعریف کند که بین همه سطوح مشترک است و نظریه و پژوهش در تلاش پاسخ گویی به آن اند. این مسأله ها عبارتند از :

• چه کسی ارتباط برقرار می کند و با چه کسی؟ ( فرستنده ها و دریافت کننده ها )

• چرا ارتباط برقرار می کند ؟ ( کارکرد ها و اهداف )

• ارتباط چگونه انجام می شود ؟ ( مجرا ها ، زبان ها ، رمزها )

• درباره چه چیزی ؟( محتوا ، موضوع مورد اشاره ، انواع اطلاعات )

• پیامد های خواسته یا نا خواسته این ارتباط کدامند ؟
ارتباط جمعی فقط یکی از فرایند های ارتباطی است که در سطح جامعه عمل می کند و به سهولت از روی ویژگی نهادی بودنش شناخته می شود ( ترکیبی از هدف ، سازمان ،و فعالیت عملی ) در ارتباطات جمعی، منبع ، یک فرد نیست، بلکه سازمانی است رسمی و فرستنده ، ارتباط سازی است حرفه ای. پیام، منحصر به فرد ، متغیر و غیر قابل پیش بینی نیست ‌؛ بلکه معمولا ساخته و پرداخته، به معیار شده و تکثیر شده است . پیام همچنین ثمره کار و کالایی دارای ارزش مبادله است و گوشه چشمی نمادین به ارزش مصرف دارد. ارتباط جمعی اغلب دربرگیرنده تماس هم زمان بین یک فرستنده و گیرندگان بسیار است که تأثیری فوری و در سطحی بسیار گسترده را امکان پذیر می کند. ( همان صص 27 – 26 )

اهمیت خاص وسایل ارتباط جمعی در دنیایی که هر روز بیش از روز پیش به گسترش این وسایل می انجامد و در نهایت موجبات بسط نفوذ و تأثیر آنان را فراهم می آورد ، شناخت رسانه ها و پژوهش در آنها را ضروری می کند. لیکن کار پژوهش در این حوزه با دشواری های خاص خود نیز مواجه است که برخی از آنها به این قرارند :
• وسایل ارتباط جمعی با دنیاهای ذهنی انسان و به طور کلی دگرگونی در جهان بینی انسان سروکار دارند ورود به ذهنیت انسانی و کنکاش در آن امری دشوار است. زیرا از سویی پدیده های ذهنی ملموس نیستند و از سوی دیگر تجلیات عینی و ملموس آن نیز یگانه و یکسان نیست.

• وسایل ارتباط جمعی تأثیری جدا از یکدیگر ندارند، بنابراین شناخت تأثیر و سپس انتساب آن به رسانه ها کاری بس دشوار است‌؛ زیرا در اکثر موارد ، پیام وسایل ارتباط جمعی در محدوده وسیعی از پیام ها و دانسته ها قرارمی گیرد و اثرات متفابل آنان با یکدیگر می آمیزند و همچنین تمییز تأثیر رسانه از دیگر عوامل دشوار است.

• و بالاخره اینکه تأثیر بر حالات روانی همواره ثابت نمی ماند و با گذشت برهه ای هر چند ناچیز از زمان دستخوش دگرگونی می شود. (ساروخانی ،1379،ص113 - 112).
ارتباطات جمعی و تفاوت آن با ارتباطات سنتی

1. نخستین ویژگی ارتباطات جمعی در برابر ارتباطات سنتی ، غیر شخصی بودن پیام هایی است که از مجرای وسایل ارتباطی نوین در اختیار انسان ها گذاشته می شوند . به عبارت دیگر انتقال جمعی پیام ها از طریق وسایل فنی جدید ، با هرگونه ارتباط مستقیم و هرگونه انتقالی که مستلزم تماس چهره به چهره پیام دهنده و گیرنده باشد ،مغایر است . در صورتی که ارتباطات سنتی – ارتباطاتی هستند که به طور مستقیم بین انسان ها بر قرار می گردند و چون برای اشاعه آن ها از تکنیک های تکثیر کننده و توسعه دهنده نظیر رادیو ،سینما و تلویزیون و مطبوعات پرتیراژ استفاده نمی شود ، این نوع ارتباطات معمولا بین افراد یک گروه نسبتا کوچک ، محدود می ماند . بنابراین مهمترین ویژگی ارتباطات جمعی نسبت به ارتباطات سنتی آن است که به پیام دهندگان اجازه می دهند ، پیام ها و اطلاعات مختلف را بدون تماس مستقیم با پیام گیرندگان به آن ها منتقل سازند ، در حالی که تماس رودررو اساس تمام ارتباطات در جوامع بدون وسایل ارتباطی محسوب می شد . ( معتمد نژاد ، 1379، ص116 – 115 )

2. دومین ویژگی ارتباطات جمعی نسبت به ارتباطات سنتی ، نهادی بودن آنها است . ارتباطات سنتی که رودررو و مخصوص یک گروه نسبتا محدود هستند ، اصولا به طور خود به خود صورت می گیرند و اغلب از برخوردهای تصادفی افراد با یکدیگر ناشی می شوند . در چنین وضعی به علت نبودن تکنیک های ارتباطی ، افراد در موقعیت های مختلف نظیر مبادلات اقتصادی و تجمعات مذهبی ، اطلاعات خود را از طریق دهان و گوش به یکدیگر منتقل می کنند . بر خلاف ارتباطات سنتی ، تکنیک های ارتباطات جمعی به طور ارادی و عمدی در چارچوب نهادهای خاص اجتماعی کار خود را دنبال می کنند . مؤسسات مطبوعاتی ، فرستنده های رادیویی و تلویزیونی از این نهادها به شمار می روند ( همان ص117 – 116 ).

3. سومین ویژگی ارتباطات جمعی وابستگی آن ها به عناصر دیگر زندگی اجتماعی است . چنانکه توسعه مطبوعات با پیشرفت سواد آموزی و تحصیلات مدرسه ای رابطه نزدیک دارد . گسترش رادیو و تلوزیون نیز به سطح زندگی جامعه وابسته است . تا جایی که می توان گفت بین توسعه ارتباطات و سطح زندگی یک نوع تقارن خاص وجود دارد .
شناخت وسایل ارتباطی

الف ) زبان و بیان شفاهی

زبان یکی از بهترین و کامل ترین وسایل ارتباط افراد انسانی است . زبان عامل ارتباط مستقیم و رودررو بین دو یا چند نفر است و در گروه کوچک اجتماعی که همه اعضای آن ها یکدیگر را می شناسند و با هم تماس شخصی دارند ، تنها وسیله انتقال اطلاعات و افکار و خواستهای افراد می باشد . محدودیت قلمرو زبان در مکان و زمان، از مهمترین معایب آن به شمار می رود ( معتمد نژاد، 1379، ص60 – 59 ) .

ب ) خط و نوشته دستی

اختراع خط تحول عظیمی در وضع جوامع انسانی پدید آورد . زیرا با نوشتن پیام ها بر روی یک شیء ، خطر تغییر شکل یافتن پیام ها به وسیله افرادی که حامل آن ها بودند از میان رفت و این امکان فراهم شد که ارتباطات به طور ثابت و صحیح صورت گیرند و عوامل زمان و مکان در تغییر شکل آن ها بی تأثیر بمانند . اختراع خط نوع جدیدی از ارتباط را که ارتباط غیر مستقیم نامیده می شود ، بوجود آورد. به عبارت دیگر خط، بین منشاء و مخاطب ، واسطه انتقال پیام گردید .

نوشتن بر سنگ یا دیوار یا درخت در حقیقت گذشتن از مرحله ارتباط بین دو فرد به مرحله ارتباط بین افراد بود . ساختن کاغذ ، نقش خط را در زندگی انسان بالاتر برد و امکانات بیشتری برای انتقال پیام ها ایجاد کرد . با استفاده از پیام های مکتوب ، روابط اجتماعی وارد مرحله حقیقت بینی و در عین حال پیچیدگی شدند . ( همان ص 61 )

ج ) صنعت چاپ ، کتاب و مطبوعات

تکمیل صنعت چاپ در اروپا ، پس از ایجاد خط و تهیه کاغذ ، دومین تحول بزرگ در زمینه ارتباطات اجتماعی محسوب می شود . این تحول با تکمیل شیوه چاپ با حروف سربی ، در اواخر قرن پانزدهم و اوایل قرن شانزدهم میلادی ، باعث انتشار اندیشه های نو و پیشرفت علوم و فنون شد . از اواخر قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم که صنعت چاپ توسعه واقعی یافت، مطبوعات نیز رفته رفته خصوصیات امروزی را به دست آوردند و انتشار کتاب ها را تحت شعاع قرار دادند .

بدین طریق با ایجاد شرایط فنی ، زمانی ، مکانی و مالی مساعد در زمینه تهیه و تکثیر نوشته ها و پیام های مکتوب ، تحول بزرگی در ارتباطات غیر مستقیم آغاز شد و برای اشاعه معلومات و اطلاعات و افکار انسانی و پیشرفت فرهنگ و تمدن بشری امکانات وسیعی پدید آمد ( همان ص 67 – 63 ) .
د ) وسایل ارتباطی نوین- سینما ، رادیو ، تلویزیون و ..

تحولات اجتماعی و اقتصادی قرن های هجدهم و نوزدهم ، سبب پیشرفت و تکامل مطبوعات گردیدند . با اختراع تلگراف در سال 1832 توسط ساموئل مورس و اختراع تلفن در سال 1876 به وسیله الکساندر گراهام بل و توماس واتسون ، دگرگونی بزرگی در فنون ارتباطی بوجود آمد . بدین صورت با این نوع ارتباط علاوه بر از میان رفتن محدودیت های مکانی و زمانی سابق ، انسان امکان پیدا کرد که به طور مستقیم نیز با دیگران ارتباط برقرار کند . اما ایجاد وسایل ارتباطی مثل تلگراف و تلفن را باید مقدمه ی انقلابی دانست که از سال 1895 با اختراع دستگاه ارتباط بی سیم و رادیویی توسط مارکونی ایتالیایی در زمینه ارتباطات پدید آمد . در آخرین سال های قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم ، با کوشش های دیگری که برای تکمیل فن عکاسی و فیلمبرداری ، ساختن صفحات ضبط صوت و دستگاه گرامافون و تهیه وسایل نمایش و انتقال عکس ها و تصویرهای متحرک از راههای دور صورت گرفت ، وسایل دیگری چون سینما ، رادیو و تلویزیون در اختیار انسان گذاشته شد .
تقسیم بندی رسانه های مدرن

مک کوایل در بررسی پیدایش رسانه ها، تقسیم بندی از تاریخ رسانه های مدرن ارائه می کند که به ترتیب زیر می باشد :

• رسانه های چاپی

• فیلم- سینما

• رادیو و تلویزیون

• رسانه های الکترونیکی نوین
رسانه های چاپی

کتاب. تاریخ رسانه های مدرن با کتاب چاپی آغاز می شود که در نوع خود انقلابی محسوب می شود. بدین ترتیب با ظهور چاپ،انقلابی در جامعه انسانی به وقوع پیوست که کتاب در آن تیر عمده ای را بر جای نهد.به طور خلاصه می توان گفت که رسانه کتاب:

• نوعی تکنولوژی قبل حمل است که به آسانی جابه جا می شد

• به آسانی از آن نسخه های متعدد تکثیر می شد

• دارای محتوایی متغیر و متعدد شد

• در استفاده شکل فردی پیدا کرد

• از آزادی بیشتر نسبت به گذشته در انتشار برخوردار شد

روزنامه

تقریبا پس از دویست سال که از اختراع چاپ می گذشت به تدریج امکان تشخیص روزنامه از پدیده هائی چون اعلامیه، جزوه و دفترچه های خبری که از مشخصات اواخر قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم بود فراهم شد .

فیلم - سینما

نوآوری تکنولوژیکی فیلم در آخرین سال های قرن نوزدهم ظاهر شد،اما آنچه ارائه می کرد از لحاظ محتوا یا کارکرد به ندرت تازه بود،وبه زودی به ابزار جدیدی برای توزیع سرگرمی های سنتی مثل داستان گویی،نشان دادن منظره ، موسیقی، نمایش، طنز و حقه های فنی برای مصرف عموم تبدیل شد. این امر بخشی از واکنشی بود که به اختراع اوقات فراغت نشان داده می شد و همچنین پاسخ به تقاضاهایی بود که از سوی خانواده ها برای راه های ارزان و سالم گذران اوقات فراغت به وجود آمده بود .

رادیو و تلویزیون

این دو رسانه با استفاده از تکنولوژی های موجود قبل از خود مانند تلفن ، تلگراف ، عکس متحرک و ثابت و همچنین ضبط صوت به وجود آمده و توسعه یافتند. .علی رغم تفاوت آشکاری که بین این رسانه ها مشاهده می شود و اختلافی که از نظر محتوا و کاربرد بین آنها وجود دارد، این دو رسانه را می توان هم زمان بررسی کرد.

رادیو و تلوزیون بر خلاف تمام تکنولوژی های ارتباطی پیش از خود، نظام هایی بودند که در درجه ی اول برای ارسال و دریافت به عنوان مجرد طراحی شده بودند و از پیش تقریبا هیچ تعریفی از محتوای آنچه توسط آن ها منتشر می شد وجود نداشت. پخش رادیویی در آغاز صرفا یک تکنولوژی نو بود، اما بعدها به یک خدمت عمومی تبدیل شد. همین نکته در مورد تلوزیون صدق می کرد که در آغاز بیش تر بازیچه ای غریب می نمود تا پدیده ای جدی و رایج در زندگی اجتماعی. همچنین این دو رسانه، برنامه های محتوایی خود را از رسانه های موجود که مورد علاقه عمومی بودند،مانند محتوای خبری و ورزشی و جنبه های تصویری که از فیلم های سینمایی اخذ کردند(همان ص23).
رسانه های الکترونیکی نوین

رسانه های جدید الکترونیک که اصطلاحا به آنها رسانه های تله ماتیک نیز گفته می شود،ترکیبی از ارتباط راه دور و نظام اطلاع رسانی کامپیوتری می باشند. رسانه های تله ماتیک در انقلاب ارتباطات زمان ما عنصر کلیدی در نظر گرفته شده اند.به طور کلی،تله ماتیک به مجموعه ای از پیشرفت های اخیر در حوزه تکنولوژی ارتباطات گفته می شود که دارای یک صفحه بصری می باشند(مانند صفحه تلوزیون)و از جانب دیگر به یک شبکه کامپیوتری متصل اند.به عبارت دیگر،رسانه های جدیدمجموعه ای از تکنولوژی های الکترونیک هستند که دارای کاربردهای متفاوت می باشند .
عناصر متشکله در تکنولوژی رسانه های تله ماتیک

در رسانه های تله ماتیک معمولا از لوازم و عناصر تکنیکی متفاوتی استفاده می شود که عبارتند از :

1. وسایل انتقال دهنده-مانندکابل یا ماهواره

2. وسایل ضبط و ذخیره و بازیافت

3. وسایل نمایشی-استفاده از ترکیب های متفاوت،بطور انعطاف پذیر از متن ها و گرافیک ها

4. وسایل کنترل کننده-استفاده از کامپیوتر
مقایسه مشخصات اساسی رسانه های تله ماتیک و رسانه های همگانی: در مقایسه با رسانه های همگانی،رسانه های جدید تله ماتیک مشخصات زیر را دارا می باشند:

• عدم تمرکز.در رسانه های جدید عوامل عرضه وانتخاب، چون گذشته،کاملا در کنترل برقرار کننده ارتباط نیست.

• ظرفیت بالا.در رسانه های جدید،عرضه تولیدات توسط کابل یا ماهواره موانع و محدودیت را در زمینه های هزینه،فاصله و ظرفیت تقریبا به صفر می رساند.

• تعامل.در رسانه های تله ماتیک گیرنده پیام قادر به انتخاب،پاسخگوئی و مبادله پیام است و می تواند مستقیما خود را با سایر گیرنده ها متصل کند.

• انعطاف پذیری.در شکل محتوا و نحوه استفاده .
اینترنت

در توصیف اینترنت و بیان ویژگی ها و اهمیت آن از مفاهیمی ماند شبکه ی شبکه ها ، تار عنکبوت الکترونیک ، فضای مجازی ، فضای سایبرنتیک و ... نیز استفاده شده است . اما اگر نامگذاری ها متفاوت است همه در این نکته توافق دارند که اینترنت انقلابی با همان درجه از اهمیت چاپ ، تلفن و تلویزیون است ، وهیچکس نمی تواند در جهان معاصر موجودیت آن را نادیده بگیرد ( محسنی ،1380 ص72 ) .

اینترنت عکس العمل های متعددی را در دنیای رسانه ها ایجاد کرده است و به این اعتبار در گروه بزرگراه های اطلاعاتی در مقام اول قرار گرفته است و غول « انفورماتیکی شدن جامعه » تلقی شده است و منشا تغییراتی در قلمرو فرهنگ در مفهوم عام آن بوده است . اینترنت گروهی متشکل از هزاران شبکه ای است که از پروتکل واحدی استفاده می کنند و در جهت عرضه ی مجموعه ی اطلاعات به کاربران یا مشتریان خود مشارکت دارند . اینترنت را از نظر جامعه شناسی می توان یک سیستم دانست ، و یا به تعبیری دیگر مدخلی بر « جامعه الکترونیک » ، جامعه ای که از عناصر اصلی سیستم اینترنت یعنی تولید کنندگان ( سایت ها یا شبکه های مرتبط ) واسطه ها ( توزیع کننده ها ) و مصرف کنندگان ( کاربران ) تشکیل شده است .

نکته مهم این است که تعداد شهروندان این جامعه ی بدون گذرنامه ی الکترونیک نیز همواره رو به افزایش است و جمعیت آن تقریبا هر دو سال دو برابر می شود ( همان ص 72 ) .

اینترنت یک بانک اطلاعاتی نیست ، بلکه گسترده ترین و با اهمیت ترین شبکه ی کامپیوتر جهان است ، و شاید نمونه ای اولیه از بزرگراه های اطلاعاتی ربع اول قرن بیست و یکم باشد . اینترنت در حکم مخزنی از اطلاعات خوب و بد ، زشت و زیبا ، اخلاقی و غیر اخلاقی می تواند تلقی شود .

با اتصال به شبکه ی اینترنت می توان با دیگران رابطه برقرار کرد ، از اطلاعات علمی ، فنی و یا، سیاسی ، ادبی ، تاریخی و ... بهرمند شد ، به درون اوراق غیر قابل دسترس ترین کتاب ها نفوذ کرد ، فیلم یا نوار ویدیوئی مورد علاقه خود را تماشا کرد ، برای عده زیادی در زمان بسیار کوتاه نامه ارسال کرد ، از برنامه های رادیوئی و تلویزیونی مورد علاقه استفاده کرد ، فعالیت های علمی پژوهشی انجام داد ، به آموزش خود در رشته های مختلف پرداخت ، از فروشگاه های بزرگ کالاهای مورد علاقه را خرید کرد ، عملیات گوناگون بانکی انجام داد و ... و خلاصه رویای قدیمی بشر را که در بسیاری از افسانه ها متجلی شده بود ، کم و بیش تحقق بخشید ( همان ص 72 ) .

اینترنت در واقع یک چهار ضلعی است که با پنج صورت پدیدار می شود. ضلع اول این چهار ضلعی را مشتریان ( client ) یا کاربران( users ) تشکیل می دهند.

ضلع دوم متعلق به میزبانان ( host )است یعنی کسانی که امکان ارتباط را فراهم می آورند و در عین حال اطلاعات را عرضه می کنند.

ضلع سوم به راهبان ( routers ) تعلق دارد،به آنان که مثل پلیس راهنمایی، ترافیک اینترنت را کنترل می کنند و بالاخره ضلع چهارم از آن تماس ها ( connections ) است، .ضلعی که متعلق به مهندسان کامپیوتر است، کسانی که بهترین شکل های ارتباط را تضمین می کنند.( شکر خواه ،‌1379،ص29)

اما در مورد پنج چهره اینترنت باید گفت:

1- اینترنت از جنبه ی ساختاری از پایین به بالا شکل گرفته است به این معنی که در این پدیده ارتباطی،کاربران حرف اول را می زنند و نبض زندگی اینترنت با آن ها می تپد.

2- تور جهان گستر اینترنت (world wide web) یا آنچه که به آن شبکه عنکبوتی جهانی می گویند به طرزی افقی کل زمین را فرا گرفته است به دیگر سخن،اینترنت زمین را سیم کشی کرده است.

3- فرامتن ( hypertext ) جذابترین چهره اینترنت است برخی از واژه ها در اینترنت نورانی تر از سایر واژه ها هستند و یا با رنگ دیگری به نمایش در آمده اند. اگر با موس mouse) ) بر روی هر یک از این واژه ها کلیک (Clik) کنیم،به ادبیات جهانی آن واژه دست می یابیم .به عبارت بهتر مفهوم فرامتن این است . متون در این جهان به یکدیگر گره خورده اند و زمان و مکان در این گره خوردگی نابود شده است.

4- چهره چهارم اینترنت در تغییر ساختار همه مهارت های فردی و سازمانی و اجتماعی قابل رویت است. هر که به اینترنت متصل است، مفهوم تغییرات ساختاری مورد بحث را درک می کند و با این چهره امروز و فردای اینترنت آشناست.

5- تجارت الکترونیک E-commerse)) چهره ی پنجم اینترنت است.روزانه 5/3 تریلیون دلار از طریق اینترنت معامله صورت می گیرد.(همان ص31و30)
بخش سوم : سیاستگذاری کشورها نسبت به اینترنت
1- چشم انداز نظری :
سیاست های اینترنتی، استراتژی ها و خط مشی هایی محسوب می شوند که دولت ها در قبال تکنولوژی شبکه ای و جهانی کامپیوتری اتخاذ می نمایند. اینترنت را به طور کل بخشی از فنآوری ارتباطی و رسانه ای و در امتداد آن باید بشمار آورد. از دهه 1970 که مک لوهان نیز با تشخیص و تعریف مفهوم تازه ای از رسانه به پیدایش فن آوری تعیین کننده ای در عرصه اختراعات و ابداعات فنی پرداخت، تکامل این فرایند تاکنون نقاط عطف فراوانی را ایجاد کرد که شبکه اینترنت یکی از نمودهای برجسته آن محسوب می شود.

در باره تکنولوژی ارتباطی و تاثیر آن بر شکل بندی اجتماعی مباحث متنوعی مطرح شده است. این پدیده با توجه به مدت زمان کوتاهی که از پیدایش اینترنت به عنوان یک وسیله ارتباطی- اطلاعاتی می گذرد به ویژه از دو جهت قابل بررسی است؛ 1) تحلیل تاثیرات اینترنت را به عنوان رسانه ای ارتباطی بر مناسبات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی... در این خصوص نقشی که ارتباطات در تحولات یک جامعه دارد در چارچوب این نوع مطالعات قرار می گیرد. 2) واکنش جوامع و دولتها در برخورد با این پدیده که با اصطلاح و یا تعبیر سیاست گذاری دولت ها در قبال اینترنت خوانده می شود می تواند خود به مثابه موضوعی علمی و جامعه شناختی مورد بررسی قرار گیرد.

در باره سیاست گذاری اینترنتی که موضوع بررسی ما نیز هست دستیابی به این واقعیت که به لحاظ نظری استراتژی دولتها در برخورد یا استفاده از اینترنت چگونه صورت بندی شده و یا اساسا کنش های آنها چگونه شکل می گیرد مد نظر قرار خواهد گرفت. در این رابطه، برخی از کشورها با اتخاذ خط مشی هایی محتاطانه محدودیت هایی را در استفاده از این پدیده ایجاد می نمایند و یا بالعکس در برخی از کشورها نیز با ایجاد محدودیت های یادشده مخالفت می ورزند. این نکته که دولت ها در این رابطه چگونه رفتار می کنند موضوع مورد بحث این نوشتار است.

به لحاظ نظری این طرح مبتنی بر نظریه شیوه توسعه اطلاعاتی است که از سوی کسلز عنوان شده است. کسلز استدلال می کند که تکنولوژی نوین همراه با ویژگی جهانی سازی اطلاعات که از طریق اختراع اینترنت و ایجاد شبکه اطلاعاتی ایجاد شده است باعث گردید تا نظام سرمایه داری دچار نوعی تجدید ساختار شود . در پارادایم نظری کسلز ، تکنیک یا نیروهای تولیدی برخلاف قبل از نوعی استقلال نسبی نسبت به روابط تولیدی یا طبقات اجتماعی برخوردار می باشد. این پدیده باعث شده است تا جامعه صنعتی به دوره فرا صنعتی گام نهاده و در نتیجه دسترسی به اطلاعات عنصر کلیدی و تعیین کننده توسعه اجتماعی باشد. آنگونه که دانیل بل استدلال می کند گذار از دوران صنعتی به فرا صنعتی باعث شده است تا در شرایط فعلی ، نداشتن اطلاعات و ناتوانی در دسترسی به آن اصلی ترین عامل توسعه نیافتگی محسوب شود.

ویژگی عمده جامعه فرا صنعتی نو آوری فوق العاده تکنولوژیک است. مفهوم کلیدی این است که پیشرفتهای خیره کننده در پردازش ، نگهداری و انتقال اطلاعات در واقع به کاربرد تکنولوژیها ی اطلاعاتی در تمامی زوایای حیات اجتماعی انجامیده است.

دلمشغولی اصلی در اینجا کاهش حیرت آور هزینه رایانه ها و افزایش باور نکردنی قدرت و کاربرد پیوسته آنها در هر جا و همه جا است . در چارچوب گسترش شبکه اطلاعاتی رایانه ای ، سازمان ها به گونه ای فزاینده قادر می شوند بر محدودیت های پیشین که از سوی مکانهای جغرافیایی تحمیل می شد غلبه کنند. بر این اساس سازمان هایی که موفق به تجدید ساختار خود در راستای کاربرد هر چه بیشتر از تکنولوژی اطلاعاتی شده باشند می توانند فرصت های بیشتری برای رقابت کسب نمایند. در واقع مفهوم تجدید ساختار نظام سرمایه داری این است که این نظام با درک موقعیتی که تکنولوژی جدید د ر شرایط فعلی فراهم کرده توانسته است دامنه نفوذ و سلطه خود را از طریق شبکه های اینترنتی یا اطلاعاتی به تمامی نقاط جهان گسترش دهد.

به بیان دقیق تر بین المللی سازی به بنا کردن شبکه های ارتباطات رایانه ای در سراسر جهان انجامیده و از طریق آن امکان پذیر شده است. این امر به نوبه خود موجب یکپارچگی بازار و امور مالی و داد ستدهای جهانی پیوسته و آنی کمک کرده است. وقوع این امر ، همزمان بهبود اقتصادی را از طریق ایجاد فرصت هایی برای کارفرمایان فراهم نموده و به درخواست تجدید ساختار به منظور مقابله با خطرهای شکست در چارچوب اقتصاد رقابتی انجامیده است. علاوه برا ین ، بین المللی سازی و تجدید ساختار ، اهمیت جریانهای اطلاعاتی را بالا برده است. اولویت سازمانهای سرمایه داری به گونه فزاینده ای مدیریت و پیشبرد جریان اطلاعات است که از طریق آن فرصت های بازار ، تصمیم های مربوط به سرمایه گذاری ، تدارک و تأمین کار مورد نیاز، قابلیت ادغام ، تعیین قیمت توزیع و فروش و استراتژی های تولید تحکیم می یابد. بنابراین ایجاد شبکه های اطلاعاتی باعث تمرکز زدایی از بسیاری از جنبه های سازماندهی اجتماعی و اقتصادی همراه با تمرکز در تصمیم گیری و مدیریت می شود.

این بدان معناست که نظام سرمایه داری جهانی که از تکنیک فوق العاده ای بویژه در ارتباط با جریان های اطلاعاتی برخوردار است تمرکز بیشتری بر مدیریت تبادل ارتباطات و اطلاعات داشته که خود این امر حاصل نوعی تمرکز زدایی در سازماندهی محلی و منطقه ای است. از نظر تحلیلی گسترش نظام جهان اطلاعاتی را به دوایری متحدالمرکز می توان تشبیه کرد که از بیشترین حد تمرکز در مدیریت و سازماندهی اطلاعات تا کمترین میزان آن در نواحی پیرامونی امتداد می یابد. این نوع تقسیم بندی دایره ای شکل از نظر جغرافیایی تنها بدان جهت معنادار است که توزیع تکنولوژی اطلاعاتی را توجیه نماید. به همین سبب مناطقی که اهمیت تکنولوژی اطلاعاتی را در نظام جهانی سرمایه داری بیشتر درک کرده اند از توسعه بیشتری برخوردارند.

تبلور چنین سیستم اطلاعاتی گسترده و قدرتمندی دربرگیرنده پیامدهای متعددی است که یکی از مهمترین آنها را باید بر محور هژمونی و از نقطه نظر سیاست تحلیل کرد. در واقع شکل گیری نظام جدید سرمایه داری و جامعه اطلاعاتی باعث شده است که اشکال منطقه ای و محلی سلطه که تاکنون به شکل "دولت ـ ملتها" (nation states) مطرح بوده اند عمیقا دچار چالش گردند.

از نظر جامعه شناختی واکنش کشورها و مناطق مختلف جهان را باید بسته به میزان تقرب یا دوری از شهر اطلاعاتی اصلی و یا حدود بهره مندی از تکنولوژی اطلاعات تحلیل کرد. تمایز تکنیکی و علاوه بر آن تفاوتهای فرهنگی میان کشورها نیز بر نحوه برخورد با تکنولوژی اطلاعاتی و یا اینترنتی تأثیر دارد. به همین دلیل در کنار چالش عمده سیاسی ناشی از گسترش سلطه سرمایه داری جهانی که از طریق جریان های جهانی اطلاعات اعمال می شود ، دولتهای مختلف از دغدغه های فرهنگی ، اجتماعی و مآلا اقتصادی مختلفی برای سیاستگذاری در قبال اینترنت سود می برند . به عنوان مثال در حالی که در الگوی امریکایی ، استفاده از اینترنت به عنوان بزرگترین فرصت ملی تلقی می شود در الگوی اروپایی به ویژه پس از اعلام سیاست بزرگراههای اطلاعاتی و تدارک زیر ساخت های ملی و جهانی مربوط به آنها و حمایت دولت امریکا از کمپانی های بزرگ آن کشور در عرصه یک رقابت عظیم اقتصادی ، اتحادیه های اروپایی نیز برای توسعه و تقویت توانایی های خاص خود در این باره به تکاپو نشسته و به سیاستها و برنامه های جدید اطلاعاتی و ارتباطی دست یازیدند تا در برابر الگوی امریکایی رقابت نمایند.

بدنبال این امر در ژوئیه 1994 ، کمیسیون اروپایی برنامه ای عملی در مورد اروپا و جامعه اطلاعاتی منتشر کرد و ضمن آن ، راه و شیوه اروپایی نیل به چنین جامعه ای را مشخص ساخت. در میان اقدام های بعدی اتحادیه اروپا در زمینه تدارک بزرگراههای اطلاعاتی می توان به انتشار کتاب سبز درباره آزادسازی زیر ساختهای ارتباطات دور و شبکه های تلویزیون کابلی از سوی کمیسیون اروپایی در سال 1995 و برگزاری کنفرانس راجع به مباحثه در مورد جامعه اطلاعاتی که در ژوئیه همان سال در بروکسل تشکیل شد اشاره کرد. در واقع به دنبال رقابت جهانی امریکا در زمینه بزرگراه های اطلاعاتی علاوه بر اتحادیه اروپا سایر کشورها نیز به اتخاذ استراتژیهای متعددی دست زدند.

آنچه در بطن تحولات فوق الذکر قابل توجه است درک جوامع مختلف نسبت به تأثیر اطلاعات در شکل بندی جدید نظام بین الملل است که سبب گردید تا کشورهای مختلف به اقتضای شرایط خاص خود توانایی خود را در تجدید ساختار جامعه خویش بیازمایند. در واقع بدنبال پدیدار شدن الگوی جدید نظام اطلاعاتی واکنشهای متفاوتی از سوی کشورهای مختلف ایجاد شد. کشورهایی که این ضرورت را تشخیص داده اند توانستند خود به عنوان قطب هایی از نظام جهانی اطلاعات وارد عمل شوند. نویسندگان مختلفی نظیر "پیتر تیلور"(19)، "ساسکیا ساسن" (1991) و بسیاری دیگر از نظریه پردازان ژئوپولتیک کوشیدند تا شکل گیری شهرهای جدید اطلاعاتی را در خلال دهه1990 تاکنون نشان دهند. به اعتقاد این نویسندگان سیاستهای جدید اطلاعاتی این جوامع سبب شد تا برخی از مناطق فوق در شبکه جهانی اطلاعات به مثابه مناطق عمده جریان های اطلاعاتی پدیدار شوند .

به لحاظ نظری، چارچوب تحلیلی این تحقیق در ارتباط با مفهومی که "کسلز" با عنوان پارادایم توسعه اطلاعاتی مطرح می سازد ارزیابی می شود. در این پارادایم، شکلگیری مفهوم اخیر ناشی از اهمیتی است که تکنیک در حال حاظر بدست آورده است. به طور کلی کسلز استدلال می کند که در شرایط کنونی بدلیل اهمیتی که تکنیک پیدا کرده ، شیوه توسعه اطلاعاتی از شیوه تولید سرمایه داری متمایز شده است.

در شیوه تولید سرمایه داری، سود جویی، مالکیت خصوصی ابزار کار، رقابت میان دست اندرکاران، بازار پسندی به عنوان عامل تعیین کننده چیزی که ساخته شده و مورد دسترس قرار می گیرد و رشد یا انباشت سرمایه به عنوان هدف عمده موسسه اقتصادی سرمایه داری قرار گرفته است. این در حالیست که در شیوه توسعه اطلاعاتی با عمده شدن پارادایم اجتماعی-تکنیکی نوین، فرآیند اطلاعات به هسته مرکزی تبدیل شده و در نتیجه دسترسی به آن به عاملی تعیین کننده تبدیل شده است.

کسلز تاکید می کند که بدون رفع موانع موجود بر سر راه شکوفایی استعداد سازمانی و تکنولوژیک اطلاعات گرایی، تجدید ساختار نظام سرمایه داری هرگز کامل نمی شده است(کسلز،29: 1989). در واقع پارادایم اجتماعی-تکنیکی نوین به همه چیز سرایت می کند و هر کجا که وارد می شود فرصت هایی را برای تغییر فراهم می سازد که می تواند سرمایه داری را جانی دوباره ببخشد. به عبارتی دیگر، در بازار کار بهره وری فزاینده، فرآورده های نو و پیشرفته می تواند از کاربرد تکنولوژی های نوین برای فرآیندهای کار و مدیریت بدست آید. در سطحی وسیعتر، اطلاعات گرایی باعث انعطاف در تولید و عرضه سیستم هایی می شود که هزینه ها را کاهش و خالصی های سود را افزایش می دهد.

به نظر کسلز در شرایط حاضر مهمترین جنبه های جهانی سازی امور اقتصادی بدون توجه به تکنولوژی های اطلاعاتی پیشرفته قابل تصور نیست. بحث اصلی در شبکه های اطلاعاتی و پیآمد آن(جریان اطلاعات) این است که سازمانها به گونه ای فزاینده قادر می شوند بر محدودیت های پیشین که از سوی مکانهای جغرافیایی تحمیل می شد، غلبه کنند.

بین المللی سازی به بنا کردن شبکه های ارتباطات رایانه ای در سراسر جهان انجامیده و از طریق آن امکان پذیر شده است. وقوع این امر همزمان موجب بهبود اقتصادی از طریق ایجاد فرصت هایی برای کارفرمایان شده و به درخواست تجدید ساختار به منظور مقابله با خطرهای شکست در چارچوب اقتصاد رقابتی انجامیده در حالی که بازارها را به گونه ای فزاینده به روی همه نورسیدگان باز کرده است.

از لحاظ تئوریک، جریان اطلاعات که از طریق شبکه اینترنت امکان پذیر شده می تواند به عنوان ویژه گی محوری جامعه اطلاعاتی محسوب شود. در حقیقت در جامعه اطلاعاتی که به اقتضای خصوصیت بنیادین تکنولوژی کنونی به عنوان مهمترین شکل از جامعه مطرح می شود اینترنت و شبکه اطلاعاتی همچون مراکز عصبی عمل کرده و با گسترش هرچه بیشتر خود،شکل اجتماعی و سیاسی مکانهای جغرافیایی را تحت الشعاع خود قرار داده است.

بنابر این با تکیه بر این اهمیت، مراکز رهبر یا به تعبیر خود کسلز نقاط رهبر، تنها در کلان شهرهای معین یافت می شوند که ضمن توسعه در سالهای اخیر، تغییراتی را در شکلگیری طبقات اجتماعی محقق ساخته و پیامدهای مهمی برای هدایت زندگی شهری به همراه آورده اند. علاوه بر کسلز، متفکرین دیگری نظیر "ساسن"(1991)، "تیلر" و برخی دیگر ضمن تایید نظریات کسلز با تلفیق دیدگاههای ژئوپلتیک و جامعه شناسی، چشم اندازهای جدیدی را ارائه کرده اند که تمامی آنها نقش و اهمیت سیاست های اطلاعاتی را با توجه به ارتباط تنگاتنگ جریان های اطلاعاتی و موقعیت ژئوپلتیک حاصل از آن مورد تاکید قرار می دهند.
2- تاریخچه اینترنت در جهان

زمانی که واژه‌ی «دهکده جهانی» به مطبوعات راه یافت،‌بسیاری- به ویژه در جوامع سنتی و محافظه کار- آن را به سان توطئه‌ای جدید و راهبردی امپریالیستی پنداشتند. ولی این نظریه، بی پایه بیان نشده بود.

اینترنت و نسل های نوین فن آوری اطلاعاتی – مخابراتی، آفرینش این دهکده را به عهده گرفته بودند، هر چند روزنامه، تلفن، سینما، رادیو، تلویزیون، ویدئو، شبکه‌های ماهواره ای و کابلی، VCD و دیگر رسانه‌های گروهی، بسیار پیش از آن، کوچک کردن جهان و نزدیک نمودن جوامع و ملت‌های گوناگون را انجام داده بودند.

همزمان با پرتاب نخستین ماهواره‌ای فضایی توسط اتحاد جماهیر شوروی سابق در 1957، ایالات متحده آمریکا، آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته [Advanced Research Projects Agency ARPA] را در وزارت دفاع بنیان نهاد. این نهاد، نخستین ایده‌های ارتباط بین شبکه‌ای را ارائه نمود. در 1962، پل باران [Paul Baran] از مؤسسه‌ی دولتی RAND مأموریت یافت تا برای نیروی هوایی ایالات متحده [U.S.Air force]، پژوهش‌های همه جانبه‌ای بر چگونگی نگاهداری فرمان‌های کنترل موشک‌ها و بمب افکن‌ها در یک حمله‌ی اتمی، انجام دهد. برآمد این پژوهش‌ها به بیان لزوم آفرینش یک شبکه‌ی پژوهشی غیر متمرکز نظامی منجر شد که توان بقای آن پس از یک حمله‌ی گسترده‌ی اتمی وجود داشته باشد تا با نابودی موقعیت‌های استراتژیک ارتش ایالات متحده، ارتش بتواند قدرت مانور خود برای حمله‌ی متقابل اتمی را حفظ کند. باران در گزارش خود، شیوه‌های بسیاری را بررسی نموده بود. پیشنهاد نهایی او، «شبکه‌ی سوئیچ بسته‌ای» [Pocket switch Network]بود. در این شبکه، دیتا به بسته‌های کوچک تقسیم می‌شد که هر بسته، نشانی مکان تولید و مقصد ارسال را با خود داشت. هر یک از بسته‌ها به هر دلیلی که در هر یک از گروه‌ها از بین می‌رفت، دوباره از مبدأ فرستاده می‌شد.

نخستین ساختارهای این شبکه با نام ARPANET توسط مؤسسه‌ی ARPA در 1968، به شرکت‌ هانی ول [Honeywell minicomputer] واگذار شد. آرپانت در 1969 بین کامپیوترهای مرکزی [Host] چهار پژوهشکده شامل دانشگاه کالیفرنیا در لوس آنجلس (UCLA)، مؤسسه‌ی پژوهشی استانفورد (SRI)، دانشگاه کالیفرنیا در سانتاباربارا (UCSB) و دانشگاه یوتا (Yota) با خطوط ارتباطی [Link] 50 کیلوبایت بر ثانیه برقرار شد.

3 سال بعد، در 1972، نخستین برنامه‌ی پست الکترونیکی (e-mail) برای آرپانت پدید آورده شد. مؤسسه‌ی پژوهشی پیشرفته (ARPA) به آژانس پروژه‌های پژوهشی پیشرفته‌ی دفاعی (DARPA) تبدیل شد. آرپانت در این زمان، دارای 23 گره ارتباطی مرکزی (Host) بود.

در 1976، نخستین شبکه‌ی محلی (LAN) با پروتکل Ethernet برای ارتباط کامپیوترهای با سرعت‌بالا از ســوی دکتر رابرت مـت کالف [Robert M. Metcalf] ارائه شد. پروژه‌ی ارتباط سوئیچ بسته‌ای توسط ماهواره‌ به راه افتاد و شبکه‌ی ماهواره‌‌ای سوئیچ بسته‌ای آتلانتیک (SaTNET)برای ارتباط بین آمریکا و اروپا پدید آمد که از ماهواره‌های اینتلست بهره می‌جست که از انحصار دولت ایالات متحده خارج بود.

در 1979، شبکه‌ی گروه‌های خبری غیر متمرکز (Usenet)توسط استیوبلووین [Steve Bellovin]، تام تراسکات[Tom Truscott] و جیم الیس[Jim Ellis] دانش آموختگان دانشگاه کارولینای شمالی، بر اساس استاندارد ارتباط بین سیستم‌های Unix آفریده شد. در همین سال کمپانی IBM، شبکه‌ی BITNET را برای ذخیره و هدایت داده‌ها در سرویس‌های پست الکترونیک ارائه نمود.

در 1981 ، بنیاد‌ملی‌علوم ایالات‌متحده[NSF] (U.S. National Science Foundation] نخستین ساختارهای شبکه‌ی CSNET را برای مؤسساتی که به آرپانت دسترسی نداشتند، بنیانا نهاد و ایده‌هایی برای ارتباط بین شبکه‌ای برای ارتباط بین ARPANET و CSNET بیان نمود. سالروز تولد اینترنت کنونی را اول ژانویه‌ی 1983 می‌دانند که قراردادارتباطی اینترنت از پروتکل‌ شبکه (Network control Protocol) به شکل کنترل انتقال و پروتکل اینترنت (Transmission Control Protocol and Internet Protocol –TCP/IP) تغییر پیدا کرد. بدین ترتیب و در کمتر از یک دهه، اینترنت از انحصار نظامی امنیتی، خارج و نخست به حوزه‌های پژوهشی دانشگاهی و سپس عرصه‌های عمومی وارد شد. فراگیری جهانی این ابررسانه در دهة 1990 صورت گرفت. اکنون به یاری کامپیوترهای کیفی قابل حمل (همراه) [Laptop] و تلفن های همراه ماهواره‌ای از بلندای کوه‌های هیمالیا و معابد تبت تا دل جنگل‌های آمازون، از کناره‌های نیل و اهرام ثلاثه تا دیوار چین و از معابد اینکاها تا پرسپولیس و پاسارگاد، اینترنت سایه و سیطره‌ی خود را گسترده است. ( والاس 1380: 23 )
موج چهارم یا عصر مجازی چیست؟

موج چهارم یا عصر مجازی در حقیقت، شکل توسعه و تکامل یافته عصر اطلاعات و دانش است که در آینده‌ای نزدیک ظهور خواهد کرد و فضای سه بعدی را در اختیار بشر قرار خواهد داد. عصر کشاورزی با هدف تهیه و تامین غذا بوقوع پیوست و تقریباً سی هزار سال دوام داشت. عصر صنعت پس از آن شکل گرفت و مشکل ابزار و مواد را که نیاز آن زمان بشر بود برطرف نمود و حدوداً 500 سال دوام داشته و در بعضی از کشورها همچنان حاکمیت دارد. موج سوم مربوط به عصر اطلاعات است که با حضور رایانه معرفی شده به سرعت در حال گسترش و توسعه بوده و به پیش می‌رود و حوزه‌ فناوری اطلاعات و ارتباطات را شدیداً تحت تاثیر خود قرار داده است، اینترنت مشخص‌ترین نماد این عصر است. هدف از بوجود آمدن این عصر رفع نیاز اطلاعاتی بشر بوده است که به کمک رایانه و اینترنت همراه با بانکهای اطلاعاتی و شبکه‌های تار عنکبوتی WWW جهانی این نیاز تا حدودی مرتفع شده و در آینده تاثیر خود را با انتقال فضای یک بعدی (متن، پست الکترونیکی و اتاقهای گفتگو) به دو بعدی (فیلم، تصویر و آدمکهای شبیه‌سازی شده) که مشخصه این عصر است بیشتر نمایان خواهد نمود.

برای کشورهای در حال توسعه مانند ایران که هنوز در اواسط موج دوم یا عصر صنعت قرار دارند و موج سوم را درک نکرده و بکار نگرفته‌اند، اطلاع از تغییر جهان به سوی عصر مجازی، از جنبه‌های مختلف دارای اهمیت است. شاید مسئولین اداره این دسته از کشورها با اطلاع از پیدایش عصر مجازی به بحرانی بودن و عقب افتادگی وضعیت کشورهایشان در این زمینه پی ببرند و با حرکتی پرشتاب، حداقل توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات راجدی بگیرند و با وارد شدن به موج سوم، عصر مجازی را چشم‌انداز برنامه‌های ICT درازمدت خود قرار دهند. از طرف دیگر با مشخص شدن عصر مجازی به عنوان چشم‌انداز، شانس اقدامات پرشی و برنامه‌های متحورانه در کشورهای در حال توسعه بیشتر خواهد شد و تلاش برای کاهش فاصله دیجیتالی نیز افزایش می‌یابد، برای گذر از موج سوم، عصر صنعت به موج چهارم باید مسیر را خوب شناخت و برنامه‌های زیادی را یکی پس از دیگری اجرا کرد. کره جنوبی از جمله کشورهای موفق است که در این زمینه برنامه نسبتاً‌ مناسبی را دنبال می‌کند. در صورت موفقیت کشورهای در حال توسعه در تهیه برنامه‌ای که چشم‌انداز آن عصر مجازی باشد، می‌توان بخشی از عقب‌ماندگی دیجیتالی را جبران و حتی از بسیاری از کشورهایی که هنوز با این مفاهیم آشنایی ندارند، جلو هم افتاد. (جلالی/1383)
3- موج چهارم یا عصر مجازی

موج چهارم یا عصر مجازی در حقیقت، شکل توسعه و تکامل یافته عصر اطلاعات و دانش است که در آینده‌ای نزدیک ظهور خواهد کرد و فضای سه بعدی را در اختیار بشر قرار خواهد داد. عصر کشاورزی با هدف تهیه و تامین غذا بوقوع پیوست و تقریباً سی هزار سال دوام داشت. عصر صنعت پس از آن شکل گرفت و مشکل ابزار و مواد را که نیاز آن زمان بشر بود برطرف نمود و حدوداً 500 سال دوام داشته و در بعضی از کشورها همچنان حاکمیت دارد. موج سوم مربوط به عصر اطلاعات است که با حضور رایانه معرفی شده به سرعت در حال گسترش و توسعه بوده و به پیش می‌رود و حوزه‌ فناوری اطلاعات و ارتباطات را شدیداً تحت تاثیر خود قرار داده است، اینترنت مشخص‌ترین نماد این عصر است. هدف از بوجود آمدن این عصر رفع نیاز اطلاعاتی بشر بوده است که به کمک رایانه و اینترنت همراه با بانکهای اطلاعاتی و شبکه‌های تار عنکبوتی WWW جهانی این نیاز تا حدودی مرتفع شده و در آینده تاثیر خود را با انتقال فضای یک بعدی (متن، پست الکترونیکی و اتاقهای گفتگو) به دو بعدی (فیلم، تصویر و آدمکهای شبیه‌سازی شده) که مشخصه این عصر است بیشتر نمایان خواهد نمود.

برای کشورهای در حال توسعه مانند ایران که هنوز در اواسط موج دوم یا عصر صنعت قرار دارند و موج سوم را درک نکرده و بکار نگرفته‌اند، اطلاع از تغییر جهان به سوی عصر مجازی، از جنبه‌های مختلف دارای اهمیت است. شاید مسئولین اداره این دسته از کشورها با اطلاع از پیدایش عصر مجازی به بحرانی بودن و عقب افتادگی وضعیت کشورهایشان در این زمینه پی ببرند و با حرکتی پرشتاب، حداقل توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات راجدی بگیرند و با وارد شدن به موج سوم، عصر مجازی را چشم‌انداز برنامه‌های ICT درازمدت خود قرار دهند. از طرف دیگر با مشخص شدن عصر مجازی به عنوان چشم‌انداز، شانس اقدامات پرشی و برنامه‌های متحورانه در کشورهای در حال توسعه بیشتر خواهد شد و تلاش برای کاهش فاصله دیجیتالی نیز افزایش می‌یابد، برای گذر از موج سوم، عصر صنعت به موج چهارم باید مسیر را خوب شناخت و برنامه‌های زیادی را یکی پس از دیگری اجرا کرد. کره جنوبی از جمله کشورهای موفق است که در این زمینه برنامه نسبتاً‌ مناسبی را دنبال می‌کند. در صورت موفقیت کشورهای در حال توسعه در تهیه برنامه‌ای که چشم‌انداز آن عصر مجازی باشد، می‌توان بخشی از عقب‌ماندگی دیجیتالی را جبران و حتی از بسیاری از کشورهایی که هنوز با این مفاهیم آشنایی ندارند، جلو هم افتاد. (جلالی/1383)
4- سیاستگذاری برخی کشورها نسبت به اینترنت
امروزه فناوری اطلاعات در اغلب کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه یکی از ابزارهای مهم توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود و در برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی جایگاه ویژه‌ای دارد.

در باب فناوری اطلاعات و تکنولوژیها گرچه ایالات متحده آمریکا گوی سبقت را از تمام کشورهای جهان ربوده است، ژاپن نیز در رقابت با امریکا می‌کوشد که گامهای بلندتری دراین راستا بردارد. به جز این دو کشور قدرتمند، به بررسی وضعیت سیاستهای کلان در سطح اروپا و همچنین کشور سنگاپور به لحاظ اتخاذ سیاستهای پیشگامی پرداخته می‌شود:

1ـ طرح جامع و سیاستهای کلان ایالات متحده در فناوری اطلاعات

نحوه ارائه طرح جامع ایالات متحده در زمینه فناوری اطلاعات، بیانگر نقش و جایگاه کنونی این کشور در این عرصه است. این طرح از نظر جامعیت، آینده‌نگری، تقسیم وظایف بین سازمانهای دولتی و خصوصی، ترسیم پروژه‌های مطالعاتی و دست آوردهای هریک در آینده و بسیاری ابعاد دیگر، جالب توجه و خواندنی است. عنوان رسمی این طرح زیربنای ملی اطلاعات نام دارد که اولین بار در سپتامبر 1993 تدوین شده است.

در این برنامه توجه خاصی به حضور بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری IT شده و نقش دولت به عنوان یک هدایت‌کننده، عبارتست از ایجاد رقابت بین سرمایه‌گذاران، هدایت فعالیتها به گونه‌ای است که کاربرد صنایع IT طبق برنامه ملی باشد و بهره‌گیری بخش خصوصی از امکانات تحقیق و توسعه کشور صورت پذیرد. طرح زیربنای ملی اطلاعات متشکل از نه فصل اصلی است. در این نه فصل، جهت‌گیری سیاستگذاری به گونه‌‌ای است که سرمایه‌گذاران آمریکایی بتوانند گوی تجارت جهانی را بریابند و در مجموع، سطح زندگی و اقتصاد شهروندان آمریکایی متحول گردد. از جمله عنوانهای این نه فصل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1ـ اطمینان از دستیابی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به هدف اصلی خود

2ـ اطمینان از اینکه همه شهروندان با هزینه‌های مناسب به اطلاعات جهانی دسترسی داشته باشند.

3ـ اطمینان از امنیت و کیفیت شبکه

4ـ حمایت از حقوق مالکیت معنوی و…

در اوایل سال 1999 پروژه مذکور بازنگری شده و تحت عنوان (فناری اطلاعات برای قرن 21) به کنگره ارائه گردید. ساختار اجرائی این طرح و روش توزیع وظایف بین سازمانهای دولتی و غیر دولتی قابل تأمل است. در ابتدای طرح چنین آمده است:

«ملت آمریکا به سرمایه‌گذاری قابل توجهی در زمینه تحقیقات فناوری اطلاعات نیاز دارد تا آینده اقتصادی خود را تضمین نموده و مشکلات فرا روی دفاع، آموزش، محیط زیست، بهداشت و حمل و نقل را از میان بردارد.»

گزارش فناوری اطلاعات برای قرن 21 نهایتاً موفق می‌شود تا اعتبارات تحقیقاتی آمریکا را در زمینه فناوری اطلاعات با 28% افزایش در سال 2000، به رقم 000/000/462/1 دلار برساند. در برنامه جدید سال 2000 اولویتهای تحقیقاتی مصوب عبارتند از:

1ـ برنامه تحقیقات بلند مدت در صنایع IT به گونه‌ایکه منجر به پیشرفتهای بنیادی در زمینه نرم‌افزار و مخابرات گردد.

2ـ ایجاد زیربنای طراحی نرم‌افزارهای پیشرفته که ابداعات علمی و مهندسی را در جهت منافع ملی تسهیل نماید.

3ـ انجام تحقیقات در زمینه آثار اجتماعی و اقتصادی انقلاب اطلاعات و آموزش کارشناسان بیشتر فناوری اطلاعات برای دانشگاهها

به منظور اطمینان از دستیابی به اهداف فوق شش سازمان معتبر آمریکا که شدیداً متکی به مصنوعات و پیشرفتهای فناوری اطلاعات هستند، انتخاب شده و مأموریت هزینه بودجه تحقیقاتی جدید به آنها واگذار شده است این سازمانها عبارتند از:

1ـ وزارت دفاع

2ـ وزارت انرژی

3ـ‌ آژانس ملی هوافضا

4ـ سازمان ملی بهداشت

5ـ سازمان ملی هواشناسی

6ـ بنیاد ملی علوم

توزیع پروژه‌های طرح بین سازمانهای پیش گفته، بر اساس توانمندیها وتجارب علمی هر سازمان انجام شده تا اهداف تحقیقاتی به نحو احسن به نتیجه برسد. رهبری طرح به بنیاد ملی علوم واگذار شده و کمیته مشاوران ریاست جمهور در امور فن‌آوری اطلاعات، وظیفه بازنگری و نظارت عالیه برنامه را بعهده دارند.
جالب است بدانید که بودجه 366 میلیون دلاری چگونه بین 6 سازمان مجری طرح تقسیم شده است:

1-وزارت دفاع : 100 میلیون دلار

2-وزارت انرژی: 70 میلیون دلار

3-آژانس ملی هوا- فضا: 38 میلیون دلار

4-سازمان ملی بهداشت: 6 میلیون دلار

5-سازمان ملی هواشناسی: 6 میلیون دلار

6-بنیاد ملی علوم: 146 میلیون دلار

کل 6 سازمان فوق در مجموع باید 228 میلیون دلار برای تحقیقات بنیادی فناوری اطلاعات و 123 میلیون دلار برای طراحی نرم‌افزار‌های پیشرفته جهت تسهیل ابداعات علمی و مهندسی و 15 میلیون دلار برای تحقیق در زمینه آثار اجتماعی – اقتصادی انقلاب اطلاعاتی هزینه کنند.

برنامه‌ریزی فوق به گونه‌ای است که ضمن بهره‌گیری از ظرفیت تجربی ـ تحقیقاتی سازمانهای قید شده از فعالیتهای موازی در پیشبرد طرح، جلوگیری خواهند نمود.

طرح جامع و سیاستهای کلان فناوری اطلاعات در ژاپن

دولت ژاپن به عنوان رقیب سر سخت ایالات متحده برنامه فناوری اطلاعات خود را تحت عنوان اصلاحات در جهت ایجاد جامعه خلاق قرن 21 دنبال می‌کند. این برنامه که در سال 1994 میلادی تدوین شده است با چشم‌اندازی به وضعیت فناوری اطلاعات در ژاپن سال 2010، سیاست دولت را در این زمینه ترسیم کرده است. برنامه فوق در هفت فصل مستقل تهیه شده و در مقدمه به مشکلات ژاپن در آینده نزدیک، مانند رشد جمعیت سالمندان، تراکم جمعیت در شهرها، ساختار اقتصادی، نیازهای معنوی جامعه، تمایلات جامعه به سمت فضای آزادتر در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می‌پردازد.

در این برنامه بخشی از پروژه در ایجاد زیربنای مطلوب اطلاعاتی ـ مخابراتی دیده شده است. زیربنایی که در بر گیرنده ساختار شبکه‌ها، پایانه‌ها، کاربردهای نرم‌افزاری، منابع انسانی در بخش فناوری اطلاعات، سیستمهای اطلاعاتی ـ مخابراتی در بخش دولتی و خصوصی، ارزشهای اجتماعی و روش زندگی مرتبط با یک جامعه اطلاعاتی باشد. الگوی برنامه ملی فناوری اطلاعات در ژاپن، دارای چهار بخش متمایز است. این بخشها عبارتند از:
- تقویت زیربنای فرستنده‌ها و گیرنده‌ها

- تقویت تجهیزات پردازش، دریافت وارسال اطلاعات

- ارتقا کاربردهای IT و پایگاههای اطلاعاتی

- ارتقاء الگوهای زندگی و اشتغال بویژه سیستم ارزشهای اقتصادی ـ اجتماعی

فصل‌های سوم و چهارم این طرح زیربناهای چهارگانه فوق را تشریح می‌کند. دراین بخش، دولت مدعی است که تا سال 2010 میلادی همه شهروندان ژاپنی به یک شبکه کامپیوتری مجهز به فیبر نوری دسترسی خواهند داشت. طرح فوق فراتر رفته و به فلسفه وجودی این شبکه، لزوم ایجاد آن، نقش آن در توسعه ژاپن 2010، فضای ارتباطی کشور در این شاهراه جدید و نیز هزینه‌های اجرائی این پروژه می‌پردازد. شایان ذکر است که این برنامه، تأکید بسیاری بر ایجاد یک شبکه ملی یا ویژگی‌های نیاز محوری، توسعه‌ای، یکپارچگی، کاربری آسان، استاندارد، انطباق پذیری با شبکه‌های بین‌المللی و قابلیت ارتقاء سریع دارد. طرح ملی «اصلاحات در جهت ایجاد جامعه خلاق قرن بیست و یکم»، در فصل پنجم و ششم به کاربردها و دستاوردهای اقتصادی در اثر اجرای طرح می‌پردازد. در این دو فصل همچنین در خلال برشمردن زمینه‌های اقتصادی ایجاد شده جدید، به عواملی مانند سرعت، نوآوری در جهان، خلاقیت، استانداردسازی و همکاری بین‌المللی در توسعه کاربردهای پیش‌بینی شده، توجه فوق‌العاده‌ای شده است.

در اجرای برنامه، دولت ژاپن نقش خود را هدایت و پشتیبانی بخش خصوصی در بکارگیری هرچه بهتر کاربردهای پیش‌بینی شده طرح می‌داند. بدین منظور دولت وظیفه خود می‌داند تا ارتباط و تعامل لازم بین صنایع و اقشار مختلف جامعه را برقرار نماید. دولت همچنین، دستیابی به اهداف فوق را در گرو ایجاد رقابت بین سرمایه‌گذاران بخش خصوصی می‌بیند، روشی که در ایالات متحده نیز با موفقیت در دست اجرا است.

در بخش هفتم و پایانی طرح ملی ژاپن، به سیاستها و روشهای اجرایی لازم جهت دستیابی به طرح پانزده ساله فوق پرداخته می‌شود. این سیاستها طیف وسیعی از تمهیدات دولتی و قانونی را در بر می‌گیرد.

طرح جامع و سیاستهای کلان فناوری اطلاعات در اروپا

جامعه اروپا یک نگاه انتقادی به وضعیت کشورهای اروپایی در زمینه فناوری اطلاعات و سهم آنها از بازار نوآوری و تجارت این صنعت، برنامه جامع خود را تحت عنوان «توسعه، رقابت، اشتغال: چالشهای فراوری قرن بیست و یکم» به اجرا درآورده است. این برنامه در سال 1994 در پارلمان اروپا به تصویب رسید. جامعه اقتصادی اروپا معتقد است که کشورهای اروپایی در فناوریهای پیشرفته فناوری اطلاعات به مراتب عقب‌تر از ایالات متحده و ژاپن هستند. در بخش صنایع IT، اروپا در زمینه‌های سخت‌افزار و نرم‌افزار ضعیف بوده و در ارائه خدمات کامپیوتری، بازار راکدی داشته است. علیرغم رشد قابل توجه صنایع اروپایی در زمینه تولید و صادرات محصولات وخدمات فناوری اطلاعات ،‌قابلیت رقابتی اروپا بسیار ضعیف شده است بطوریکه کسری‌تر از پرداخت تجاری این کشورها به یک سوم رسیده است.

نگاه اقتصادی دیگر برنامه IT در اروپا، متوجه حجم تحقیقات جامعه در زمینه این فناوری جدید است، بعنوان نمونه، بودجه تحقیقاتی اروپا 2% اعتبارات ناخالص ملی بوده است که در مقایسه با 6/2% در ایالات متحده و 8/2% در ژاپن قابل توجیه نیست. درصد منابع انسانی در بخش تحقیقات مشکل دیگری است که در گزارش جامعه اروپا مشاهده می‌گردد. بطوریکه جامعه در ازای هر 000/10 نفر نیروی کار، تنها 35 محقق دارد که در مقایسه با آمریکا و ژاپن (70 نفر) از 50% منابع تحقیقاتی کمتری برخوردار است.

از منظره تهیه‌کنندگان طرح IT، مشکل بعدی اروپا، اولویتهای تحقیقاتی تعیین شده این قاره است. برای نمونه در سال 1993، 21/63% از اختراعات ثبت شده اروپا، در زمینه صنعت حمل و نقل بوده است در صورتیکه در همین سال تنها 26% ابداعات ثبت شده در زمینه فناوری اطلاعات گزارش شده است.

طرح جامع جامعه اروپا پس از پرداختن به نقاط ضعف کشورهای جامعه در زمینه فناوری اطلاعات،‌ به تشریح این برنامه می‌پردازد.

نگرانی کمیسیون تهیه‌کننده طرح جامع فناوری اطلاعات در اروپا، به وضوح در طرح مشخص شده است که بدلیل اختصار، تنها به گوشه‌هایی از این نگرانی اشاره می‌گردد:

«مسابقه آغاز شده است و در سطح جهانی رقیب داریم. رقبای مشخص ما آمریکا و ژاپن هستند. کشورهایی که سریعتر خود را با موج جدید فناوری اطلاعات تطبیق دهند، صاحبان و مولفین استانداردهای جهانی خواهند بود، در غیر این صورت باید مقلد باشند. اولویتهای برنامه جامع اروپا عبارتند از: اشتغال ابعاد اجتماعی ـ فرهنگی و حل موانع زبانشناسی بین کشورهای اروپایی. حضور فعال بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری و هدایت سرمایه‌گذاری توسط دولتها باید به گونه‌ای باشد که پروژه‌ها به کاربردهای موردنظر و پیش‌بینی شده منجر شوند.

اهم سرفصلهای طرح فناوری اطلاعات در جامعه اروپا عبارتست از:

- ایجاد آزادی بیشتر در محیط رقابتی مخابرات

- استاندارد سازی

- تعدیل تعرفه‌های بازرگانی و مال در سطح بین‌المللی

- ایجاد یکنواختی بین‌المللی در زمینه‌های خاص مانند حقوق مالکیت معنوی

- حمایت از حقوق مالکیت معنوی

- تهیه خدمات لازم به منظور طبقه‌بندی مورد نیاز کاربران

- مراقبت الکترونیکی، مراقبت قانونی و امنیت

- کثرت ‌گرائی و مالکیت رسانه‌ای

- رقابت

- تولید نرم‌افزارهای صوتی ـ تصویری و اثر فرهنگی و جامعه‌شناختی آن.

طرح جامع و سیاستهای کلان فناوری اطلاعات در کانادا

وزارت صنایع کانادا در آوریل 1994 طی یک مقاله جنجالی، پانزده سوال کلیدی را فراروی مدیران و سیاستگذاران قرار داده و تقاضای ارائه پاسخ به سوالات مطروحه داشت.

این مقاله «شاهراه اطلاعاتی کانادا» نام داشت و در نهایت جریانی بوجود آورد تا «شورای شاهراه اطلاعاتی کانادا» (شاک) شکل بگیرد. شورای فوق عملاً متشکل از سرمایه‌گذاران و متخصصین بخش خصوصی بود ولی وظیفه مشاورت دولت کانادا را بعهده داشت. شورای شاک به سرعت کمیته‌های تخصصی لازم را سازماندهی کرده و برنامه‌ریزی برای دستیابی به طرح جامع فناوری اطلاعات در کانادا در دستور کار آن قرار گرفت. از طرفی دولت تأکید داشت که شورا باید در برنامه‌ریزی خود توجه لازم به ابعاد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شاهراه اطلاعاتی جدید را داشته باشد. به همین منظور دولت کانادا تأکید داشت تا طرح در دست تهیه سه رویکرد اساسی را دنبال کند:

- ایجاد اشتغال از طریق نوآوری و سرمایه‌گذاری

- تقویت اقتدار ملیت کانادایی و هویت فرهنگی

- اطمینان از دسترسی بین‌المللی شهروندان به اطلاعات با هزینه مناسب

شورای شاک بررسیهای لازم را بعمل آورده و طرحی تحت عنوان «شاهراه اطلاعاتی کانادا» به دولت ارائه داد. از نکات قابل توجه در مقدمه این طرح، یکی شعار اصلی تهیه‌کنندگان طرح تحت عنوان کانادا باید در تدارک و بهره‌برداری از شاهراه اطلاعاتی جهان پیشرو باشد، و دیگری اخطار به دولت کاناداست که اگر زمان را از دست بدهیم ودر توسعه زیرساختها به رقبا نرسیم، موقعیتهای طلائی در زمینه‌های مختلف صنایع IT که منجر به رشد اقتصادی و ایجاد مشاغل جدید خواهد شد توسط دیگران تصرف می‌گردد.

طرح جامع شاک از بسیاری جهات بویژه ساختار اجرائی، نظارتی و ارتباط آن با دولت، مشابه طرح جامع اطلاعاتی آمریکا است. آنچه برنامه شاک را از دیگر رقبا متمایز می‌سازد. تأکید قابل توجه کانادا بر مراقبت فرهنگی و پیشگیری از آسیب‌پذیری فرهنگی است. برنامه شاک در نهایت به پانزده سر فصل اصلی بعنوان سیاستهای شاهراه اطلاعاتی کانادا اشاره می‌کند. این سرفصلها عبارتند از:

1ـ زمانبندی و هزینه زیرساختها

2ـ ایجاد تعادل مناسب بین رقابت جویی و قانون

3ـ نظارت بر مالکیت شهروندان کانادایی و بررسی ملزومات این نظارت

4ـ استاندارد سازی

5ـ ایجاد هماهنگی بین سازمانهای دولتی در هدایت سرمایه‌گذاریها

شورای ساک تأکید بسیار بر حضور فعال سرمایه‌گذاران بخش خصوصی دارد، مگر در مواردی که جاذبه لازم وجود نداشته و دولت مجبور به دخالت مستقیم شود.

6ـ حمایت از حقوق مالکیت معنوی

7ـ تدابیر لازم جهت مراقبت از محتوای فرهنگی و فرهنگ کانادا

8ـ اعمال کنترل بر روی جابجایی اطلاعات

9ـ ارتقای کیفیت خدمات اطلاعاتی دولت با بهره‌گیری از شاهراه اطلاعاتی جدید

10ـ حمایت از طبقه‌بندی اطلاعات دولتی با بهره‌گیری از شاهراه اطلاعاتی جدید

11ـ ایجاد اطمینان از اینکه صنایع IT از موقعیتهای تحقیقاتی و توسعه تکنولوژی بهره‌برداری لازم را می‌‌نمایند.

12ـ ارتقای رشد و رقابت جویی در همه عرصه‌‌های تجاری کانادا

13ـ اطمینان از دسترسی جهانی به خدمات با هزینه مناسب

14ـ تشویق مصرف‌کنندگان به آگاهی قبل از انتخاب

15ـ شناسایی موقعیتهایی که موجب رشد عملکرد دولت شود.

طرح شاهراه اطلاعاتی کانادا از بسیاری جهات شبیه به برنامه‌های ملی ایالات متحده است. از نگاه صاحبنظران،‌ این پیروی بیانگر بلند پروازی دولت کانادا جهت نیل به پیشگامی جهانی است.

وضعیت فناوری اطلاعات در کشور سنگاپور

از زمان استقلال کامل سنگاپور در سال 1965 زمان زیادی نمی‌گذرد، اما در این زمان کوتاه، این کشور توانسته است گامهای بلندی برای رشد و توسعه بردارد بطوریکه امروزه خود را در ردیف کشورهای توسعه یافته قرار داده است. به نظر می‌رسد سنگاپور الگوی خوبی برای طی اکران پله‌های ترقی فراروی کشورها قرار می‌دهد به همین لحاظ کمی مفصل‌تر به شرح وضعیت فناوری اطلاعات سنگاپور می‌پردازیم. موقعیت راهبردی سنگاپور و دارا بودن زیر ساختهای مناسب، این کشور را تبدیل به یک فرودگاه و بندر بین‌المللی و همچنین مرکز تبادل اطلاعات کرده است و این مهم حاصل برنامه‌ریزی دقیق و کار سخت بوده است. فناوری اطلاعات نزد دولتمردان سنگاپور از اهمیت و اعتبار بسیار بالایی برخوردار است، به گونه‌ای که محور توسعه این کشور قرار گرفته است.

برنامه خدمات کامپیوتری شهری CSCP با صرف هزینه سالانه 2 میلیارد دلار کار کامپیوتری کردن بخش دولتی را به پایان برده و آن را به شبکه سراسری کشور متصل کرده است. سنگاپور در امر مخابرات جزو پیشروان جهان است و بخاطر ساختار قابل اعتماد و متنوع خود به خوبی شناخته شده است و از امکانات زیر برخوردار است:

- شبکه کاملاً رقومی

- اولین شبکه صد در صد ISDN (شبکه دیجیتال همزمان یکپارچه) قابل دسترسی جهان

- اتصال کابل فیبر نوری به منازل تا سال 2005

- دسترسی عمومی به اینترنت

- یکی از کم هزینه‌ترین شبکه‌های مخابرات جهان برای مصرف‌کنندگان

در حال حاضر متولی اصلی فناوری اطلاعات در سنگاپور هیات ملی کامپیوتر (NCB) است که البته ارتباط بسیار تنگاتنگی با هیات ارتباطات (مخابرات) سنگاپور (TAS) ‌ دارد. به علت همگرایی و نزدیکی بسیار زیاد امور تجاری، مخابراتی و فناوری اطلاعات، دولتمردان سنگاپور به منظور تقویت، توسعه و قانون‌مندی این سه عنصر با ادغام آنها در پایان سال 1999، هیات جدیدی تحت نظارت وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات سنگاپور بوجود آورند. هیات جدید مسئول رشد و توسعه فناوری اطلاعات و صنایع مخابراتی در سنگاپور گردید. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بر توسعه و رشد مبادله اطلاعات و پست و هچنین تثبیت جایگاه سنگاپور به عنوان مرکز بزرگ ارتباطات هوایی، دریایی و زمینی نظارت می‌کمند. سیاستهای این وزارتخانه توسعه سازمانهای مستقل و 5 هیات وابسته به دولت است، که عبارتند از: هواپیمایی کشور سنگاپور، اداره حمل و نقل زمینی، اداره بنادر سنگاپور، هیأت ملی کامپیوتر و اداره مخابرات سنگاپور.

هیات ملی کامپیوتر (NCB) یکی از ارکان توسعه اقتصادی ـ اجتماعی سنگاپور است و مسئولیت راهبرد و توسعه فناوری اطلاعات را دراین کشور به همراه دارد. این هیات در سال 1981 به منظور استیلای سنگاپور بر عصر اطلاعات با بهره‌برداری گسترده از فناوری اطلاعات و همچنین کسب توان رقابت اقتصادی و ارتقای سطح زندگی تشکیل شد. در حقیقت هدف اصلی هیات ملی کامپیوتر پیشبرد کشور به جایی است که یکه تاز میدان رقابت در عصر اطلاعات باشد.

وظایف NCB عبارتند از:

- توسعه زیرساختار اطلاعات ملی و اجرای کاربردهای پروژه 2000 فناوری اطلاعات

- کمک به خدمات شهری سنگاپور در بهره‌برداری از فناوری اطلاعات

- تشویق سرمایه‌گذاریهای محلی در بهره‌برداری از فناوری اطلاعات

- تبدیل سنگاپور به پایگاهی برای فعالیت شرکت‌های فناویر اطلاعات

- کمک به شرکت‌های فناوری اطلاعات در محلی و جهانی کردن فعالیتهای خود

- هماهنگ کردن طرح‌های ملی در جهت آموزش نیروی انسانی فناوری اطلاعات

- تقویت درک عمومی مردم سنگاپور از فناوری اطلاعات

- هدایت و شتاب دادن به تحقیق و توسعه در زمینه‌های پیشرفته فناوری اطلاعات

NCB در راستای جذب و تشویق سرمایه‌‌‌گذاران و کمک به شرکتهای محلی در جهت استفاده بهینه از امکانات بازار بین‌المللی فناوری اطلاعات برنامه‌هایی دارد که عبارتند از:

- توسعه نوآوریها و فعالیتها

- برنامه ارتقای توان صنعت داخلی

- فعالیت در زمینه فناوریهای جدید

- برنامه کامپیوتری کردن شرکت‌های محلی

- برنامه بهبود کیفیت نرم‌افزار

- برنامه بهره‌برداری از منابع حساس فناوری اطلاعات

- نیروی کار

هیات ملی کامپیوتر در سالهای آینده بیشترین توجه خود را به موارد زیر معطوف می‌کند:

الف) بهره‌برداری از فناوری اطلاعات در دولت

ب) تجهیز پروژه نمادین 2000 فناوری اطلاعات

NCB در جهت زمینه‌سازی کاربردهای راهبردی در بخش‌های بزرگی مانند: آموزش، بهداشت، توریسم و تولید با فناوری اطلاعات و کاربران در ارتباط خواهد بود. این کاربردها نحوه تجارت و فعالیت را تغییر اساسی داده و باعث افزایش بهره‌وری خواهد شد.

پ) ارتقای فرهنگ فناوری اطلاعات

برای موفقیت در پروژه 2000 فناوری اطلاعات باید آنرا به بطن جامعه کشاند تا افرادی عامی را نیز در بر گیرد.

ت) پرورش صنعت جدید فناوری اطلاعات

NCB صنعت بزرگ فناوری اطلاعات را تغییر خواهد داد. صنعتی که امروزه طیف وسیعی از چند رسانه‌‌ای‌ها، ارائه‌دهندگان سخت‌افزار، نرم‌افزار و امور شبکه‌ای را در بر می‌گیرد.

ث) نظارت بر توسعه نیروی انسانی

نظر به اینکه فناوری اطلاعات به سرعت در حال پیشرفت و تغییر است. متخصصان این فناوری باید همواره دانش خود را به روز نگه دارند تا از غافله علوم و فنون عقب نمانند.

ج) ایجاد زیر ساخت اطلاعاتی

NCB در پی آخرین پیشرفتها در زمینه فناوریهای زیرساختی در جهان خواهد بود و با موسسات تراز اول پخش و مخابرات سنگاپور کار خواهد کرد.

سنگاپور برای گسترش و کاربرد فناوری اطلاعات در کشور، دو طرح عظیم فناوری اطلاعات 2000 و طرح (سنگاپور یک) را در حال اجرا دارد. این طرح‌ها در راستای برنامه‌های پنج ساله این کشور در زمینه فناوری اطلاعات است.

فناوری اطلاعات 2000

طرح عظیم فناوری اطلاعات به رهبری NCB، پس از مطالعات بسیار و با مشارکت 200 مدیر ارشد از 11 بخش اقتصادی سنگاپور تعریف شد. این طرح یک برنامه مهمی است که از سال 1992 آغاز شده است و مسئولیت هدایت روند توسعه سنگاپور و ورود به قرن 21 را داراست. این طرح قصد دارد سنگاپور را به یک جزیره هوشمند تبدیل کند، به شکلی که فناوری اطلاعات در تمام جنبه‌های اجتماعی، کاری، تفریحی و حتی در منزل داشته باشد.

اهداف فناوری اطلاعات 2000 عبارتند از:

- توسعه سنگاپور به یک شبکه جهانی

- کمک به رشد اقتصادی

- افزایش توان بالقوه افراد

- ایجاد ارتباط‌های محلی و جهانی

- ارتقای سطح زندگی

مردم سنگاپور می‌توانند برای ارتقای سطح زندگی و تسهیل امور و همچنین تنوع اختیارات شخصی، اجتماعی و تفریحی خود، از منابع وسیع اطلاعات الکترونیکی استفاده کنند. بدین طریق انواع مختلف رسانه‌ها از قبیل متن، صوت، تصویر، ویدئو، سند و از طریق زیرساختار مخابراتی پر ظرفیت و سرعت بالای ملی بوسیله کابلهای فیبر نوری که به تمامی منازل و دفاتر متصل است قابل انتقال و اشتراک هستند.

سنگاپور یک

سنگاپور یک اولین شبکه باند عریض ملی جهان است که سطح جدیدی از خدمات و کاربردهای چند رسانه‌ تعاملی را برای عموم ارائه می‌دهد. سرعت و ظرفیت بالای آن هر کاربری را قادر می‌سازد تا در خانه، مدرسه و محل کار از تجربیات نو و امکانات محاوره‌ای هیجان‌انگیزی برخوردار شود. این امکانات به شکل بسیار سریعتر و قابل اعتماد‌تری بوسیله سنگاپور یک و از طریق اینترنت و دیگر رسانه‌ها در دسترس دیگر کاربران قرار خواهد گرفت. کاربران با بهره‌گیری از خدمات سنگاپور یک به سرگرمی‌ها، اخبار مورد تقاضا، آموزش از راه دور، خرید روی خط و خدمات تجارت الکترونیکی، ویدئو کنفرانس، خدمات دولتی و همچنین اینترنت سریع دسترسی خواهند داشت.

سنگاپور یک دارای دو سطح جدید ولی یکپارچه است:

الف) زیرساختارها

هسته مرکزی آن یک شبکه فیبر نوری تسریع بر پایه فناوری ATM است. مسئولیت ساخت و بکارگیری شبکه بر عهده کنسرسیوم 1.net است. هسته اصلی شبکه، شبکه‌های پیشرفته محلی را که دارای فناوری HFC هستند به همدیگر و به کامپیوترهای شخصی و کیوسکهای عمومی اتصال خواهد داد.

ب) کاربردها و خدمات

از زیر ساختها برای ارائه خدمات و کاربردها استفاده خواهد شد. قابلیتهای باند عریض شبکه، استفاده از توان چند رسانه‌ای (تصویر، صوت، گرافیک سه بعدی) را ممکن می‌سازد.

کاربردها و خدمات (سنگاپور یک) عبارتند از:

1ـ انواع بازیها

2ـ پیش پرده فیلمها و تهیه بلیط، موسیقی، تورهای مجازی، اطلاعات مسافرت،‌ راهنمای خیابانها

3ـ اطلاعات (اخبار مورد تقاضا)، خدمات مالی، راهنمایی، مجله‌ها، سیستمهای اطلاعات جغرافیایی، خدمات کتابخانه‌ای

4ـ تجارت الکترونیکی و خرید روی خط با حفظ اسرار پرداختها و معاملات

5ـ تعلیم و تربیت شامل: آموزش از راه دور و دانشکده مجازی

6ـ خدمات بهداشتی شامل: اطلاعات بهداشتی، بیمارستان مجازی، پرونده الکترونیک بیماران

7ـ خدمات دولتی شامل: اطلاعات، معاملات، ویدئو کنفرانس

ج ) تعهدات دولت در قبال طرح سنگاپور یک عبارتند از:

1ـ برنامه‌های تشویقی مالی و مالیاتی برای شرکای تجاری (سنگاپور یک)

2ـ پشتیبانی فنی از شرکا

3ـ افزایش شمار کاربران و تقاضا از طریق تعلیم و تربیت و آموزش همگانی و عمومی

4ـ ارائه محیطی پویا و شفاف و تعهد طولانی مدت دولت برای پایداری شرایط مالیاتی

5ـ تعهد از بالا به پایین دولت در تمام سطوح و مشارکت و همکاری میان آژانسهای دولتی

(علی احمدی/ 1382 / ص166 تا 179)

آری همانطور که دروگ (1997) اشاره می‌کند، گرچه از عمر به کارگیری سیستم‌ها و فناوری اطلاعات در سنگاپور چندان نمی‌گذرد، این کشور با اتکا به یک برنامة جامع به سرعت به شبه جزیره‌ای هوشمند تبدیل می‌شود و از این رهگذر سطح بالایی از کارایی، اثربخشی و کسب مزیت رقابتی را تجربه می‌کند. (رهنورد/1381/ص 2)

سیاست‌های استراتژیک و برنامه‌های عملیاتی فناوری اطلاعات عنوان مکتوبی است که توسط دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک کشور منتشر شده و قرار است به شورای فرابخشی توسعه علوم و فناوری عرضه و پس از تصویب آن شورا به ستاد اجرایی ارسال شود. این مکتوب در چهارچوب دو رهنمود توسط انجمن انفورماتیک ایران تدوین شده است که این دو رهنمود عبارتند از:

استفاده همگانی از فناوری اطلاعات به منظور افزایش حفظ منابع ملی و عرضه مواریث فرهنگی، ملی و اسلامی از طریق افزایش تسهیلات، بهبود خدمات، فراهم کردن امکانات، آموزش عمومی، استانداردها، مقررات، توسعه شبکه‌های اطلاعاتی و فرهنگ تبادل اطلاعات تسهیل می‌گردد.

فناوری اطلاعات در سازمان‌های دولتی و غیر دولتی به‌منظور استقرار نظام ملی اطلاع‌رسانی و ایجاد و افزایش ظرفیت‌های علمی و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور از طریق پایه‌گذاری تحقیقات بنیادی و کاربردی در این زمینه و تقویت صنعت نرم‌افزار و سخت‌افزار برای حضور موثر و همه‌جانبه در صحنه‌های جهانی ضروری است.
5- سیاستگذاریهای ایران نسبت به اینترنت

در بررسی پیشینیه وجود برنامه‌های مستقلی برای بخش انفورماتیک در برنامه‌های عمرانی کشور، باید به اولین برنامه انفورماتیک در برنامه پنجم عمرانی کشور با اعتباری حدود 471 میلیون ریال که در سال 1351 توسط سازمان برنامه و بودجه تدوین و به مورد اجرا گذاشته شد، اشاره کرد. بدین ترتیب نخستین برنامه انفورماتیک به 10 سال پس از آغاز به‌کار‌گیری کامپیوتر در ایران باز می‌گردد. از دوران پیش از انقلاب، علاوه براین برنامه، برنامه دیگری نیز برای بخش انفورماتیک در قالب برنامه ششم عمرانی کشور برای سال‌های 1361-1357 پیش‌بینی شده بود که با وقوع انقلاب اسلامی فرصت اجرانیافت.

در سال‌های پس از انقلاب در برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران انفورماتیک جایگاه معینی نداشت و در لایحه برنامه دوم نیز برای انفورماتیک، اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی مختصری تدوین و لحاظ گردید.

خوشبختانه در تنظیم برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور که سال‌های 1379 الی 1383 را در بر خواهد گرفت، بخش مستقل و جداگانه‌ای برای سیاست‌های انفورماتیکی کشور در نظر گرفته شده است.

مطاله اجمالی پیشینه فعالیت‌های انفورماتیکی کشور طی 37 سال گذشته، وضعیت فعلی را دارای دشواری‌های مزمن به‌عنوان میراثی از گذشته از یک سو و نقاط روشن و امیدوار‌کننده از سوی دیگر نشان می‌دهد که بی‌مناسبت نیست تا نگاهی گذرا بر آن‌ها بیافکنیم.

الف-قوت‌ها و فرصت‌ها:

در جامعه جوان ایران بخش انفورماتیک از سرمایه‌های انسانی توانمندی بهره می‌گیرد که هم‌اکنون تعداد قابل توجهی از آنان در داخل و خارج کشور با کیفیت بسیار بالا، مشغول فعالیت هستند. بهره‌گیری هوشیارانه و هدفمند از این توانمندی‌ها می‌تواند آینده روشنی را برای این بخش نوید دهد. ارتقای کیفیت علمی دانشجویان ورودی رشته کامپیوتر، توفیق چشم‌گیر جوانان ایران در المپیادهای کامپیوتر، سطح رو به گسترش کیفیت فعالیت‌های کامپیوتری در حوزه‌های ارتباطات بین شبکه‌ای، شکل‌گیری شرکت‌های کوچک و توانمند در حزه‌های جدید فناوری اطلاعات، ملاحظاتی است که نباید نادیده گرفته شود.

ب-ضعف‌ها و تهدیدات:

از سوی دیگر به دشواری‌هایی باید اشاره نمود که برخی کهنه و بعضی تازه‌اند. توان جذب ناچیز فناوری اطلاعات در ساختارهای سازمانی، معضلی جدی است که باید بر آن چاره‌ای اندیشیده شود و فن ابزارها، سازمان ابزارها و زنده ابزارها برای ارتقای این توان باید رشد کمی و کیفی یابند. در این‌جا به نکته مهمی که باید اشاره شود این است که باید عدم استقلال بخش فعالیت‌های انفورماتیکی کشور نباید چندان مهم و کلیدی انگاشته شود. واقعیت این است که با ابعاد اقتصادی و انسانی موجود، هنوز استعداد بخشی شدن برای این فعالیت‌ها وجود ندارد و هر تلاشی برای بخشیدن هویت غیر واقعی به آن می‌تواند موجب دشواری‌های جدیدی شود. ضمن اینکه تمرکز بر ارزش‌های روزافزون هویت فرابخشی و میان بخشی این فعالیت‌ها می‌تواند شرایط مناسب‌تری برای تحقق هویت بخشی آن در آینده فراهم آورد. همچنین با تأکید بر قابلیت‌های این فناوری در کارآفرینی می‌توان با توجه به معضلات کنونی کشور، حصول این هویت بخشی را تسهیل نمود.

از دیگر معضلات اساسی فناوری اطلاعات درایران می‌توان از ماهیت کاملاً دولتی آن، غلبه فعالیت‌های غیر‌قانونی بر فعالیت‌های قانونی، مهاجرت‌ روزافزون نیروی انسانی متخصص به خارج از کشور، نامناسب بودن جایگاه مراکز کامپیوتری در سازمان‌ها و مؤسسات و بالاخره شکل‌گیری نظام آموزشی دانشگاهی بر‌اساس الگوهای آئین نامه‌ای طرح درس‌ها- که کیفیت آموزش رابه حداقل کاهش داده‌است- نام برد. در این میان نکته قابل تأمل این است که عموماً در برنامه‌های انفورماتیک قبلی نیز مشکلات و دشواری‌ها به طور نسبتاً دقیق ذکر گردیده‌اند ولی متأسفانه عمل مجریان در جهت عکس راه‌کارهای پیشنهادی بوده و عملاً به هرج و مرج‌ها و دشواری‌ها دامن زده است.

به‌عنوان نیاز اساسی در برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور لازم است به برپایی شالوده اطلاعاتی روزآمد و توزیع‌شده برای فعالیت‌های بخش انفورماتیک اقدام گردد و با تدوین شاخص‌های انفورماتیکی، ارزیابی کمی و عینی فعالیت‌های مذکور عملی شود. این اقدام فعالیتی است که تأخیر در آن به معنی عدم امکان کنترل فعالیت‌های بخشی و استمرار شرایط موجود خواهد بود.

بدین ترتیب سیاست‌های استراتژیک فناوری اطلاعات در برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور عبارتند از:

1- تعیین جایگاه مناسب و تشکیل نهاد متولی هدایت فناوری اطلاعات در کشور

-بازنگری و اصلاح ساختار نهاد متولی هدایت فعالیت‌های مربوط به فناوری اطلاعات در کشور با رعایت حذف و ادغام تشکیلات موازی و افزایش بهره‌وری از طریق ایجاد هماهنگی

- حمایت جدی از روش اجرای سه عاملی – کارفرما، ناظر و پیمانکار – برای انجام پروژه‌های کلان انفورماتیکی و برنامه‌ریزی و نظارت مبتنی بر شاخص‌های فناوری اطلاعات در ابعاد ملی، بخشی و سازمانی

- حضور مؤثر و فعال در مجامع بین‌المللی برای آشنایی با دستاوردهای فناوری اطلاعات، انعکاس نظرات کشور و حفظ منافع ملی

2- جهت‌گیری به سمت عدم تمرکز و غیر دولتی شدن فعالیت‌های اجرایی فناوری اطلاعات

- کاهش غلبه تصدی بخش دولتی بر فعالیت‌های اجرایی انفورماتیک کشور

- فراهم‌سازی زمینه‌های برپایی نظام فنی – اجرایی انفورماتیک کشور

- حمایت مؤثر از انجمن‌های ملی و صنفی مرتبط با فناوری اطلاعات و استفاده ازتوان تخصصی و ظرفیت‌های بالقوه و امکانات آنها

3-حمایت از گسترش خدمات اطلاعاتی و تسهیل دسترسی عموم به اطلاعات مجاز

- تأمین خدمات اطلاعاتی مورد نیاز سطوح مختلف مدیریت بویژه مدیریت کلان کشور، به منظور پشتیبانی ازسیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های ذیربط

- تسهیل فرآیند و حمایت از ایجاد وگسترش فعالیت‌های تولید نرم‌افزار، اطلاعات جدید یا ارائه خدمات اطلاعاتی و کاربردی مبتنی بر ارزش افزوده

- فراهم سازی زمینه‌های شکل‌گیری جریان مطلوب اطلاعات و تأمین حقوق اطلاعاتی برای آحاد جامعه

4- پیگیری تحقق عاجل بستر کارآمد، امن و ارزان انتقال داده‌ها در سطح کشور با اتصال به شبکه‌های جهانی

- برپایی بستر اطلاعاتی چند رسانه‌ای برای فراهم کردن زمینه تولید، تبادل و انتقال انواع اطلاعات متنی، گرافیکی، صوتی و تصویری، در محدوده فعالیت‌های بخشی، منطقه‌ای و ملی

- ترویج فناوری ارتباطات بین شبکه‌ای به منظور شکل‌گیری شبکه‌های اطلاع رسانی و دسترسی به اطلاعات در سطوح درون سازمانی، برون سازمانی و فراسازمانی و فراهم شدن زمینه حداکثر استفاده مشترک از منابع اطلاعاتی، فنی و انسانی

- تدوین مقررات واعمال برنامه‌های حمایتی، هدایتی و تشویقی و فراهم کردن بسترهای لازم برای حضور در شبکه‌های جهانی به منظور ترسیم چهره واقعی کشور و انقلاب و نیز معرفی، خرید و فروش کالا و خدمات مختلف قابل عرضه و تهیه

5- توجه مستمر به حفظ و ارتقای کیفی منابع انسانی موجود و کارآفرینی

- فراهم کردن زمینه جذب، حفظ و ارتقای کیفی منابع انسانی از طریق گسترش کمی آموزش‌ها از جمله در حوزه‌های سواد‌آموزی و بازآموزی در سطوح پیش‌دانشگاهی ودانشگاهی برای مدیران، کارشناسان، کاربران و عموم

- تدوین سیاست‌های آموزشی پویا در جهت ارتقای کیفی آموزش‌ها به منظور تناسب سطح اشتغال و آموزش و کاهش هزینه‌های پروژه فناوری اطلاعات از طریق تعدیل هزینه منابع انسانی به کمک رشد کمی سطوح کاردانی

- فرهنگ سازی وفراهم کردن شرایط گسترش حوزه‌های بکارگیری کامپیوتر بویژه ارائه خدمات کار از راه دور در سطوح ملی و جهانی با هدف ایجاد اشتغال و کارآفرینی و درج پیش نیاز سواد کامپیوتری در شرایط تصدی مشاغل

6-تسریع در فراهم کردن زمینه بهره‌گیری مطلوب و مؤثر از فناوری اطلاعات و بهبود ارائه خدمات به مردم

- تلاش به منظور بازنگری و ارتقای روش‌های انجام کار و گذر از مرحله خودکار سازی روش‌های موجود و قدیمی انجام کار، به مرحله انجام کار مبتنی بر استفاده حداکثر از قابلیت‌ها و انعطاف‌پذیری فناوری اطلاعات

- اولویت بخشی به خودکارسازی عملیات مرتبط با وظایف و مأموریت‌های اصلی دستگاه‌های اجرایی از طریق سیستم‌های کاربردی یکپارچه، توزیعی و مبتنی بر مدیریت گردش کار و سوق دادن دستگاه‌ها به سمت فراهم کردن زمینه عدم نیاز به مراجعه حضوری ارباب رجوع و همچنین ارائه خدمات خودکار به مشتریان

- تأکید بر شکل‌گیری و گسترش تبادل الکترونیکی داده‌ها و تجارت الکترونیکی و فراهم کردن زمینه‌های لازم برای کاهش تدریجی استفاده از کاغذ تا حد ممکن و پذیرش و استنادپذیری اسناد و محیط‌های ثبت و نگهداری الکترونیکی اطلاعات در مراجع ذیربط و انجام کار از راه دور

- پیگیری و تعیین تکلیف، تکمیل و راه‌اندازی و حصول به نتیجه پروژه‌های انفورماتیکی ناتمام از قبیل: یکپارچه سازی و خودکارسازی نظام بانکی، پایگاه اطلاعات جمعیتی کشور ، نظام جامع مالیاتی ، سامانه ملی اطلاعات جغرافیایی( GIS ) ، سامانه ثبت زمین( کاداستر )

7- فراهم کردن زمینه ارتقای کیفیت خدمات و محصولات فناوری اطلاعات

- جهت‌گیری به سوی حداکثر بهره‌برداری ازاستانداردهای سازگار و معتبر جهانی در زمینه فناوری اطلاعات و تشکیلات سازمانی مناسب، بومی کردن آنها و تدوین حداقل استانداردهای پایه‌ای داخلی لازم، به ویژه برای فارسی‌سازی محیط‌های مختلف شامل خدمات و کاربردهای مبتنی بر فناوری اینترنت و ترویج به‌کارگیری و رعایت این استانداردها

- استفاده از متدولوژی‌های شناخته شده و مناسب و ترویج و به‌کار‌گیری رویه‌های مهندسی مرتبط با فناوری اطلاعات در وجوه مختلف مدیریت تولید، فرآیند تولید، مشخصات محصول، فرآیند پشتیبانی و آموزش در پروژه‌های فناوری اطلاعات با هدف ایجاد پیشنیازهای لازم جهت شکل‌گیری صنعت انفورماتیک کشور

- جهت‌گیری به سمت ایجاد شرایط بازار رقابتی در زمینه فناوری اطلاعات و یکسان‌سازی شیوه برخورد و نگرش کارفرمایان دولتی در واگذاری کار به شرکت‌های بخش خصوصی

8- تدوین برنامه‌های حمایتی از افزایش عرضه، تولید و صادرات و کاهش قیمت محصولات فناوری اطلاعات

- برنامه‌ریزی برای دست‌یابی به صادرات محصولات و خدمات نرم‌افزاری از طریق فراهم‌سازی پیش نیازهای اولیه و مشارکت فعال نهادهای دولتی ذیربط در امر بسترسازی و حمایت‌های مشخص از تولیدکنندگان نرم‌افزار و تشکل‌های صنفی و حرفه‌ای فعال در زمینه صدور نرم‌افزار

- حمایت از تولید محصولات سخت‌افزاری دارای چرخه تغییرات فناوری بلند‌مدت‌تر، از طریق اعمال سیاست‌های مدون و یکپارچه متناسب با نیاز، ظرفیت تولید و قیمت تمام‌شده اقتصادی

- رفع موانع غیر تعرفه‌ای و تبدیل آن‌ها به عوامل تعرفه‌ای و اعمال ضرائب کاهشی و یا افزایشی ممناسب در حقوق و عوارض گمرکی مربوط به محصولات فناوری اطلاعات برحسب مورد و متناسب با نیاز کشور به منظور از بین بردن زمینه و غیر اقتصادی کردن واردات غیرمجاز، جلوگیری موثر از فعالیت‌های غیرقانونی و فراهم کردن زمینه کاهش قیمت و سازمان‌دهی بازار

9-حمایت از تحقیقات در زمینه فناوری اطلاعات و فراهم ساختن امکان دستیابی به آخرین دستاوردهای علمی و فنی

- فراهم نمودن زمینه، ایجاد تسهیلات و پشتیبانی از نوآوری تحقیقات بنیادی و کاربردی مرتبط با فناوری اطلاعات با تأکید بر اولویت‌ها و نیازهای کشور در جهت بهره‌گیری بیشینه از امکانات موجود

- ترویج فرهنگ مبادله دوسویه اطلاعات به‌ویژه از طریق شبکه جهانی اینترنت برای مقاصد آموزشی، تحقیقاتی، صنعتی، خدماتی و بازرگانی با رعایت ملاحظات فرهنگی-اجتماعی لازم

(علی احمدی/1382/ صفحه 181 تا 187 )

در مطالعه‌ای دیگر رویدادی چون پویایی رقابتی جهانی شدن و تغییرات سریع فناوری در عصر اطلاعات را باعث به‌وجود آمدن چالش‌هایی برای دولت‌ها و سازمان‌ها شمرده است که کشور ما نیز از آن مستثنی نیست. مهمترین این چالش‌ها عبارتند از:

• ارتقای آگاهی‌های سیستم‌های اطلاعاتی در تمام سطوح سازمانی و ملی؛

• اقدام برای استفاده از فرصت‌های IS/IT و استفاده استراتژیک از آن‌ها؛

• نهادینه ساختن فرآیندهای مدیریت و برنامه‌ریزی استراتژیک IS/IT ؛

• چگونگی تأثیر فناوری اطلاعاتی بر ساختار صنعت یا توازن سیاسی بین ملت‌ها؛

• عوامل بازدارنده استفاده از IS/IT به‌عنوان ابزار رقابتی توسط سازمان‌ها و کشورها؛

• ارزیابی ارزش استراتژیک سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعاتی؛
نقش سیستم‌ها و فناوری اطلاعاتی در کسب مزیت رقابتی

بدون تردید فقدان برنامه‌ریزی استراتژیک IS/IT در ایران، توانایی سازمان‌های بخش دولتی و خصوصی برای بهره‌برداری از مزایای فناوریها و سیستم‌های اطلاعاتی را به طور جدی کاهش می‌دهد. در ایران برای استفاده از فناوری‌ها و سیستم‌های اطلاعاتی تلاش‌هایی صورت گرفته است، که در مقایسه با دیگر کشورها، از کمیت و کیفیت کافی برخوردار نیست. همگام نبودن با روند توسعه جهانی یکی از عوامل بازدارندة توسعه سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعاتی در ایران محسوب می‌شود. کم توجهی و گاه عدم آگاهی از تحولات اقتصادی مبنی بر فناوری‌های اطلاعاتی سبب شده است که نه تنها سیاست‌های اصولی لازم در این زمینه وضع نشود، بلکه موضع‌گیری‌های منفی (با استناد به مسائل اخلاقی) در مقابل فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی نیز لزوم پرداختن به این مهم را نادیده گرفته است. به نظر نگارنده، مهمترین چالش‌های پیش‌روی سازمان‌های بخش دولتی در برنامه‌ریزی استراتژیک سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعاتی عبارتند از:

1ـ یکپارچه‌سازی استراتژی‌ها در سطوح مختلف

چالش اصلی سازمان‌های دولتی ایران، چگونگی ارتباط‌دهی استراتژی‌های IS/IT ‌با استراتژی‌های سازمانی است. تدوین استراتژی سازمانی و کاری در بسیاری از موارد پیش شرط تعیین نیازهای سیستم‌ها وفناوری اطلاعاتی محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، استراتژی‌های IS/IT باید براساس تحلیل کار، محیط و استراتژی‌های سازمانی صورت گیرد. هدف، ایجاد تقاضا برای به کارگیری IS/IT در حل مسائل سازمانی و بهبود کارهاست. بنابراین، تدوین استراتژی‌های سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعاتی نباید در خلاء و مجزا از استراتژی‌های فراگیر سازمانی صورت گیرد، و استراتژی‌های سازمانی نیز باید در چارچوب خط‌مشی‌های توسعه‌ای ناظر بر IS/IT تهیه و تدوین شوند.

2ـ تغییر نگرش مدیران ارشد

نتایج تحقیق (ویلسون، 1989) نشان می‌دهد که گرایش منفی مدیران ارشد نسبت به IS/IT یکی از موانع برنامه‌ریزی استراتژیک در این زمینه محسوب می‌شود. لدرو مندلو (1988) ضمن تأکید بر برنامه‌ریزی استراتژیک IS/IT به عنوان مهمترین چالش مدیران ارشد، زمینه‌های شکل‌گیری چنین نگرشی را، که با اندکی اغماض در مورد مدیران ارشد در سازمان‌های بخش دولتی و خصوصی ایران نیز صادق است به شرح زیر شناسایی کرده‌اند:

1) ناآگاهی مدیران ارشد از اثرهای سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعاتی و مزایای استراتژیک حاصل از کاربرد آنها؛

2) وجود شکافی بنیادی بین مزایای منسوب به IS/IT و تحقیق عملی مزایای ادعا شده در ذهن مدیران ارشد؛

3) مدیران ارشد اطلاعات را به عنوان منبعی که باید برای کسب مزایای بلند مدت اداره شود، مورد توجه قرار نمی‌دهند؛

4) به رغم مشکلاتی که در تبیین تمام مزایای IS/IT برحسب معیارهای اقتصادی وجود دارد مدیران ارشد اصرار دارند برای سرمایه‌گذاری توجیه مالی داشته باشند؛

5) مدیران ارشد بیشتر عملگرا هستند و نگرش کوتاه مدت دارند، که مانع برنامه‌ریزی بلند مدت در زمینه سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعاتی می‌شود.

بنابراین، ضروری است آموزش‌های ویژه‌ای در این زمینه و دیگر زمینه‌هایی که تحرک استراتژیک را در سازمان‌ها به بار می‌آورند، برای مدیران ارشد طراحی و به اجرا گذاشته شود.

3ـ رفع یا تقلیل موانع اجرایی

دیگر چالش‌ پیش روی سازمان‌ها، اجرای موفقیت‌آمیز برنامه‌های استراتژیک IS/IT است. بررسی پیشینة پژوهش نشان می‌‌دهد موانع عمده‌ای بر سر راه اجرای برنامه‌های استراتژیک IS/IT به شرح زیر وجود دارد: 1) عدم پایبندی مدیریت (تئو، 1994)؛ 2) مشکل استخدام متخصصان IS/IT (گالبیرز، 1994)؛ 3) جامع نبودن روش شناسی برنامه‌ریزی (سالملا، 1996)؛ 4) طولانی شدن زمان توسعة سیستم‌ها (لدرر و مندلو، 1993)؛ 5) مناسب نبودن برنامه‌ برای سازمان (لدرر و سیتی،‌1996)؛ 6) ویژگی‌های سازمانی که مانع اجرا می‌شوند (پرمکومار و کینگ. 1994)؛ و 7) ناکافی بودن قابلیت‌های مدیریت (راگوناتان و راگوناتان، 1994). اگر به این فهرست، موانع اجرایی دیگری نظیر مشکل کمبود نیروی انسانی متخصص، کمبود منابع برای آموزش کاربران، تضادهای سیاسی در سازمان، و مشکلات زیرساخت‌های ارتباطی را نیز اضافه کنیم، تصویر واقعی از موانع اجرایی IS/IT در ایران به دست می‌آید.

4ـ تغییر نقش بازدارندگی دولت

چالش بعدی در تحقیق یرنامه‌ریزی استراتژیک IS/IT در ایران، تغییر نقش بازدارندگی دولت است تا در نقش حمایت‌کنندة برنامه‌های توسعه IS/IT در سطح کشور ظاهر شود. نگاه سنتی به تغییرات تکنولوژیکی و عمده کردن پیامدهای منفی آن و کم جلوه دادن پیامدهای مثبت آن می‌تواند شکاف تکنولوژیکی جبران ناپذیری در عرصه‌های نوین جهانی بین کشور ما و کشورهای دیگر به بار آورد. اینکه دولت با ابزار قانون گذاری درصدد مقابله با تکنولوژی‌هایی چون ماهواره برآمده است، حکایت از حاکمیت نگرش بدبینانه نسبت به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی دارد. چنین نگرشی سبب شده است کشور ما عملاً در گروه آخرین پذیرندگان فناوری‌های نوین قرار گیرد. نیازی به گفتن نیست که چنین وضعیتی نه تنها سبب می‌شود فرصت‌های محیطی زیادی را از دست بدهیم، بلکه در فرآیند توسعة مبتنی بر فناوری نیز غقب بمانیم و قدرت رقابت در عرصه‌های نوین جهانی را به مرور از دست بدهیم. بنابراین، ضروری است دولت بیشتر در نقش تسهیل‌کننده ظاهر شود و با اتخاذ خط‌مشی‌های مناسب بر ایجاد صنایع رقابتی در عرصة فناوری اطلاعات، استقرار سیستم‌های مناسب آموزش فناوری اطلاعات،‌ گسترش تجارت الکترونیکی، بازآفرینی دولت الکترونیکی، تأمین زیرساخت‌های ارتباط از راه دور و مانند اینها بر برنامه‌های توسعه‌ای کشور تأکید ورزد.

5ـ چگونگی مدیریت در محیط‌های پیچیده

هر چه سازمان‌های بخش دولتی و خصوصی در ایران برای بهره‌برداری از مزایای IS/IT و اجتناب از تهدیدهای محیطی، بیشتر به سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعاتی وابسته می‌شوند، نیاز به مدیریت منابع IS/IT نیز بیشتر احساس می‌شود. اطلاعات و فناوری‌های اطلاعاتی امروزه یکی از منابع مهم سازمان‌ها به حساب می‌آیند.

همان‌طور که منابع انسانی و منابع مالی نیاز به مدیریت دارند، کاربرد موثر و کارآمد منابع اطلاعاتی نیز در گروه مدیریت درست است.

سولیوان (1985) استدلال می‌کند که به موازات وابستگی‌ سازمان‌ها به سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعاتی، سازمان‌ها از محیط‌های سنتی دور می‌شوند و خود را در وضعیتی خواهند یافت که سولیوان آن را در محیط پیچیده می‌نامد. در چنین محیط‌هایی شیوه‌های مدیریت سنتی اثر بخش نخواهند بود. بنابراین به موازات وابستگی به IS/IT در سازمان‌های بخش دولتی و خصوصی ایران، باید نگرش‌ها و مدل‌های جدید مدیریتی برای اداره سازمان‌ها به کار گرفته شوند. یعنی از یک سو، مدیران ایرانی باید نحوة مدیریت منابع جدید اطلاعاتی و فناوری‌های مربوط را یاد بگیرند، و از سوی دیگر، در محیط‌های پیچیده جدید، گلچینی از شیوه‌های نوین مدیریت سازمانی را بگنجاند.

در عرصه سیاست‌گذاری، به رغم کم توجهی به توسعة فناوری اطلاعات در برنامه‌های اول و دوم، برنامة سوم توسعه در حوزه‌های فرابخشی سند برنامه‌، سرفصلی به فناوری اطلاعات اختصاص یافته است و فناوری اطلاعات یکی از محورهای توسعة ملی دانسته شده، و خطوط اصلی توسعه در این حوزه در بخش‌های مختلف نرم‌افزار، سخت‌افزار،‌ نیروی انسانی، مخابرات، اطلاعات و مدیریت مورد توجه قرار گرفته است (سند برنامه سوم، 1378). طبق ماده 103 قانون برنامة سوم توسعه، دولت مکلف است امکانات لازم برای دستیابی آسان به اطلاعات داخلی و خارجی، زمینه‌سازی برای اتصال کشور به شبکة جهانی، بهبود خدمات و ترویج فناوری‌های جدید را از طریق زیر فراهم کند.

1. ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی و شاهراه‌های اطلاعاتی لازم، پهنا و گستردگی کافی باند از طریق وزارت پست و تلگراف و تلفن، و ایجاد تسهیلات لازم برای استفادة دانشجویان و اعضای هیات علمی.

2. تفکیک وظایف مجموعه‌های «تأمین کننده اطلاعات»، «تأمین کننده خدمات» و «تأمین کننده ارتباطات».

همچنین، در بندهای (الف) و (ب) مادة 16 قانون برنامة سوم توسعه، پیاده‌سازی و توسعة شبکه جامع اطلاع‌رسانی بازرگانی مورد تأکید قرار گرفته است. نیازی به توضیح نیست که جهت‌گیری دولت در برنامه سوم توسعه برای گسترش فناوری اطلاعات باید در قوانین بودجه کل کشور (برنامه‌های یک ساله) نیز انعکاس داشته باشد. برای مثال،‌ در تبصرة 13 لایحة بودجة 1382 کشور، به هیأت وزیران اجازه داده شده است در راستای گسترش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، اعتبار تخصیص یافته را توزیع کند. در این تبصره همچنین گسترش زیر ساخت‌های لازم برای دسترسی به شبکة اطلاع‌رسانی و شبکة جهانی اینترنت و گسترش تجارت الکترونیکی در نظر گرفته شده است. همچنین، شورایعالی اداری در تاریخ 15/4/81 استقرار سیستم‌های مکانیزه در زمینة فعالیت‌های اختصاصی دستگاه‌های اجرایی را در راستای تحقق اهداف قانون برنامة سوم توسعه الزام‌آور کرده، و وظیفة هدایت این طرح ملی را به کمیسیون اتوماسیون نظام اداری شورایعالی اطلاع‌رسانی محول کرده است. بررسی مفاد این مصوبه نشان می‌دهد که توسعه و کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات، برگزاری دوره‌های آموزشی فناوری اطلاعات، توسعة تسهیلات زیربنایی دسترسی به شبکة جهانی اطلاع‌رسانی (اینترنت)، و فراهم کردن زیربنای حقوقی لازم در زمینة تسهیل تبادل اطلاعات مورد تأکید قرار گرفته است.

به رغم چنین تأکیدهایی، مجموعه اقدام‌های عملی دستگاه‌های اجرایی کشور، در مقایسه با دیگر کشورها، چندان رضایت‌بخش نیست، اما نباید از نظر دور داشت که همان‌طور که اول (1989) اشاره می‌کند، بلوغ سازمانی در به کارگیری IS/IT از مراحل خاصی تبعیت می‌کند و نمی‌توان انتظار داشت سازمان‌ها در کاربرد سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعاتی جهش عمل می‌کنند. اکنون تجربة انباشتة سازمان‌ها این امکان را فراهم ساخته است که با پرداختن به برنامه‌ریزی استراتژیک سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعاتی قدم اساسی در فرآیند یادگیری سازمانی برداشته شود. در هر صورت برنامه‌ریزی استراتژیک سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعاتی مطابق مدل اول (1986) ضرورتی بنیادین محسوب می‌شود تا از این طریق بتوان به اهداف سه گانة کارآیی، اثربخشی، و کسب مزیت رقابتی نائل شد. هرچند برنامه‌ریزی استراتژیک IS/IT چالش‌های زیادی را پیش روی مدیران سازمان‌ها قرار می‌دهد، نقش هدایتی و تسهیل‌کنندگی دولت با اتخاد خط‌مشی‌های مناسب بسیار تعیین کننده است.

(رهنورد/ 1381/ ص 9 تا 11)

در تحقیق دیگری برخی از شایع ترین مشکلات و پیش فرضهای واحتمالاتی که صنایع کشور با آن روبرو هستند را به شرح زیر شمرده :

• بیشتر شرکت‌های سازمانهای کشور در زمینه سیستم های اطلاعاتی دارای نقایص و کاستی های فراوانند لذا برای ترمیم یا ایجاد آنها سرمایه گذاری های وسیع مورد نیاز است،

• استفاده و به کارگیری فناوری اطلاعات در سازمانها برای باقی ماندن در عرصه رقابت ( سطح جهان ) یا کاهش هزینه ها و رضایت مشتری الزامی است،

• صنایع کشور ما برای رقابت در عرصه جهانی نیازمند همکاری با یکدیگر برای ورود به این بازارها و رقابت در این بازارها هستند.

• قدرت رقابت صنایع کشور در بازارهای جهانی با معیارها و استانداردهای سازمان کنونی بسیار ضعیف خواهد بود،

• هزینه ها در زنجیره عرضه صنایع داخلی به نسبت استانداردهای جهانی بسیار بالاست.

• رضایت مشتریان عامل بالقوه ای در سود آوری سازمانی است و صنایع ما در کسب رضایت مشتریان با مشکل مواجه اند ( قیمت و کیفیت و ...) .

• در سالهای اخیر صنعت قطعه سازی و تامین از داخل صنایع کشور رونق یافته و بالطبع تعداد تامین کنندگان افزایش یافته . مدیریت مناسب و ارتباطات سریع با این تامین کنندگان می تواند تاثیر بسزایی در کاهش هزینه وافزایش کیفیت ایفا کند.

• اغلب سازمانهای ما با بازار انبوه و مازاد تقاضا روبرو هستند.

• صنایع کشور باید به سمت شیوه‌های نوین مدیریت و تولید گام بردارند تا در زمینه افزایش کیفیت و کاهش قیمت وافزایش تیراژ دست یابند .

توصیفاتی که از کاربردهای فناوری اطلاعات در زنجیره ارزش سازمانها بیان شد هرکدام به طور بالقوه پاسخی برای پیش فرضها ی ذکر شده در پی دارد. حال باید دید که کدام کاربردها و برای رفع چه مشکل یا ترفیع کدام مزیت مناسب و معتبر است. به دلیل محدودیت منابع، صنایع داخل کشور باید اولویت و اثر بخشی هر یک از این کاربردها را شناخته و برنامه ای جامع در راستای استفاده از فناوری اطلاعات در رفع ضعفها و ایجاد توانمدیهای خویش تدوین کنند. در حقیقت صنایع کشور با محدودیتها و مشکلات عدیده ای دست به گریبانند. این صنایع برای حل این معضلات و قابلیت رقابت در عرصه جهانی نیازمند تحولات وسیع و سریع هستند . فناوری اطلاعات به عنوان ابزاری تحول آفرین دارای کاربردهای مختلفی در هریک از مراحل زنجیره ارزش وعرضه سازمانهاست. این کاربردها در صورت استفاده برنامه ریزی شده و مناسب می توانند به سوالهای فراروی صنایع کشور پاسخ دهند. حرکت به سوی توسعه این کاربردها باید برنامه ریزی شده و بر پایه استراتژی های آگاهانه در حوزه فناوری اطلاعات باشد. حرکت به سوی این فناوری جبریست که بهتر است به اختیار به سوی آن گام نهاد.

- سازمانها و صنایع کشور باید هر چه زودتر به سمت استفاده وسیع و برنامه ریزی شده از فناوری اطلاعات در فعالیتهای خویش اقدام ورزند.

- این حرکت باید برنامه ریزی شده سریع و با تدوین استراتژی فناوری اطلاعات شرکت آغاز گردد.

- رویکرد و سلسه مراتب حرکتی توسعه کاربری های فناوری اطلاعات در این سازمان ها باید از سلسله مراتب ذیل پیروی کند:

• توسعه و تدارک زیر ساختهای مورد نیاز

• منابع انسانی و مهارتهای مورد نیاز؛

• مهندسی مجدد فرآیندها؛

• سخت افزار و سیستم مدیریت پایگاهاه داده ؛

• شبکه های ارتباطات الکترونیکی درون و برون سازمان؛

• مقدمات سازمان ( برنامه ریزی ساختار سازمانی ، افزایش قابلیتها و مهارت های مدیریتی و انسانی و ..)

• ایجاد سیستم های اطلاعاتی یکپارچه درون سازمانی ( سیستم های تولید و خدمات، تدارکات ، بازاریابی و فروش ،مالی و ....)

• استقرار سیستم های کار بردی پیشرفته (CRM.SCM.ISO ....)

• حرکت به سوی کسب و کار الکترونیک .

( محترمی و تفرشی / 1382 / ص 28 تا 35)

منابع

فارسی

1. تامپسون ، جان ب . (1380 ) رسانه ها و مدرنیته. اوحدی ، مسعود ، تهران : سروش

2. دادگران ، سید محمد ( 1377 ) مبانی ارتباطات جمعی ، تهران : فیروزه

3. ساروخانی ، باقر ) 1379( جامعه شناسی ارتباطات ، چاپ نهم ، تهران : اطلاعات

4. شکر خواه ، یونس ( 1379 ) تکنولوژی های ارتباطی و جامعه اطلاعاتی ،تهران : انوشه

5. فرقانی ، محمد مهدی ( 1382 ) در آمدی بر ارتباطات سنتی در ایران ، تهران : مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها

6. فرهنگی ، علی اکبر و آذری ، غلامرضا ) 1381( مبانی ارتباطات ، چاپ اول ، تهران : سنجش

7. محسنی ، منوچهر ) 1380 ( جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی ، تهران : دیدار

8. معتمد نژاد ، کاظم ( 1379 ) وسائل ارتباط جمعی ، تهران : دانشگاه علامه طباطبا یی

9. مک کوایل ، دنیس ، ( 1382 ) در آمدی بر نظریه ی ارتباطات جمعی ، اجلالی ، پرویز ، تهران : مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها

10. اقتدارى، على‏محمد(1386 ) سازمان و مدیریت سیستم رفتار سازمانى، چاپ 14، تهران

11. هرسى، پل بلانچارد کینت(1371 )مدیریت رفتار سازمانى کاربرد منابع انسانى، ترجمه على علاقه‏بند، ج‏5، تهران، امیرکبیر

12. رابینز، استفن پى (1374) مدیریت رفتار سازمانى، ترجمه على پارسانیان و سید محمد اعرابى، مؤسسه مطالعات و پژوهش‏هاى بازرگانى، چاپ اول

13. کازمایرلئونارد ، 1368اصول مدیریت ، ترجمه اصغر زمردیان و آرمن مهروزان ، ج‏ 3، تهران ، مرکز آموزش مدیریت دولتى

14. والاس ، پاتریکا، روانشناسی اینترنت ، ترجمه بهنام اوحدی و همکاران ( 1382 ) ، اصفهان : نقش خورشید ،
منابع انگلیسی :
1- Lussier , R (2000), Management fundamentals: concepts, applications, skill development, Australia: South-western college

2- Dubrin, Andrew J. (1990) Management and organization, South-west

3- Dubrin, A., Ireland, R D., Williams, J C(1989) Management and organization, South-west

4- MCQuail.Denis . ( 2001 ). Mass communication theory. 4th ed . Sage Press .

5- Rogers, Everett M . ( 1986 ). Communication technology . The new media society . New York . Free Press .

پهنای باند و کیفیت آن در کشور این روزها به دلایلی از جمله قطعی‌هایی که فیبر نوری هر چند وقت یک‌بار با آن مواجه است به موضوع قابل بررسی تبدیل شده است؛ میزان پهنای باند موجود در کشور از سوی مسوولان کافی عنوان می‌شود اما به گفته‌ی فعالان در این حوزه از همین میزان نیز به خوبی استفاده نشده و اینترنت با کیفیت نامطلوبی در اختیار کاربران قرار می‌گیرد، با توجه به این بحث میزان فعلی پهنای باند، کیفیت و نحوه‌ی توزیع آن در این گزارش در گفت‌و‌گو با فعالان این حوزه مورد بررسی قرار گرفته است.

به گزارش خبرنگار فن‌آوری اطلاعات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، یک فعال حوزه‌ی اینترنت معتقد است که نبود تناسب برای پاسخ به نیازهای واقعی شرکت‌ها و متقاضیان برای دریافت پهنای باند یکی از مهم‌ترین مباحثی است که در این زمینه وجود دارد و از طرفی سیاست و متولی مشخصی در زمینه‌ی پهنای باند و اینترنت در کشور نداریم و این موضوع مشکلاتی را به وجود آورده است.

آیدین الفت با بیان این که کشورمان در حوزه‌ی پهنای باند به لحاظ کمیت و کیفیت با مشکل رو به رو است، گفت: متاسفانه پهنای باندی که در کشور وجود دارد پاسخگوی نیازها نیست و از طرفی همین پهنای باند موجود نیز از کیفیت مناسب برخوردار نیست و این امر مشکلات زیادی را به وجود آورده است.

الفت با تاکید بر این که دولت به عنوان بسترساز و تامین کننده در حوزه‌ی پهنای باند مسوولیت مهمی ‌را عهده‌دار است، تصریح کرد: دولت باید به خوبی در این زمینه فعالیت کرده و سعی در ارایه‌ی پهنای باندی با کیفیت بهتر داشته باشد.

وی با بیان این که دولت به عنوان Provider، سیاست‌گذاری‌های اصلی را در زمینه پهنای باند انجام می‌دهد،‌ تصریح کرد: با توجه به ازدیاد کاربران، به پهنای باند بیشتر و با کیفیت بهتری نیاز خواهیم داشت اما متاسفانه در حال حاضر فقط یک شاهراه اینترنتی در کشور فعالیت می‌کند و بک‌بون‌های دیگر با مشکل مواجه شده‌اند و طبیعی است که با مشکل کیفیتی رو به رو هستیم.
از پهنای باند موجود در کشور حداکثر استفاده نمی‌شود
یکی از مدیران شرکت اینترنتی ‌مشکل کاهش کیفیت پهنای باند در کشور را به زیرساخت مخابرات مربوط دانست زیرا مخابرات شبکه‌ی فیبر نوری را کامل نکرده است.

مهدی عبدالله‌نژاد با بیان این که بیشترین افت کیفیت در نقطه‌ی نهایی به وجود می‌آ‌ید گفت: مشکل دیگری که وجود دارد این است که کاربر نهایی از همان تکنولوژی قدیمی و یا از زوج سیم‌هایی که در زمان بارندگی و تغییرات جوی تا 50 درصد افت کیفیتی دارد، استفاده می‌کند که این خود مشکلاتی را به لحاظ کیفیتی به وجود می‌آورد.

این مدیر شرکت اینترنتی گفت : باید از امکانات و ظرفیت‌های موجود پهنای باند در کشور نیز به خوبی استفاده شود زیرا متاسفانه از این میزان پهنای باندی که در کشور وجود دارد حداکثر استفاده نمی شود.
مخابرات بستر ورود شرکت‌های خصوصی برای ورود پهنای باند را فراهم کند
اما مدیر یک شرکت‌ اینترنتی با بیان این که مخابرات به دلیل نداشتن رقیب در حوزه‌ی پهنای باند نتوانسته به لحاظ کیفی در این زمینه عملکرد موفقی داشته باشد، اظهار کرد: ما در بحث پهنای باند به لحاظ کمیتی مشکلی نداریم اما به لحا‌ظ کیفیت در این زمینه با مشکل مواجهیم.

محمد اسمی گفت: ‌مخابرات بهتر است بسترهای لازم برای شرکت‌های خصوصی جهت ورود پهنای باند به کشور را البته با رعایت مسائل امنیتی فراهم کند تا پهنای باند با کیفیت و قیمت مناسب‌تری ارایه شود.

وی با تاکید بر این که بحث کیفیت در پهنای باند خیلی قابل قبول نیست، گفت: قطعی‌های فیبر نوری و توپولوژی که مخابرات از نظر فنی برای توزیع پهنای باند در کشور با آن رو به رو است همراه با اشکال است کما این که تلفن اینترنتی که ما به مشتریان می‌دهیم کیفیتش بدتر از زمانی است که ما از دیش ماهواره استفاده می‌کردیم در صورتی که در حال حاضر از فیبر نوری برای این کار استفاده می‌کنیم که طبیعتا باید کیفیت بهتری داشته باشد اما متاسفانه این طور نیست.

این مدیر شرکت اینترنتی در بخشی از سخنان خود با بیان این که خود مخابرات نیز در زمینه‌ی پهنای باند سود چندانی ندارد خاطر نشان کرد: ما برای خرید این پهنای باند به مخابرات هزینه‌ی بالایی می‌دهیم در صورتی که با قطعی‌های زیادی نیز رو به رو هستیم و همه‌ی این عوامل به دلیل بروکراسی بزرگی است که در دستگاه‌های دولتی حاکم است و سود را از بین می‌برد.
مهم‌ترین موضوع در زمینه‌ی پهنای باند موضوع کیفیت است

مدیر یک شرکت اینترنتی دیگر گفت: کاربران ما بیشتر به جنبه‌ی سرگرمی‌ و تفریحی اینترنت توجه دارند که پهنای باند زیادی برای این کار نیاز نیست تا با ظرفیت موجود مشکلی برایمان ایجاد شود.

رضا مزارعی درباره‌ی وضعیت فعلی پهنای باند کشور، با تاکید بر این که ما در بخش کمیت پهنای باند در کشورمان مشکلی نداریم، اظهار کرد: مهم‌ترین موضوع در زمینه‌ی پهنای باند موضوع کیفیت است زیرا متاسفانه ظرفیت‌های موجود پهنای باند نیز به خوبی استفاده نمی‌شود.

وی گفت:‌ ما از مخابرات پهنای باند دریافت می‌کنیم اما متاسفانه این پهنای باند از کیفیت مناسبی برخوردار نیست بنابراین در اولین گام باید گیت‌وی کشور در این زمینه درست شود تا شرکت‌های ICP که از آن‌ها سرویس گرفته و به ما ارایه می‌دهند از کیفیت مناسبی برخوردار شود.

به گفته‌ی او باید برای گیت‌وی‌های کشور مسیر پشتیبانی مناسب و کافی در نظر گرفته شود تا در زمان قطعی‌های فیبر نوری با مشکلی مواجه نشویم و بتوانیم به موقع این قطعی را جبران کنیم و از این مسیرهای پشتیبان استفاده کنیم.

مزارعی با تاکید بر شفاف‌سازی قوانین در این زمینه گفت: با مشخص شدن قوانین در این حوزه از رانت خواری عده‌ای جلوگیری و بسیاری از مشکلات کشورمان در حوزه‌ی پهنای باند و کیفیت مناسب آن حل می‌شود.
باید برای مخابرات رقیبی وجود داشته باشد
به گفته‌ی یک فعال حوزه‌ی اینترنت ظاهرا حدود بیست STM1 در حال حاضر ظرفیت پهنای باند در کشورمان را تشکیل می‌دهد که به قیمت بالایی به فروش می‌رسد؛ قیمت بالا دلیل بر کم بودن میزان پهنای باند است زیرا اگر به میزان کافی در کشورمان پهنای باند داشتیم به مبلغ ارزان تری به شرکت‌ها ارایه می‌شد.

مصطفی برهان لیمودهی گفت: تا زمانی که در حوزه‌ی پهنای باند رقیبی برای مخابرات وجود نداشته باشد از کمیت و کیفیت مناسبی در این حوزه برخوردار نخواهیم بود.

وی ادامه داد: شهرستان‌ها از تخفیف 10 تا 40 درصدی از پهنای باند برخوردار بودند که این میزان با توجه به محرومیت استان‌ها متفاوت است و به جز مراکز استان‌ها، شهرستان‌های تابعه از تخفیف بیشتری برخوردارند که ظاهرا قرار است از سال جدید قیمت‌ها افزایش یابد و طبیعی است که اگر کشورمان به لحاظ کمیت با مشکلی مواجه نبود این قیمت‌ها افزایش نمی‌یافت.

به پیشنهاد او برای ارایه‌ی کیفیت بهتر در مراکز استان‌ها بهتر است لینک بک‌آپ، ماهواره‌یی بگذارند و تجهیزات ماهواره‌یی نصب کنند که این خود می‌تواند در زمان قطعی‌ها به بهترین نحو عمل کند.

وی گفت: با توجه به این که ما در کشورمان بیشتر به دریافت سایت‌ها و اطلاعات مختلف نیاز داریم و در این زمینه نیز با مشکل مواجهیم، بنابراین در این زمینه باید تمهیداتی اندیشیده شود و دولت سرمایه‌گذاری‌های لازم را انجام دهد که پهنای باند کافی در اختیار مردم قرار گیرد تا بتوانند با سرعت بالایی از اینترنت استفاده کنند.
مهم‌ترین بحث در زمینه‌ی پهنای باند،‌ مدیریت و نحوه‌ی توزیع مناسب آن است
مهدی رضایی - مدیر یک شرکت اینترنتی - نیز با بیان این که شبکه‌ی زیرساختی قرار است در کل کشور پیاده سازی شود در آن زمان مشخص خواهد شد که لینک‌های موجود تا چه حد می‌تواند نیازها را تامین کند.

او با بیان این که در حال حاضر پهنای باند موجود در کشورمان در حدود بیست STM1 است که هر لینک STM1 به میزان 155 مگابیت بر ثانیه ظرفیت دارد، ‌گفت: علاوه بر بحث کمیت باید به کیفیت پهنای باند توجه کرد.

وی با بیان این که در حال حاضر درصد پایینی از خدمات عمومی ‌ما بر روی بستر اینترنت قرار گرفته و فرهنگ ارایه‌ی خدمات از حالت سنتی به مکانیزه به خوبی جا نیفتاده است گفت: باید ببینیم سطح خدماتی که وجود دارد تا چه اندازه است و در آن صورت است که مشخص می‌شود این پهنای باند پاسخگوی نیازها خواهد بود؟

او بحث فرهنگ‌سازی را از دیگر موارد مهم در این زمینه برشمرد و گفت:‌ باید به تناسب شرایط روز جهان در این زمینه فرهنگ سازی شود و در زمینه‌ی آگاهی‌های عمومی‌ و سازمانی تلاش کنیم و مردم را با نحوه‌ی استفاده از خدمات آموزش دهیم و سازمان‌ها اداراتی که به نحوی می‌توانند خدماتشان را مکانیزه کنند در این زمینه فعالیت کنند و در این صورت می‌توان متوجه شد که این میزان پهنای باند کافی است یا نه؟
بسترهای انتقال پهنای باند در کشور ناکافی و نامناسب است
اما یک فعال در حوزه‌ی اینترنت در این باره اظهار کرد:‌ تا چند ماه گذشته علاوه بر حجم موجود پهنای باند تعدادی دیش ماهواره وجود داشت و ICP‌ها می‌توانستند از طریق ماهواره‌ی خود پهنای باند دریافت کنند اما در حال حاضر فقط مخابرات در زمینه‌ی تامین پهنای باند فعالیت می‌کند و اگر اختلالاتی نیز در این زمینه رخ دهد طبیعی است و مخابرات باید به تنهایی اقدام کند و ICP‌ها نمی‌توانند در این زمینه کمکی کنند.

علی توسلی گفت:‌ ناکافی و نامناسب بودن بسترهای انتقال پهنای باند از موضوعاتی است که در زمینه‌ی پهنای باند باید به آن توجه شود.

وی درباره‌ی میزان پهنای باند موجود در کشور گفت:‌ مخابرات مدعی است که در این زمینه از نظر کمیت مشکلی ندارد و میزانی که در حال حاضر وجود دارد می‌تواند جوابگوی نیاز شرکت‌ها باشد و از طرفی این میزان نیز قابل افزایش است.

او با تاکید بر این که در بحث پهنای باند هم کمیت و هم کیفیت مهم است،‌ گفت: تغییر کیفیت پهنای باند که امروزه منبع واحدی دارد، تامین‌کننده‌ی آن عمدتا مخابرات است و یا بسترهای انتقال آن می‌تواند باشد و به نظر نمی‌رسد ICP ها و توزیع‌کنندگان در این زمینه نقش برجسته‌یی داشته باشند و این موضوعی است که کاربران نهایی از آن شاکی هستند.
با میزان مصرف فعلی اینترنت درکمیت پهنای مشکلی نداریم
اما یکی دیگر از مدیران شرکت‌های اینترنتی گفت: بیش از آن که بحث کمیت در رابطه با پهنای باند کشور مطرح باشد بحث ظرفیت سازی که در اینترنت برای استفاده مشترکان در نظر گرفته شده مهم‌تر است و باید دید آیا به همان میزانی که پهنای باند داریم مصرف و نیاز نیز برای ‌آن ایجاد شده است و آیا امکانات ارتباطی لازم برای آن فراهم شده است که مشترکان نیازشان را از طریق اینترنت جست‌وجو کنند.

محمدعلی نیکسار اظهار کرد: با میزان مصرف فعلی اینترنت و پهنای باند بحث کمیت در این موضوع مطرح نیست و کافی به نظر می‌رسد.

وی با بیان این که در حال حاضر حدود بیست STM1 پهنای باند در کشور وجود دارد گفت: به جای افزایش و توجه به بحث کمیت در این زمینه بهتر بود شرکت ارتباطات زیرساخت به بحث کیفیت و افزایش ضریب اطمینان آن توجه می‌کرد.

به گفته‌ی وی مصرف سرانه‌ی اینترنت تابع استفاده‌ای است که مشترکان از اینترنت دارند و بحث پهنای باند از این موضوع ناشی می‌شود که وقتی مشترکان نیازشان به اینترنت بالا می‌رود طبیعتا نیاز به پهنای باند بیشتری نیز احساس خواهد شد؛ چه دلیلی وجود دارد که مصرف اینترنت در کشور محدود باشد زیرا در حال حاضر بیشتر روی سرویس دایل آپ است.
کیفیت پهنای باند در فعالیت شرکت‌ها و کاربران نهایی اخلال ایجاد کرده است
اما ژیرایر وارطانیان یکی دیگر از فعالان در حوزه‌ی اینترنت گفت: هر از چند گاهی در کشور شاهدیم که مشکل قطعی کابل‌های اصلی فیبر نوری که ما را به ترانزیت کل دنیا متصل می‌کند به وجود می‌آید؛ این موضوع مشکلاتی را به وجود می‌آورد که بسیار مهم و قابل توجه است بنابراین باید در زمینه‌ی افزایش کیفیت بیشتر فعالیت شود

او گفت: در کشور ما خوشبختانه در زمینه‌ی میزان و کمیت پهنای باند مشکلی وجود ندارد و آن چه که در فعالیت شرکت‌های ISP و کاربران نهایی اخلال ایجاد کرده بحث کیفیت است.

وارطانیان با بیان این که در بعضی مواقع شاهد ناهماهنگی بین تجهیزات مخابراتی که پهنای باند را توزیع می‌کنند، هستیم گفت:‌ سیاست‌گذاری‌های کلی وزارت ICT در این رابطه و تصمیم‌گیری‌های که این وزارتخانه انجام می‌دهد بسیار مهم‌تر از بحث کمیت در زمینه‌ی پهنای باند است زیرا اگر از میزان پهنای باندی که وجود دارد به بهترین نحو استفاده شود به طور قطع نتیجه بهتری را شاهد خواهیم بود و بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.

این مدیر شرکت اینترنتی مدیریت مناسب بر پهنای باند موجود کشور و استفاده‌ی مناسب از آن را از نکات مورد توجه برشمرد و در پایان گفت:‌ باید نظارت درستی بر فعالیت و عملکرد فعالان در این زمینه انجام شود و از همین میزان پهنای باند به نحو احسن و با مدیریتی مناسب استفاده شود.
تعرفه‌های پهنای باند نیازمند بازنگری است
رضا فرزانه - مدیر یک شرکت اینترنتی - با بیان این که در حال حاضر نیاز کشور بیش از پهنای باند موجود است، گفت: به دنبال بازنگری در تعرفه‌ها بحث گسترش و افزایش پهنای باند نیز مطرح می‌شود؛ این دو موضوع مکمل هم هستند و همه‌ی این موارد در نهایت به نفع کاربران اینترنتی است.

او در گفت‌وگو با خبرنگار فن‌آوری اطلاعات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، درباره‌ی پهنای باند مورد نیاز کشور اظهار کرد: در حال حاضر با توجه به آمار به دست آمده به لحاظ کمیت 20 STM 1 در کشور وجود دارد که این میزان برای تامین نیازهای کشور کافی نیست.

وی با بیان این که شرکت مخابرات پهنای باند را با نرخ کمتر از 200 دلار در هر مگابیت تهیه می‌کند،‌ گفت: بعد از خرید پهنای باند، مخابرات آن را تا 10 برابر بالاتر به شرکت‌های ISP می‌فروشد، بنابراین شاهدیم در سیستم قیمت‌گذاری هر یک مگابیت را حدود دو میلیون تومان یعنی بیش از دو هزار دلار واگذار می‌کند که این طبیعتا در قیمت نهایی واگذاری این پهنای باند توسط شرکت‌ها به کاربران نهایی موثر خواهد بود.

این مدیر شرکت اینترنتی بازنگری در بحث تعرفه‌ها را از مهم‌ترین موضوعات مطرح کرد و گفت: این بازنگری و اصلاحات لازم موجب بالا بردن ضریب نفوذ اینترنت و کاربردی‌تر کردن این سرویس‌ها می‌شود.
بخش توزیع پهنای باند در کشور با مشکل مواجه است

یکی دیگر از مدیران شرکت اینترنتی گفت: مشکل ما در کشور نبود پهنای باند کافی نیست بلکه در بخش توزیع آن با مشکل مواجه هستیم و متاسفانه زیرساخت مناسب، کافی و از طرفی کانال‌های ارتباطی لازم برای رساندن پهنای باند به دست ISP‌ها وجود ندارد.

هادی مهمانی اظهار کرد: به اعتقاد من کشورمان به لحاظ کمیت مشکلی در زمینه‌ی پهنای باند ندارد و اگر هم کمبودی در این زمینه وجود داشته باشد مشکل غیر قابل حلی نیست و به راحتی می‌توان آن را برطرف کرد.

وی افزود:‌ وقتی بحث پهنای باند در کشور مطرح می‌شود می‌توان گفت که این موضوع به صورت انحصاری در دست دولت است؛ در صورتی که بهتر است مخابرات این کار را به عهده‌ی فعالان این حوزه و ISP‌ها و ICP‌ها قرار دهد تا آن‌ها بتوانند وارد این مقوله شده و به تامین پهنای باند اقدام کنند و این بهترین راه‌کار است.

مهمانی تاکید کرد: مخابرات ادعا می‌کند که در زمینه‌ی پهنای باند و تامین آن فعالیت می‌کند اما از طرفی با این موضوع مواجهیم که متاسفانه زیرساخت مورد نیاز برای مصرف پهنای باند مهیا نیست؛ به این معنی که خطوط پشتیبان یا ارتباط و مسیرهای حرکت پهنای باند در کشور به میزان کافی موجود نیست که این موضوع خود مشکل ساز شده است؛ در صورتی که وظیفه‌ی اصلی مخابرات باید تامین و فراهم کردن این موارد باشد.

به گفته‌ی وی بهتر است مخابرات به وظیفه‌ی اصلی خود یعنی تامین زیرساخت‌های مناسب اقدام کنند و از طرفی ISP‌ها و فعالان این حوزه نیز وارد فعالیت شده و برای تامین پهنای باند و خرید آن فعالیت کنند.

جمال صوفیه - بزرگراه فناوری - اینترنت2 یک کنسرسیوم تحقیقاتی و توسعه است که توسط بیش از 200 دانشگاه که با صنعت و دولت همکاری دارند، هدایت می‌شود و هدف آن‌ها توسعه و به‌کار بردن کاربردها و تکنولوژی‌های پیشرفته شبکه و سرعت بخشیدن به ایجاد اینترنت فرداست. اینترنت2 در واقع تجدید و ایجاد مجدد مشارکت و همکاری بین مراکز آکادمی، صنعت و دولت است که همین مشارکت نیز موجبات گسترش و رواج اینترنت امروز را از آغاز پیدایش اولیه آن در پی داشت.
هدف مجمع اینترنت2 عبارت است از:

• توانمندسازی نسل جدیدی از کاربردهای شبکه

• خلق و ایجاد یک شبکه لبه‌ای هدایت‌کننده برای تحقیق و آموزش

• ترویج و گسترش انتقال تکنولوژی و تجارب به اینترنت جهانی

علاوه بر عضویت دانشگاه‌ها، مجمع اینترنت2 مشتمل بر بیش از هفتاد شرکت و همچنین بیش از چهل سازمان وابسته از جمله لابراتوارهای تحقیقاتی دولت آمریکا است. اعضای اینترنت2 همچنین با بیش از 30 سازمان تحقیقاتی و آموزشی در زمینه شبکه در سراسر جهان همکاری می‌کنند که به‌وسیله یک هسته مرکزی پشتیبانی می‌شوند. فعالیت‌های اینترنت2 بر اعضا متمرکز است و اعضا در هماهنگی با ابتکارات و طرح‌های مقدماتی در سطح کشوری، ایالتی و منطقه‌ای آمریکا کار می‌کنند. تلاش‌های اینترنت2 بر موارد ذیل متمرکز است:

1- کاربردهای پیشرفته شبکه: موجب تشریک مساعی بین مردم می‌شود و دسترسی تعاملی را به اطلاعات و منابع فراهم می‌کند که این کار در اینترنت تجاری امروزه ممکن نیست. به‌عنوان مثال یادگیری تعاملی از راه دور، دسترسی به ابزارهای منحصر به‌فرد علمی از راه دور، دستیابی بلادرنگ (Real-Time) به دیتا‌بیس‌های بزرگ و جریان ویدئو با وضوح بالا همگی با استفاده از شبکه‌های با عملکرد بالا ممکن می‌شوند.

2- قابلیت‌های جدید شبکه‌ای: مانند کیفیت خدمات (QOS)،Multi Casting و IPV6 به‌طور پویایی در شبکه‌هایی که به‌وسیله اعضای اینترنت2 استفاده می‌شوند، آزمایش و به‌کار گرفته شده‌اند. این قابلیت‌ها هم از کاربردهای پیشرفته شبکه امروزی پشتیبانی می‌کند و هم باعث توانمندسازی اینترنت تجاری فردا خواهد شد و عملکرد قابل اطمینانی را که کاربردهای پیشرفته نیازمند آن هستند فراهم کند.

3- میان‌افزار (MiddLeware): (یا پشت‌صحنه نرم‌افزار) که امنیت، دایرکتوری‌ها و دیگر سرویس‌های مورد نیاز کاربردهای پیشرفته شبکه را فراهم می‌آورد. در اینترنت امروز، کاربردها باید خود این سرویس‌ها را فراهم کنند که منجر به استاندارد‌های ناسازگار و رقابتی می‌شود. با گسترش و ترویج استانداردسازی و قابلیت عملکرد متقابل، میان‌افزار (MiddleWare) به‌کارگیری کاربردهای پیشرفته شبکه را بسیار سهل‌تر خواهد کرد.

4- شبکه‌های با عملکرد بالا: پردیس‌ها و لابراتوارهای بیش از 200 دانشگاه عضو را به هم پیوند می‌دهد. شبکه‌های با عملکرد بالا که در پروژه‌ اینترنت2 مشارکت دارند، محیطی را فراهم می‌کنند که در آن کاربردها و قابلیت‌های جدید شبکه می‌توانند آزمایش و به‌کار گرفته شوند.
برخی سؤالات متداول در مورد اینترنت2
1-چرا دانشگاه‌ها هدایت اینترنت2 را به‌عهده گرفته‌اند؟

دانشگاه‌ها تنها واجدین شرایط برای تعیین اهداف اینترنت2 هستند، چراکه آن‌ها هم متقاضی انواع کاربردهای اینترنت2 هستند و هم افراد مستعد برای اجرای این پروژه را تامین می‌کنند. ماموریت‌های تحقیقاتی و آموزشی دانشگاه‌ها به‌طور روزافزون نیازمند تشریک مساعی پرسنل و سخت‌افزارهایی است که در پردیس دانشگاه‌ها در سراسر کشور پراکنده‌اند و این دقیقا همان وظیفه‌ای است که کاربردهای اینترنت2 به‌دنبال آن است. در عین حال افراد مستعد و متخصص در زمینه کامپیوتر و شبکه در دانشگاه‌های عضو اینترنت2 بی‌همتا هستند. دانشگاه‌ها تاریخ طولانی در توسعه شبکه‌های تحقیقاتی پیشرفته و به‌کارگماری آن‌ها داشته‌اند. این ترکیب نیازها و منابع، یک مجموعه کاملی را برای توسعه نسل جدید قابلیت‌های اینترنت فراهم می‌کند.
2-اینترنت2 چگونه به کاربران فعلی اینترنت نفع خواهد رساند؟

سرمایه‌گذاری انجام شده به‌وسیله دانشگاه‌ها در اینترنت2 که با تلاش صنعت و دولت مضاعف شده است در توسعه تکنولوژی‌هایی نظیر IPV6، Multi Casting و کیفیت خدمات (QOS) کمک کرده است که موجب نسلی جدید از کاربردهای اینترنت خواهد شد و منافع آن تمامی بخش‌های جامعه را دربر خواهد گرفت. منطق این نوع رویکرد به تحقیقات شبکه از این واقعیت ناشی شده است که اینترنت امروز نیز از تحقیقات شبکه آکادمی و دولت فدرال دهه هشتاد سر برآورده است. اینترنت2 این موفقیت را در هزاره جدید با اتکا بر مجمع دانشگاهی برای توسعه پیش‌تجاری تکرار خواهد کرد.
3- آیا اینترنت2 جایگزین اینترنت تجاری حاضر خواهد شد؟ بخش تجاری چگونه در اینترنت2 درگیر است؟

اینترنت2 جایگزین اینترنت نخواهد شد. بلکه هدف آن توسعه تکنولوژی است که باعث افزایش توان اینترنت فعلی می‌شود. دانشگاه‌ها می‌مانند و به‌ تجربه رشد اساسی در استفاده از ارتباطات اینترنت موجود ادامه می‌دهند، چیزی که هنوز از فراهم‌کننده‌های تجاری به‌دست می‌آید. بخش تجاری یک شریک کامل در این پروژه است و از کاربردها و تکنولوژی‌هایی که توسط اعضای اینترنت2 توسعه داده شده‌اند، منتفع خواهد شد. همان‌طور که از وب جهان‌گستر (World Wide Web) به‌عنوان یادگار و میراث سرمایه‌گذاری پیشین در بخش تحقیقات شبکه آکادمی و دولت فدرال یاد می‌شود، میراث اینترنت2 تکنولوژی خواهد بود که نه‌تنها توسط دانشگاه‌ها، بلکه همچنین توسط بخش تجاری نیز مورد پذیرش قرار خواهد گرفت.
4- رابطه بین اینترنت نسل آینده NGI (Next Generation Internet) و اینترنت2 چیست؟

اینترنت2 توسط دانشگاه‌ها هدایت می‌شود در حالی که اینترنت نسل آینده (NGI) توسط دولت فدرال هدایت می‌شود. اما این دو در بسیاری از حوزه‌ها با هم کار می‌کنند. از آن‌جا که اینترنت2 در میان اعضای دانشگاهی توسعه‌یافته و برنامه‌های NGI در آژانس‌های دولت فدرال پیش می‌رود، اطمینان از این مسئله مهم خواهد بود که سرویس‌های پیشرفته شبکه روی Back Bone قابل عملکرد تعاملی در دسترس خواهد بود که به‌صورت رقابتی توسط تولیدکنندگان بسیاری ارایه خواهد شد.

5- وضعیت درباره موسسات آموزشی که عضو اینترنت2 نیستند چگونه خواهد بود؟ دروازه شرکت در اینترنت2 روی هر دانشگاهی که تعهد دهد تسهیلات پردیس خود را در اختیار توسعه کاربردهای پیشرفته قرار دهد، باز است. سرمایه‌گذاری لازم برای برآورده کردن این الزامات و تعهدات ممکن است بیشتر از آنی باشد که بسیاری از موسسات در حال حاضر بتوانند از پس آن برآیند. هزینه تکنولوژی استفاده شده در اینترنت2 با ورود هر موسسه آموزشی کاهش می‌یابد. پانزده سال پیش اتصال به اینترنت به گرانی شرکت در حال حاضر در اینترنت2 بود. با افت قیمت‌ها، تلاش شرکت‌کنندگان اولیه در تحقیقات شبکه به‌منظور رساندن آن به همه مجامع آکادمیک گسترش یافت. به‌کارگیری تکنولوژی اینترنت2 از چنین الگویی تبعیت می‌کند.

6- چگونه اینترنت2 موفقیت اینترنت امروز را مضاعف می‌سازد؟

در طول دهه گذشته، آژانس‌های R&D دولت فدرال با مجمع دانشگاه‌ها و شرکت‌های خصوصی به‌منظور توسعه بسیاری از تکنولوژی‌های اینترنت امروز با همدیگر کار کرده‌اند. این مشارکت یک صنعت چند میلیون دلاری را ایجاد کرد. با تجدید و احیای این مشارکت، اینترنت2 تکنولوژی جدید مورد نیاز همه کاربران شبکه را توسعه و اجرا خواهد کرد و ادامه هدایت و رهبری آمریکا در کاربردهای کامپیوتر و مخابرات را تضمین می‌کند.

سیدمیثم لطفی - بزرگراه فناوری - شاید در نظر بسیاری از مردم سفر به سرزمین‌های مختلف به کمک فناوری‌های امروزی کاری آسان و بی‌دردسر به‌نظر برسد، اما بسیاری از دانشمندان این‌گونه تصور نمی‌کنند.

ما برای آنکه بتوانیم به مکانی دوردست سفر کنیم، مجبوریم به ‌مقدار زیاد سوخت‌های فسیلی را که از منابع محدود تامین می‌شوند، به‌کار بریم. این‌طور که به ‌تازگی مشخص شده، سفرهای هوایی همه‌‌ساله بیشترین سوخت را در جهان مصرف می‌کنند و در مقابل بیشترین آسیب را به محیط زیست وارد می‌آورند. این سفرها موجب می‌شوند تا میزان کربن موجود در محیط زیست سالانه دو تا سه درصد افزایش پیدا کند و این‌طور که پیش‌بینی شده، رقم یاد شده برای سال 2015 به پنج درصد و برای سال 2050 به 10 درصد خواهد رسید. پس از هواپیماها، اتومبیل‌ها قرار دارند و بیشترین آسیب را به محیط زیست و محل زندگی ما وارد می‌کنند تا ما در معرض ابتلا به بیماری‌های مختلف قرار گیریم. همه این خطرات به‌علت رشد صنعت جهانگردی و افزایش اقبال مردم برای سفر به سرزمین‌های مختلف است. اما آیا برای این مسئله راه‌حلی وجود دارد؟

اگرچه حدود 40 سال از راه‌اندازی شبکه جهانی اینترنت می‌گذرد، این دنیای مجازی تنها در سال‌های اخیر توانسته بخش‌های مختلف زندگی مردم را تحت تاثیر قرار دهد و بیشتر صنایع را به خود وابسته کند. از جمله صنایعی که دنیای مجازی این روزها تاثیرات زیادی روی آن گذاشته و باعث رونق آن شده، صنعت جهانگردی است. طبق تعریف سازمان بین‌المللی جهانگردی، جهانگرد به فردی گفته می‌شود که برای مدتی از محل سکونت خود خارج ‌شود و با هدف تفریح،‌ تجارت یا‌... در مکانی دیگر اقامت ‌کند. در گذشته گفته می‌شد که اگر یک فرد پس از پشت‌سر گذاشتن مسافتی مشخص به مقصد خود برسد، یک جهانگرد محسوب می‌شود،‌ اما امروزه با روی کار آمدن ابزار‌های اینترنتی که بعد زمان و مکان را از زندگی‌های مردم حذف کرده، دیگر پیمودن این مسافت‌ها ارزشی نخواهد داشت. اقدامات مختلف صاحبان صنعت جهانگردی برای عرضه خدمات بیشتر و بهتر به مردم باعث شده تا توجه آن‌ها برای سفرهای داخلی و خارجی بیشتر شود، چنان‌که یک آمار رسمی نشان می‌دهد، تنها در سال 2004 میلادی بیش از 763 میلیون نفر به مناطق مختلف دنیا سفر کرده‌اند. سازمان بین‌المللی جهانگردی پیش‌بینی می‌کند که صنعت جهانگردی با سرعت سالانه چهار درصد به رشد خود ادامه دهد و در این میان احتمال می‌رود که تا سال 2020 اروپا همچنان به‌عنوان جذاب‌ترین منطقه برای جهانگردان جهانی موقعیت خود را حفظ کند.

سازمان بین‌المللی جهانگردی از سال 1980 میلادی روز 27 سپتامبر را به‌عنوان روز جهانی جهانگردی برگزید. کارشناسان این سازمان روز یاد شده را با هدف افزایش آگاهی عمومی از جهانگردی و تاثیرات قابل ‌توجه این صنعت روی فرهنگ‌، جامعه، سیاست و اقتصاد همه کشورها برگزیدند و در حالی که از آن زمان 26 سال می‌گذرد، در هر سال صاحبان صنعت جهانگردی این روز را در سراسر جهان جشن می‌گیرند. سازمان بین‌المللی جهانگردی برای ارتقای سطح کمی و کیفی خدمات خود هر ساله در تاریخ 27 سپتامبر همایش بزرگی را در یکی از کشورهای جهان برگزار می‌کند و نتایج آخرین فعالیت‌های خود را به مردم انتقال می‌دهد که این همایش در سال جاری با موضوع "جهانگردی و باز شدن درهای جدید به‌روی زنان" در سریلانکا برگزار شد.
اینترنت و جهانگردی

طبق آداب و رسومی که بین بیشتر مردم دنیا وجود دارد،‌ افراد پس از سفر به یک منطقه تولیدات آن‌جا را به‌عنوان سوغات برای اقوام خود خریداری می‌کنند. این کار ممکن است با صرف زمان و هزینه فراوان صورت گیرد و در عین حال بسیاری از مسافران تولیدات خاص یک منطقه را به‌درستی ندانند. اینترنت باعث شده تا تهیه این قبیل کالاها بسیار آسان شود. افراد امروزه می‌توانند با مراجعه به سایت‌های موجود تمامی تولیدات مناطق مختلف جهان را مشاهده کرده و در صورت تمایل آن‌ها را بخرند.

علاوه بر این موارد، هتل‌ها، شرکت‌های هواپیمایی و... که به‌عنوان بزرگ‌ترین حامیان صنعت جهانگردی محسوب می‌شوند نیز تمام خدمات خود را به‌صورت مجازی در اختیار مردم قرار داده‌اند. این سرویس‌های جدید به افراد کمک می‌کند تا بلیت‌ هواپیما، بلیت هتل و دیگر خدمات مورد نیاز خود را در اینترنت و بدون صرف زمان رفتن به شعبه‌های شرکت‌های مذکور خریداری کنند.

از جمله مباحثی که این روزها بسیار مورد توجه قرار گرفته، "جهانگردی مجازی" است. این نوع به‌خصوص جهانگردی به افراد امکان می‌دهد پیش از آنکه به‌صورت فیزیکی سفر خود را آغاز کنند، به‌صورت مجازی و از طریق ابزارهای اینترنتی وارد محل مورد نظرشان شوند و با در اختیار گرفتن برنامه‌های تلویزیونی، مقاله‌ها، گزارش‌های منتشر شده در نشریات، کتاب‌ها و... درباره آن مکان، مزایا و معایب این سفر را دریابند و به‌راحتی در مورد انجام این سفر تصمیم‌گیری کنند.

"جهانگردی مجازی" در اصل یک اقدام اقتصادی است که امروزه توسط بسیاری از شرکت‌های فعال در این حوزه عرضه می‌شود و افرادی نظیر روزنامه‌نگاران، عکاسان، جغرافی‌دانان، نویسندگان و... را به‌کار می‌گیرد تا بتواند خدمات بهتری را به مردم ارایه دهد.

یکی دیگر از مسایلی که وارد صنعت جهانگردی شده، راه‌اندازی "تورهای مجازی" است. این قبیل تورها به کمک تصاویر ویدئویی و عکس‌های سه‌بعدی، چشم‌اندازهای زیبایی را از محل سفر عرضه می‌کند تا تمایل فرد برای انجام این مسافرت افزیاش یابد. مسؤولان تورهای مجازی معمولا عکس‌هایی را روی اینترنت به‌نمایش می‌گذارند که بسیار باکیفیت است و در یک صحنه می‌تواند تمام جزئیات یک مکان به‌خصوص را نمایان کند. برای تهیه این قبیل تصاویر، عکاس مجبور است که چند عکس را از قسمت‌های مختلف فضای مورد نظر تهیه کرده و آن‌ها را به‌صورت ماهرانه‌ای در کنار یکدیگر قرار دهد. امروزه لنز‌ها و نرم‌افزارهای مخصوصی ساخته‌ شده‌اند که تولید این قبیل عکس‌ها را بسیار آسان می‌کنند و به فرد امکان می‌دهند که تنها با گرفتن چند عکس به‌صورت پشت‌سرهم، چشم‌انداز وسیعی از یک مکان را در اختیار کاربران بگذارند.

"تور مجازی" این امکان را برای افراد ایجاد می‌کند تا در آن واحد،‌ از طریق اینترنت یک مکان را با تمام جزئیاتش مشاهده کنند. امروزه بسیاری از شرکت‌های صنعتی از این فناوری برای بازاریابی‌های جهانی استفاده می‌کنند تا تولیدات و خدماتشان را آسان‌تر به‌ فروش برسانند. طی چند سال گذشته کیفیت، کارآمدی و در دسترس بودن تورهای مجازی به میزان زیادی ارتقا یافته، به‌طوری که برخی وب‌سایت‌ها به کاربران اجازه می‌دهند از داخل کامپیوتر شخصی خود و نقشه‌ای که در اختیار آن‌ها قرار گرفته تور را کنترل کنند. به هر حال، با توجه به اینکه صنعت جهانگردی همانند دیگر صنایع دنیا با سرعت زیاد در حال رشد است، کارشناسان بر این باورند که تورهای مجازی در آینده نزدیک پررونق‌ترین بخش این صنعت محسوب خواهند شد و به این وسیله زندگی مردم را در سراسر جهان تحت تاثیر خود قرار خواهند داد.
آمارهای جهانی

کارشناسان سازمان بین‌المللی جهانگردی در آخرین مطالعات و بررسی‌های خود دریافته‌اند که هم‌اکنون فرانسه بیش از دیگر کشورهای دنیا از فناوری ارتباطات و اطلاعات برای جذب توریست استفاده می‌کند که پس از آن به‌ترتیب کشورهای اسپانیا، آمریکا، چین، ایتالیا، بریتانیا، هنگ‌کنگ، مکزیک، آلمان و اتریش در رده‌های دوم تا دهم قرار دارند. تاثیر استفاده از فناوری اطلاعات در صنعت توریسم برای 10 کشور مذکور موجب شده تا تعداد جهانگردان خارجی آن‌ها در سال 2004 میلادی به‌ترتیب به 1/75، 6/53، 1/46، 8/41، 1/37، 7/27، 8/21، 6/20، 1/20 و 4/19 میلیون نفر برسد.

در کنار این مسئله گفته می‌شود که کشور آمریکا همچنان بیشترین درآمد را از جهانگردی کسب می‌کند. در حالی که میزان کسب درآمد آمریکا از صنعت جهانگردی در سال 2002 تنها 7/66 میلیارد دلار بوده، این رقم در سال 2004 به 5/74 میلیارد دلار رسیده است. پس از آمریکا به‌ترتیب کشورهای اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، آلمان، بریتانیا، چین، ترکیه، اتریش و استرالیا قرار دارند.

اگرچه کشورهای اروپایی با در اختیار داشتن سرمایه و فناوری‌، بیش از دیگر مناطق دنیا موفق به جذب جهانگردان شده‌اند، تحلیل جداول منتشر شده از سوی سازمان بین‌المللی جهانگردی نشان می‌دهد که کشورهای آسیایی نیز در سال‌های اخیر موفقیت‌های فراوانی را در این زمینه کسب کرده‌اند. این‌طور که گفته شده، کشور چین در سال گذشته توانسته تا با پیشی گرفتن از ایتالیا رتبه خود را در لیست کشورهای موفق در جذب توریست بالا بیاورد. در این میان هنگ‌کنگ نیز توانسته نام خود را در بین 10 کشور برتر دنیا جای دهد که این امر نشان می‌دهد صنعت جهانگردی برای کشورهای آسیایی هم مهم تلقی می‌شود.

برخی کارشناسان بر این باورند که افزایش تعداد روزهای تعطیل در سال نیز می‌تواند تمایل مردم یک کشور را برای سفر به مناطق مختلف بیشتر کند. طبق آمارهای منتشر شده، در حال حاضر ایتالیا با 42 روز بیشترین تعداد روزهای تعطیل در سال را به‌خود اختصاص داده است که پس از آن کشورهای فرانسه با 37 روز، آلمان با 35 روز، برزیل با 34 روز، بریتانیا با 28 روز، کانادا با 26 روز، کره و ژاپن با 25 روز و آمریکا با 13 روز قرار گرفته‌اند.
جهانگردی مجازی

بسیاری از ما خریدهای روزانه یا کارهای بانکی خود را از طریق سرویس‌های آنلاین انجام می‌دهیم، اما در کنار این مسایل که انجام آن‌ها برایمان بسیار آسان شده است، باید توجه داشته باشیم که فضای سایبر در زمینه پرکردن اوقات فراغت نیز فعالیت‌های ارزنده‌ای انجام داده است. مدیران مراکز جهانگردی در شمال غرب اروپا دریافته‌اند که اگر می‌خواهند بازار خود را رونق بخشند، باید هرچه سریع‌تر سایت اینترنتی مشترکی را راه‌اندازی کنند و در آن به معرفی خدمات خود بپردازند.

سال گذشته دولت بریتانیا برای آنکه وب‌سایتی را با خدمات جهانگردی راه‌اندازی کند، بیش از 13 میلیون پوند سرمایه‌گذاری کرد و در آن اطلاعات کامل و جالبی را در مورد تمام اماکن دیدنی بریتانیا قرار داد. با این وجود بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این سایت تنها به جذب مسافران داخلی بریتانیا کمک خواهد کرد. باید توجه داشت که سیاست‌های جذب مسافران داخلی و خارجی در دنیای مجازی با یکدیگر متفاوت است و اگر این تفاوت توسط مسؤولان سایت‌ها به‌درستی تشخیص داده نشود، مراکز جهانگردی مشتریان خود را از دست خواهند داد.

اخبار جدید منتشر شده نشان می‌دهد،‌ دولت بریتانیا با داشتن تجربه‌ای موفق در زمینه جهانگردی مجازی قصد دارد که از این پس سرمایه‌گذاری‌های بیشتری را در این زمینه انجام دهد. این‌طور که گفته می‌شود، سال گذشته مقامات جزایر ولز واقع در بریتانیا به‌میزان قابل ‌ملاحظه‌ای با کاهش جهانگردان داخلی و خارجی برای بازدید از این منطقه مواجه شدند. این امر که اقتصاد ولز را با آسیب‌های زیادی مواجه کرد، مسؤولان دولتی را واداشت تا برای جبران خسارات وارد شده از اینترنت و ابزارهای اینترنتی استفاده کنند. در حال حاضر گفته‌ می‌شود که از زمان ورود اینترنت به صنعت گردشگری ولز، تعداد مسافران داخلی و خارجی این منطقه تا چند برابر افزایش یافته و در مقابل،‌ رضایتمندی افراد برای استفاده از خدمات عرضه شده به آن‌ها بالاتر رفته است.

با برگزیده شدن بریتانیا به‌عنوان میزبان مسابقات المپیک 2012، دولت این کشور هم‌اکنون می‌کوشد تا با برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تر افراد بیشتری را به‌سمت خود بکشاند. کارشناسان از هم‌اکنون پیش‌بینی کرده‌اند که اگر دولت بریتانیا موفق شود به‌درستی از اینترنت برای جذب توریست استفاده کند، در سال 2012 خواهد توانست بیش از دو میلیارد پوند را از جذب توریست به جیب بزند. مسابقات المپیک بزرگ‌ترین فرصت تاریخ را برای صنعت جهانگردی بریتانیا به‌وجود آورده و احتمال می‌رود که برگزاری این مسابقه بیش از یک میلیون نفر را به این کشور بکشاند.

دیوید کورتیس بریگنل (David Curtis-Brignell) مدیر انجمن جهانگردی بریتانیا، هشدار داده است، در حالی که بخش‌های مختلف دولتی و غیردولتی بریتانیا برنامه‌های سنگین خود را برای برگزاری هرچه بهتر مسابقات المپیک آغاز کرده‌اند، کوچک‌ترین اشتباه می‌تواند تمام برنامه‌ریزی‌های انجام شده را با مشکل مواجه کند. دولت بریتانیا تصمیم گرفته که با استفاده از جدید‌ترین فناوری‌های روز به تمام کسانی که برای تماشای مسابقات المپیک وارد این منطقه می‌شوند، خوش‌آمد بگوید و امکان تماشای تمامی مسابقه‌ها را در صفحه‌نمایش‌های بزرگ‌ و باکیفیت، استفاده از خطوط اینترنت پرسرعت و بی‌سیم، تلفن‌های همراه رایگان و... برای آن‌ها فراهم آورد. بریگنل معتقد است که اگر بریتانیا بتواند مسابقات المپیک را در بهترین حالت ممکن برگزار کند، صنعت جهانگردی بریتانیا برای سال‌های آتی نیز تضمین خواهد شد و جهانگردان زیادی را همه‌ساله به‌سوی خود خواهد کشاند.

آژانس بازاریابی جهانگردی بریتانیا موسوم به VisitBritain این روزها می‌کوشد تا با برقراری پیوندی صمیمانه بین دولت، ورزش، جهانگردی و فناوری فرصت جلب مسافران خارجی و میزان رضایتمندی این افراد را به حداکثر برساند. دولت بریتانیا در یک بیانیه جدید اعلام کرده است: "رضایتمندی جهانگردان خارجی از خدماتی که در اختیار آن‌ها گذاشته می‌شود، مهم‌ترین هدفی است که ما در برگزاری مسابقات المپیک 2012 دنبال می‌کنیم. برای آنکه این هدف تحقق یابد، برنامه‌ریزی‌های فراوانی انجام شده است، اما آنچه که اجرای آن از هم‌اکنون تصویب شده، استفاده همه‌جانبه از فناوری و ابزارهای وابسته به آن است. ما می‌خواهیم همه کسانی که در سال 2012 به بریتانیا سفر می‌کنند، از زمان ورود تا هنگام خروج، حضور فناوری‌ اطلاعات و ابزارهای اینترنتی را در کنار خود احساس کنند و از این طریق به همه مشکلات خود در زمینه‌های مختلف پاسخ گویند. این امر می‌تواند به ما کمک کند تا در سال‌های بعد نیز با سیل عظیم مسافران خارجی مواجه شویم."
منابع:

http://www.hotel-online.com

http://www.wikipedia.org

http://www.world-tourism.org

http://www.bbc.co.uk

سید میثم لطفی - بزرگراه فناوری - شاید شما هم تاکنون نام "پهن‌باند" به گوشتان خورده باشد، اما آیا به‌درستی معنی این واژه را می‌دانید؟ پهن‌باند در سیستم‌های مخابراتی و ارتباطی مربوط به سیگنال‌هایی می‌شود که با فرکانس‌های مخصوص ارسال می‌شوند و بر این اساس می‌توان فرکانس‌های مربوط به آن را به بخش‌های مختلف تقسیم کرد. به‌طور کلی هرچه پهنای باند در یک سیستم افزایش یابد،‌ به همان اندازه توانایی سیستم برای انتقال اطلاعات بیشتر خواهد شد. برای مثال، در شبکه‌های رادیویی از پهن‌باند با ظرفیت پایین برای انتقال سیگنال‌های مورس استفاده می‌شود و در مقابل پهنای باند بالاتر برای انتقال صوت مورد استفاده قرار می‌گیرد. آنتن‌های تلویزیونی که امروزه در بیشتر منازل دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، مجهز به نوعی پهن‌باند با ظرفیت پایین هستند که اگر حجم این پهن‌باند افزایش پیدا کند، ما قادر خواهیم شد برنامه‌های کانال‌های بیشتری را دریافت کنیم.

در سیستم‌های ارتباطی جدید، یک مودم می‌تواند از طریق خطوط تلفن اطلاعات را با پهنای باند حداقل 64 کیلوبیت در ثانیه جابه‌جا کند که امروزه به‌جای خطوط تلفن از سیستم‌های ADSL استفاده می‌شود تا به این طریق ظرفیت پهن‌باند افزایش پیدا کرده و امکان انتقال اطلاعات بیشتری در آن واحد فراهم شود. وظیفه اصلی خطوط پهن‌باند انتقال اطلاعات است و بر این اساس فیبرهای نوری نیز نوعی پهن‌باند محسوب می‌شوند که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند.

خطوط پهن‌باند در سیستم‌های انتقال اطلاعات امروزه پیشرفت‌های فراوانی کرده و افراد به کمک آن می‌توانند در آن واحد انواع مختلف اطلاعات را که شامل متن‌های نوشتاری، فایل‌های صوتی، فایل‌های تصویری و... می‌شود ردوبدل کنند.

یکی از فناوری‌هایی که این روزها در خطوط پهن‌باند مورد استفاده قرار می‌گیرد "خطوط اشتراکی دیجیتال" است. این خطوط که از یک جفت سیم تشکیل شده، به کاربر امکان می‌دهد تا اطلاعات دیجیتالی خود را به‌ کمک یکی از این سیم‌ها و صدا را از طریق سیم دیگر انتقال دهند. مودم‌های آنالوگ که نوعی واسطه برای خطوط پهن‌باند محسوب می‌شوند، در حالت عادی قادرند اطلاعات را با سرعت 600 بیت در ثانیه انتقال دهند. اگر قرار باشد یک مودم اطلاعات بیشتری را جابه‌جا کند، مجبور است که در آن واحد از چند کانال مختلف استفاده کند. برای مثال مودمی که در هر ثانیه 2400 بیت اطلاعات را جابه‌جا می‌کند، چهار کانال مختلف که هر کدام از آن‌ها توانایی انتقال 600 بیت اطلاعات را دارد به‌کار می‌برد.
نسل سوم سیستم‌های مخابراتی

یکی از تحولات بزرگی که امروزه در دنیای ارتباطات شاهد آن بودیم، راه‌اندازی نسل سوم شبکه‌های مخابراتی(3G) بوده است. اگرچه تاکنون شرکت‌های مختلفی امکان استفاده از اینترنت روی تلفن‌های همراه را فراهم کرده‌اند، گفته می‌شود که تنها نسل سوم تلفن‌های همراه می‌توانند اینترنت را با پهنای باند بالا دریافت کنند. با توجه به سرعت حرکت کاربری که از تلفن‌همراه استفاده می‌کند، این دستگاه می‌تواند اینترنت را با سرعت 64 تا 384 کیلوبایت در ثانیه دریافت و امکان گشت‌وگذار در سایت‌های اینترنتی را فراهم آورد.
سرویس‌های ADSL

محبوب‌ترین فناوری پهن‌باند که امروزه در نقاط مختلف جهان مورد استفاده قرار گرفته DSL نام دارد و بر اساس یک آمار رسمی، تا پایان بهار 2004 بیش از 30 میلیون مشترک در جهان را به‌خود اختصاص داده و رشد آن بیش از دو برابر دیگر روش‌های متکی بر پهنای باند بوده است. فناوری DSL یکی از روش‌هایی است که امروزه برای اتصال به ‌اینترنت با سرعت بالا مورد استفاده قرار می‌گیرد و این امکان را به کاربر می‌دهد که با خطوط معمولی تلفن، ضمن دسترسی به اینترنت پرسرعت از امکان دریافت صدا و تصویر با کیفیت بالا نیز استفاده کنند. یکی دیگر از انواع این فناوری ADSL نام دارد که در آن سیستم‌های سخت‌افزاری مخصوصی با نام DSLAM در پست‌های مراکز مخابراتی نصب می‌شوند تا به این وسیله امکان اتصال مشترکان به سیستم‌ یاد شده فراهم شود. این سیستم به کمک کابل‌های تلفنی راه‌اندازی می‌شود و به‌همین خاطر از نظر هزینه برای دولت و کاربران بسیار قابل قبول است.

اگرچه در حال حاضر سیستم‌های ADSL اینترنت پرسرعت را در اختیار همه کاربران قرار داده‌اند، شرکت‌های پشتیبان ادعا می‌کنند که تنها از یک‌پانصدم امکانات بالقوه سیم‌های موجود برای انتقال اطلاعات در سیستم ADSL استفاده می‌کنند. یک سیستم ADSL قادر است تا پهنای باند 1/1 مگاهرتزی خطوط مسی را به کانال‌های چهار کیلوهرتزی تقسیم کند. این فناوری آخرین کانال را به ارسال صدا و فاکس‌ اختصاص می‌دهد و 256 کانال دیگر را برای انتقال دوطرفه اطلاعات به‌کار می‌برد که از این طریق 64 کانال را برای خط ارسال اطلاعات و 128 کانال دیگر را جهت دریافت اطلاعات مورد استفاده قرار می‌دهد. به‌طور کلی اگر سیستم ADSL از 192 کانال چهار کیلوهرتزی استفاده کند، سرعت اینترنت را به حدود 9 مگابیت در ثانیه خواهد رساند که این بهترین حالت ممکن برای این قبیل سیستم‌هاست.

در حال حاضر سرعت خطوط ADSL در بهترین حالت ممکن دو مگابیت در ثانیه است که در عمل، اطلاعات یکپارچه دیجیتالی را به اطلاعات موازی در دو سر انتقال اطلاعات تبدیل می‌کنند.

به‌طور کلی باید توجه داشت که عواملی نظیر فاصله ارتباطی و نوع سیمی که در این ارتباطات مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌تواند در سرعت انتقال اطلاعات خطوط پهن‌باند ADSL تاثیرگذار باشد. در حال حاضر با استفاده از نرم‌‌افزارهایی که قابلیت فشرده‌سازی اطلاعات را دارند امکان ارسال اطلاعات با سرعت بیشتر در سیستم‌های مذکور مهیا شده است.

مزایای خطوط ADSL شامل امکان اتصال به اینترنت با 40 برابر سرعت خطوط Dial-up، ارتباط پرسرعت بدون نیاز به کابل اختصاصی جدید، عدم نیاز به شماره‌گیری، عدم پرداخت هزینه پالس مکالمه، اشغال نشدن خط تلفن، ارتباط پرسرعت برای ایجاد شبکه‌های خصوصی vpn، امکان استفاده از خدمات ویدئویی آنلاین، ارتباط پرسرعت در حین مکالمه با تلفن و امکان ارتباط پرسرعت بدون قطع اتصال و به‌طور دایم می‌شود.

از ابتدای راه‌اندازی خطوط پهن‌باند افزایش سرعت اینترنت مهم‌ترین هدفی بوده که مسؤولان همواره دنبال می‌کرده‌اند. به هر حال روی کار آمدن فناوری ADSL یکی از مواردی بوده که توانسته تا حدودی به این مسئله پاسخ دهد. ADSL به فناوری خاصی اطلاق می‌شود که با توجه به کابل‌های تلفنی قدیمی که در منازل مورد استفاده قرار می‌گیرد عمل می‌کند. با نصب یک سیستم ویژه داخل پست مخابراتی هر منطقه، مشترکان تلفن آن منطقه به‌سادگی خواهند توانست بدون استفاده از هرگونه سخت‌افزار و یا نرم‌افزار‌ ویژه‌ای از مزایای سرویس ADSL که سرعت اینترنت را تا چند برابر افزایش می‌دهد بهره‌مند شوند.

به عقیده بسیاری از کارشناشان، ADSL تنها سیستم موجود است که می‌تواند بدون استفاده از زیرساخت‌های پیچیده مخابراتی بیشترین سرعت را در اختیار کاربران قرار دهد. سیستم ADSL تنها نیاز به یک مودم ویژه دارد که پس از برقراری ارتباط، تنها هزینه ثابت خط ADSL به شکل ماهانه و با توجه به پهنای باند دریافتی محاسبه می‌شود. از جمله مزایایی که خطوط ADSL در اختیار کاربر می‌گذارد، امکان برقراری ارتباط تلفنی حین استفاده از اینترنت است. کاربران می‌توانند ضمن برخورداری از اینترنت پرسرعت، برای ارتباط تلفنی همیشه آزاد و در دسترس باشند. باید توجه داشت که در این سیستم هزینه تلفن تنها در صورت استفاده از تلفن محاسبه می‌شود و به استفاده از خط ADSL ارتباطی ندارد.
محبوبیت جهانی پهن‌باند

امروزه خطوط پهن‌باند به‌قدری در بین مردم محبوبیت پیدا کرده که حتی شرکت‌های کوچک مخابراتی نیز خدمات گسترده‌ای را در این زمینه عرضه کرده‌اند. طبق آخرین اطلاعاتی که در مورد خطوط اینترنت پرسرعت و میزان نفوذ آن‌ها در بین کاربران منتشر شده، تا پایان 31 دسامبر سال 2004 میلادی بیش از 9/37 میلیون خط پهن‌باند برای کاربران خانگی و اداری در آمریکا راه‌اندازی شده بود که این رقم رشد 17 درصدی این فناوری را نسبت به نیمه نخست سال 2004 نشان می‌دهد. گفته می‌شود از 9/37 میلیون کاربر یاد شده، 3/35 میلیون نفر در منازل و یا شرکت‌های کوچک از مزایای این سیستم بهره‌مند می‌شده‌اند. مطالعه دیگری که در ژوئیه سال جاری میلادی روی بیش از 25 هزار خانه‌دار انجام شده نشان می‌دهد، بین سال 2003 تا 2006 میلادی تعداد خطوط پهن‌باند در سراسر دنیا تا چهار برابر افزایش پیدا کرده و بر این اساس گفته می‌شود که به‌طور میانگین یکی از هر چهار خانه در دنیا از سرویس‌های مربوط به خطوط پهن‌باند استفاده می‌کند. در حال حاضر بیش از 62 درصد مردم هلند از خطوط پهن‌باند استفاده می‌کنند که این رقم باعث شده تا کشور مذکور از کره جنوبی پیشی‌ بگیرد و به‌عنوان برترین کشور دنیا در زمینه استفاده از خطوط پهن‌باند محسوب شود. امروزه استفاده از این قبیل فناوری‌ها باعث شده تا بیشتر مراکز تجاری و اداری دنیا به خدمات الکترونیکی روی بیاورند.

طبق مطالعات جدیدی که مرکز IDATE انجام داده، اگر جمعیت کنونی جهان را حدود شش میلیارد نفر برآورد کنیم، حدود دو میلیارد نفر آن‌ها از تلفن‌های همراه استفاده می‌کنند، 2/1 میلیون نفر از مزایای خطوط ثابت تلفن بهره‌مند می‌شوند و فقط 210 میلیون نفر خطوط پهن‌باند را به‌کار می‌برند. تمام جوامعی که امروزه می‌کوشند تمامی اهداف جامعه اطلاعاتی را محقق سازند، مجبورند که میزان استفاده مردم خود از خطوط پهن‌باند را افزایش دهند. این مسئله باعث خواهد شد تا مواردی نظیر دولت الکترونیکی، تجارت‌ الکترونیکی، بهداشت الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی و ... معانی تازه‌ای را از آن خود کند.
تحولات دنیای پهن‌باند

شرکت زیمنس در نظر دارد که با پشتیبانی از فناوری بی‌سیم شبکه پهن‌باند برای دستگاه‌های قابل‌حمل دور تازه‌ای از رقابت‌های خود را با سیستم‌های Wi-Fi و نسل سوم شبکه تلفن‌همراه آغاز کند. زیمنس با همکاری متخصصان شرکت Flarion در تلاش است تا با نوسازی زیرساخت‌های بی‌سیم و فناوری جدید تلفن‌های همراه با نام Flash-OFDM رقابت خود را با شبکه‌های نسل سوم تلفن‌همراه بیشتر کند. سیستم جدید Flarion سیگنال‌های مختلف را از یک ترانزیستور مخصوص ارسال کرده و همانند سیستم‌های کابلی و بی‌سیم، فرانکانس‌های بسیار دقیق تولید کند. سرعت اتصال به اینترنت در این سیستم جدید حدود 5/1 گیگابایت در ثانیه است. لازم به‌ذکر است، بالاترین سرعتی که هم‌اکنون سیستم‌های سلولی قادر به ارایه آن هستند 500 کیلوبایت در ثانیه است. این سیستم هم‌اکنون مراحل طراحی خود را پشت‌سر می‌گذارد و شرکت زیمنس هنوز زمان مشخصی را برای عرضه آن در بازارهای جهانی اعلام نکرده است.

کارشناسان بر اساس تحلیل‌های جدید خود پیش‌بینی کرده‌اند، تعداد کاربران سرویس پهن‌باند در دنیا در پنج سال آتی تا دو برابر افزایش خواهد یافت که مهم‌ترین علت آن کاهش هزینه‌های این سرویس نسبت به خدمات مشابه اعلام شده است. در حال حاضر سرویس DSL‬ از مهم‌ترین خدمات اینترنتی پهن‌باند پیشرفته در جهان است که میزان علاقه کاربران به این سیستم‌ها را بیشتر کرده است. این‌طور که پیش‌بینی شده، سرویس DSL‬ نزدیک به ۶۷‬ درصد از مشترکان خطوط اینترنتی در جهان را به‌خود اختصاص خواهد داد. تعداد مشترکان پهن‌باند در دنیا طی سال ‪۲۰۰۵‬ میلادی حدود ‪ ۲۰۵‬ میلیون نفر بوده است. احتمال می‌رود که تا سال ۲۰۱۰‬میلادی درآمد سالانه سرویس پهن‌باند در جهان به بیش از ‪ ۱۳۰‬میلیارد دلار برسد و تعداد مشترکان آن نیز از مرز ‪۴۰۰‬ میلیون نفر بگذرد.

طبق یک آمار جدید، کشور بریتانیا به‌خاطر سرمایه‌گذاری‌های وسیعی که در سال‌های اخیر انجام داده، هم‌اکنون بیش از ده میلیون مشترک خطوط پهن‌باند دارد که در مقابل احتمال می‌دهد این رقم تا پایان دهه جاری میلادی چند برابر شود. هم‌اکنون بیش از 20 درصد از کامپیوترهای خانگی بریتانیا به اینترنت پرسرعت دسترسی دارند و انتظار می‌رود این رقم تا پایان سال آینده به 32 درصد برسد. این‌طور که گفته می‌شود، کیفیت و تنوع خدمات شبکه پهن‌باند به‌صورت روزانه در حال افزایش است و افزایش تمایل کاربران به خدمات اینترنتی صوتی و تصویری باعث شده تا اقبال آن‌ها نسبت به این سرویس‌ها بیشتر شود.

مسؤولان طرح گسترش شبکه پهن‌باند بریتانیا در پی قراردادهای جدیدی که با شبکه خبری بی‌بی‌سی منعقد کرده‌اند، امیدوارند با اطلاع‌رسانی بیشتر تمایل مردم را برای استفاده از خطوط پهن‌باند بالاتر ببرند.
منابع:

http://www.wikipedia.com

http://www.euractiv.com

http://www.cybertelecom.org

http://www.alcatel.com

مینو مومنی - بزرگراه فناوری - اگر در تمام دنیا پیشرفت‌هایی در حوز‌ه‌هایی چون اینترنت و ملزومات آن باعث به‌وجود آمدن شگفتی در میان مردمان آن جامعه‌ها را سبب می‌شود، هرازچندگاهی قصه اینترنت در کشور ما نیز کاربران را شگفت‌زده و تا مرز شوک می‌رساند اما با این تفاوت که شوک ما نه از سر پیشرفت و توسعه، بلکه از سدها و موانعی است که بر سر توسعه و پیشرفت این ابزار اطلاعاتی صورت می‌گیرد.

آخرین شوک به جامعه استفاده‌کننده از اینترنت در کشور، این بار توسط نامه‌ای با امضای محمود خسروی رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی صورت گرفت، در آن نامه خطاب به شرکت‌های ارایه‌دهنده اینترنت پرسرعت (PAP ) آمده بود که از این پس عرضه خدمات اینترنت پرسرعت به کاربران شخصی و عمومی هم‌چون کافی‌نت‌ها با ظرفیت بیش از 128 کیلوبیت بر ثانیه ممنوع است. این نامه در حالی به شرکت‌های PAP ابلاغ شده است که بر اساس برنامه پنج ساله چهارم توسعه باید یک میلیون و 500 هزار پورت اینترنت پرسرعت در کل کشور توسط شرکت‌‌های خصوصی و دولتی ایجاد شود.
قصه از کجا شروع شد

محمود خسروی به‌عنوان رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی این روزها به‌خاطر آن نامه ممنوعیت استفاده از اینترنت پرسرعت بسیار بیش از قبل مورد توجه قرار گرفته است اما یکی از اظهارنظرهای او این توجه را صد برابر کرده است. خسروی درست بعد از ابلاغ آن نامه جنجالی در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها در خصوص این ممنوعیت گفته است، این ممنوعیت در خصوص ایجاد خطوط پرسرعت مشکلی به‌وجود نمی‌آورد چون بیشتر از 64 کیلوبیت خطوط پرسرعت است و شرکت‌ها هنوز می‌توانند اینترنت با پهنای باند 128 کیلوبیت را ایجاد کنند و در ادامه بدون اشاره به مرجع اتخاذ چنین تصمیمی تنها به این نکته اشاره کرده است که این یک تصمیم گروهی بوده است و این محدودیت تنها کسانی را که از این پس اینترنت پرسرعت دریافت کنند، شامل نمی‌شود بلکه این قانون تا اطلاع ثانوی برای همه اعمال خواهد شد حتی کسانی که بیش از این از خصوط پرسرعت استفاده می‌کردند. این اظهارنظر تا این مرحله چندان غیرعادی نیست اما وقتی خسروی در ادامه این گفت‌وگو اظهار می‌کند که تا الان هم هیچ‌گاه اینترنت پرسرعت بیشتر از 128 کیلوبیت ارایه نشده و شرکت‌ها فقط پول اینترنت 256 را می‌گرفتند، باید جای آن خبرنگار از رئیس سابق مخابرات استان تهران و رییس فعلی سازمان تنظیم مقررات سؤال کرد که شما چگونه مقابل چنین سوء‌استفاده‌ای سکوت اتخاذ کرده‌اید. هرچند مدیر یکی از شرکت‌های PAP نظری مخالف نظر خسروی دارد، به اعتقاد این مدیر بسیاری از مشتریان از پهنای باند بیشتر از 128 کیلوبیت بر ثانیه استفاده می‌کنند و میزان تقاضای این سطح نیز در حال افزایش بوده است. حال درست یا غلط بودن ماجرا را به دیگران واگذار می‌کنیم.
اما قصه اینترنت پرسرعت از کجا آغاز شد. در طی این سال‌ها داستان اینترنت پرسرعت کمتر از محدودیت آن برای کاربران آزاردهنده نبوده است، اما اینترنت پرسرعت از چه زمانی در کشور متولد شد. اولین بار در اواخر زمستان 82 روی تلکس خبرگزاری‌ها خواندیم که در راستاى اجراى سیاست‌هاى برنامه‌ سوم، توسعه‌ اقتصادى دولت مبنى بر خصوصى‌سازى و واگذارى تعدادى از بخش‌هاى مختلف امور مخابراتى به بخش خصوصى، اولین پروانه‌ نصب، راه‌اندازى و بهره‌بردارى شبکه‌ ملى انتقال داده‌ها با پهناى باند پرسرعت در سطح کشور (PAP) به شرکت پارس‌آنلاین اعطا شد. بعد از آن رفته رفته بر تعداد این شرکت‌ها افزوده شد اما به‌طور مرتب ارایه این خدمات با تاخیرهای متوالی همراه بود تا آن‌جا که در اوایل آذر 83 با به تاخیر افتادن متوالى ارایه خدمات اینترنت پرسرعت توسط شرکت‌هاى دارنده پروانه خدمات انتقال داده‌ها (PAP) نهاد متولى این بخش طى اطلاعیه‌ای به شرکت‌های PAP هشدار داد که اگر نتوانند به تعهدات خود در قبال ارایه خدمات اینترنت پرسرعت عمل کنند، طبق قانون جریمه خواهند شد. این موضوع واکنش شرکت‌هاى خدمات‌دهنده اینترنت را برانگیخت چراکه آن‌ها در طى ماه‌هاى گذشته بارها از مخابرات به‌خاطر آنکه فضاى لازم را براى بهره‌بردارى از این سرویس در مراکز مخابراتى خود فراهم نکرده بود انتقاد کرده بودند. این در حالى بود که مخابرات هم در مقابل همین موضوع را به کندى فعالیت شرکت‌هاى خدمات‌دهنده اینترنت نسبت داده بود.
به هر حال در آن زمان که شرکت مخابرات مقصر اصلی تاخیر متوالی ارایه خدمات اینترنت پرسرعت را شرکت‌های PAP می‌دانست، به‌عکس این شرکت‌ها مخابرات را مقصر می‌نامیدند. سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی بر اساس اطلاعیه‌ای اعلام کرد، شرکت‌هایی که به هر دلیل تمایل دارند پروانه ارایه خدمات انتقال داده‌های خود را عودت دهند، فرصت دارند تا پایان وقت ادارى (ساعت 16 روز 25 آذرماه 83) تقاضاى کتبى خود را به همراه عین پروانه به دبیرخانه سازمان تحویل و رسید اخذ کنند تا نسبت به لغو پروانه و آزادسازى ضمانت‌نامه حسن انجام تعهدات آنان مشروط بر آنکه هیچ تعهد متضمن بار مالى با مشترکان خدمات خود نداشته باشند اقدام شود و گویا شرکت فناوری ارتباطات سگال نخستین شرکتی بود که در آن زمان تقاضای لغو پروانه‌اش مورد تایید قرار گرفت و این اطلاعیه پایانی بر تاخیر ارایه خدمات اینترنت پرسرعت نبود چراکه داستان اینترنت پرسرعت با همان حال و هوای اولیه خود به فعالیت لاک‌پشتی ادامه می‌داد.
محمود خسروی چند ماه قبل مصادف با آخرین روزهای کاری خود در پست مدیرعاملی شرکت مخابرات استان تهران، در مورد وضعیت شرکت‌های PAP و تعداد پورت‌های واگذار شده می‌گوید، امکانات واگذاری اینترنت پرسرعت، طبق توصیه‌هایی که صورت گرفته باید توسط شرکت‌های خصوصی انجام بگیرد و ما به‌عنوان یک شرکت دولتی از این کار منع شده‌ایم. اما در شروع کار ما یک همکاری گسترده با این شرکت‌ها داشته‌ایم که آن‌ها بتوانند با کمترین مشکل کار خود را شروع کنند، به این صورت که ما در حد امکان، فضا را در اختیار آن‌ها قرار داده‌ایم که بتوانند با نصب کانکس و دیگر تجهیزات ارتباط مشترکان را برقرار کنند و در حال حاضر 20 مرکز کامل شده و در حال واگذاری به مشترکان است و به‌طور کلی شرکت‌های PAP توانسته‌اند در حدود شش هزار پورت را به متقاضیان واگذار کنند.
تحقق نیافتن اینترنت پرسرعت را تعدادی از شرکت‌‌های PAP به گردن مخابرات انداخته‌اند، به این صورت که این شرکت‌‌ها معتقد هستند که مخابرات با آن‌ها همکاری لازم را نداشته است اما مدیرعامل مخابرات استان تهران با جدیت این اظهارنظر را رد کرده و می‌گوید، ما برای تامین فضای فعال شرکت‌های PAP مجبور به همکاری با آن‌ها نبودیم اما برای اینکه کار به تعویق نیفتد، هر جا که توانستیم فضا را در اختیار آن‌ها قرار داده‌ایم چراکه به این اصل معتقدیم اگر این شرکت‌ها فعال شوند و بتوانند مشترکانی را از طریق این روش جذب کنند، به‌طبع بار ترافیک کاذبی که به‌شدت شبکه ما را تهدید می‌کند، به‌نحوه مطلوبی کاسته می‌شود. بنابراین حرکت شرکت‌‌های PAP برای واگذاری خطوط ADSL نه‌تنها به ضرر ما نیست بلکه برای شبکه بسیار سودمند است و شرکت مخابرات از همان ابتدا به‌شدت از این طرح استقبال و آن را دنبال کرده است.
مخالفیم مخالف

به هر حال با گذشت دو سال از آغاز به‌کار بیش 11 شرکت PAP و راه‌اندازی 220 هزار پورت در سراسر کشور، هنوز اینترنت پرسرعت تحقق نیافته است و کاربران همچنان از وجود اینترنت باکیفیت و استانداردهای جهانی ناامید شده‌اند و در این میان محدودسازی ارایه اینترنت پرسرعت نیز موجی از نارضایتی را در میان کاربران و مجریان طرح به‌وجود آورده است.
موجی از این نارضایتی را در میان کاربرانی می‌توان مشاهده کرد که در اقدامی با نوشتن نامه‌ای و قرار دادن روی اینترنت در صدد جمع‌آوری امضا برای رفع این محدودسازی شده‌اند. در متن این نامه که خطاب به ریاست‌جمهوری و وزیر ارتباطات و فناوری است نوشته شده: «ما کاربران اینترنت در ایران به این مصوبه که تنها باعث افت کیفیت سرویس‌دهی به کاربران و اتلاف وقت آن‌هاست، به‌شدت اعتراض داریم. از نظر ما این مصوبه بدون کار کارشناسی و علمی به تصویب رسیده و سبب می‌شود تا در دسترسی به منابع مفید در اینترنت توسط کاربران و پژوهشگران ایرانی با تاخیر و کندی بیشتر صورت گیرد. چرا باید کاربران اینترنتی در ایران به‌علت کندی شبکه وقت خود را برای دریافت صفحات تلف کنند؟ چرا سایر کشورها در فراهم آوردن اینترنت پرسرعت برای کاربران روز به‌روز پیشرفت می‌کنند اما ما در ایران در این زمینه پسرفت می‌کنیم؟ مگر شبکه فیبرنوری کشور و امکانات وسیعی که شرکت مخابرات ایران در اختیار دارد، جوابگوی نیاز کاربران اینترنت در ایران نیست که در نظر دارید دسترسی کاربران به اینترنت پرسرعت را محدود کنید؟ ما کاربران اینترنت در ایران با توجه به مطالب گفته شده فوق خواستار آن هستیم تا هرچه سریع‌تر جلوی اجرای این مصوبه غیر اصولی گرفته شود».
از سوی دیگر روشن نبودن زوایای این مصوبه باعث شده است که سردرگمی در میان مدیران و کارشناسان شرکت‌‌های PAP به‌وجود بیاید. یکی از مدیران خدمات‌دهنده اینترنت پرسرعت در این‌باره می‌گوید: این دستور در حالی اعلام شده است که بسیاری از همکاران ما یا به‌عبارتی اکثرشان از جزئیات آن چندان اطلاعی ندارند و برخی از آن‌ها تصور می‌کنند که این بخشنامه فقط در مورد کاربران خانگی است و اماکن عمومی هم‌چون کافی‌نت‌ها را شامل نمی‌شود و به‌طور کلی این بخشنامه باعث شگفتی اکثریت شده است چراکه بعد از مشکلات بسیاری که پیش‌رو داشتیم رفته رفته احساس می‌کردیم به نقطه‌عطف نزدیک خواهیم شد. به تازگی بعد از تبلیغات بسیار توانسته بودیم نظر مشتریان را به خرید اینترنت پرسرعت جلب کنیم، حتی تعدادی از همکاران ما با شکستن قیمت‌ها سعی در جلب مشتری داشتند که متاسفانه این مصوبه باعث به‌هم ریختن محاسبات شده است و جالب است که مسؤولان در اظهارنظرهای خود عنوان کرده‌اند که این تصمیم موقت است و سؤال من این است که هزینه سنگین این تصمیم موقت را چه کسی خواهد داد. یکی از فعالان انجمن شرکت‌‌های اینترنتی نیز اعتقاد دارد خطوط اینترنتی با سرعت پایین‌تر از 128 کیلوبیت عملا هیچ تفاوتی با اینترنت معمولی ندارد و این اتفاق به‌راحتی می‌تواند اقتصاد شرکت‌های اینترنتی را دچار خطر کند. به گفته این عضو فعال انجمن تاکنون این بخشنامه برای انجمن ارسال نشده است و انجمن سعی دارد با رایزنی‌هایی که با مقامات کشور دارد بتواند مانع اجرای طرح فوق شود و این را به گوش مسؤولان برساند که کشور بدون اینترنت پرسرعت نمی‌تواند با کشورهای دیگر به رقابت بپردازد.
رمضانعلی صادق‌زاده رئیس کمیته مخابرات مجلس نیز در مصاحبه‌ای در مورد محدودیت اینترنت می‌گوید: باید استدلال‌های مسؤولان سازمان تنظیم مقررات را برای تثبیت طرح ممنوعیت ارایه اینترنت پرسرعت با ظرفیت بیش از 128 کیلوبیت بر ثانیه شنید و در خصوص آن تصمیم‌گیری کرد، چراکه هنوز مبنای این تصمیم برای ما روشن نشده است و در صورت اینکه دلیل مناسب با طرح پیشنهادی وجود نداشته باشد، مجلس تمام تلاش خود را برای رد آن انجام خواهد داد چراکه تمامی کشورهای جهان به‌سمت مدرنیزه شدن حرکت می‌کنند و می‌توان گفت یکی از عوامل اساسی مدرنیزه شدن در جهان دستیابی به اینترنت پرسرعت است.
شکست بزرگ

گفته می‌شود علت این تصمیم برای محدودسازی در استفاده از اینترنت پرسرعت به ماجراهای منکراتی برمی‌گردد. همان موجی که در برخورد با ماهواره‌ها صورت گرفته است چراکه به اعتقاد عده‌ای کسانی از اینترنت پرسرعت بهره می‌برنند که قصد دانلود فیلم و موسیقی را داشته باشند البته فیلم و موسیقی که صد درصد خلاف عرف جامعه است. یکی از نمایندگان مجلس در این‌باره می‌گوید: با توجه به شایعات ایجاد ممنوعیت اینترنت پرسرعت، نمی‌تواند فقط به‌دلیل ایجاد محدودیت‌های منکراتی باشد چراکه در هر حال فیلم‌های ویدئویی به‌راحتی در دسترس هستند و این محدودیت چندان معنایی ندارد.
به هر حال در زمینه استفاده‌کنندگان از اینترنت پرسرعت باید گفت شاید کسانی باشند که به‌دنبال فیلم و موسیقی مبادرت به خریداری اینترنت پرسرعت می‌کنند اما این عده را باید در جمع اقلیت نهاد چراکه اکثریت را افرادی تشکیل می‌دهند که برای کارهای تحقیقاتی خود نیازمند دانلود فایل‌های بزرگ‌ هستند، فایل‌هایی که برای دریافت آن نیاز به اینترنتی هرچند بالاتر از 128 کیلوبیت نیاز است اما این قانون باعث می‌شود در کار علمی و تحقیقاتی بسیاری از این افراد خلل ایجاد شود و همان عده اندک نیز می‌توانند برای تامین فیلم و موسیقی خود به‌راحتی آن را خارج از محیط اینترنت دریافت کنند، پس اگر این قانون برای مبارزه با موارد منکراتی باشد، باید از همان ابتدا گفت که با شکست صد درصد مواجه خواهد شد.
***

در آخرین روزهایی که محمود خسروی هنوز به‌عنوان مدیرعامل شرکت مخابرات استان تهران مشغول فعالیت بود، با او قرار مصاحبه‌ای داشتم‌. او در طول مصاحبه بارها از وضعیت اینترنت پرسرعت گلایه داشت چراکه به اعتقاد او طبق برنامه پنج‌ساله چهارم باید در حدود 5/1 میلیون پورت در کل کشور توسط شرکت‌های خصوصی و اپراتورهای دولتی به‌وجود بیاید و باز طبق برنامه از این تعداد 5/1 میلیون پورت باید حدود 240 هزار پورت توسط دولت و یک میلیون و 260 هزار پورت نیز توسط بخش خصوصی ارایه شود. در حالی‌که هنوز بعد از پشت‌سر گذاشتن یک سال از برنامه پنج‌ساله شرکت‌‌های PAP نتوانسته‌اند به تعهدات خود عمل کنند و از سوی دیگر اجازه فعالیت روشنی نیز به شرکت‌های دولتی در خصوص ارایه اینترنت پرسرعت داده نشده است.

خسروی اعتقاد داشت، در چنین فضایی ضرر اصلی را کاربران سرگردان متحمل می‌شوند. همان کاربرانی که باید برای داشتن اینترنت پرسرعت انتظار طولانی را تحمل کنند، اما جالب است همان مدیری که اینترنت پرسرعت را حق کاربران می‌دانست و پرداختن هزینه سنگین از سوی کاربران را برای برخورداری از اینترنت پرسرعت نوعی بی‌عدالتی به‌شمار می‌آورد، با حکمی محدودیت را نیز به تمامی مشکلات اینترنت پرسرعت افزود.

هرچند طبق شنیده‌ها محدود کردن اینترنت پرسرعت اقدامی است که از سوی مقام‌های بالاتر اتخاذ شده است، اما این کار توسط چه کسی و با چه هدفی انجام شده باشد زیاد مهم نیست چراکه همگان می‌دانیم گام دولت نهم، جریان آزاد اطلاع‌رسانی است و برخورداری از اینترنت پرسرعت نیز گامی در جهت نیل به اهداف دولت است، بنابراین با تمامی این قضایا چندان قانع‌کننده نیست که بر سر طفل چندساله اینترنت پرسرعت که هنوز قدم‌های لاک‌پشتی او بهبود نیافته است سنگ‌اندازی شود.

مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی نسبت به انواع کلاهبرداریها و سوء استفاده‌های ضدامنیتی، مالی و اخلاقی از اینترنت هشدار داد.

به گزارش روز دوشنبه دفتر اطلاع رسانی مرکز پژوهشها، گروه ارتباطات و فناوریهای نوین این مرکز در مورد انواع سوء‌استفاده از پیامهای اینترنتی تاکید کرده است که "بدون تردید از پیامهای اینترنتی سوء‌استفاده می‌شود." در این گزارش در عین حال خاطرنشان شده است که نمی‌توان با عدد و رقم میزان این سوء‌استفاده‌ها را مشخص کرد زیرا درصد استفاده یا سوء‌استفاده از آن بستگی به نوع پیام، محتوای آن و نیز کشور مورد نظر دارد.

مرکز پژوهشها اضافه کرد: به عنوان مثال برخی جرایم رایانه‌ای که در کل رقم بالایی دارند غالبا از طریق ایمیل، چت و پیام کوتاه صورت می‌گیرند که نمونه بارز آن کلاهبرداری اینترنتی است.

این نهاد وابسته به مجلس خاطرنشان کرد که در بانکداری الکترونیک و تجارت الکترونیک میزان سوء‌استفاده از ایمیل بسیار زیاد است و در عرصه پورنوگرافی (هرزه نگاری) نیز به روشهای مختلف جرم اینترنتی تحقق می‌یابد که از جمله می‌توان تولید، توزیع، نشر، خرید، فروش و امثال آنها را نام برد که مشتری به راحتی می‌تواند تصاویر، صوتها یا متن‌های مستهجن را دانلود (دریافت) کند.

مرکز پژوهشها برقراری امنیت اینترنتی را برای کشور ضروری دانست و افزود: اگر ضریب امنیت اینترنتی بالا باشد برخی جرایم کمتر رخ می‌دهند و اگر امنیت ضعیف یا در حد صفر باشد هر جرمی به کرات و به فور واقع می‌شود.

این گزارش می‌افزاید: در کشور ما نه تنها هیچ استاندارد امنیتی وجود ندارد بلکه بالاتر از آن هیچ تعهد امنیتی نیز وجود ندارد و در همین حال امضای قراردادها بدون رعایت استانداردها و مکانیزاسیون بدون توجه به ضرورتهای فنی و نکاتی از این قبیل صورت می‌گیرد.

"‪ISP‬ها، ‪ICP‬ها و امثال آنها مسوولیت قانونی اعم از کیفری و مدنی ندارند و در همین حال والدین نیز مجبور نشده‌اند که وقتی رایانه‌ای برای فرزندان خود می‌خرند پیش از آن نکات ایمنی و پیشگیری در سطح ابتدایی را فرا بگیرند."

در بخش دیگری از این گزارش آمده است: مدیران ادارات و سازمانها، نوعا افرادی را به عنوان مدیر انفورماتیک بر می‌گزینند که هیچ دوره رسمی و استاندارد امنیت اینترنتی را نگذرانده‌اند و در طراحی ساختمانهای اداری نیز کوچک‌ترین نکات ایمنی در زمینه پیشگیری از جرم اینترنتی رعایت نمی‌شود.

مرکز پژوهشها یادآور شد که اینترنت و دیگر ابزارهای الکترونیک به هیچ وجه منفی نیستند و می‌توانند برای کشور مفید واقع شوند کما اینکه کشور هند در زمان حاضر برابر با درآمد صدور نفت ایران از این طریق درآمد کسب می‌کند که تا چند سال دیگر این میزان حدود پنجن برابر درآمد حاصل از صدور نفت ایران خواهد شد زیرا امروزه تجارت الکترونیک و استفاده از روشهای نوین تجاری، سبب کاهش بیکاری و افزایش درآمد افراد و حتی درآمد ملی برخی از کشورها شده است.

گروه ارتباطات و فناوریهای نوین مرکز پژوهشها تصویب قوانین متعددی در ارتباط با فضای اینترنتی در کشور را ضروری دانست و افزود: در کشورهای پیشرفته به اندازه مجلدات قطع رحلی و قطور "دایره‌المعارف بریتانیکا" پیرامون فضای اینترنت قانون وجود دارد اما در کشور ما این میزان از پنج صفحه فراتر نمی‌رود.

" قانون ضد اسپم، قانون جرایم رایانه‌ای (در دست بررسی کمیسیون قضایی) قانون رقابتهای غیرمنصفانه، قانون حمایت ‪ online‬از کودکان و قانون مسوولیت ‪ISP‬ها، نمونه‌ای از قوانین مورد نیاز در این بخش هستند و در کنار این قوانین باید استانداردهای موجود در سطح دنیا رعایت و تصویب شوند." در این گزارش بر ضرورت تصویب حداقل مقررات و استانداردهای امنیت اینترنتی در مجلس و الزام دستگاههای اجرایی به رعایت آنها، تاکید شده است.

سید میثم لطفی - بزرگراه فناوری - از دور، اینترنت شبیه یک ابزار دلخواه به‌نظر می‌آید که هرکس هرطور که می‌خواهد آن را به‌کار می‌برد. این استفاده‌ها در زمینه‌های مختلف صورت می‌گیرد و در عین اینکه نیازهای مختلف زندگی روزمره مردم را مرتفع می‌سازد، در یک فضای مجازی کلی و گسترده انجام می‌شود. بازیگران این عرصه از سواد رسانه‌ای فوق‌العاده بالایی برخوردارند و با اینترنت بزرگ شده‌اند. هر یک از این بازیگران می‌توانند نفشه ویژه خود را برای حاکمیت اینترنت طراحی کنند.
‌چنانچه‌اینترنت‌در آینده‌به‌کانون‌جهانی‌دادوستد تبدیل‌شود، آن‌گاه‌چه‌سرنوشتی‌در انتظار میلیون‌ها نفری‌خواهد بود که‌اتصال‌به‌اینترنت‌برای‌آنان‌امکان‌پذیر نیست؟ شاید هرگز نتوانیم‌پاسخ‌این‌سؤال‌را به‌دست‌آوریم. دگرگونی‌یک‌شبکه‌اسرارآمیز دولتی‌و نفوذ آن‌در سیستم‌ارتباطات‌جهانی و تبادل‌اطلاعات‌و بازارهای‌تجاری اینترنت‌را به‌عنوان‌سرچشمه‌و مظهر شکافی‌عظیم‌بین‌کشورهای‌صنعتی‌و در حال‌توسعه‌مطرح‌ساخته‌است. اصطلاح‌شکاف‌دیجیتالی صورت‌مختصر و کوتاه‌ شده‌ای‌برای‌بیان‌نابرابری‌های‌بین‌المللی‌در زمینه‌دسترسی‌به‌فناوری‌اطلاعات‌و ارتباطات‌تلقی‌می‌شود. به‌عبارت‌دیگر می‌توان‌گفت‌تا اندازه‌ای‌شکاف‌مذکور نشانه‌ای‌از تهدید قدرت‌های‌نیرومندی‌است‌که‌جهان‌را در قرن‌بیست‌ویکم‌به‌پاره‌های‌نابرابر از نظر دسترسی‌به‌اطلاعات‌تقسیم‌می‌کنند. برخی‌استدلال‌می‌کنند نیروهای‌مذکور موجب‌شده‌اند اغلب‌ملل‌جهان‌در دام‌عقب‌ماندگی‌دایمی‌گرفتار شوند. همچنین‌کشمکش‌ها و درگیری‌های‌منطقه‌ای‌می‌تواند روحیه‌هر ملتی‌را تضعیف‌کرده‌و دچار گرفتاری‌های‌فراوان‌کند.

‌هرچند شواهدی‌دال‌بر نقض‌عملکرد جهانی‌در خصوص‌دسترسی‌به‌فناوری‌اطلاعات‌و ارتباطات‌وجود دارد، اما برخی‌ناظران‌از اینترنت‌به‌عنوان‌عامل‌بالقوه‌ای‌برای‌نجات‌مردم‌عقب‌مانده‌جهان‌نام‌می‌برند. این‌قبیل‌ناظران‌خوش‌بین‌استدلال‌می‌کنند شیوه‌اقتصاد جهانی‌به‌گونه‌ای‌تغییر یافته‌که‌باعث‌ایجاد فرصت‌های‌جدیدی‌برای‌تولید ثروت‌شده ‌است، اما برای‌بهره‌برداری‌از فرصت‌های‌مذکور چاره‌ای‌جز استفاده‌از شبکه‌جهانی‌اینترنت‌وجود ندارد.
ارتباط‌با شبکه‌جهانی‌اینترنت‌در اغلب‌مناطق‌جهان‌کاری‌بس‌دشوار است. در حالی‌که‌ساکنان‌نیویورک‌در اندیشه‌ارتقای سیستم‌ارتباط‌با اینترنت‌از طریق‌تلفن‌های‌متعارف‌به‌سیستم‌پهن‌باند هستند، بیشتر ساکنان‌کشورهای‌در حال‌توسعه‌هرگز صدای‌بوق‌آزاد تلفن‌را نشنیده‌اند؛ چه‌برسد به‌اینکه‌از ماوس‌یا موتور جست‌وجوگر اینترنتی‌استفاده‌کنند. ‌دسترسی‌میلیون‌ها نفر از ساکنان‌کشورهای‌یاد شده‌به‌اینترنت می‌تواند به‌ طرق‌مختلف‌موجب‌بهبود زندگی‌آنان‌شود. اما به‌نظر می‌رسد تحقق‌این‌امر کار دشوار و طاقت‌فرسایی باشد. ‌با این‌همه، تعداد کسانی‌که‌این‌چالش‌را پذیرفته‌اند روزبه‌روز در حال‌افزایش‌است. این‌کارآفرینان‌فعال‌برای‌پیشبرد اهدافشان‌که‌مبتنی‌بر عدالت‌و انصاف‌در زمینه‌برنامه‌های‌جهانی‌گسترش‌قدرت‌استفاده‌از اینترنت‌برای‌تمامی‌ملل‌دنیاست، از هیچ‌گونه‌کمک‌مالی‌و حمایت‌معنوی‌مضایقه‌ندارند. اما با این‌حال‌هیچ‌یک‌از افراد مذکور‌توقع‌ایجاد یک‌مدینه‌فاضله‌را نیز در سر نمی‌پرورانند. در بیشتر موارد اقدامات‌انجام‌شده‌هیچ‌گونه‌سود مادی‌برای‌آن‌ها دربر ندارد. آن‌ها فقط‌به‌تحقق‌اهداف خود می‌اندیشند.
آینده اینترنت

صدها کارشناس و متخصصی که در زمینه اینترنت و راه‌اندازی شبکه‌های اینترنتی فعالیت دارند، دور هم جمع شدند و با بررسی‌های خود روی 742 نفر که از کشورهای مختلف جمع شده بودند،‌سعی کردند تا تاثیر اینترنت را در زندگی اجتماعی،‌اقتصادی و سیاسی جوامع در سال 2020 پیش‌بینی کنند. این مطالعات در زمینه‌های مختلف انجام شده بود و هر کدام از این بخش‌ها نتایج قابل ملاحظه‌ای را به‌دنبال داشت که در زیر آن‌ها را مرور می‌کنیم:

• توسعه شبکه جهانی: بسیاری از مردم معتقدند که تا پایان دهه دوم از هزاره سوم میلادی به‌راحتی می‌توانند با پرداخت هزینه‌ای بسیار اندک از خطوط پرسرعت اینترنت استفاده کنند. این ابزار به همه کمک خواهد کرد تا رقابت‌های بین‌المللی خود را با موفقیت به پایان برسانند و بتوانند با ایجاد فرصت‌های فراوان برای خود، سود اقتصادی بیشتری را به‌دست آورند. تعداد کمی از افراد همچنان با تردید به آینده اینترنت نگاه می‌کنند و معتقدند که سیاست‌گذاری‌های کلان ممکن است نتایج خوبی را در توسعه همه‌جانبه اینترنت برجای نگذارد و باعث شود منافعی که آن‌ها هم‌اکنون از اینترنت به‌دست می‌آورند به‌خطر بیفتد.

• کنترل آینده فناوری به‌وسیله انسان‌ها: بسیاری از شرکت‌کنندگان در این بررسی معتقدند که تا سال 2020 میلادی کنترل فناوری همچنان در دستان توانمند انسان‌ها باقی خواهد ماند. در این میان برخی نگران آن هستند که پیشرفت‌های علمی و تحقیقاتی ممکن است منجر به ساخت ماشین‌هایی شود که دیگر انسان نتواند آن‌ها را کنترل کند. در این میان برخی افراد هم می‌گویند، کسانی که کنترل و هدایت فناوری را به عهده دارند ممکن است این کار را به‌صورت نادرست انجام دهند و باعث بروز خسارات فراوانی شوند.

• شفافیت‌سازی و پنهان‌کاری: امروزه مشخص شده که افراد با اعلام اطلاعات بیشتر در مورد خود مزایای فراوانی را به‌دست می‌آورند و به همین خاطر سعی می‌کنند که کمتر به پنهان‌کاری یا انتشار اطلاعات نادرست دست بزنند. آن دسته از افرادی که در این مطالعات شرکت کرده بودند نظرات خود را تاثیر اینترنت برای بهبود وضعیت زندگی در جهان تا سال 2020 اعلام کردند و در پایان مشخص شد، 46 درصد مردم معتقدند که شفاف‌سازی اطلاعات از سوی مردم، سازمان‌ها و مراکز مسؤول می‌تواند نتایج بهتری را برای ارتقای سطح کیفی زندگی تا سال 2020 برجای بگذارد که البته 49 درصد هم با این گفته‌ها مخالف بوده‌اند.

• تاثیر اینترنت در بروز جنگ و خشونت: اگرچه مسؤولان می‌کوشند تا اینترنت و مزایای آن را به‌صورت عادلانه بین همه مردم تقسیم کنند، تعداد قابل توجهی از شرکت‌کنندگان در این بررسی معتقدند که تا سال 2020 همچنان بخش زیادی از مردم به شبکه جهانی اینترنت دسترسی نخواهند داشت که مهم‌ترین عامل به‌وجود آورنده این امر مشکلات اقتصادی است. گفته می‌شود،‌وجود تفاوت‌های فرهنگی، عدم تطابق برخی جوامع با ساختارهای مدرن زندگی و ادامه یافتن جرم و جنایت در بعضی کشورهای دنیا باعث می‌شود تا همه مردم نتوانند به اینترنت دسترسی داشته باشند. در حالی که بسیاری از مردم بر این باورند که اینترنت و فضاهای مجازی موجبات جنایات و خشونت‌ها را بیشتر می‌کند،‌برخی دیگر می‌گویند که اختلافات بین مذهب‌ها، مشکلات اقتصادی و سیاسی مهم‌ترین عواملی هستند که درگیری‌ها و نزاع‌های سال 2020 را باعث می‌شوند.

• معتادان اینترنتی: بسیاری از کسانی که امکان اتصال به اینترنت برای آن‌ها وجود دارد، تا سال 2020 زمان بیشتری را به استفاده از اینترنت اختصاص می‌دهند تا از این طریق بتوانند به کسب مهارت و حرفه به‌خصوصی بپردازند. این امر که علاوه بر افزایش ارتباطات میان‌فردی میزان تولید محصولات مختلف را بالا می‌برد، باعث خواهد شد معتادان اینترنتی هم به‌وجود آیند و مشکلات فراوانی را ایجاد کنند.

• کاربران همچنان معتقدند که تا پایان دهه دوم از هزاره سوم میلادی زبان انگلیسی باید زبان رسمی اینترنت محسوب شود تا مردم با هر زبان و فرهنگی که هستند به‌سادگی بتوانند با این جامعه مجازی ارتباط برقرار کنند. بسیاری از مردم بر این باورند که تفاوت میان زبان‌ها در آینده مشکلاتی را برای اینترنت به‌وجود نخواهد آورد و این در حالی است که بیشتر کاربران جهانی برای تطابق خود با دنیای اینترنت می‌کوشند تا زبان انگلیسی را بیاموزند.
اثرات اینترنت در سال 2020

تا سال 2020 جنبه‌های مختلف اینترنت تکمیل خواهد شد و کاربران با پرداخت هزینه کم خواهند توانست از خدمات شبکه‌های بی‌سیم بهره‌مند شوند.

جهان در آن زمان به یک شبکه بزرگ اقتصادی و اجتماعی تبدیل خواهد شد که مردم در آن می‌توانند به‌صورت چهره‌به‌چره به زبان انگلیسی با هم صحبت کنند. در سال 2020 کنترل برخی کارها نظیر نظارت بر پروژه‌ها، برقراری امنیت جهانی و راه‌اندازی سیستم‌های جدید ارتباطی از اختیار انسان‌ها خارج خواهد شد.

شفاف‌سازی باعث ایجاد دنیایی بهتر خواهد شد و مردم هرگونه اطلاعات را در مورد خود منتشر کرده و اطلاعات مورد نیازشان را به‌دست می‌آورند.

دنیای مجازی اینترنت فرصت‌های بیشتری را نسبت به دنیای حقیقی برای افزایش تولید و بهره‌وری ایجاد خواهد کرد.

اینترنت به‌قدری توسعه‌خواهد یافت که همه می‌توانند از آن استفاده کنند و با تضمین بیشتر در جهت رسیدن به موفقیت گام بردارند.
اینترنت II

فناوری امروز اینترنت با مشکلات متعددی مواجه است و موانع زیادی در سر راه توسعه سیستم فعلی وجود دارد. بسیاری از کاربران دارای ارتباطات Dial up کند هستند و گفته می‌شود که آدرس‌های اینترنت اکنون رو به اتمام است. قابلیت‌های اینترنتII که در سال 1998 معرفی شد، اولین قدم در تجربه اینترنت نسل بعد است. این پدیده حاصل تلاش دسته‎جمعی دولت آمریکا، دانشکده‎ها و دانشگاه‌ها بوده و شرکت‌های خصوصی مانند لوسنت، سیسکو و لورتل نیز در آن دخیل بوده‌اند.
اینترنت کنونی از پروتکل IPv4 استفاده می‎کند که بیش از 20 سال عمر دارد و به عقیده بسیاری از کارشناسان این پروتکل به آخر عمر خود رسیده است. یک مشکل عمده، تعداد محدود آدرس‌های IPv4 جهت پشتیبانی از اینترنت کنونی و اینترنت آینده است. پدیده اینترنتII یا Grid Technology پدیده‎ای است که به‌عنوان جایگزین اینترنت در جهان غرب شناخته شده و کشورهای پیشرفته آن‌را به‌عنوان بزرگ‎ترین اتفاق در 20 سال گذشته شناخته‎اند. اینترنتII با برخورداری از بهترین و سریع‎ترین امکانات جست‌وجو، ‌سرعت بسیار بالا و داشتن امکانات قوی برای هر نوع تحقیق جایگزین به‌حق اینترنت در پنج سال آینده پیش‎بینی شده است. فناوری Grid مجموعه‎ای از نرم‎افزارها، سخت‎افزارها و جریان‎های اطلاع‎رسانی است که به کاربر کمک می‎کند از بانک‌های اطلاعاتی پراکنده استفاده کامل و هم‎زمان داشته باشد. از سال 1996 اینترنتII ارتباطات بسیار سریعی را برای دانشکده‎ها فراهم کرد که هدف آن توسعه کاربردهای پیشرفت فناوری‌های وابسته به شبکه، ایجاد اینترنت آینده و ایجاد ارتباطی قوی و پرسرعت بین مراکز آموزشی، صنعتی و دولتی بود. در حال حاضر ایجاد قابلیت عظیم شبکه‎ای جهت پژوهش و توسعه، امکان آزمودن محصولات فیبری و روترها و ایجاد سرویس‌های جدید شبکه و نرم‎افزارهای مربوط به اینترنت استاندارد مهم‌ترین اهدافی هستند که ‌اینترنتII به‌واسطه آن راه‌اندازی شده است.

تفاوت اصلی بین اینترنت استاندارد و اینترنتII در تعداد کاربران آن‌هاست. شبکه امروزی اینترنتII دارای سه میلیون کاربر است و در مقابل اینترنت استاندارد از صدها میلیون کاربر پشتیبانی می‎کند. حداقل سرعت ارتباط اینترنتII معادل 155 مگابیت بر ثانیه است. اینترنت استاندارد در مقابل فناوری Grid از لحاظ یافتن اطلاعات و جست‌وجو منبعی سطحی محسوب می‎شود، در حالی که Grid توانایی جست‌وجو تا آخرین رده رشته‎ها را به شکل کاملا عمیق دارد. از طریق Grid می‎توان تعداد زیادی از بانک‌های اطلاعاتی را در یک لحظه به شکل عمیق جست‌وجو کرده و نتیجه را به‌جای اطلاعات به‌صورت دانش و مدیریت علمی تهیه کرد و بهترین مسیرها را نشان داد. استفاده از اینترنت استاندارد تنها از قدرت پردازش کامپیوتر شخص برخوردار است.
برخی کاربردهای تجربی قابل انجام با استفاده از فناوری اینترنتII شامل موارد زیر می‌شوند:

• پزشکی: تصویربرداری سه‎بعدی از مغز و معاینه تخصصی پزشکی از راه دور.

• فناوری‌‎های سرگرمی: ارایه تصاویر ویدئویی پیشرفته دیجیتال به‌صورت ارتباط دوطرفه.

• آموزش از راه دور: ایجاد امکانات آموزشی زیاد بین دو موسسه به لحاظ جغرافیایی دور از هم و برهم‌کنش بلادرنگ بین دانشجویان و استادان.

• اخترشناسی: کنترل تلسکوپ از راه دور و مشاهده اطلاعات دریافت ‎شده از طریق تلسکوپ.

به‌طور کلی ارتباط دوطرفه از راه دور یکی از ویژگی‌های کلیدی اینترنتII است و این ابزار را به یک رسانه آموزشی بسیار قدرتمند تبدیل می‌کند و برای سازمان‌ها و موسسات تحقیقاتی، سازمان‌های انرژی اتمی، بخش‌های مرتبط با فیزیک، شیمی و زیست‎شناسی بسیار کارایی دارد.
اعتیاد اینترنتی

از آنجایی که ورود به هزاره سوم میزان دسترسی مردم به اینترنت را تا چند برابر افزایش داده و بر این اساس پیش‌بینی می‌کنند که تعداد کاربران اینترنتی در سال 2020 تا چندین برابر نسبت به آمارهای کنونی افزایش می‌یابد، کارشناسان از هم‌اکنون نگران مشکلی به نام اعتیاد اینترنتی هستند. این اختلال که هم‌اکنون خود را در حجم کوچک‌تری نمایان کرده، تا آن زمان می‌تواند نتایج زیان‌بار فراوانی را به‌دنبال داشته باشد. شانه‌های اعتیاد به اینترنت ممکن است همیشه در اولین مصاحبه درمانی خود را بروز ندهند. از این‌رو مهم است که درمان‌کنندگان به‌طور مستمر برای تشخیص اعتیاد به اینترنت افراد را معاینه کنند. اعتیاد به اینترنت ممکن است نوعی عکس‌العمل و یا واکنش باشد که محرک آن را یک وضعیت ناخوشایند در زندگی فرد تشکیل دهد. خاستگاه‌های اعتیاد به اینترنت را می‌توان در چهار محرک یافت که باید مورد تشخیص قرار گیرند. این چهار محرک شامل کاربردها، احساسات، شناخت‌ها و حوادث زندگی می‌شوند. به‌طور کلی اینترنت اصطلاحی است که کاربردهای زیادی را به‌صورت آنلاین دربر می‌گیرد که از جمله آن‌ها می‌توان به شبکه گسترده جهانی، تالارهای گفت‌وگو، بازی های دوسویه(interactive)، گروه‌های خبری و موتورهای جست‌وجوگر اشاره کرد. به‌طور معمول معتادان اینترنتی به یکی از موارد یاد شده اعتیاد پیدا می‌کنند و همان مورد محرکی می‌شود تا افراد از اینترنت به‌صورت افراطی استفاده کنند.

سید میثم لطفی - بزرگراه فناوری - محبوبیت اینترنت بین عموم مردم، افزایش تاثیرگذاری آن روی زندگی‌های روزمره، گسترش خطوط پهن‌باند و بالا رفتن میزان دسترسی کاربران به اینترنت پرسرعت، توسعه تجارت الکترونیکی، راه‌اندازی شبکه‌های عمومی و اجتماعی آنلاین و ده‌ها مسئله دیگر موجب شدند تا ما امروز موج دوم رشد و توسعه اینترنت را شاهد باشیم. در حالی که اقبال چشمگیر مردم به فضای مجازی موجب شد تا تعداد زیادی از سایت‌های اینترنتی متولد شوند، هیچ‌یک از آن‌ها نتوانستند به ‌اندازه موتور ‌جست‌وجوی گوگل رشد کنند. در حال حاضر گردانندگان پایگاه‌های اینترنتی می‌کوشند با طراحی زیبا و سازمان‌دهی مناسب اطلاعات مخاطبان خود را حفظ کنند، اما برای آنکه این اطلاعات در بهترین حالت ممکن نمایان شوند چه‌کار باید کرد؟
پاسخ به این سؤال می‌تواند چشم‌اندازی درست از معماری اطلاعات را برای ما نمایان کند. اگرچه تا مدتی پیش طراحی سایت‌های اینترنتی فقط یک حرفه محسوب می‌شد که در اختیار تعداد اندکی از افراد قرار می‌گرفت، امروزه کارشناسان از آن به‌عنوان یک هنر نیز یاد می‌کنند. از جمله کسانی که باعث شد پایه معماری اطلاعات و طراحی مناسب آن‌ها در سایت‌های اینترنتی شکل بگیرد، پیتر موروایل(Peter Morville) مدیر و سرمایه‌گذار شرکت Semantic Studios بوده است. موروایل در سال 1993، یعنی زمانی که پایه‌های اولیه WWW طراحی شده بود، لیسانس خود را از دانشکده اطلاعات وابسته به دانشگاه میشیگان دریافت کرد. این امر او را وادار کرد تا مطالعات بیشتری را در زمینه معماری اطلاعات انجام دهد. وی که هم‌اکنون در دانشگاه میشیگان تدریس می‌کند بیشتر وقت خود را به مشاوره اینترنتی و نوشتن کتاب در این زمینه اختصاص داده است. ادوارد بیکر(Edward Baker) سردبیر سایت اینترنتی CioinSight گفت‌وگویی را با موروایل انجام داده تا معماری اطلاعات بیشتر به کاربران معرفی شود.
معماری اطلاعات را چگونه تعریف می‌کنید؟

معماری اطلاعات در اصل با ساختار اطلاعات و سازمان‌دهی آن‌ها در وب سروکار دارد. این فرآیند بیشتر در طراحی و هدایت موتورهای جست‌وجوگر مورد استفاده قرار می‌گیرد و نشان می‌دهد که روبوت طراحی شده برای این موتورها تا چه ‌اندازه می‌تواند اطلاعات را درست شناسایی و آن‌ها را برای ما منتشر کند. باید توجه داشت که معماری اطلاعات در اینترنت محدود است و شما می‌توانید آن را روی هر یک از کانال‌های رسانه‌ای اجرا کنید. این مسئله امروزه موضوع بحث‌ بسیاری از کارشناسان جهان است.
به‌دنبال رشد قابل‌توجه اینترنت و افزایش تعداد کاربران آنلاین، معماری اطلاعات چه تغییراتی کرده تا خود را با این روند تطابق دهد؟

معماری اطلاعات هنوز در نخستین سال‌های زندگی خود به‌سر ‌می‌برد و به‌همین خاطر هنوز تغییرات اساسی و بنیادین در آن صورت نگرفته است. امروزه بسیاری از افراد در سراسر دنیا کارت‌های تجاری دارند که در آن‌ها از فناوری‌های وابسته به معماری اطلاعات استفاده شده است. با گذشت زمان محققان اندک‌اندک درمی‌یابند که چگونه می‌توانند از این نوع به‌خصوص معماری استفاده کنند و آن را ‌به‌صورت درست در فعالیت‌های خود به کار برند. با توجه به اینکه معماری اطلاعات فرآیندی پیچیده و حساس است، نمی‌توان نحوه استفاده از آن را از طریق تجربه آموخت و به‌همین خاطر مجبوریم با آموزش‌های آکادمیک آن را به‌کار بریم. این‌ روزها بین شرکت‌هایی که معماری اطلاعات را بحثی بیهوده می‌دانند و آن‌هایی که به کمک این فرآیند ساختار مناسبی را برای سایت اینترنتی خود طراحی کرده‌اند، شکاف بزرگی ایجاد شده است. مراکزی که هنوز بر اساس ساختارهای تعیین شده در دهه 1990 فعالیت می‌کنند، به‌سختی می‌توانند بقای سایت اینترنتی خود را تضمین کنند و تعداد مخاطبان‌شان را بالا ببرند.
آیا شما فکر می‌کنید با توسعه این فرآیند حیاتی و نمایان شدن اهمیت آن برای مراکز اینترنتی، مردم بیشتر از گذشته طراحی سایت‌ها را می‌پسندند؟

اگر شما اینترنت را از سال 1995 تا امروز به‌‌صورت اجمالی بررسی کنید، در خواهید یافت که معماری اطلاعات پابه‌پای طراحی‌های گرافیکی سایت‌ها پیشرفت کرده است. من سایت‌هایی را به‌خاطر می‌آورم که در اواسط دهه 1990 ساخته شده بودند. طراحان این سایت‌ها می‌کوشیدند با استفاده از چندین عکس توجه مخاطبان را به‌خود جلب کنند، ولی چون حجم این عکس‌ها بسیار زیاد بود، باید مدت زیادی طول می‌کشید تا صفحه نخست سایت کامل شود.
به هر حال باید توجه داشت که معماری اطلاعات روز به‌روز در حال توسعه است و با سرعت زیاد به سمتی حرکت می‌کند که ما بتوانیم به‌سادگی اطلاعاتمان را طبقه‌بندی کنیم. این فناوری در اصل شامل کلمات، زبان و سازمان‌دهی آن‌ها در کنار یکدیگر می‌شود. زمانی که ما به‌عنوان انسان‌های ساکن در هزاره سوم توانایی ثبت اختراعات و اکتشافات جدیدتر را نداریم، معماری اطلاعات با سرعت زیاد به سمت جلو در حرکت است.
برای طراحی درست و جذاب یک وب‌سایت باید چه‌کارهایی را انجام دهیم؟

برخی مواقع طراحان سایت‌های اینترنتی نمی‌توانند محصول خوبی را در اختیار کاربران قرار دهند. ناکارآمد بودن سایت‌های اینترنتی و پایین بودن سطح دانش کاربران از مهم‌ترین مسایلی است که ناموفق‌ بودن یک سایت را باعث می‌شود. در این زمینه مشکلات دیگری هم وجود دارد. من مشتری‌هایی داشته‌ام که توانسته بودند مشکلات وب‌سایت خود را تشخیص دهند و از من می‌خواستند تا این مشکلات را برایشان حل کنم. آن‌ها بر این باور بودند که اگر یک پورتال راه‌اندازی کنند، مشکلاتشان برای جذب مخاطب حل خواهد شد، غافل از اینکه این کار مشکلات بیشتری را برای آن‌ها به همراه خواهد آورد. قرار دادن تمام محتوای یک سایت اینترنتی روی پایگاه اطلاعاتی پویا باعث خواهد شد تا‌ مسؤولان سایت کمتر به فکر پاسخگویی به نیاز مخاطبان باشند. این امر در برخی مواقع باعث می‌شود کاربرانی که به اینترنت پرسرعت دسترسی دارند هم برای مشاهده صفحات یک سایت اینترنتی مدت زیادی را منتظر بمانند. باید توجه داشت که پایگاه اطلاعاتی می‌تواند نقش اساسی در راه‌اندازی یک سایت اینترنتی بر عهده داشته باشد.
شما همواره خود را در مقابل نیازهای مردم قرار داده‌اید و سعی کرده‌اید امکاناتی را در سایت‌های اینترنتی قرار دهید که کاربران بتوانند از آن‌ها استفاده کنند. چگونه این نیازها شناسایی می‌شوند؟

زمانی که تا چند سال پیش با شرکت‌های تجاری مشاوره می‌کردم تا سایت اینترنتی آن‌ها از اول طراحی شود، مدیران این شرکت‌ها می‌گفتند: "فقط می‌خواهیم سایتمان طوری طراحی شود که کارآمدتر بوده و محتوای آن بیش از گذشته قابل استفاده باشد." من در پاسخ به آن‌ها می‌گفتم: "این مسئله درست است، اما آیا واقعا می‌دانید که کارآمدتر بودن یک سایت اینترنتی به چه معناست؟" امروزه باید توجه داشته باشیم که "قابل استفاده بودن" یک سایت اینترنتی به معنی افزایش "کیفیت" آن سایت است. با این هدف طراحی دوباره سایت‌ها بسیار ساده خواهد شد.
من در سال‌های اخیر مطالعات فراوانی را انجام دادم تا دریابم افزودن چه امکاناتی می‌تواند پیشرفت یک سایت اینترنتی و در نهایت افزایش تمایل کاربران برای سر زدن به سایت‌های اینترنتی را به‌دنبال داشته باشد. نتایج این مطالعات به من نشان داد که اطلاعات ذخیره شده در یک سایت اینترنتی باید شامل موارد زیر شود: مفید‌، در دسترس‌، مطابق با سلیقه‌های مختلف کاربران و‌ معتبر باشد و به‌سادگی بتوان آن‌ها را بازیابی کرد. رعایت همه این نکات در یک سایت کار دشواری است که تنها برخی از طراحان می‌توانند آن را اجرا کنند.
در آخرین کتابی که نوشته‌اید توضیحات فراوانی را در مورد نحوه پیدا کردن اطلاعات روی فضای مجازی داده‌اید. چرا امروزه دسترسی به اطلاعات و یافتن آن‌ها در اینترنت تا این اندازه اهمیت پیدا کرده است؟

تجربه شخصی به من نشان داد که معماری اطلاعات مهم‌ترین مسئله در راه‌اندازی یک سایت اینترنتی موفق است، اما آنچه که به این فرآیند نظم می‌دهد چیدمان اطلاعات در کنار یکدیگر به گونه‌ای است که پیدا کردن دوباره آن‌ها کار آسانی باشد. طراحان، مهندسان و کارشناسانی که در زمینه طراحی‌ سایت‌ها فعالیت می‌کنند، به‌خوبی می‌دانند که اگر اطلاعات به‌‌طور منظم در کنار هم قرار نگیرند، بازیابی آن‌ها غیرممکن خواهد شد و افراد نمی‌توانند به آنچه که می‌خواهند، برسند.
باید توجه داشت که فرآیند بازیابی اطلاعات از اینترنت تنها محدود به معماری اطلاعات و یا اینترنت نمی‌شود. به گفته محققان، دنیایی که ما در آن زندگی می‌کنیم نیازمند نظم خاصی است که بدون آن ادامه زندگی غیرممکن خواهد بود. این نظم به ما کمک می‌کند تا هرچه که لازم داریم را در کمترین زمان ممکن به‌دست بیاوریم. نحوه راه‌اندازی یک سایت نیز باید بر همین اساس باشد تا افراد بتوانند در هر شرایطی که هستند، در کوتاه‌ترین زمان ممکن اطلاعات مورد نظرشان را پیدا کنند. تاثیر این مسئله می‌تواند از تبلیغاتی که برای یک سایت اینترنتی می‌شود هم مفیدتر باشد. ما باید فعالیت‌های خود را به گونه‌ای انجام دهیم که همه مشتریان ما پس از ورود به سایت با حجم وسیعی از اطلاعات مواجه نشوند و به‌راحتی سراغ بخش‌های مورد نیاز خود بروند.
این‌‌طور‌که گفته می‌شود، روان‌شناسی نیز تا حدودی در معماری اطلاعات تاثیر می‌گذارد. برای مثال اعتبار اطلاعات موجود در یک سایت و هویتی که مدیر آن سایت دارد، می‌تواند به‌صورت ناخودآگاه کاربر را ترغیب کند تا در این مکان به‌دنبال پاسخی مناسب برای نیازهای خود بگردد. این مسائل چطور می‌توانند در طراحی یک سایت تاثیرگذار باشند؟

بسیاری از ما در دنیای معماری اطلاعات در مورد نحوه چیدمان اطلاعات و در دسترس بودن آن‌ها صحبت می‌کنیم، اما باید به این نکته توجه داشت که اعتبار مطالب مندرج در یک سایت و نحوه برقراری ارتباط کاربر با گردانندگان آن سایت نیز می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی را در این زمینه برجای بگذارد. من همواره برای ملموس‌تر شدن این قضیه در مثال‌های خود به نتایج حاصل از تحقیقات مرکز Forrester اشاره می‌کنم، زیرا این مرکز برای آنکه اطلاعات خود را به دیگران منتقل کند، همیشه آن‌ها را طبقه‌بندی کرده و به‌صورت کاملا منظم ارایه می‌دهد. سازمان‌دهی و طبقه‌بندی مناسب اطلاعات توسط مرکز Forrester به روش‌های علمی چشم‌انداز آن‌ها به فرآیند پاسخ‌گویی به نیاز مشتریان را آسان‌تر نشان می‌دهد و همین امر موجب می‌شود تا کاربران اعتبار بیشتری را برای این مرکز در نظر بگیرند. طبقه‌بندی و سازمان‌دهی اطلاعات در صفحات سایت اینترنتی سایت شما نتیجه مستقیمی را در نگاه مخاطبان به شرکت و فعالیت‌های شما برجای خواهد گذاشت. این مسئله می‌تواند سایت‌هایی را که از کلمات عامیانه و دوستانه استفاده می‌کنند و یا سایت‌هایی که به‌صورت رسمی با مخاطبان خود برخورد می‌کنند، تحت تاثیر قرار دهد. بی‌.جی.‌فاگ(B.J. Fogg) یکی از محققان آزمایشگاه فناوری دانشگاه استنفورد مطالعاتی را در زمینه اینترنت و سایت‌های اینترنتی انجام داده که من فکر می‌کنم در پنج- شش سال گذشته نمونه آن انجام نشده است. این مرکز کوشیده تا نشان دهد کاربر به هنگام ورود به یک سایت به چه نکاتی توجه می‌کند و چه معیارهایی باعث می‌شود تا میزان اعتماد افراد به سایت‌های اینترنتی بیشتر شود. در مراحل اولیه این مطالعات مشخص شد، شکل ظاهری و طراحی یک سایت مسئله‌ای مهم در جلب توجه کاربران محسوب می‌شود، اما معماری اطلاعات مهم‌ترین عاملی بوده که میزان اعتماد کاربران به یک سایت اینترنتی را افزایش داده و آن‌ها را مجبور کرده که به‌صورت مستمر به یک سایت سر بزنند.
آیا معماری‌های هوشمندانه‌تر توانسته ارزش اطلاعاتی را که روی سایت‌ها قرار می‌گیرد بالا ببرد؟

اگر‌چه این روزها روش‌های فراوانی برای افزایش ارزش اطلاعات موجود در سایت‌های اینترنتی پیشنهاد می‌شود، ولی هنوز هیچ کدام از این روش‌ها تکمیل نشده‌اند و در مقابل، اندازه‌گیری کمی توسعه معماری اطلاعات روی یک سایت کار دشواری است. من در‌ این‌جا می‌خواهم از یک داستان واقعی برای شما صحبت کنم و بعد از آن مشکلات موجود در این زمینه را برای شما بازگو کنم. من چندی پیش فعالیتی را با مرکز سرطان‌شناسی آمریکا آغاز کردم تا سایت آن‌ها را به آدرس www.cancer.gov از ابتدا طراحی کنم. ما در این برنامه سعی کردیم تغییرات زیادی را در محتوای این سایت حاصل نکرده و ساختار اسناد طبقه‌بندی شده در این سایت را تغییر ندهیم. اما در کنار این مسایل سعی شد تا شکل ظاهری سایت تغییرات زیادی کند و نسبت به گذشته متفاوت شود. در سایت جدید که بسیار زیبا طراحی شده بود، کاربران می‌توانستند به محض ورود نیازهای خود را اعلام کنند و در کمترین زمان ممکن اطلاعات موردنظرشان را بیابند. این تغییرات موجب شد تا سایت مرکز سرطان‌شناسی آمریکا به‌عنوان بهترین پایگاه اینترنتی دولتی این کشور در زمینه برقراری ارتباط با مخاطب برگزیده شود. تمام این موفقیت‌ها مدیون اجرای درست روش‌های معماری اطلاعات و تغییر شکل ظاهری سایت بوده است.
مشکلی که در این زمینه وجود دارد آن است که، بیشتر گردانندگان سایت‌های اینترنتی رضایتمندی مشتری را به‌عنوان مهم‌ترین شاخص در ارزیابی سایت خود می‌دانند که امروزه این یک روش سنتی و ازکار‌افتاده محسوب می‌شود. اگر بخواهیم یک سایت را به این صورت بررسی کنیم، هرگز نمی‌توانیم بفهمیم که کدام یک از دو بخش محتوا و یا شکل ظاهری توانسته نظر کاربران را بیشتر به‌خود جلب کند. در این روش به‌سادگی نمی‌توان فهمید که یک کاربر از زمان ورود خود به سایت تا زمان خروج چه دیدی نسبت به این پایگاه اینترنتی دارد و به‌همین خاطر اصلاح مشکلات موجود غیرممکن خواهد شد. به هر حال اگر روش‌های نوین معماری اطلاعات مورد استفاده قرار گیرد، دیگر نگرانی مدیران سایت‌های اینترنتی برای همیشه برطرف خواهد شد.
آیا شما در معماری اطلاعات اهداف دیگری را دنبال می‌کنید؟

آنچه که در تمام این سال‌ها باعث شده علاقه من به معماری اطلاعات بیشتر شود و فعالیت در سایت‌های اینترنتی را ادامه دهم، افزایش توانایی کاربران در به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی روی فضای مجازی بوده است. من فکر می‌کنم که ساخت بخش‌های مختلف اینترنت همانند ساخت سیستم مرکزی اعصاب برای سیاره‌ای است که در آن زندگی می‌کنیم. این امر به همه ما کمک می‌کند تا در هر زمان و مکانی که قرار داریم بتوانیم با هم در ارتباط باشیم و آنچه که می‌دانیم را در اختیار دیگران هم بگذاریم. ما باید به آینده معماری اطلاعات و سیستم‌های به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات در اینترنت خوش‌بین باشیم و سعی کنیم تا از این طریق در همه حال نیازهای مخاطبان خود را فراموش نکنیم.

منبع: www.cioinsight.com