شکاف دیجیتال در ایران و خطر تشدید دوقطبی اقتصادی
نرخ استفاده از اینترنت در ایران در سالهای اخیر بالا رفته. منابع بینالمللی نشان میدهند سهم کاربران اینترنت ما نزدیک به سطح متوسط جهانی است اما اتصال بین داخل و خارج گاه با اختلال و محدودیت روبهرو میشود. هم اتحادیه بینالمللی مخابرات (ITU) و هم بانک جهانی دادههایی برای درصد کاربران اینترنت ایران منتشر کردهاند که نشان میدهد نفوذ اینترنت در حجم جمعیت چشمگیر است اما کیفیت و پایداری اتصال متفاوت است و این یعنی اولین روزنه شکاف دیجیتال در جغرافیای سرزمین عزیزمان ایران.
*دسترسی موبایلی فراگیر اما فریبنده
در ایران تعداد ارتباطات از طریق ابزارهای تلفن همراه بیش از ۱۶۰درصد جمعیت گزارش میشود که نشاندهنده اشباع سیمکارت/دستگاه است ولی این آمار لزوما بهمعنای دسترسی برابر به پوشش اینترنت مناسب یا پهنباند باکیفیت نیست. بسیاری هنوز به سرویسهای جهانی یا ابزارهای محاسبات ابری و کیفیت مناسب پردازش گرافیکی و دیجیتال (GPU) برای توسعه AI دسترسی ندارند.
*بازدهی نابرابر AI
مطالعات بینالمللی نشان میدهد هوش مصنوعی پتانسیل افزایش قابلتوجهی در تولید ناخالص داخلی و بهرهوری دارد. گزارشهایی مانند مککینزی و سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) تخمین میزنند که AI میتواند تریلیونها دلار ارزش افزوده ایجاد و رشد بهرهوری را در دهههای آتی تسریع کند اما این منافع در عمل، به شرکتها و کشورهایی میرسد که به دادههای باکیفیت، سرمایهگذاری در فناوری و نیروی کار متخصص دسترسی دارند.
۱. اثر مزد مهارت: مجموعهها، مراکز و شرکتهایی که هوش مصنوعی را پذیرفتهاند، بالطبع بازدهی و سودآوری بالاتری را در حیطه عملکردی خود شاهد هستند اما در غیاب آموزش و بازآموزی از یکسو و کمبود زیرساختهای فناوری دیجیتال، کارکنان بخشهای سنتی در معرض بیکاری ساختاریاند.
۲. هزینه عدم اتصال: هر قطعی بینالمللی بهسرعت درآمد صادرات دیجیتال، فریلنسینگ و تعاملات سرمایهگذاری خارجی را کاهش میدهد و عقبماندگی اقتصادی را ناشی میشود.
۳. تمرکز سرمایه: تحریمها و محدودیتهای دسترسی به سختافزار (GPU) هزینه توسعه مدلهای پیشرفته را برای اکثریت بالا میبرد و طبیعتا غولها و بازیگران بزرگ زیستبوم فناوری را برنده میسازد؛ پدیدهای که کم و بیش در زیست فناوری دیجیتال در ایران شاهد آن هستیم.
۴. شکاف شهری_روستایی: حتی وقتی آمار نفوذ اینترنت بالاست، دسترسی پهنایباند قابل اطمینان و خدمات دیجیتال در مناطق محروم پایینتر است که این امر موجب دوسویه شدن فرصتها میشود.
۵. فرصت برای سیاست: سرمایهگذاری هدفمند در زیرساخت بینالمللی، تسهیل پرداختهای بینالمللی برای توسعه ابری، برنامههای توانمندسازی نیروی انسانی و حمایت از استارتاپهای بومی میتواند شکاف را کاهش دهد و از تمرکز بیش از حد مزایا جلوگیری کند.
بهطور کلی اگر میخواهیم ایران عزیز و جامعه ایرانی از رونق هوش مصنوعی بهرهمند و در عین حال از دوقطبی شدن اقتصادی جلوگیری شود، نیازمند ترکیبی از سیاستهای زیرساختی (پهنایباند پایدار و بینالمللی)، آموزشی (بازآموزی و مهارتهای داده) و مقرراتی (حفاظت از داده و حمایت از رقابت) هستیم. بدون این اقدامات، آمارهای امیدوارکنندهای مانند نفوذ موبایل بالا یا رشد جهانی AI تنها نشاندهنده یک فرصت نابرابر خواهند بود؛ فرصتی که روز به روز به تهدید بیشتر برای ما تبدیل شده و به تقویت شکاف دیجیتال و طبقانیتر شدن اقتصادی جامعه میانجامد.
*پژوهشگر فناوری و نوآوری اجتماعی
