برای راه‌اندازی یک سایت موفق، تنها بودن و یک شخص بودن کافی نیست. برای راه‌اندازی چنین کار موفقی چندین نفر لازم است. این سایت‌ها باید به سمت تولید محتوای اختصاصی خودشان بیشتر اقدام کنند تا موفق‌تر باشند.
گفت‌وگو با مدیر سایت «آی‌تی‌ایران» - محمدمهدی مولایی- دنیای کامپیوتر و ارتباطات - اشاره: «آی‌تی‌ایران» (www.itiran.com) به عنوان اولین سایت خبری ایرانی حوزه آی‌تی، در وب‌فارسی پیشگام کاری است که بعدها توسط رسانه‌های دیگر هم دنبال شد. شاید این روزها دستیابی به اخبار حوزه آی‌تی کار مشکلی نباشد و از روزنامه‌ها، مجلات و وب‌سایت‌ها گرفته تا رادیو و تلویزیون هر کدام بخش ویژه اخبار آی‌تی داشته باشند ولی تا چند سال پیش شرایط برای علاقه‌مندان به آی‌تی کمی مشکل بود. «آی‌تی‌ایران» از اولین مراجع فارسی در حوزه خبری آی‌تی و اولین آنها در اینترنت بود.
هر چند «آی‌تی‌ایران» این روزها طراوت گذشته را ندارد و روزهای آرامی را پشت سرمی‌گذراد اما شهرام شریف مدیر سایت وعده تغییرات جدید و روزهای بهتری را می‌دهد. گذشته، حال و آینده «آی‌تی‌ایران» موضوع گفت‌وگو با شریف بود که به بهانه آن بخشی از تاریخ روزنامه‌نگاری حوزه آی‌تی کشور هم مرور شد.
• قبل از هر چیز بد نیست کمی در مورد اهمیت کار خبری در حوزه آی‌تی صحبت کنیم. چون سال ۸۱ که «آی‌تی‌ایران» راه افتاد علاوه بر اینکه هیچ سایتی در این زمینه وجود نداشت، رسانه دیگری هم وجود نداشت. یعنی تا چهار سال پیش به‌جز چند ماهنامه کامپیوتری که از سالها قبل منتشر می‌شدند و حال و هوای خاص خودشان را داشتند، عملا در خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها خبری از بخش آی‌تی نبود و در این زمینه‌ها رسانه‌ای نداشتیم. در آن سالها چه شد که تو به این سمت رفتی؟
ما باید روزنامه‌نگاری آی‌تی در ایران را دو بخش کنیم. همانطور که گفتی سالها مجلات کامپیوتری در کشور ما منتشر می‌شد و خوانندگان خاص خودش را هم داشت. اما از اوایل دهه هشتاد نوع جدیدی از روزنامه‌نگاری آی‌تی وارد عرصه رسانه‌ای ما شد که متفاوت با قبل بود. این نوع نگاه به این قضیه برمی‌گشت که فضای آی‌تی فضای جدیدی بود که خیلی سریع داشت پا می‌گرفت و مخاطبان زیادی را به خودش را جلب می‌کرد. به همین دلیل مثل تمام زمینه‌های دیگر از جمله سینما و ورزش در این زمینه هم لزوم یک کار رسانه‌ای احساس می‌شد. کار از روزنامه‌ها شد، از روزنامه‌های موسوم به دوم خردادی. از ستون شروع شد و به صفحه رسید. بعد امروز به جایی رسیده که هفته‌نامه‌ها و روزنامه آی‌تی داریم.
• این دو نگاه به حوزه آی‌تی که آنها را از هم تفکیک می‌کنی چه تفاوتی با هم داشتند؟
تفاوت این دو نگاه به حوزه آی‌تی این بود که طیف جدید نگاه ژورنالیستی‌تری به قضیه داشتند. برای همین با موضوعات مرتبط با عموم جامعه ارتباط بیشتری برقرار می‌کردند. مثلا وزارت ارتباطات در حدود ۱۰ سال پیش به عنوان حوزه خبری مهمی مطرح نمی‌شد اما الان حوزه پرخبری است. این فضا پنج سال پیش به وجود آمده بود و خیلی به «آی‌تی‌ایران» ربط پیدا نمی‌کند. شاید اگر «آی‌تی‌ایران» نبود سایتهای دیگری می‌آمدند و فضا را می‌گرفتند. شاید ما یک مقدار پیشدستی کردیم. بعد از ورود این نگاه به مطبوعات بود که من تصور کردم کاری را که در روزنامه‌ها شروع کردیم در فضای وب هم انجام دهیم و اینطور بود که «آی‌تی‌ایران» راه‌افتاد.
• روند راه‌اندازی سایت به چه صورتی بود. ایده کار کی شکل گرفت؟ بحث فنی و محتوایی چطور جلو رفت؟
در سال ۸۰ بود که ایده سایت در ذهنم شکل گرفت و پرورشش دادم. فکر کردم مثل نمونه‌های خارجی جلو بروم.
• نمونه دقیقی برای الگوبرداری مدنظرت بود؟
بیشتر از بخش‌های تکنولوژی سایتهای خبری الگو گرفتم. ایده شکلی قضیه را از سایت گیگا گرفتم که یک سایت خبری است. اوایل کار استقبال بسیار زیاد و خوب بود. اما واقعیت این است که برای این که یک سایت کارش را خوب ادامه دهد استقبال کافی نیست. برای اینکه یک سایت بتواند قوی پیش برود باید شرایط متعددی وجود داشته باشد. اینترنت یک تفاوت با دیگر رسانه‌ها دارد و آن این است که نیاز به افراد متعدد برای کار رسانه‌ای وجود ندارد پس هزینه‌ها کاهش پیدا می‌کرد. اما همچنان معتقدم که برای یک مخاطب فعلی حوزه آی‌تی شکل چاپی قضیه از شکل مجازی قضیه مستندتر است. این نوع نگاه هنوز هم وجود دارد. شما می‌توانید در نوع تبلیغاتی که شرکتها به سایت‌ها می‌دهند هم این را ببینید.
• در اوایل کار چند نفر در راه‌اندازی سایت کمک کردند. کار چند نفره بود یا یک نفره؟ شکل اولیه وب‌سایت بر چه اساسی طراحی شد؟
کار با دو نفر شروع شد. من بودم و کاوه برهمند که برای برنامه‌نویسی سایت زحمت زیادی کشید. ما در شکل قضیه هم یک شکل سنتی و دم‌دستی را انتخاب کردیم. یعنی شکلی که همه اخبار و مطالب در صفحه اول نمایش داده شود. من البته همیشه با این نوع نگاه مشکل داشتم. اما متاسفانه مخاطب ایرانی به این نوع نگاه عادت کرده است. از نمونه‌های موفق ایرانی که می‌توانیم مثال بزنم سایت بازتاب است که به این شکل عمل میکند. بازتاب تمامی مطالب را در یک صفحه به‌صورت نامنطم می‌ریزد و موفق هم هست. ترکیب‌بندی سایتهای ایرانی به دلیل ذائقه مخاطب به این شکل درآمده است، یعنی خیلی شلخته شده است. سایت ما هم در اوایل خیلی شلخته بود. ظاهرا این شلختگی بیشتر مورد پسند بوده است تا زمانی که بعدا سایت عوض شد و شکل منطقی‌تری به خود گرفت.
• برنامه‌نویسی سایت به چه صورت بود؟ اوایل کار در زمینه‌های فنی و میزبانی سایت مشکلی نداشتی؟
سایت اولیه به زبان ASP نوشته شده بود. ما بعد از دو سال سایت را تغییر دادیم. امکانات بیشتری به سایت اضافه شد. CMS سایت هم عوض شد و این بار به زبان PHP نوشته شد. در سایت جدید از مشکلات هاست و دامنه رها شدیم. در دو سال اول با هاست‌مان مشکل داشتیم. سرور ما یا مرتبا هک می‌شد یا سایت می‌خوابید.
• هک شدن‌های فراوان «آی‌تی‌ایران» به دلیل برنامه‌نویسی سایت بود یا هاست؟
سایت ما به دلیل برنامه‌نویسی تا الان هک نشده است. مشکل از هاست ما بود. هاست قبلی ما کاراهاست بود، بعد از آن میزبان بود که با هر دو مشکل داشتیم. البته من از این دوستان خیلی ممنون هستم چرا که هر بار سایت ما هک می‌شد خبر مربوط به ما در روزنامه‌ها چاپ می‌شد که «آی‌تی ایران هک شد». این برای ما خوب بود و به شهرت ما کمک کرد! حتی یادم می‌آید یک بار در مطبوعات تیتر زده شد که «آی‌تی ایران و صد و هشتاد سایت دیگر هک شدند». خوب این وجه خوب این قضیه بود و من از این بابت از دوستان تشکر می‌کنم! در مجموع این انتقال هاست‌ها به ما بسیار ضربه زد. الان سایت به وسیله یکی از دوستان و به واسطه یک شرکت خارجی هاست می‌شود و بعد از چند سال از مشکلات مربوط به میزبانی راحت شده‌ام.
• در ابتدای کار محتوایی که در سایت ارائه می‌کردی چه بود؟ با توجه به اینکه «آی‌تی‌ایران» یک خبرگزاری نیست و سایت خبری است صرفا وظیفه تولید محتوا ندارد و بخشی ازکار می‌تواند انعکاس محتوای تولید شده دیگر رسانه‌ها باشد. در شروع نسبت مطالب تولیدی به غیرتولیدی در آی‌تی‌ایران در چه حدی بود؟ البته این را هم باید در نظر داشت که در حال حاضر همه خبرگزاری‌ها بخش آی‌تی یا جامعه‌اطلاعاتی دارند ولی زمانی که «آی‌تی‌ایران» شروع به کار کرد هنوز این اتفاق نیفتاده بود. در آن روزها اصلا خبری در این حوزه تولید می‌شد؟
مشکل ما همین بود. البته من این مشکل را قبل از اینکه به آی‌تی‌ایران برسم با آن مواجه بودم. من قبل از آن دبیر سرویس آی‌تی روزنامه ابرار اقتصادی شدم. وقتی وارد حوزه شدم با فضایی روبرو بودم که هیچ خبری در آن نبود. حوزه‌ای که هیچ خبری در آن تولید نمی‌شد و قرار بود روزانه چهار صفحه روزنامه در موردش منتشر شود. همانطور که اشاره شد رسانه‌های قبلی آی‌تی اغلب مطالب آموزشی منتشر می‌کردند. ما هم در ابتدای کار چه در روزنامه و چه «آی‌تی‌ایران» با مطالب آموزشی و ترجمه شروع کردیم و کم‌کم وارد فضای ایران شدیم. قضایایی مثل فیلترینگ و آی‌اس‌پی‌ها پیش آمدند که خبرساز بودند. اوایل دهه هشتاد بود که آمارهایی در زمینه کاربران اینترنت و تلفن همراه منتشر می‌شد و کم‌کم فضا برای کار خبری ایجاد شد. کم‌کم نگاه عوض شد و ما توانستیم آی‌تی را هم مثل یک حوزه ببینیم، شبیه سینما یا ورزش. این تجربه را ما در«آی‌تی‌ایران» هم داشتیم. البته چون تجربیات قبلی بود روند کوتاه‌تر طی شد.
• اوایل کار منابع خبری چه چیزها یا کسانی بودند؟
اوایل منابع خبری به چند نفر در داخل شرکت مخابرات و بخش خصوصی محدود می‌شدند. در طول این سالها این نگاه خوب رشد کرد. رسانه‌های رقیب هم به‌وجود آمدند و همین فضا را جلو بردند.
• اوایل کار برای برقراری ارتباط با منابع رسمی مشکلی نداشتی؟ خیلی از کسانی که تجربه سایت‌داری در ایران دارند معمولا از امکانات رسانه مکتوب دیگری که در اختیار داشته‌اند برای پشتیانی رسانه آنلاین‌شان استفاده کرده‌اند و می‌کنند. شاید الان اوضاع بهتر باشد اما مثلا اگر پنج سال پیش می‌خواستی با یک مسئول رسمی گفت‌وگو کنی و خودت را از طرح یک سایت معرفی می‌کردی خیلی جدی گرفته نمی‌شدی.
بله، این مشکل وجود داشت. اتفاقا به عنوان نمونه یک موردش را می‌گویم. سال ۸۱ در یک مصاحبه مطبوعاتی با یک مسئول گفت‌وگو کردم. این شخص، شخص خیلی محترمی است و در توسعه آی‌تی کشور در سالهای گذشته حرف اول را می‌زد، اما وقتی آن موقع سایت را نشانش دادم و ایده را توضیح دادم چندان استقبال نکرد و نشان داد که قضیه اصلا برایش مهم نیست. واقعیت این است که همین الان هم هنوز وجه سیاسی سایت‌ها برای مسئولان مهم‌تر است تا وجه فنی قضیه. البته نگاه کمی اصلاح شده است اما اوایل خیلی سرد بود. این را هم بگویم بعد از گذشت چند سال من همواره به عنوان مدیر سایت «آی‌تی‌ایران» معرفی می‌شدم نه به عنوان دبیرسرویس فلان روزنامه.
• هزینه‌های سایت چطور بوده است. سایت چقدر درآمد و هزینه داشته است؟ حمایت مالی هم تا آنجایی که من می‌دانم از جایی نداشته‌ای. حالا خودت بیشتر توضیح بدهی بهتر است.نه، حمایتی که در کار نبوده است. راستش من یک بیزینس‌من نبودم. چند تا پیشنهاد از طرف بخش خصوصی شد که در کار مشارکت کنند اما عملی نشد. حمایت دولتی‌ها هم نیازمند این بود که ما جلو برویم و از آنها بخواهیم. در واقع آنها چنین ردیف‌های بودجه حمایتی هم داشتند و هنوز هم دارند. اما من هیچ وقت نتوانستم برای خودم حل کنم که بروم و همچین تقاضایی بدهم. در واقع برای تامین هزینه‌ها فقط آگهی وجود داشت. در صورتی که می‌دانید نگاه به آگهی اینترنتی حتی در مدیران بخش خصوصی ما هم هنوز صحیح نیست و این آگهی هم بخش کمی از هزینه‌ها را جبران می‌کرد. کار به این شکل بود که من کار دیگری انجام می‌دادم و در کنارش «آی‌تی‌ایران» را هم پشتیبانی می‌کردم. فقط با کارهایی نظیر گرفتن اسپانسر برای هاست مقداری هزینه را کم کردم.
• «آی‌تی‌ایران» در شروع کار و در حال حاضر روزانه چند ساعت وقتت را میگیرد؟ با توجه به اینکه کار خبری است روزانه چند بار سایت را به‌روز می‌کنی و می‌کردی؟
بخش عمده هزینه‌ای که صرف شده همین وقتی بوده که از من گرفته شده است. من صبح‌ها که سر کار بودم بعد از انجام کارم روی «آی‌تی‌ایران» وقت می‌گذاشتم، همینطور بعداز ظهرها و شب‌ها. در واقع کار سه قسمت می‌شد. اوایل فکر می‌کردم روزانه یک بار به‌روز کردن سایت کافی است. اما تجربه نشان داد که هر چه تعداد بروزکردن بیشتر شود بازدیدکننده افزایش پیدا میکند. در حال حاضر هم بستگی به رسیدن خبر جذاب دارد و ممکن است به روزی پنج - شش بار هم برسد.
• چقدر از نتیجه کار راضی هستی؟ «آی‌تی‌ایران» فعلی با «آی‌تی‌ایران» ایده‌آلت چقدر فاصله دارد؟
این چیزی که بعد از چند سال به آن رسیده‌ام چیزی نیست که من می‌خواهم. مثلا من فکر می‌کردم که بعد از چند سال باید به جایی برسم که نباید اخبار را فقط نقل قول کنم بلکه باید آنها را تحلیل هم بکنم. کاری که الان مجله اسلیت به خوبی انجام می‌دهد، یکسری نویسنده ثابت دارد که اخبار سایر رسانه‌ها را تحلیل میکند. یعنی شما وقتی وارد سایت می‌شوی همه اخبار را می‌بینی و در کنار آن تحلیل‌های اختصاصی را هم می‌خوانی. این مدلی بود که مد نظر من بود. اما خب این احتیاج به هزینه داشت، و بخاطر محدودیت‌ها مجبور شدم به حداقل‌ها کفایت کنم.
• وبلاگ «آی‌تی‌ایران» چه نسبتی با سایت دارد؟ چه لزومی به راه‌اندازی آن بود و چرا در دامنه مستقل و با آدرس متفاوت (www.itiran.net) فعالیت میکند؟
وبلاگ «آی‌تی‌ایران» قرار نبود وبلاگ سایت «آی‌تی‌ایران» باشد، قرار بود یک وبلاگ مستقل گروهی در زمینه آی‌تی باشد. صرفا اسم آن مشابه «آی‌تی‌ایران» بود. سایت و وبلاگ را خیلی به هم مرتبط نکردم. «آی‌تی‌ایران دات‌کام» یک فضای اطلاع‌رسانی رسمی بود و چون می‌خواستم یک فضای وبلاگی را هم تجربه کنم «آی‌تی‌ایران دات‌نت» را هم راه انداختم.
• نسبت به چهار سال پیش که «آی‌تی‌ایران» تنها سایت تخصصی خبری حوزه آی‌تی بود در حال حاضر تعداد سایتهای مشابه زیاد شده است. اگر از خبرگزاری‌هایی که سرویس آی‌تی دارند بگذریم در حال حاضر تعداد زیادی سایت در زمینه آی‌تی وجود دارد که فعالیت مشابهی دارند. یعنی یک بخش فعالیت آنها تولید خبر و مقالات اختصاصی است و بخشی دیگر گردآوری اخبار و مقالات آی‌تی از دیگر رسانه‌ها. خروجی اکثر این سایت‌ها مشابه هم است و چیزی وجود ندارد که هیچ‌کدام را متمایز کند. به نظرت فضای آی‌تی ایران اینقدر گسترده است که احتیاج به این همه سایت مشابه داشته باشد؟
خوب فضای اینترنت اینقدر فضای آزادی است که هر کسی بتواند وارد شود. فکر می‌کنم فضای کار خوبی برای همه اینها وجود دارد به شرط اینکه رسانه‌ها هم قوی باشند. اگر قرار باشد که همه‌مان به قول شما یک کار غیربرجسته انجام دهیم، همه در یک سطح متوسط رو به پایین باقی می‌مانیم. ولی فکر می‌کنم هنوز هم جا دارد که یک سایت تخصصی آی‌تی بسیار قوی داشته باشیم که مرتبا محتوا تولید کند. بچه‌های حوزه سایتهای آی‌تی اکثر هم روزنامه‌نگار هستند و هم فضای اینترنت را خوب می‌شناسند و این یک حسن است. اما نکته مهمی که وجود دارد این است که برای راه‌اندازی یک سایت موفق، تنها بودن و یک شخص بودن کافی نیست. برای راه‌اندازی چنین کار موفقی چندین نفر لازم است. این سایت‌ها باید به سمت تولید محتوای اختصاصی خودشان بیشتر اقدام کنند تا موفق‌تر باشند.
• با «آی‌تی‌ایران» می‌خواهی به کجا برسی؟ برای چه برنامه‌هایی برای آینده داری؟
اینکه من چکار می‌خواهیم بکنم بخشی از آن به اینکه فضا به چه سمتی می‌رود برمی‌گردد. علاقه اصلی من روزنامه‌نگاری در وب است. من بخشی از شناخته شدنم در حوزه آی‌تی را مدیون کار در اینترنت می‌دانم به همین خاطر همیشه دوست دارم که «آی‌تی‌ایران» را با قدرت ادامه دهم ولی محدودیتهایی که اشاره کردم وجود دارد. محدودیت‌های مالی بخش اصلی قضیه است، البته محدودیت‌های دیگری هم وجود دارد.
• بعد از مدتی رکود «آی‌تی‌ایران»، بالاخره چه زمانی سایت دوباره فعال می‌شود؟
سایت به‌زودی تغییر میکند. می‌خواهم یک سایت چندرسانه‌ای داشته باشم و از صدا خیلی بهره ببرم. یک پادکست در زمینه آی‌تی راه‌اندازی خواهم کرد. شکل و برنامه‌نویسی سایت هم به‌زودی عوض خواهد شد. برنامه نویسی دات‌نت خواهد بود. طراحی و رنگ‌بندی هم شبیه طرح اولیه سایت می‌شود. عوض شدن رنگ سایت یکی از مواردی است که خیلی‌ها نسبت به آن انتقاد می‌کنند. مخاطبان با رنگ سبز اولیه سایت ارتباط برقرار کرده بودند. خیلی‌ها به من می‌گویند ما تا مدت‌ها فکر می‌کردیم آی‌تی سبز است! به همین خاطر در مدل جدید یک بازگشتی وجود دارد به رنگ اولیه سایت.
