ITanalyze

(حجم خسارات از اختلال در ارتباطات تجار گرفته تا کسب‌وکارهای خرد، غیراینترنتی، انواع سامانه‌ها از جمله سامانه‌های نسخه الکترونیکی، تماس‌های بین المللی و حتی معامله‌گران پول‌های مجازی طیف وسیعی را شامل می‌شود.)

همچنین خسارات قطع اینترنت تنها به همین موضوع محدود نمی‌شود. اضافه شدن هزینه فیلترشکن‌ها به سبد مصرفی کسب‌وکارها و خانوارها و خسارات ناشی از نفوذ انواع بدافزار و باج‌افزار در پوشش انواع فیلترشکن‌ها که گاه آثار آن تا سال‌ها در کشور سایه خواهد افکند نیز شامل این موضوع شده و قابل محاسبه و برآورد نیست.

* گزارش مرکز ملی فضای مجازی

مرکز ملی فضای مجازی در تاریخ 2 آبان 1401 با انتشار گزارشی به بررسی حجم کسب‌وکارها و سهم اینستاگرام از کل اقتصاد دیجیتال ایران پرداخت که اهم موارد ذکر شده در گزارش مذکور به این شرح بود.

• حجم بازار اینستاگرام در ایران حداکثر 7.3 درصد از اقتصاد دیجیتال کشور را تشکیل خواهد داد.
• براساس بررسی‌‎های صورت گرفته حدود 415 هزار صفحه اینستاگرامی متعلق به مشاغل خرد بوده که شامل کسب و کارهای خانگی و مشاغل «زیر پله‌ای» هستند.
• پس از تقاطع‌گیری و حذف موارد مشترک مشخص شد که بیش از 60 درصد از کسب و کارهای خرد در سکوهای داخلی مشغول فعالیت هستند.

مبنای آمار تجمیعی مرکز ملی فضای مجازی شامل منابع و گزارش نهادهای زیر است:

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت صنعت، معدن، تجارت، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، اتاق بازرگانی ایران، اتحادیه کسب و کارهای اینترنتی، گزارشات دوره‌ای ایسپا، گزارش تجاری تکراسا، مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) (سپهرا)، گزارش‌های منتشره از شرکت‌های بورسی (اپراتورهای ثابت و سیار و…)، گزارش برخی از شرکت‌های بخش خصوصی فعال در زیست بوم فضای مجازی کشور؛

* نقدهای وارده به آمار مرکز ملی فضای مجازی

• مبنای آمارها با وجود اختلاف نظرها صرفا اینستاگرام بوده و خسارات ناشی از قطع و فیلترینگ این پلتفورم، آن هم صرفا بر کسب‌وکارهای فعال روی این پلتفورم، محور گزارش‌های مراکز دولتی و غیردولتی قرار گرفته است.
• اگرچه خسارات ناشی از قطع و فیلترینگ اینستاگرام به عنوان یک بستر مهم برای کسب‌وکارهای ایرانی، زنجیره‌ای از سایر مشاغل وابسته به این پلتفورم را نیز شامل می‌شود که در محاسبات دیده نمی‌شود. از جمله:
• افت تبادل کالا از طریق اپراتورهای پستی (شرکت پست به تنهایی در یک ماه ابتدایی فیلترینگ 30درصد کاهش درآمد ارسال مرسولات پستی داشته است که به این آمار باید مجموع زیان‌های دیگر اپراتورهای پستی و لجستیکی را نیز اضافه کرد )
• افت سنگین درآمد اپراتورهای اینترنتی به علت حضور بالغ بر 40 میلیون ایرانی در این زیست بوم مجازی (همراه اول به تنهایی و صرفا برای ماه مهر با کاهش درآمد 743 میلیارد تومانی مواجه بوده است که مجموع زیان اپراتورهای دیگر را نیز باید به آن اضافه کرد)
• افت سنگین بازار تبلیغات در اینستاگرام (تنها بر مبنای گزارش یک شرکت فعال در حوزه تبلیغات آنلاین، طی 25 روز فیلترینگ این پلتفورم مبلغ 250 میلیارد تومان کاهش و افت تبلیغات رخ داده است که باید به آن مجموع زیان دیگر شرکت‌های تبلیغاتی را نیز افزود.)
• افت سنگین و تقریبا غیرقابل محاسبه مشتریان و فروش کالا و خدمات بر بستر مذکور و ضربه به کسب‌وکارها و اعتماد مشتریان
• خطر تهدید و از میان بردن همیشگی برخی مشاغل و شتاب‌دهی به نرخ مهاجرت نیروی انسانی نظیر متخصصان تولید محتوا، متخصصان بازاریابی شبکه‌‌های اجتماعی و فعالان حوزه سئو.
• افت غیر قابل محاسبه تعاملات و ارتباطات بین‌المللی تجار و کسب‌وکارهایی که بر بستر اینستاگرام و پیام‌رسان‌های خارجی برقرار بود.
• شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های خارجی صرفا شامل مشاغل خرد نیست و اختلال‌ها و قطعی‌ها و فیلترینگ‌ها آثار گسترده‌ای به اقتصاد کلان کشور وارد می‌کند.

(توضیح: تنها در یک بخش، صنعت فناوری ارتباطات و اطلاعات کشور سال قبل و بر اساس آمارهای بانک مرکزی، نزدیک به 4 درصد از تولید ناخالص کشور را به خود اختصاص داده است. خسارت وارد شده به این بخش حدود ۳۰ تا ۳۵ هزار میلیارد تومان است. این عدد بر مبنای تولید ناخالص داخلی، نرخ دلار، تعداد روزهایی که این قطعی به صورت مستمر ادامه داشته، برآورد شده است. (منبع: اتاق تهران))

* خسارات متوجه اقتصاد کشور

• اختلال در بازاریابی و معرفی محصولات به طرف‌های خارجی مستقر در پلتفورم‌های بین‌المللی (به عنوان یکی از ابزارهای رایج در توسعه تجارت و کسب‌وکار شرکت‌های ایرانی.

(توضیح: نمونه‌های داخلی اعم از پیام‌رسان‌ها و جایگزین‌های داخلی اینستاگرام به روی خارجی‌ها مسدود است.)

• اختلال در مذاکرات مستمر بین‌المللی و انعقاد قراردادها با طرف‌های خارجی

(توضیح: واتس‌اپ و پیام‌رسان‌های خارجی رسما منبع تبادل مدارک و مستندات تجار شده است و اختلال در آن …)

• اختلال در رصد و اطلاع‌رسانی آنلاین از مراحل بارگیری و تحویل کالاها و مستندات
• ایجاد کندی، بی‌اعتمادی و خروج بازرگانان کشور از عرصه رقابت به ویژه در کشورهای منطقه از جمله عراق که دارای روابط تجاری و مرسوم با ایرانیان هستند.
• بی‌اطمینانی نسبت به شرایط موجود در ایران و لغو سفرهای تجاری طرف‌های خارجی به ایران (مستندات اتاق بازرگانی)
• توقف تماس‌های تجاری و مبتنی بر بستر اینترنت با طرف‌های خارجی برای تامین مواد اولیه و متعاقب آن توقف تولید در برخی کارخانه‌ها و تحمیل هزینه‌های اضافی برای تماس‌های تلفنی و عدم امکان ارسال و تبادل مستندات و مدارک و …
• اخبار توقف صدور ویزاها از جمله ویزای شنگن به علت اختلال اینترنت برای تجار ایرانی
• خسارت به صرافی‌های رمزارز که بنا به آمار رسمی و غیر رسمی بخش قابل ملاحظه‌ای از تبادلات مالی تجار ایرانی با طرف‌های خارجی در شرایط تحریم را فراهم می‌کردند. (توضیح: سایت‌های تریدینگ ویو ، کوین تلگراف، کوین دسک و کوین مارکت کپ که از مهمترین سایت‌های مورد نیاز ایرانیان است با اختلالات شدیدی همراه است.)
• خسارت به صنعت ماینینگ و استخراج رمرزارز
• خسارات وارده به صنایع مرتبط با توریسم، گردشگری، هتل‌داری و حمل‌ونقل در کشور

(توضیح: بخش عمده تبلیغات، بازاریابی، جذب مشتری و ثبت سفارش آنلاین هتل‌های کشور از طریق شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها و بسترهای بین‌المللی مبتنی بر اینترنت رخ می‌دهد. برآورد و تخمین خسارات برای بازه زمانی 30 روزه مبلغی در حدود 45هزار میلیارد تومان است. (منبع:اتاق تهران))

• خسارات وارده به صنایع دارویی، لبنیاتی، فولادی و … (منبع: اتاق ایران، اتحادیه‌ها، انجمن‌های صنفی و کارخانه‌های تولیدی)
• مشکل کمبود و زمان بالای تربیت نیروی مختصص در حوزه‌های مجازی با معضل تعدیل نیرو و میل به مهاجرت و خروج از ایران تشدید شده است.

(توضیح:  ۶۰ تا ۷۰درصد نیروهای فعال در شرکت‌های اکوسیستم استارت‌‌آپی، میل به مهاجرت دارند. منبع:رصدخانه مهاجرت ایران)

• حضور استارتاپ‌ها در فضاهای کار اشتراکی در شتاب دهنده‌ها و مراکز نوآوری کشور، حداقل ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش پیدا کرده است. (منبع:اتاق تهران)
• در یک نمونه پیش‌بینی کاهش ۲۰ تا ۲۵ درصدی تولید و صادرات استان مرکزی به دنبال قطعی اینترنت و فیلترینگ طی چندهفته گذشته شده است. (منبع:اتاق ایران)

(توضیح: تولید استان مرکزی، صادرات یک میلیارد و ۲۲۹ میلیون دلاری را در کارنامه سال گذشته خود ثبت کرده بود.)

• بحران حذف مشاغل متخصصان مرتبط با تولید محتوا، سئو و بازاریابی شبکه‌های اجتماعی خارجی نیز به علت فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی از دیگر تهدیدها و مسایل لاینحل در این حوزه است.
• استفاده از فیلترشکن‌ها سرعت تعاملات و ارسال مدارک و مستندات را به شدت کاهش می‌دهد.

(توضیح: سرعت 10 مگابیت اینترنت با فعال‌سازی فیلترشکن در برخی زمان‌ها گاها به 64کیلوبیت می‌رسد که نیازی به توضیح ندارد و معضلات زیادی برای ارتباطات بین‌الملل کسب‌وکارها و تجار برای ارسال مدارک و مستندات ایجاد می‌کند.)

* نقد سیاست‌های حمایتی حوزه اقتصاد دیجیتال

اما در همین حال چند خلط مبحث و تفاوت در خصوص مقوله «اقتصاد دیجیتال» میان دیدگاه مسوولان دولتی و فعالان بخش خصوصی وجود دارد:

• در طرح‌ها و اظهارات مسوولان و نهادها، ظاهرا منظور از اقتصاد دیجیتال در واقع اقتصاد مبتنی بر اینترانت است و شامل اقتصاد و کسب‌وکارهای مبتنی بر اینترنت نمی‌شود.
• جداسازی اقتصاد و تجارت و تولید و صادرات و کسب‌وکارهای سنتی به شکل کلان از اقتصاد دیجیتال (اینترنت+اینترانت) ناممکن است و بدون جامع‌نگری و بی‌توجه به این مهم، تصمیمات مذکور یکجانبه، ناقص و در مواردی محکوم به شکست و خسارت بار خواهد بود.
• در سیاست‌های حمایتی اعم از مصوبات کمیسیون اقتصاددیجیتال دولت و برنامه‌های معاونت علمی و … اثری از کسب‌وکارهای اینترنتی دیده نمی‌شود و تمامی تمرکز روی کوچ به پلتفورم‌های داخلی است.
• برنامه مشخص و روشنی در اظهارات و برنامه‌های مسوولان و نهادهای مختلف دولتی و غیردولتی کشور برای اینترنت، کسب‌وکارهای اینترنت‌محور و سایر اجزای اقتصادی، تجاری، بازرگانی، تولیدی، صادراتی و … که به شکلی مشهود وابسته به بستر اینترنت و پلتفورم‌ها و ابزارهای تعامل بین‌المللی هستند دیده نمی‌شود.
• و در نهایت اینکه تناقض عرضه مستمر و گسترده انواع فیلترشکن‌ها در کنار سیاست‌های مسدودسازی و کوچ کسب‌وکارها به پلتفورم‌های داخلی کماکان پابرجاست و موجبات بلاتکلیفی سرمایه‌گذاران، کسب‌وکارها، مشتریان و برنامه‌ریزی‌های کلان ایشان شده است.(منبع:عصرارتباط)