ITanalyze

دکتر فرامرز فتح نژاد -- امیر مختاری - امروزه استفاده از رایانه، زندگی بشر را در تمامی وجوه دگرگون ساخته است. مطالعات انجام شده در ارتباط با برنامه‌های توسعه اغلب کشورها، نشان دهنده محوری بودن نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در این گونه برنامه‌هاست. فناوری اطلاعات و ارتباطات را می توان به عنوان ابزاری نیرومند و قوی برای ارتقای کیفیت و کارایی آموزش مورد استفاده قرار داد، به گونه ای که شیوه های سنتی آموزش را دستخوش تغییر قرار دهد و دیگر نیازی به حضور فیزیکی در کلاسهای درس نباشد. این مقاله سعی دارد تا با معرفی آموزشهای مجازی و الکترونیک، بررسی وضعیت آموزش مجازی در ایران و بیان این مسئله که دیگر در هزاره سوم، آموزش مجازی تنها یک امر جایگزین به شمار نمی رود، بلکه یک ضرورت است، توجه و عنایت هر چه بیشتر طراحان و برنامه ریزان آموزشی را به خود معطوف دارد و گامی هر چند کوچک در جهت پایه ریزی زیرساختهای لازم، به منظور مهیا سازی بستر فرهنگی برای حرکت به سمت مجازی شدن بردارد.
مقدمه

اگر تا دیروز آموزش تنها از معلمان و مربیان سود می برد و کتاب به عنوان اصلی ترین منبع اطلاعاتی در امر آموزش محسوب می شد، امروزه آموزش با ابزارها و محیط‌های جدید ارتباطی روبرو شده است. پیشرفتهای اخیر در صنعت رایانه و اطلاع رسانی، ورود و ظهور شبکه های اطلاع رسانی محلی، منطقه ای و بین المللی و بویژه اینترنت، چند رسانه ها، فناوریهای ارتباطی، ابزارها و روشهای جدید را پیش روی طراحان، برنامه ریزان و مدیران و مجریان برنامه های آموزشی قرار داده است. نفوذ فناوریهای جدید اطلاعاتی به مراکز آموزشی(از مدارس تا دانشگاهها) و حتی منازل، روابط ساده معلمی و شاگردی را به طور کلی دگرگون ساخته است. به این ترتیب، الگوهای سنتی یادگیری متحول شده اند و کاربران با حجم گسترده ای از اطلاعات و دانش مواجه هستند.

در حال حاضر بسیاری از کشورهای پیشرو در زمینه ارتباط از راه دور، در حال ایجاد و راه‌اندازی دانشگاهها و کلاسهای مجازی یا توسعه نظامهای سنتی خود هستند. ایجاد و اداره این موسسات علاوه بر فواید بسیار آن، مشکلات و چالشهایی را نیز به همراه خواهد داشت. اما آنچه مسلم است، دانشگاههای مجازی محل مناسبی برای ظهور و بروز استعدادها، خلاقیتها و نو‌آوریها خواهند بود.
فناوری اطلاعات و ارتباطات و نقش آن در آموزش

انفورماتیک و تله ماتیک(تکنولوژی رسانه‌های بزرگ که به زیربنای گسترده سخت افزاری نیاز دارند) به کمک رایانه و مخابرات، مجموعه ای را پدید آورده‌اند که منشا انقلاب سوم، بر پایه صنعت اطلاع رسانی شده اند. انقلابی که محور آن دسترسی به اطلاعات، جستجو و بازیابی اطلاعات در مدت زمان محدود و هزینه معقول است و نهایتا موجبات تحقق دهکده جهانی و جامعه اطلاعاتی را پدید می آورد.

فناوری اطلاعات، زیست شناسی و ژنتیک مولکولی و فناوری نانو، امروزه به عنوان مولفه های انقلاب علمی سوم محسوب می شوند. فناوری اطلاعات شاخه ای از فناوری است که با استفاده از سخت افزار، نرم افزار و شبکه، مطالعه و کاربرد داده و پردازش آن در زمینه های ذخیره، ویرایش، انتقال، مدیریت، جابه‌جایی، مبادله، کنترل، سویچینگ و ... را امکان پذیر می‌سازد. فناوری اطلاعات و ارتباطات خود به تنهایی نقش مهمی را در توسعه جوامع ایفا می کند. آموزش، تجربه ای‌ است مبتنی بر یادگیری که به منظور ایجاد تغییرات نسبتا ماندگار در فرد صورت می گیرد. یادگیری، به عنوان یکی از نیازمندیهای اساسی انسان، تحت تاثیر روشهای نوین ناشی از کاربرد فناوری اطلاعات قرار گرفته است.

فناوری اطلاعات همچنین موجب افزایش کارایی فرایند آموزش می گردد. از مهمترین دستاوردهای فناوری اطلاعات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

_ افزایش کیفیت یادگیری و آموخته های دانش آموزان و دانشجویان؛

_ سهولت دسترسی به حجم بالایی از اطلاعات و دانشهای موجود در جهان؛

_ دسترسی سریع و بموقع به اطلاعات در زمان بسیار اندک؛

_ کاهش برخی هزینه های آموزشی؛

_ بالا بردن کیفیت، دقت و صحت مطالب درسی و علمی؛

_ ارتقای علمی دانش آموزان و دانشجویان.
کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش از راه دور

یکی از دستاوردهای مهم فناوریهای نوین اطلاعات، تاثیر و کاربرد اینترنت در آموزش، آموزشهای مجازی و آموزشهای از راه دور است. تعاریف بسیاری از آموزش از راه دور و شکلهای ارتباطی از راه دور وجود دارد، ولی آنچه مسلم است، این نوع آموزشها فرصتهای آموزشی برای هر کس در هر کجا و هر زمان مهیا می کند، در حالی که نظامهای عادی آموزشی از این امکان بی‌بهره هستند. برخی از روشهای آموزش و یادگیری از راه دور، که در واقع نظامهای نوین یادگیری و یاددهی به شمار می آیند، عبارتند از:

_ دروس چند رسانه ای: این دروس به صورت گسترده و با استفاده از عناصر تصویری، ارتباطی، گرافیکی و اجزای شبیه سازی شده، متحرک سازی ونیز عناصر ارتباطی برای هدایت و راهنمایی و بحث در خصوص دروس و موضوعات درسی آموزش داده می شوند.

_ سازوکارهای ارتباطی پیشرفته: این سازوکار هر گونه متون همزمان، ناهمزمان و ارتباطات سمعی و بصری را حمایت می‌کند.این مورد به دانشجویان امکان تمرین در مباحث آموخته شده را می دهد.

_ سمینارهای مجازی: این وسیله گروههای مختلف دانشجویان(دانش پژوهان) در محیط های مختلف جغرافیایی را به هم مرتبط می‌سازد.

_ آزمایشگاههای مجازی مشارکتی: این آزمایشگاهها از فعالیتهای گروهی حمایت می کنند. مانند کارگاههای مهندسی نرم افزاری.

_ عوامل دانشگاهی هوشمند: عوامل دانشگاهی هوشمند به اطلاع رسانی، پشتیبانی و راهنمایی دانش پژوهان می‌پردازند، مثل سیستم پاسخگویی هوشمند به سوالات دانش پژوهان. (همانطور که می دانیم، عوامل هوشمند از نظر مفهومی به عنوان موجودیتهایی اطلاق می شود که قادر هستند معنای یک وضعیت معین را درک کنند و موقعیت شناس باشند و بر طبق پاره ای از دستور العملها و راه کارها عمل کنند).

_ آموزش ترکیبی(Blended Learning) : که در واقع ترکیبی از دو یا چند روشی است که شرح آن گذشت.
دانشگاه مجازی

دانشگاه مجازی عبارت است از محیطی که با بهره گیری از ابزارهای چندرسانه ای مناسب و با دارا بودن زیر ساخت ارتباطی مناسب(چون کامپیوتر، شبکه، اینترنت، فاکس، دوربین، نرم افزارهای تسهیل کننده ارتباطات برخط و...) ارائه دهنده خدمات آموزش الکترونیک و یادگیری الکترونیک است؛ به گونه ای که معمولا نیازی به مکان فیزیکی به شکل دانشگاه سنتی ندارد و دانشجویان قادرند از هر مکان و در هر زمانی که مایل باشند، از بسیاری از خدمات ارائه شده نظیر درسهای الکترونیک یا ارزیابی الکترونیک استفاده کنند. در واقع دانشگاه مجازی یک سیستم مستقل جهت ارائه خدمات الکترونیک و با بهره گیری از فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی است. این سیستم با بهره گیری از قابلیتها و امکانات ارائه شده توسط شبکه اینترنت و ابزارها و فناوریهای چند رسانه ای و با هدف بالا بردن سطح فرهنگ جامعه، جلوگیری از خروج منابع مادی و نیز سرمایه های علمی کشور، ارتقای سطح علمی جامعه و امکان توزیع گسترده دانش، بهره گیری از تخصص و تواناییهای موجود در دانشگاهها ایجاد می‌شود.

در این سیستم ابزاری در اختیار استاد قرار می گیرد که از طریق آن می تواند اطلاعات و دانش خود را با کمترین هزینه به نحو مطلوبی در قالب محتویات چند رسانه ای، به صورت الکترونیک تولید کند. علاوه بر این نحوه آموزش، ارزیابی و سنجش در این سیستم پیش بینی شده و مدیریت آموزشی از طریق اینترنت قابل پیاده سازی است.

قالب دیجیتال به وجود آمده تحت عنوان درس مجازی یا الکترونیک می تواند به دو صورت همزمان و یا غیر همزمان در اختیار دانشجو قرار گیرد. سیستم با دارا بودن امکان برگزاری کلاسهای مجازی، دانشجویان را قادر می سازد در یک محیط با قابلیت همکاری و تعامل به یادگیری به صورت همزمان بپردازند. همچنین با بهره گیری از یک کتابخانه دیجیتال، سیستم قادر است منابع غنی علمی را در اختیار دانشجو و استاد، جهت پربار کردن فرایند آموزش قرار دهد.
خصوصیات دانشگاه مجازی

_ نیاز نداشتن به حضور فیزیکی استاد و دانشجو در کلاس.

_ وابسته نبودن کلاس درس به زمان خاص.

_ کیفیت بالاتر ارائه دروس.

_ پشتیبانی از تعداد زیاد دانشجو در یک درس.

_ بالا بردن سطح علمی جامعه.

_ اقتصادی بودن و سهولت دسترسی.
اجزای دانشگاه مجازی

اجزای دانشگاه مجازی عبارتند از:

_ اطاق اطلاعات: که به دانشجویان در فهم دانشگاه مجازی، خدمات آن، سرفصلهای دروس و مدارج تحصیلی کمک می کند.

_ واحد تدریس: دفاتر و واحدهای آموزشی که واحدهای درسی، سمینارها، آزمایشگاهها، پایان نامه ها و برنامه امتحانات را ارائه می‌دهند.

_ اداره دانشجویان: مسئول خدمات اجرایی و اداری مانند ثبت نام دروس، سمینارها، امتحانات و کارگاههاست.

_ کتابخانه دیجیتال: امکان دسترسی به فهرست های اطلاعاتی و کتابخانه ای را فراهم می کند.

_ کافه تریا: ارتباطات و اجتماعات دانشجویی را برای دانشجویان دور از دسترس و نیز گفتگو و بحث را برای آنها فراهم می آورد.

_ تخته سیاه: دانشجویان را در جریان اخبار قرار می دهد.

_ مرکز جستجو: این مرکز به دانشجویان درباره فعالیتهای تحقیقاتی و انتشارات اطلاع می‌دهد و نیز امکان ارتباط بین دانشجویان و محققان را فراهم می سازد.

_ مغازه: در این محل امکان خرید منابع درسی میسر است.

_ دفتر ثبت نمرات: دفتر ثبت نمرات در واقع یک پایگاه داده است که ریز نمرات دانش پژوهان در آن ذخیره شده و از مکانیزم‌ها و سیستم های امنیتی خاصی برای حفظ امنیت آن استفاده می شود. استاد، دانشجو و اپراتور آموزش به آن دسترسی دارند، ولی سطوح دسترسی آنها با هم متفاوت است.

_ اطاق بحث: به فضایی در اینترنت، جهت به اشتراک گذاشتن دانش و ایده دانش پژوهان اطلاق می شود. در این محل موضوعات طرح شده به بحث و گفتگو گذاشته می‌شود و دانش پژوهان بسته به علاقه، در مباحث شرکت می کنند.

_ اطاق گفتگو: به فضایی در اینترنت اطلاق می شود که دو یا چند نفر می توانند در آن یک گفتگوی نوشتاری(یا صوتی) را در یک زمان داشته باشند. در یک اطاق گفتگو، کلیه نوشته های یک دانش پژوه یا کاربر به تمام افراد داخل اطاق نشان داده می شود و بر عکس. در اینجا مباحث الزاما علمی نیستند، بلکه مباحث غیر علمی نیز در این اطاق مورد تبادل قرار می گیرند.

_ کلاس مجازی: دانشگاههای مجازی همچنین مفهوم کلاسهای سنتی درس را تغییر داده اند. گرچه بسیاری از فعالیتهایی که در کلاسهای مجازی صورت می گیرد، مشابه آنهایی هستند که در برنامه ها و کلاسهای درس سنتی انجام می شود، اما ماهیت و فضایی که این فعالیتها در آن انجام می شود، متفاوت است. در کلاسهای مجازی دانشجویان در دوره هایی به صورت کنفرانس های رایانه ای شرکت می کنند. این دوره ها از طریق اینترنت و شبکه های وب ارائه می شوند و از نرم افزارهایی استفاده می کنند که امکان برقراری ارتباط را برای دانشجویان فراهم می سازند. در کلاسهای مجازی، دانش پژوهان امکان طرح سوال و امکان دیدن یا شنیدن پاسخ سوال خود و دیگران را دارند و همچنین امکان دسترسی به پرونده‌های آرشیو شده نیز برایشان میسر است.

نیازمندیهای کلاس مجازی

1) سیستم های آموزش: که به دو دسته آموزش همزمان و غیرهمزمان تقسیم می‌شوند.

1-1) سیستم های آموزش همزمان: این روش شامل حالتهای زیر است:

1-1-1) کنفرانس ویدئویی دو طرفه: در این روش، استاد و دانشجو همدیگر را می بینند و می توانند با همدیگر به گفتگو بپردازند.در چنین حالتی به پهنای باند زیادی برای انتقال صوت و تصویر نیاز است. هر چند با استفاده از فنون فشرده سازی صوت و تصویر، همچون MPEG4، می توان پهنای باند را تا حدود 256 کیلو بایت کاهش داد.

1-2-1) کنفرانس صوتی دو طرفه: بر خلاف کنفرانس ویدئویی، استفاده از صوت به همراه تصاویر جانبی برای آموزش از راه دور، کارایی بیشتری دارد. چرا که توجه دانشجو بیش از آنکه به معلم جلب شود، محتوای درس را تحت الشعاع قرار می دهد.در این سیستم استاد و دانشجویان تصویر را نمی بینند، آنها فقط اسلایدها را می بینند و صدای همدیگر را می شنوند. در این سیستم به پهنای باند کمی، حدود 32 کیلو بایت بر ثانیه از هر طرف مورد نیاز است که با دو خط تلفن نیز در دسترس قرار می گیرد، هزینه این روش از حالت قبل کمتر است.

1-3-1) روش دیداری- شنیداری: در این روش از ترکیب دو روش قبل استفاده می‌شود. هر گاه استاد اسلاید ندارد، تصویر او نمایش داده می شود و هر گاه مطلبی با اسلاید بیان می شود، فقط اسلاید و صدای او شنیده می‌شود. صدا و تصویر دانشجویان نیز با نظر استاد نمایش داده می شود. این روش بسیار مناسب است و از قابلیتهای دو شیوه قبل به نحو احسن بهره می گیرد، هر چند از پهنای باند به صورت مناسب استفاده نمی شود.

1-2) سیستم های آموزش ناهمزمان: در این شیوه، دروس آموزشی از قبل تهیه و به گونه‌ای ذخیره می شوند و دانشجویان می توانند به آن گوش دهند. این حالت از یادگیری نیز با روشهای گوناگون قابل اجراست:

1-1-2) استفاده از ضبط ویدئویی: این روش، از روشهای قدیمی آموزش از راه دور محسوب می شود. در این حالت، کلاس درس استاد با استفاده از نوارهای ویدئویی یا سی‌دی‌های صوتی- تصویری ضبط می شود و در اختیار آنان قرار می گیرد. هزینه این روش بسیار کم است و به تدریس و تکثیر محدود می شود.

1-2-2) استفاده از سی‌دی‌های آموزشی: در این روش از برنامه های کامپیوتری برای فهم درس و شبیه سازی محیط آزمایشگاهی استفاده می شود. هزینه این روش نیز کم است، اما به نسبت ضبط ویدئویی هزینه بیشتری دارد.

1-3-2) استفاده از Web Casting: استفاده از وب در آموزش از راه دور، یکی از ابزارهای موثر آموزشی به شمار می آید که قادر است تمام محیط های متنی، صوتی و ویدئویی را ترکیب کند. روشهای مختلفی برای توسعه برنامه های کاربردی تحت وب وجود دارند که از آنها می توان به ASP, JSP, CGI, ISAPI, ActiveX و... اشاره کرد. در این شیوه، درس با روشهای مختلف برنامه نویسی، روی یک سایت قرار می گیرد و دانشجویان با استفاده از خطوط اینترنت، درس مورد نظرشان را یاد می گیرند. با توجه به روش مورد استفاده، پهنای باند مورد نیاز متفاوت خواهد بود. در این روش به نحو احسن از فناوری اطلاعات استفاده می شود و امکان استفاده از استاد در همه زمانها، وابستگی زمانی و مکانی استفاده از کلاس را از بین می برد. هزینه این روش بیش از دو روش گذشته است، اما حسن آن این است که دانشجویان هر جا و هر زمان می توانند از آن استفاده کنند.

2) بستر ارتباطی: بستر ارتباطی، محیطی است که در آن داده ها بین دو نقطه منتقل می شوند که در حالت کلی به سه دسته Circuit Switch, Packet Switch & Leased Line تقسیم می شود. برای انتقال صوت و تصویر می توان از هر سه نوع خط ارتباطی استفاده کرد. در انتخاب خطوط باید پارامترها و مشخصات آن خط را در نظر گرفت. بستر ارتباطی بر اساس حداقل نیاز انتخاب می‌شود.

3) اتاق تدریس: تقریبا در تمام روشهای مجازی، اتاقی برای تدریس با چنین امکاناتی مورد نیاز است:

_ عایقهای صوتی؛

_ دوربین فیلم برداری؛

_ وایت برد الکترونیک یا معمولی؛

_ میکروفون؛

_ ادوات ضبط دیجیتال درس.

4) اتاق دانشجویان: برای پخش وب(Web Casting)، وجود یک رایانه متصل به اینترنت کافی است تا دانشجویان در هر زمان و مکانی از آموزش استفاده کنند، اما در روشهای همزمان، اتاق دانشجویان باید به امکانات زیر مجهز باشد:

_ میکروفون دست‌کم یک عدد و حداکثر به تعداد دانشجویان؛

_ بلندگو حداقل یک عدد؛

_ یک PC Projector(یا یک کامپیوتر به ازای هر دانشجو)؛

_ یک کامپیوتر؛

_ یک دوربین فیلم برداری؛

_ وایت برد الکترونیک یا معمولی.
اهمیت آموزش مجازی

مضمون آموزش بهنگام (Just In Time) توضیح دهنده ویژگیهای این نوع از آموزش است. خصوصا در افرادی که شاغل هستند و یا به هر نحوی امکان حضور در کلاسهای درسی معمولی را ندارند، مانند معلولان که می‌توانند دروس و واحد های متناسب با وضعیت خود و زمان ممکن را انتخاب کنند، این شکل آموزش، مناسب‌تر است. تمام مراحل ثبت نام، پرداخت هزینه ها و امتحانات به صورت الکترونیک و بر روی اینترنت انجام می شود.

در تحقیقی که توسط جرالد.جی.شات از دانشگاه ایالتی کالیفرنیا انجام شد، دانشجویانی که دروس خود را به صورت برخط خوانده بودند نمره شان 20 درصد بیشتر از دانشجویانی بود که در کلاسهای درس معمولی آن دروس را گذرانده بودند.

در بررسی دیگری نظر دو گروه از دانش آموختگان به وسیله اینترنت را جویا شدند. هر دو گروه با تحصیل به وسیله اینترنت موافق بودند . موارد زیر از دانشجویان پرسیده شده بود:

- تسلط بر درس وجود دارد؟

- موضوع درس به طور موفقیت آمیز بررسی می شود؟

- استاد در دسترس دانشجویان است؟

- استاد به پاسخها در کلاس حساس است؟

- تکالیف درسی برای یادگیری مفید و لازم هستند؟

ـ عدالت بهتر برقرار می شود؟

همچنین در تحقیق دیگری، محققان دریافتند که از مهمترین دغدغه های دانشجویان نحوه ارتباط و کارآیی استاد است. در تحقیقی که به وسیله مرکز فناوریهای خاص انجام شد، عملکرد دانش آموز را که در کلاسهای چهارم و ششم در هفت مدرسه اطراف شهر تحصیل می کردند، بررسی کردند. نیمی از آنها به اینترنت دسترسی داشتند. با در نظر گرفتن اثر اینترنت بر دانش آموزان به این نتیجه رسیدند که دانش آموزانی که به اینترنت دسترسی داشتند، به شکل معناداری نمرات بهتری در دروس مدیریت اطلاعات، ارتباطات و بیان عقاید داشتند.
آموزش مجازی در ایران

برنامه‌های توسعه منابع انسانی یکی از مهمترین چالشهای دولتها، در استقرار نظامهای جامع مبتنی بر فناوری ارتباطات و اطلاعات است. همانگونه که فناوری ارتباطات و اطلاعات مکمل بازآفرینی سازمانها در بسیاری از فرآیندهای کاری روزمره خود بوده است که نمونه‌های آن شامل بانکداری الکترونیک، تجارت الکترونیک، پست الکترونیک، دولت الکترونیک و ... می‌شود، حوزه یادگیری الکترونیک یا آموزش الکترونیک، نوید بخش اجرایی شدن آرمانهای به ظاهر دور از دسترس تا دو دهه قبل، است. حذف محدودیت زمان، مکان و سن آموزش‌گیرنده که به عنوان آرمانهای دوردست مطرح بوده است، امروزه دیگر محدودیتهای بزرگی به نظر نمی‌رسند. از سوی دیگر نیازهای گسترده مهارتی جوامع دانش محور و مبتنی برفناوری اطلاعات با ادامه استفاده از روشهای سنتی نظام آموزشی قابل پاسخگویی نیست. اگرچه نظام آموزش سنتی نیز دارای ویژگیهایی است که نادیده انگاشتن آن ویژگیها، اثربخشی یادگیری را می‌کاهد و عامل بروز ناهنجاریهای بسیاری می‌شود.

در همین راستا و با توجه به اهمیت آموزش الکترونیک در نظام نوین آموزشی، بسیاری از دانشگاههای ایران سعی در پی ریزی و برنامه ریزی اصولی، جهت تحقق این مهم نموده اند .از آنجایی که اجرای پروژه هایی نظیر آموزش الکترونیک نیازمند دست‌یابی به امکانات مربوط و دیدگاهی جامع، در زمینه های گوناگون این نوع سیستم آموزشی است، جمع آوری اطلاعات و آگاهی در این مورد بسیار حائز اهمیت است.

به همین منظور فعالیتهای مطالعاتی و تحقیقاتی و فراهم آوردن مقدمات اجرایی، در دستور کار این دانشگاهها قرار گرفت. در کنار این فعالیتها انجام مطالعات تطبیقی و بررسی روند پیشرفت و توسعه آموزشهای الکترونیک جهت بررسی راهکارهای مناسب اجرایی مدنظر قرارداده شد. در نهایت و پس از تحقق بخشی از اهداف پیش بینی شده و براساس نتایج بدست آمده و با صلاحدید مسئولان و دست اندرکاران این دانشگاهها، برنامه ریزیهای لازم جهت تحقق اهداف بعدی در این زمینه صورت پذیرفت که در همین راستا، راه اندازی پرتال آموزشهای الکترونیک به مرحله اجرا درآمد.

در ایران دانشگاه شیراز، بنا بر ادعای خود، به عنوان اولین دانشگاه کشور موفق به آغاز رسمی این نوع دوره آموزشی دانشگاهی شده است. در این نوع آموزش، عمده فعالیتهای آموزشی از قبیل ثبت نام، انتخاب واحد دریافت مطالب درسی، مذاکره با استاد از طریق شبکه کامپیوتری اجرا و در برخی موارد کلاسهای رفع اشکال و برخی کلاسهای آزمایشگاهی به صورت حضوری ولی با زمان بندی مناسب اجرا می‌شود.

همچنین در حال حاضر دانشگاههای دیگری چون دانشگاه خواجه نصیر، دانشگاه علم و صنعت، امیرکبیر، علوم و حدیث، و دانشگاه الکترونیک دانشگاه آزاد، در رشته‌های مختلف، پذیرای دانشجو به صورت مجازی هستند.

بنابراین با توجه به رشد خوب آموزش مجازی در ایران و همچنین رشد روز افزون تعداد دانشگاههایی که مایل به ارائه خدمات آموزشی از راه دور هستند، چنین برداشت می شود که در این زمینه گامهای خوبی برداشته شده است و به نظر می رسد در آینده ای نه چندان دور شاهد ارائه خدمات آموزش از راه دور توسط اکثر دانشگاههای کشور خواهیم بود.
نتیجه گیری

دانشگاههای سنتی ناگزیر به سازگاری با سیر تحولات وتغییرات جدید هستند. در محیط جدید، نقش مربیان واساتید عوض خواهد شد. آنها بیشتر نقش تسهیل گر و مربی یا طراحان آموزشی را ایفا خواهند کرد. پس تغییر یا طراحی و راه اندازی سیستم های مدیریت آموزشی متناسب، الزامی است. نظامهای آموزشی از راه دور، ابزاری برای آموزش مداوم تلقی می شوند و این آموزشها می تواند شامل معلمان و دانشجویان در هر سن، مکان جغرافیایی، موقعیت و وضعیت اجتماعی و سیاسی و با هر گونه آموزشی باشد.

با وجودی که فناوریهای جدید موجب استقلال و انعطاف بیشتر امور آموزشی می‌شود، اما جهت بکارگیری این امکانات، باید ساختار سازمانی موسسات عالی نیز متحول شود. همچنین جهت استفاده از هر سیستم فناوری نوین در امور آموزشی، لازم است شرایطی چون ایجاد زیرساختهای قوی فناوری، تدوین استانداردهای آموزشی لازم برای ارزیابی آموزشگران و دانشجویان، فرهنگ سازی مناسب و تغییر نگرش سنتی جامعه در امر آموزش، سرمایه‌گذاری و مشارکت دولت و بخش خصوصی در این زمینه فراهم شود. با توجه به اقدامات صورت گرفته در این زمینه و علاقه مندی مسئولان دانشگاهها و حتی مدیران ادارات و سازمانهای غیر آموزشی به بهره برداری از روشهای آموزش مجازی و همچنین تغییر و گسترش دسترسی به فناوریهای آموزشی، پیش بینی می شود طی ده سال آینده اکثر واحدهای دانشگاهی در ایران، به جذب و آموزش دانشجو به صورت الکترونیک و بهره برداری از آموزشهای مجازی در سطحی بسیار گسترده، اقدام کنند.

منابع و ماخذ

1) Chan, Peng S., Welebir, B., 2003, Strategies for e-education, Industrial and Commercial Training, 35, pp.196-202.

2) Kodama, m., 1999, Strategic business applications and new virtual knowledge-based businesses through community-based information networks, Information Management and Computer Security, 7, pp.186-199.

3) Ma, L., et al, 2000, Will virtual education initiatives succeed? , Information Technology and Management, 1, pp.209-227.

4) Ferrell, G. M., The changing faces of virtual education, The commonwealth of learning, Vancover, Canada, 2001.

بقیه منابع دردفتر نشریه محفوظ است.

_ دکتر فرامرز فتح نژاد: رئیس دانشگاه مجازی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

_ _ امیر مختاری: دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت فناوری اطلاعات، گرایش سیستم های اطلاعاتی پیشرفته در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.