«آموزش مجازی» دانشگاه‌ها نمره قبولی گرفت؟
در حالی ترم مهرماه دانشگاه ها باز هم به صورت مجازی برگزار شد که دانشجویان و اساتید معتقدند نسبت به ترم گذشته وضعیت آموزش مجازی کمی بهتر بود اما باز هم برخی چالش ها در این شیوه نوین پابرجاست.
خبرگزاری مهر - حالا دیگر یک سال از مجازی شدن آموزش در دانشگاه‌ها می‌گذرد؛ هر چند که دانشگاه‌ها در آغاز آموزش الکترونیکی نابالغ بودند، با این وجود اما به تدریج زیرساخت‌های خود را تقویت کرده و با آموزش به اساتید، سعی داشتند آموزش بهتر و با کیفیت تری را از پشت مانیتورها به دانشجویان عرضه کنند.
پیش از آغاز نیمسال اول تحصیلی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ گمانه زنی‌ها حاکی از آن بود که احتمالاً دانشگاه‌ها بازگشایی و دانشجویان طبق روال گذشته بر سر کلاس‌ها حاضر خواهند شد، اما سیر صعودی آمار مبتلایان به کرونا این اجازه را نداد و در نهایت، دانشجویان، این ترم را باز هم مجازی پشت سر گذاشتند و حال این سوال مطرح است که آیا آموزش مجازی در دومین ترم کرونایی دانشگاه‌ها نمره قبولی می‌گیرد؟
چالش‌های دانشجویان و اساتید در آموزش الکترونیک
در حالی دانشجویان در ترم گذشته، آموزش مجازیِ پر چالشی را پشت سر گذاشتند، اما به گفته برخی دانشجویان و اساتید، آموزش آنلاین در این ترم از نظم بیشتر، کیفیت بالاتر و ارائه محتوای آموزشی دقیق‌تری از سوی اساتید همراه بود؛ هرچند همچنان مشکلاتی در این مسیر خودنمایی می‌کند که قطع و وصلی اینترنت در سامانه‌های داخلی دانشگاه، عدم تفهیم دروس فنی مهندسی، نبود امکان دسترسی دانشجویان روستایی و مناطق محروم به گوشی هوشمند و یا لپ تاپ، عدم دسترسی برخی روستاها به اینترنت پر سرعت و عدم اتصال به کلاسهای آنلاین از جمله این مشکلات به شمار می‌رود.
اساتید نیز مشکلات دیگری را در این نوع آموزش نوین مطرح می‌کنند؛ آنها بر این باورند که در آموزش آنلاین و یا امتحان آنلاین، نمی‌توان ارزیابی دقیقی از دانشجو داشت و حتی برخی می‌گویند تعدادی از دانشجویان تنها آغاز و پایان کلاس حاضری می‌زنند و در طول مدت تدریس، حضور ندارند. همچنین معضل کمک همیار تقلب همچنان به طور محسوس ادامه دارد. از طرفی دیگر، آموزش برخی دروس تخصصی به صورت آنلاین دشوار است و باید در یک پرسش و پاسخ دانشجو-استادی، این محتوا قابل درک شود. هرچند در این ترم برخی دانشگاه‌ها با برگزاری کلاسهای رفع اشکال، سعی در هموارسازی مسیر یادگیری داشتند.
آمار وزارت علوم از آموزش آنلاین چه می‌گوید؟
آنطور که وزارت علوم اعلام کرده است، تنها درصد پایینی از دانشجویان برخی دانشگاه‌ها هنوز به آموزش مجازی دسترسی ندارند؛ براساس آمار ارائه شده، در نیمسال تحصیلی اخیر، ۹۷ درصد دانشجویان از آموزش مجازی بهره مند شده و تنها ۳ درصد دسترسی نداشتند.
گزارش وزارت علوم از عملکرد ۲۲۰ دانشگاه دولتی و غیردولتی در حوزه آموزش الکترونیکی، حکایت از این دارد که بیش از ۹۸ درصد کلاسهای تئوری به صورت مجازی ارائه شده است. همچنین کلاسهای برخط با حضور همزمان استاد و دانشجو بیش از ۸۵ درصد از مجموعه ساعات رسمی کلاس‌ها را شامل شده است. در حالی که اسفندماه سال قبل، آمار کلاسهای برخط با حضور استاد و دانشجو، زیر ۲ درصد بود. و حدود ۷ درصد از دروس به صورت برون خط یا آفلاین برگزار شد.
حذف فایل‌های ضبط شده بعد از ۳-۴ روز از سامانه دانشگاه
با این حال برخی دانشجویان در گفتگوهایی که با مهر داشتند، به بیان نقطه نظرات و مشکلات خود در ترم اخیر پرداختند. یکی از دانشجویان ارشد دانشگاه شهید بهشتی که در رشته مدیریت مالی تحصیل می‌کند، می‌گوید: «وضعیت آموزش مجازی در مقایسه با ترم گذشته، تغییر خاصی نکرده، اما از آنجایی که این ترم حجم دوره‌های تدریس افزایش یافت، دانشگاه اعلام کرد به علت بستر محدود برای حفظ کلاسهای آفلاین و فایل‌های ضبط شده، آنها را بعد از ۳-۴ روز حذف می‌کند که با اعتراض دانشجویان رو به رو شد.
این دانشجو یکی از مشکلات دانشجویان شهریه پرداز را پرداخت شهریه کامل عنوان کرد و گفت: این دانشجویان خواستار تخفیف در شهریه هستند؛ به طور مثال دانشگاه علم و صنعت مصوبه‌ای برای کاهش شهریه دانشجویان شهریه پرداز داشته، اما فعلاً با درخواست دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی موافقت نشده است.
این دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی معضل دیگر مجازی شدن آموزش را موضوع تکمیل پایان نامه و رساله‌ها عنوان کرد و گفت: با توجه به کاهش تعامل دانشجو و اساتید، در شرایط کنونی پژوهش به سختی صورت می‌گیرد، بنابراین دانشجویان یا شیوه آموزش محور را به جای ارائه پایان نامه انتخاب کرده‌اند و یا فارغ‌التحصیلی خود را به تعویق انداخته‌اند».
عدم دسترسی دانشجویان مناطق محروم به اینترنت
یکی از اعضای شورای صنفی دانشگاه خوارزمی نیز به خبرنگار مهر می‌گوید: «اگر اعتراضات نسبت به ترم گذشته کمتر شده، به این علت است که یا دانشجویان ترفند پیچاندن کلاس‌ها را یاد گرفته‌اند و یا مجبورند با این وضعیت کنار بیایند. از طرفی برخی دانشجویان ساکن در روستاها به اینترنت پرسرعت دسترسی ندارند و از سوی دیگر، اساتید بعضاً فایل‌های سنگین و با کیفیت پایین آموزشی را روی سامانه بارگذاری می‌کنند.
وی افزود: تجربه ترم‌های گذشته نشان داد اساتیدی که در زمان آموزش حضوری، خوب فعالیت می‌کردند، در دوران مجازی شدن هم عملکرد خوبی داشته و به هر شکل ممکن کار دانشجو را راه انداختند و بالعکس.
عدم سهولت در دسترسی به اساتید / مشغول بیزنس های خودشان هستند
عضو شورای صنفی دانشگاه خوارزمی یکی دیگر از مشکلات دانشجویان تحصیلات تکمیلی را عدم سهولت در دسترسی به اساتید عنوان کرد و گفت: برخی اساتید مشغول بیزنس های خودشان هستند و اهمیتی به این نمی‌دهند که دانشجو سنوات بخورد و یا جریمه شود. دانشجو برای تکمیل پایان نامه‌اش نیاز به ارتباط مستمر با استاد دارد، در حالی که برخی اساتید حتی جواب تماس‌های تلفنی دانشجویان را نیز نمی‌دهند و بعضاً بدرفتاری می کنند».
عدم تناسب حجم تمرین‌ها و کوییزها در کلاسهای مجازی
یکی از دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف هم در ارزیابی آموزش مجازی در ترم اخیر می‌گوید: «من دانشجوی ترم آخر رشته مهندسی شیمی نفت هستم و در این ترم فشار زیادی را متحمل شدم؛ عدم تناسب حجم تمرین‌ها و کوییزها از یک سو، و از سوی دیگر مدت کم امتحانات مجازی برای پایین آوردن ضریب تقلب، کار را برای ما بسیار سخت کرد.
وی افزود: از طرفی برای یک درس ۳ واحدی استاد می‌گوید پیش خوانی کنید، هر جلسه کوییز می‌گیرد و سرعت پیشروی تدریس کتاب بسیار زیاد است. اساتید در ترم مجازی سوالات را بسیار سخت طراحی می‌کنند و البته پیش از آن حتی دسترسی به استاد برای رفع اشکال چندان راحت نیست».
هزینه گزاف خرید لپ تاپ و کتاب‌های درسی
یکی از نو دانشجویان همین دانشگاه می‌گوید: «در این شرایط اقتصادی حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان هزینه خریداری لپ تاپ می‌شود از آن طرف هزینه خرید کتاب‌ها افزایش یافته است و ای‌کاش پی دی اف کتاب‌های فارسی و حق نشر آنها توسط دانشگاه خریداری می‌شد و در اختیار دانشجویان قرار می‌گرفت».
چالش امتحانات و حفظ استاندارد و امنیت آزمون‌ها
برای روشن شدن ابعاد مختلف آموزش مجازی در ترم اخیر به سراغ برخی از اساتید هم رفتیم. استاد علوم ارتباطات دانشگاه تهران در گفتگویی که با مهر داشت، می‌گوید: «ابتدای ترم مهرماه ایرادات در سامانه دانشگاه زیاد بود اما هر چقدر به اواخر ترم نزدیک تر شدیم، وضعیت به مراتب بهتر شد و دانشگاه نرم افزار جدیدی را اضافه کرد.
این استاد ارتباطات دانشگاه تهران یکی از چالش‌های مجازی شدن دانشگاه‌ها را بحث امتحانات و کیفیت برگزاری آن عنوان کرد و گفت: دانشگاه‌ها از هر ترفندی استفاده کردند، اما باز هم نتوانستند به آن درجه از امنیت و کیفیت امتحانات حضوری و کتبی برسند و احتمالاً هم به این راحتی‌ها نتوان به شیوه امتحانات حضوری ارتقا یافت.
امکان راستی آزمایی برای دانشجویان کارشناسی وجود ندارد
وی افزود: اساتید نحوه طراحی سوالات را تغییر دادند و حتی مدل ارزشیابی‌ها هم عوض شد اما باز هم بالاخص برای امتحانات دوره کارشناسی این تغییرات، فایده‌ای نداشت و امکان راستی آزمایی برای دانشجویان دوره لیسانس (رشته‌های علوم انسانی) وجود ندارد؛ چرا که دروس این رشته‌ها اغلب جنبه حفظی دارند و ما نمی‌دانیم این یادگیری چقدر محقق شده است.
قطع و وصلی اینترنت / برگزاری کلاس در اسکای روم و واتس‌اپ
این استاد دانشگاه در ادامه ضمن بیان این مطلب که اینترنت برای اساتید در طول ترم رایگان بود اما کیفیت راضی کننده نبود، تصریح کرد: کیفیت خدمات اینترنتی در سامانه دانشگاه در ساعات پیک از ساعت ۱۳ تا ۱۸ کیفیت لازم را نداشت و حتی چندین بار به دلیل قطعی اینترنت مجبور شدم از بسترهای دیگر مانند اسکای روم و واتس‌اپ حتی استفاده کنم. اما به طور مثال در ساعات اولیه صبح وضعیت بهتر بود. وی ادامه داد: پیشنهاد بنده این است که حتی در دوران پساکرونا خدمات آنلاین دانشگاه مستمر باشد و بخشی از موظفی اساتید به تدریس‌های آنلاین اختصاص یابد».
افزایش میزان رضایت دانشجویان از اساتید
مسئولان دانشگاه علم و صنعت نیز بر این باور هستند که در ترم اخیر وضعیت آموزش مجازی بهتر از ترم گذشته بوده است. ابوالفضل واحدی معاون آموزشی دانشگاه علم و صنعت در همین زمینه به مهر می‌گوید: «ترم گذشته ۳ هفته از آموزش به صورت حضوری بود و با شیوع کرونا به طور ناگهانی وارد آموزش غیر حضوری شدیم و در این شرایط به لحاظ زیرساخت‌های فرهنگی، آموزشی و مدل ارزشیابی از دانشجویان با دشواری‌هایی رو به رو شدیم اما به تدریج وضعیت بهتر شد.
واحدی با اشاره به اینکه پیش از شروع ترم اساتید آموزش‌های لازم را برای حضور مؤثر و کارایی بهتر در آموزش آنلاین دیدند، گفت: از ابتدای ترم به اساتید تاکید کردیم ارزیابی مستمر و کوییز از دانشجویان داشته باشند و حداکثر ۴۰ درصد نمره یعنی ۸ نمره را به نمره امتحان پایانی اختصاص دهند.
معاون آموزشی دانشگاه علم و صنعت آنطور که می‌گوید بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته، میزان رضایت دانشجویان از اساتید به لحاظ کیفیت حضورشان در کلاس‌ها و همینطور نحوه ارائه دروس ۵ درصد بهبود یافته است».
تقلب‌های مجازی در امتحانات همچنان ادامه دارد
یکی دیگر از چالش‌های غیرحضوری شدن دانشگاه‌ها، بحث «همیاران تقلب در امتحانات آنلاین» است. موضوعی که هرچند وزیر علوم نسبت به شوخی بودن آن ابراز امیدواری کرده بود و پلیس فتا هم نسبت به برخورد با متخلفان هشدار داد اما در امتحانات اخیر کسب و کار همیاران تقلب همچنان پررونق بود.
تدابیر دانشگاه علامه برای کاهش تقلب‌های آنلاین
در همین رابطه شجاع احمدوند معاون آموزشی دانشگاه علامه طباطبایی ضمن تأیید این موضوع به خبرنگار مهر می‌گوید: «یکی از معضلات امتحانات مجازی که همواره وجود دارد، بحث تقلب‌های دانشجویان و کمک گرفتن از دیگران حین امتحانات آنلاین است که دانشگاه علامه در ترم اخیر تدابیری برای آن اندیشید از جمله اینکه در بخشنامه‌ای به اساتید اعلام کرد ۷۵ درصد نمره را به فعالیت‌های مستمر اختصاص دهند و ۲۵ درصد را به امتحان پایانی تا معیار ارزیابی دانشجو صرفاً نمره امتحان پایان ترم او نباشد.
وی افزود: همچنین برای امتحانات تستی این تدبیر را داشتیم که زمان محدود برای هر سوال در نظر گرفته شود و امکان بازگشت دانشجو به سوال قبل دیگر وجود نداشت فکر می‌کنم امنیت امتحانات نسبت به ترم گذشته بهتر بود.
معاون آموزشی دانشگاه علامه با اشاره به اینکه دانشجویان از این شیوه آموزش خسته شده‌اند، گفت: در همین زمینه به اساتید توصیه کردیم با وب کم های روشن یا با ارائه پاورپوینت و ویدئو کلاس‌هایشان را ارائه دهند اما هنوز هستند تعدادی از اساتید که از طریق صوت کلاس برگزار می‌کنند و به این دلیل که دانشجو استاد را نمی بیند، این فضا برای او کسل کننده شده است.
قطعی اینترنت در کلاسهای مجازی کاهش یافت
استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه به این موضوع اشاره می‌کند که اگر در ترم قبل ۲۰ یا ۳۰ درصد با قطعی اینترنت و قطعی سامانه مواجه می‌شدیم خوشبختانه در ترم اخیر قطعی‌ها به زیر ۵ درصد رسید که بخش عمده‌ای از آن هم به دلیل مشکلات زیرساختی و اینترنت بود.
تلفیق آموزش حضوری و مجازی
احمدوند همچنین از راه اندازی کلاسهای «دوگان» در برخی دانشکده‌های این دانشکده خبر داد و گفت: این کلاس‌ها به این صورت است که استاد به همراه ۷-۸ دانشجو به صورت حضوری در کلاس درس حاضر می‌شوند و در این کلاس یک تخته هوشمند وجود دارد و سایر دانشجویان به صورت مجازی می‌توانند تصویر کامل کلاس را ببینند و این شیوه حسِ در کلاس بودن را به دانشجویان می‌دهد. در ترم اخیر فعلاً در ۳ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، مدیریت و حسابداری، تربیت بدنی و همچنین مرکز آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان راه اندازی شده است.
احمدوند ادامه داد: راه اندازی هر یک از کلاسهای دوگان حدود ۲۰۰-۳۰۰ میلیون تومان هزینه دارد اما با این حال اگر بودجه مورد نظر تخصیص یابد در سایر دانشکده‌های دانشگاه نیز راه اندازی خواهد شد».
در همین حال دانشگاه تهران در نظرسنجی از ۵ هزار دانشجو در سه مقطع تحصیلی ارزیابی از وضعیت آموزش مجازی داشته است.
براساس اعلام معاون آموزشی دانشگاه تهران در این ارزیابی‌ها مشخص شد که ۷۰ درصد دانشجویان انطباق پذیری بیشتری با شیوه آموزش مجازی در این ترم نسبت به ترم گذشته داشته‌اند، نگرش ۵۱ درصد دانشجویان نسبت به آموزش مجازی نسبت به گذشته بدتر شده است، ۲۵ درصد اعلام کردند اساتید مهارت کافی برای آموزش آنلاین ندارند و ۷۰ درصد دانشجویان از سامانه داخلی دانشگاه ابراز رضایت کرده بودند در حالی که این عدد در ترم گذشته ۴۰ درصد بود.