خاویر میلی، ایلان ماسک و ما
داود صفی خانی - کنترل تورم و جبران کسری بودجه دولت همواره از چالش‌های مهم دولت‌های مختلف در ایران بوده است. تورم مزمن و یا بهتر است بگوییم خزنده همواره یکی از مهمترین مشکلاتی بوده که در این سال‌ها مخصوصا پس از شروع تحریم‌های بین‌المللی بر مردم ما تحمیل شده است.
آسیب‌های تورم بر زیست مردم به قدری اهمیت دارد که حتی سیاستمداران و اقتصاددانان دنیا تورم را به اندازه یک زورگیر خشن، یک سارق مسلح و یک قاتل اجیر شده مرگبار توصیف می‌کنند. کمااینکه ران پل سیاستمدار آمریکایی در این رابطه می‌گوید: شوم‌ترین مالیات از همه، تورم است. وقتی برای پرداخت صورتحساب‌ها از هیچ، پول خلق می‌کنید، ارزش پول پایین می‌آید و فقرا و طبقه متوسط با هزینه‌های زندگی بالاتر مواجه می‌شوند. این شیطانی‌ترین مالیات از همه است.
میلتون فریدمن معروف هم تورم را مخرب‌ترین بیماری جوامع مدرن تلقی می‌کند.
در شرح آسیب‌های تورم دیگر کسی نیست که آن را در کشور ما به طور کامل لمس نکرده باشد در واقع به زبانی ساده‌تر در سال‌های متمادی ما با تورم زندگی کرده و از جمله مردمانی در دنیا هستیم که مشکلات و آسیب‌های آن را با گوشت، پوست و استخوانمان لمس کرده‌ایم.
همانطورکه میلتون فریدمن اقتصاددان امریکایی گفته، تورم مخرب‌ترین بیماری جوامع مدرن است یعنی تمامی جوامع مدرن به نسبت‌هایی در بازه‌های مختلفی درگیر این بیماری مزمن در اقتصاد خودشان شده‌اند، اما کشورهایی هم بوده‌اند که نرخ تورم در آنها به شکل فزاینده‌ای رشد کرده و دامنه آسیب‌ها را بر زندگی مردم به همان نسبت سخت‌تر کرده است. لذا پیداست هر چقدر دامنه و رشد آن بیشتر باشد به همان نسبت آسیب‌های آن هم بیشتر شده و کنترل کردن آن هم کاری بس دشوارتر می‌شود.
همانگونه که می‌دانیم یکی از کشورهای درگیر تورم مزمن، آرژانتین بود که در دسامبر 2023 گرفتار یکی از بدترین بحران‌های اقتصادی خود با تورم ماهیانه 25.5 درصد شده بود و این تورم به شکل خزنده‌ای در حال پیشروی در اقتصاد آنها بود. تا اینکه خاویر میلی وارد میدان شد. رییس جمهور جدید با اصلاحاتی که تا پایان 2024 در پیش گرفت رقم تورم را به 2.7 درصد کاهش داد و در نهایت امروز کسری بودجه آرژانتین جبران شده و حتی به طرز شگفت انگیزی با مازاد بودجه هم مواجه شده است، اگر در یک جمله ساده بشود معجزه اصلاحات اره برقی آرژانتین را توصیف کرد، حذف بودجه نهادهای اضافی است.
ظاهرا خاویر میلی با درک عمیق آنچه میلتون فریدمن اقتصاددان و برند جایزه نوبل اقتصاد در سال 1976 گفته بود، همه آن گفته‌ها را در حکمرانی اقتصادی آرژانتین به مرحله عملیاتی رساند و اینگونه بود که اره برقی او کارگر افتاد، آن چه فریدمن گفته بود این بود: «همان طور که قبلا گفتیم همیشه باید حواسمان باشد که دولت چقدر دارد خرج می‌کند. چون مالیات واقعی همین مخارج دولت است. همه بودجه‌ها بالانس‌اند. ما چیزی به نام ناترازی بودجه (کسری بودجه) نداریم. هزینه ناترازی بودجه را شما (مردم) پرداخت می‌کنید. اگر مستقیما در قالب مالیات از شما نگیرند آن را غیرمستقیم از طریق تورم یا اوراق قرضه جبران می‌کنند. چیزی که ما باید حواسمان به آن باشد این است که دولت بودجه را کجا خرج می‌کند. در واقع، مشکل اصلی این است که چگونه مخارج دولت را محدود کنیم؟»
حدودا یک سال و اندی قبل بود که خاویر میلی، که رسانه‌ها به او مرد دیوانه (El Loco) می‌گفتند، با اره برقی آمد و بعنوان رئیس جمهور آرژانتین انتخاب شد. او در ماه اول 50هزار شغل دولتی را ارّه و نصف وزارتخانه‌های آرژانتین را تعطیل کرد و اینگونه بود که کسری بودجه دولت را جبران کرد. این همان مفاهیم ساده‌ای است که راهکار فریدمن بود و خاویر میلی نیز به سادگی و البته شجاعانه آن را در حکمرانی اقتصادی آرژانتین به کار بست و کسری بودجه دولتش را جبران کرد.
حالا میلی تورم را کاهش داده و میخواهد اصلاحات دیگری انجام دهد: کاهش مالیات واردات که به معنای دسترسی ارزان‌تر به کالاهای با کیفیت وارداتی است. به این ترتیب از ماه دسامبر، سقف معافیت مالیات بر خریدهای بین‌المللی از ۱,۰۰۰ دلار به ۳,۰۰۰ دلار برای هر بسته افزایش خواهد یافت، در حالی که واردات شخصی از معافیت تعرفه‌ای ۴۰۰ دلاری بهره‌مند می‌شود.
لوئیس کاپوتو، وزیر اقتصاد، اعلام کرده که این اقدام به مصرف‌کنندگان آرژانتینی این امکان را می‌دهد که فقط مالیات ارزش افزوده را برای بسیاری از واردات بپردازند.
همه این اقدامات در عین سادگی به صورتی حساب شده‌تر از آنچه گفتیم انجام شده است. کمااینکه خود خاویر میلی در این زمینه گفته بود: بنابراین، اگر ما به‌طور ناگهانی همه‌چیز را باز می‌کردیم... من می‌گویم ما لیبرال‌های آزادی‌خواه هستیم، ولی لیبرال‌های احمق نیستیم. این چیزی بود که برخی از لیبرال‌های آنارشیست پیشنهاد می‌کردند، یعنی اساساً از روز اول همه‌چیز را باز کنیم.
بنابراین، در آن زمینه، طبیعتاً اگر چنین کاری کرده بودیم، با ابر تورم مواجه می‌شدیم. این موضوع منجر به این می‌شد که تعداد فقرا به 95 درصد برسد و احتمالاً در دسامبر، گروه‌های خاصی مانند «مهمانی کروناویروس» اقدام به غارت سوپرمارکت‌ها می‌کردند و کارهای مختلفی انجام می‌دادند و ما احتمالاً به زودی کنار گذاشته می‌شدیم و در نیمه اول سال، پِرونیست‌ها دوباره به قدرت بازمی‌گشتند.»
با وجود اینها اما خاویر میلی خوب می‌دانست که نیاز مبرم به سرمایه‌گذاری خارجی دارد و بدون سرمایه‌گذاری خارجی نمی‌تواند صنعت را هم همراستای اقدامات خود اصلاح و بالا بکشد برای همین منظور نیم‌نگاهی هوش‌محور به سمت آمریکا هم دارد.
در همین راستا به نظر می‌رسد ترامپ و ایلان ماسک با تاسیس دپارتمان افزایش بهره‌وری موسوم به DOGE در واقع دنبال عملیاتی کردن چیزی هستند که مشابهتی با اقدامات اره برقی آرژانتین دارد از این جهت که خود خاویر میلی هم در مصاحبه‌ای از ابزار علاقه‌مندی ترامپ از سیاست وزارت مقررات‌زدایی او گفته بود: «بنابراین من بسیار خوشحالم، زیرا آنها قصد دارند مدلی را که ما در آرژانتین پیاده می‌کنیم، بازآفرینی کنند و همچنین خود دونالد ترامپ نیز به این موضوع بسیار مشتاق است. بنابراین هر چیزی در راستای کاهش مقررات و کاهش هزینه‌های عمومی و خارج کردن دولت از معادلات به معنای آزادی بیشتر برای مردم است. بنابراین من از آنچه که در حال رخ دادن است و از پیروزی ترامپ بسیار راضی هستم، زیرا ایالات متحده وضعیت بهتری پیدا خواهد کرد. آرژانتین نیز بهتر خواهد شد و کل جهان نیز بهتر خواهد شد. امروز جهان جای بسیار بهتری است نسبت به چند روز پیش.»
از طرفی به ایلان ماسک هم توصیه‌هایی برای افزایش بهره‌وری دپارتمان DOGE کرده و گفته بود: «مستقیم برو سر اصل مطلب. و تا آخرین حد پیش برو و همه امتیازات را حذف کن.»
ایلان ماسک هم خاویر میلی را تحسین کرده و گفته بود: مثل میلی بودجه ایالت متحده را کاهش خواهد داد و 2 تریلیون دلار از 7 تریلیون دلار را کم خواهد کرد.
این اقدامات را از آن جنبه گفتیم تا در شرایطی که به نظر می‌رسد دولت جدید آمریکا با ایلان ماسک از الگوهای اجرایی خاویر میلی در حال استفاده است تا بتواند مشابه آن اقدامات کارساز، اقتصاد آمریکا را نیز از شر کسری بودجه نجات دهد ما کجای کار هستیم؟
قاعدتا وقتی کشوری همچون آمریکا با اقتصادی گسترده در حال استفاده از تجربیات موثر اجرایی خاویر میلی است این طرف سیاست‌گذاران و حکمرانان ما چگونه می‌خواهند از تجربیات موفق آنها استفاده کنند؟ خصوصا که شرایط در کشور ما از جنبه مشکلات اقتصادی، مقررات دست و پا گیر و بروکراسی‌های مخرب و آزاردهنده نهادهای پر تعداد دولتی در اقتصاد، مشکلات سرمایه‌گذاری خارجی، تحریم‌ها و دوجین مشکلات دیگری که همه می‌دانیم شرایطی به مراتب بدتر از آرژانتین را تداعی می‌کند و لزوم استفاده از تجربیات اره برقی آرژانتین را ضروری جلوه می‌دهد. چیزی که حتی ایلان ماسک هم در دولت جدید آمریکا در حال اجرای نسخه آمریکایی شده آن است و در کشور ما هم می‌تواند نسخه ایرانیزه شده آن اجرایی و عملیاتی شود.
بیراه نیست وقتی می‌گویند اولین قدم در راه حل مشکل یا مسئله، درک و شناسایی درست علت بوجود آمدن آن است.
در نهایت یکی از شاخص‌های حکمرانی خوب، توسعه یک «نظامِ حلِّ کارآمدِ مسئله در سطح ملی» و البته تقویت و اصلاحِ مداوم آن با بازخوردها، درس‌آموخته‌ها و تجارب جمعی حاصله در دنیا است.
حال از این جنبه سوالی که همواره مطرح می‌شود این است که راه حل مشکلات تورمی در کشور ما چگونه قرار است حل شود؟ بیماری مزمن تورم، که به شکلی سارق گونه دارایی مردم را هر روز پیش چشمان آنها بی‌ارزش‌تر می‌کند و هزینه‌های زندگی آنها را هر روز بیشتر از روز قبل دشوارتر، چگونه باید مهار شود؟
به تعبیری دیگر، خاویر میلی کشور ما چه زمانی ظاهر خواهد شد؟
در نهایت متن حاضر را باید با نقل قولی از صفحه 550 کتاب کنش انسانی به قلم میزس به پایان برد که می‌گوید: «غفلت از این واقعیت که تورم همچنین نیروهایی را ایجاد می‌کند که به سمت مصرف سرمایه تمایل دارند، اشتباه بزرگی خواهد بود. یکی از پیامدهای آن جعل محاسبات و حسابداری اقتصادی است. این پدیده سودهای توهمی یا ظاهری را به وجود می‌آورد. اگر سهمیه استهلاک سالانه به گونه‌ای تعیین شود که به این واقعیت که جایگزینی تجهیزات فرسوده به هزینه‌های بالاتری نسبت به مبلغی که در گذشته برای خرید آن هزینه شده است، نیاز دارد، کاملاً ناکافی است. اگر در فروش موجودی انبار و محصولات، کل تفاوت بین قیمتی که برای خرید آنها صرف شده و قیمتی که در فروش به دست آمده است، به عنوان مازاد در دفاتر ثبت شود، خطا یکسان است. اگر افزایش قیمت سهام و املاک و مستغلات به عنوان سود در نظر گرفته شود،این توهم کم‌تر آشکار نیست.
آنچه باعث می‌شود مردم باور کنند که تورم منجر به رونق عمومی‌می‌شود، دقیقاً همین سودهای توهمی است. آنها احساس خوشبختی می‌کنند و در خرج کردن و لذت بردن از زندگی ولخرج می‌شوند. خانه‌های خود را تزئین می‌کنند، عمارت‌های جدید می‌سازند و از کسب و کارهای سرگرمی حمایت می‌کنند. با خرج کردن سودهای ظاهری، نتیجه خیالی محاسبات غلط، آنها در حال مصرف سرمایه هستند. مهم نیست این ولخرجان چه کسانی هستند. آنها ممکن است بازرگان یا دلال سهام باشند. آنها ممکن است دستمزدبگیرانی باشند که تقاضای دستمزد بالاتر آنها توسط کارفرمایان خوش‌گذران که فکر می‌کنند هر روز ثروتمندتر می‌شوند، برآورده می‌شود. آنها ممکن است افرادی باشند که از مالیات تأمین می‌شوند که معمولاً بخش زیادی از سودهای ظاهری را جذب می‌کند.» (منبع:عصرارتباط)
- ۰۳/۱۱/۲۱