داروبلاگرها بلای جان مردم شدند
زینب مرزوقی - «اگر بدن‌درد داری، منیزیم بخور! اگر خسته‌ای، کلسیم بخور! اگر....» در بالا و پایین کردن اکسپلورر اینستاگرام کم دیده نشده است که خانم یا آقایی با روپوش سفید و جلوی قفسه‌‌های داروی داروخانه ایستاده باشد و همینطور نسخه نانوشته بپیچد. در چند وقت اخیر در میان بلاگرهای حوزه‌های مختلف، بلاگرهایی در حوزه دارو نیز رشد کرده‌اند که مردم را به مصرف خودسرانه دارو و عموما مکمل‌های دارویی تشویق می‌کنند. رئیس سابق سازمان غذا و دارو اردیبهشت‌ماه درباره مصرف خودسرانه دارو در میان ایرانیان گفته بود: «مصرف خودسرانه دارو در کشور بالاست و بیماران یا همراهانشان با اصرار فراوان خواهان نوشتن دارو در نسخه یا خرید بدون نسخه از داروخانه دارند و داروهای آنتی‌بیوتیک و بین آنها آموکسی‌سیلین، دومین دارو از نظر مصرف عددی در کشور است که منطقی نیست و باعث مقاومت میکروبی بدن می‌شود.» همچنین در رابطه با میزان مصرف اقلام دارویی نیز عنوان کرده بود: «میانگین تجویز اقلام دارویی در نسخه‌ها بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی حدود ۲ تا ۲.۵ قلم دارو باید باشد، در کشور ما این تعداد بعد از شیوع بیماری کرونا به سه و ۶ دهم قلم دارو رسیده است.»
پرمصرف‌ترین مکمل‌ها کدامند؟
طبق آماری که سازمان غذا و دارو در اختیار «فرهیختگان» قرار داده؛ پرمصرف‌ترین مکمل‌های دارویی در سال‌های اخیر عبارتند از ویتامین دی، امگا3، مولتی‌ویتامین‌ها، آهن و اسید فولیک و پروبیوتیک‌هاست. روند مصرف مکمل‌های دارویی در کشور بررسی‌های سازمان غذا و دارو نشان می‌دهد که میزان مصرف مکمل‌های دارویی در سال‌های اخیر به‌صورت مداوم در حال افزایش بوده است. مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر این روند عبارتند از افزایش آگاهی عمومی نسبت به فواید مصرف مکمل‌ها از طریق برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی. تغییرات سبک زندگی که منجر به کمبود مواد مغذی در رژیم‌های غذایی روزانه شده و همچنین شیوع بیماری‌های مزمن نظیر کم‌خونی و پوکی استخوان که موجب تشویق مصرف مکمل‌ها شده است. همه‌گیری کرونا که تقاضا برای مکمل‌های تقویت‌کننده سیستم ایمنی مانند ویتامین C و زینک را به‌طور قابل توجهی افزایش داد. همچنین طبق بررسی سازمان غذا و دارو درباره چالش‌های افزایش مصرف مکمل‌های دارویی در چندسال اخیر؛ بیشتر شدن تداخلات دارویی و تحمیل هزینه و بار اقتصادی جدید بر دوش خانواده‌ها بود.
در ترویج مصرف خودسرانه مکمل‌های دارویی، بلاگرهای دارو اما بی‌تاثیر نبوده‌اند. دکتر پوریا عابدی معتقد است که فضای مجازی امروزه به یک فرصت و همزمان به یک معضل برای تمامی حرفه‌ها تبدیل شده است. این داروساز بر این باور است که فضای مجازی استفاده درست و استفاده منفی دارد و طبیعتا نیز مشکلات عدیده‌ای خصوصا در حوزه‌های تخصصی پدید آورده و باعث شده که افراد غیرمتخصص نیز به این حوزه‌ها وارد شوند.
مصرف خودسرانه مکمل‌ها عوارض ثانویه دارند
عابدی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «ماجرای حوزه دارو نیز از همین دسته است. حوزه دارو یک حوزه تخصصی است و هرکسی در فضای واقعی نیز امکان عرض‌اندام و فعالیت و نظر تخصصی ندارد. اما در فضای مجازی، افراد فیک و غیرمتخصص نیز قوانین را زیرپا می‌گذارند.»
او افزود: «به نظر من بلاگرها را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد. عده‌ای از این افراد خودشان داروسازند و فعال در حوزه متخصص خودشان به شمار می‌آیند. یک دسته دیگر نیز افراد غیرمتخصصی‌اند که اساسا تحصیلات مرتبط با حوزه دارو هم ندارند. مشخص است افرادی که هیچ‌گونه تخصصی ندارند، نباید در این حوزه‌ها فعالیتی داشته باشد و قانون‌گذار نیز باید قانونی مصوب کند که مانند فضای حقیقی، تنها افراد متخصص در این حوزه فعالیت داشته باشند. برای همین دسته غیرمتخصص را یک معضل بزرگ برای این حوزه می‌دانم. اما افراد متخصص می‌توانند تجربه متناسب را به مخاطبان ارائه دهند و عکس این ماجرا، افراد غیرمتخصص نیز می‌توانند تجربیاتی را در اختیار مخاطبان قرار دهند که امکان دارد برای مخاطبان خطرناک باشد.»
عابدی ادامه داد: «در میان اغلب افراد جامعه این تصور وجود دارد که مکمل‌های دارویی را می‌توان به راحتی استفاده کرد و این تفکر، تفکر درستی نیست. مباحث تخصصی در ساخت مکمل‌ها مطرح است. من مثال مکمل کلسیم را مطرح می‌کنم. ما یک میزان مشخص از مکمل کلسیم را یک نیاز روزانه می‌دانیم. اما این میزان مشخص یعنی هزار میلی‌گرم کلسیم، کلسیمی است که از طریق مواد غذایی جذب بدن می‌شود. استانداردهای جهانی تا هزار میلی‌گرم کلسیم را نیاز روزانه می‌دانند. اما اگر این هزار میلی‌گرم به 2 هزار میلی‌گرم برسد، دو مشکل به وجود می‌آید. اول اینکه این میزان دیگر مکمل به شمار نمی‌آید و طبق استانداردهای جهانی، دارو به حساب می‌آید؛ چراکه میزان مشخص مکمل بودن را گذرانده و دیگر مکمل شناخته نمی‌شود. این امر نیز بدیهی است که دارو باید توسط پزشک متخصص تجویز داده شود. همچنین خوردن دارو عوارض دارد. یعنی ممکن است در صورت مصرف خودسرانه مکمل کلسیم دچار سنگ‌کلیه شوید. برای همین در استانداردها در مکمل کلسیم قید شده که تا چه میزانی باید مصرف شود. فرد مصرف‌کننده شاید نداند که چرا میزان مصرف روزانه آن دارو قید شده و شاید خیال کند که درصورت مصرف بیشتر، میزان غیرضروری دفع شود. درصورتی‌که مصرف بالای مکمل‌ها و ویتامین‌ها ممکن است همراه با مسمومیت باشد. حتی مکملی مانند ویتامین دی که ممکن است برای اکثر افراد نیاز باشد، با این وجود خطر مسمومیت آن باز هم وجود دارد.»
دید اقتصادی به حوزه سلامت آسیب‌زاست
این داروساز ادامه داد: «بررسی بعدی ما مختص افرادی است که تحصیلات مرتبط دارند و در کنار آن، فعالیت بلاگری نیز انجام می‌دهند. فضای مجازی مشکلات و همزمان منافع تجاری خاص خود را دارد. افراد فعال در این حوزه نیز در راه خدا فعالیت نمی‌کنند و امکان دارد که این بلاگرها، منافع اقتصادی‌شان توسط مراکز و شرکت‌های تولید‌کننده و توزیع‌کننده تامین شود. حوزه خدمات درمانی حوزه بسیار حساسی است. اگر قرار است کسی با دید کسب منافع تجاری به آن نگاه کند، امکان دارد سلامت عمومی جامعه را به خطر بیندازد. البته در جایگاه خود، فضای مجازی را به‌عنوان منبعی از اطلاعات می‌بینم. اما باید در حوزه اطلاعات تخصصی بسیار محتاطانه و با حساسیت بالا برخورد کرد. اینکه ما تصوری درباره این حوزه داشته باشیم که مثلا کسی فلان دارو را تجویز کرده یا کسی استفاده کرده و اثر مثبت دیده؛ این اشتباه تصور اشتباه است و مکمل در حوزه دارو شناخته می‌شود و اجازه عرضه مکمل‌ها تنها در اختیار داروخانه‌هاست.»
با تبلیغ یک مکمل گاهی در بازار عرضه اختلال ایجاد می‌شود
عابدی تصریح کرد: «اثر فضای مجازی در زیست مردم گسترده است. این ماجرا در داروخانه نیز برای ما کاملا مشهود است. وقتی مکمل یا دارویی در فضای مجازی تبلیغ می‌شود، شاید یک هفته پس از آن تبلیغات آن دارو یا مکمل نایاب یا کمبود آن به‌وضوح مشاهده می‌شود. تبلیغات و فضای مجازی چنین تاثیری در زنجیره تامین دارد و می‌تواند زنجیره تامین را حتی دچار مشکل کند.»
این داروساز تاکید کرد که مکمل‌ها براساس آیتم‌های خاصی پیشنهاد و تجویز می‌شوند. شخصی که هیچ عارضه‌ای ندارد، وقتی به پیشنهاد بلاگرها از دارو یا مکمل استفاده می‌کند؛ امکان دارد که مسمومیت در او به وجود بیاید؛ چراکه امکان دارد آن فرد هیچ نیازی برای استفاده از آن مکمل نداشته باشد.
نیازسازی دارو در جامعه تاثیر روانی دارد
این داروساز همچنین گفت: «نیازسازی برای بعضی از مکمل‌ها در فضای مجازی، تاثیرات روانی بر جامعه به جا می‌گذارد. ممکن است کسی که اصلا از مکملی استفاده نمی‌کند اما در فضای مجازی می‌بیند که مثلا برای خستگی، مصرف فلان مکمل را تجویز داده باشند. اصلا شاید خستگی آن فرد ارتباطی با کمبود ویتامین‌ها ندارد اما در او نیاز کاذبی برای استفاده از مکمل ایجاد می‌شود. ممکن است اصلا نتواند آن مکمل را تهیه کند یا به آن دسترسی ندارد. این ماجرا یک خوره ذهنی و دغدغه‌ای برای او ایجاد کند که او مکمل را نیاز داشته و نتوانسته تهیه کند. همچنین به هر حال امکان دارد موجب هدررفت درآمد یک فرد شود؛ چراکه افراد بسیاری را در جامعه با درآمد محدود داریم. از سوی دیگر آن فرد اصلا نیازی به آن مکمل نداشته و در او نیازی ایجاد کردند. درصورتی‌که اساسا امکان دارد مشکل آن فرد با آن مکمل حل نشود.»
نمی‌توان یک نسخه را برای همه پیچید
عابدی عنوان کرد: «واقعیت ماجرای تجویز مکمل‌ها این است که مردم باید بدانند نمی‌توان یک نسخه را برای همه نوشت. اگر اینگونه بود که ما اصلا نیازی به پزشک و داروساز نداشتیم. در سایت ثبت می‌کردیم که خسته‌ایم و به چه دارویی نیاز داریم؟ سایت نیز نام آن دارو را درج می‌کرد و همه ما از آن دارو استفاده می‌کردیم. اگر این حوزه را تخصصی می‌دانیم، دقیقا به همین علت است که باید شخص به شخص افراد بررسی شوند و مورد مطالعه قرار بگیرند. گاهی نیز آزمایش‌هایی را انجام دهند. باید بدانیم که مشکل هر فرد با فرد دیگری متفاوت است. از این رو ایجاد نیازی که اتفاق می‌افتد، ایجاد نیاز الزاما صحیح و درستی نیست و می‌تواند موجب دغدغه فکری و هدر دادن منابع درآمدی افراد و حتی کمبودهایی در بازار دارو شود. گاهی برخی مکمل‌هایی که ارزش خاصی نیز ندارند، به دلیل همین تبلیغات گسترده، دچار کمبود می‌شوند. ما نیز در این سوی ماجرا و در عرضه دچار مشکل می‌شویم. فرد معترض می‌شود و خیال می‌کند اگر دارو را استفاده نکند، برای سلامتی او مشکلی ایجاد می‌شود. در صورتی که همین احساس نیاز، سلامت عمومی و ذهنی جامعه را دچار کمبود می‌کند.»
امکان دارد یک بلاگر دارو با تبلیغ منافع اقتصادی خاص خودش را داشته باشد
او همچنین تصریح کرد باید طرز نگاهمان به بلاگرها را تغییر دهیم و تبیین کنیم که اساسا بلاگری چیست و به دنبال چه چیزی است. عابدی تصریح کرد: «امکان دارد که یک داروخانه به‌هرحال درحال همکاری با یک بلاگر باشد. ما باید بدانیم که آن بلاگر در جهت منافع داروخانه کار می‌کند. البته امکان دارد که برعکس این ماجرا هم باشد. ما بلاگری را باید به‌عنوان یک تبلیغات بدانیم و نه به‌عنوان یک مشاوره دارویی. بلاگر به ما مشاوره نمی‌دهد. مشاور می‌خواهد که در یک راستا تبلیغاتی انجام دهد تا ما به آن خدمت و کالا علاقه پیدا کنیم و آن خدمت را دریافت کنیم. به‌هرحال این واقعیت وجود دارد که بلاگرها علاقه دارند به اینکه خودشان را افرادی دلسوز و متخصص نشان دهند. این موارد شگرد بلاگرهاست و این تصور نادرستی است که بلاگرها با تبلیغات، قصد کمک به ما را دارند.»