درس‌هایی از انتخابات الکترونیکی عراق
برگزاری انتخابات الکترونیکی یکی از عرصه‌هایی است که همواره شیفتگان فناوری از مزایای آن سخن میگویند اما تاکنون در کنار این مزایا فناوری چالش‌های جدی برای دموکراسی در نقاط مختلف جهان فراهم کرده است.
انتخابات پارلمانی عراق که در تاریخ یکشنبه 18 مهرماه (10 اکتبر) به صورت الکترونیک برگزار شد همچنان با اعتراضاتی ادامه‌دار مواجه است. هرچند با وحدت گروه‌های شیعی و برای حفظ قوام جامعه عراق، این اعتراضات در حال مدیریت هستند اما بازخوانی نحوه برگزاری این انتخابات به ویژه به لحاظ الکترونیکی بودن آن، برای مخاطبین ایرانی نیز قابل‌توجه است. چراکه برگزاری الکترونیک انتخابات در ایران نیز یکی از دغدغه‌های چندین ساله مجربان انتخابات در ایران و محور اختلاف میان نهادهای ناظر و مجری انتخابات بوده است.
انتخابات الکترونیک چیست؟
منظور از انتخابات الکترونیکی(electronic voting ) برگزاری انتخابات با استفاده از ابزار‌های الکترونیک در اخذ رأی و شمارش آراء است. امری که در انتخابات پارلمانی عراق رخ داد اما با اعتراضات مردمی نسبت به نتیجه انتخابات مواجه شد.
بنا بر نتایج اعلامی، در این دوره از انتخابات «جریان صدر» به رهبری مقتدی صدر با کسب ۷۳ کرسی از ۳۲۹ کرسی در رتبه نخست قرار گرفته، دومین گروه که بیش از ۴۰ کرسی را از آن خود کرده لیست تقدم به ریاست محمد الحلبوسی بود. گروه سوم، لیست ائتلافی اهل تسنن است. بعد از آن لیست دولت قانون به ریاست نوری المالکی است که جزء باسابقه‌ترین لیست‌ها از سال ۲۰۱۰ بوده و این چهارمین انتخاباتی است که تحت همین لیست شرکت می‌کنند. در مرتبه بعدی، حزب دموکرات کردستان با کسب ۳۳ کرسی قرار دارد. رأی آوردن مستقلین اتفاق مهم انتخابات پارلمانی اخیر عراق است. این نتایج اما با اعتراض مردم مواجه شد و آن را نتیجه دستکاری و تقلب در انتخابات خواندند.
حفره امنیتی و نفوذ خارجی در سرورها
معترضان مدعی نفوذ کشورهای خارجی همچون امارات، انگلیس و آمریکا در این انتخابات خبر می‌دهند که به دلیل الکترونیک بودن آن رخ‌داده است. اعتراضاتی که از بدبینی و نبود اعتماد نسبت به روند الکترونیکی انتخابات برمی‌خیزد. بدبینی‌هایی که سه سال پیش نیز از سوی فعالان سیاسی نسبت به الکترونیک برگزار شدن انتخابات وجود داشت؛ اما این بار موجب خشم گروه‌هایی از مردم و فعالان سیاسی و اعتراضات آنان شده است.
پیش‌تر در جریان برگزاری این انتخابات نیز به خرابی سامانه ثبت اثرانگشت برخی از مراکز رأی‌گیری الکترونیکی انتخابات پارلمانی عراق به خصوص در بغداد و کرکوک اعتراض شد. مشکلی که موجب شد تا برخی از شهروندان عراقی بدون دادن رأی مجبور به ترک مراکز رأی‌گیری شوند و در مقابل، برخی از فعالان سیاسی عراق همچون ارشد صالحی، نماینده ترکمن مجلس عراق نسبت به این روند اعتراض کنند و از رأی‌دهندگان بخواهند تا هنگامی‌که موفق به دادن رأی نشده‌اند، مراکز رأی‌گیری را ترک نکنند.
واکنش‌ها به برگزاری انتخابات الکترونیک
اما اعلام نتایج انتخابات سوت آغاز اعتراضات را به صدا درآورد. اعتراضاتی که خواهان شمارش دستی به‌جای الکترونیکی بود. از منظر این دسته وجود حفره امنیتی در انتخابات الکترونیک موجب رخ دادن این تقلب شده است. عده‌ای همچون «اشواق کریم» نامزد ائتلاف فتح به صراحت میگویند سرورهای انتخابات الکترونیک عراق در امارات قرار داشته و همین موجب شده تا آراء به ضرر حشدالشعبی باشد. چون کشورهای حوزه خلیج‌فارس با حشدالشعبی دشمن هستند. از نظر این گروه، اشتباه اصلی موافقت کمیساریای انتخابات با قرار گرفتن سرورها در امارات بود که دشمنی با عراق به ویژه حشد شعبی دارد.
حسین علی جاسم نامزد انتخاباتی از حزب «حرکه حقوق» به ریاست «حسین مونس» نیز از دخالت آمریکا، بریتانیا و امارات در نتایج انتخابات پارلمانی اخیر عراق خبر داده و تأکید کرده است: اشتباهاتی که با انتخابات پارلمانی همراه شد، صرفاً تصادفی یا خودسرانه نبوده بلکه به نفع کشورهای خارجی برای تضعیف نیروهای مقاومت است.
گروه دیگری چون حیدر البرزنجی تحلیلگر سیاسی عراقی نیز با انتقاد از عملکرد کمیساریای عالی انتخابات عراق بیان کرده در انتخابات عراق حمله سایبری رخ داده و نتایج انتخابات هک شده است. او نیز از وجود اراده داخلی و خارجی بر دستکاری در انتخابات و تقلب در انتخابات خبر داده است.
محمود المشهدانی رئیس پیشین پارلمان عراق نیز با تأیید فرضیه هک کردن و دخالت سایبری در انتخابات از سوی برخی کشورهای خارجی آن را اقدامی امکان‌پذیر از سوی برخی کشورهای خارجی دانسته و گفته این کار خارج از توان نهادهای سیاسی عراقی است.
سید صدرالدین قبانجی خطیب نماز جمعه نجف اشرف نیز تقلب در انتخابات پارلمانی عراق را تأیید و از کمیساریای انتخابات خواسته با شفاف‌سازی، عراق را از بحران نجات دهد و سپس این سؤال را طرح کرده است که: «چرا شمارش آراء در کشور امارات انجام شد؟»
شمارش دستی یا الکترونیک آراء
اما محور دیگر اعتراضات نسبت به اختلاف در آرای اخذشده و آرای کاندیداها است چنانچه در بیانیه نماینده حزب فضیلت هم آمده که طبق آمار ۹ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر رأی داده‌اند اما آرایی که به کاندیداها داده‌اند نزدیک به ۷ میلیون است و یک اختلاف بیش از دومیلیونی وجود دارد. این نشان از شمارش نشدن دو میلیون از آرا دارد.
این در حالی است که شمارش آرا در انتخابات عراق به‌صورت الکترونیک انجام‌شده اما اغلب معترضان بر بازشماری آرا به‌صورت دستی تأکیددارند و مخالفت «پلاسخارت» نماینده سازمان ملل در امور عراق با انجام شمارش دستی آراء را گواهی بر تقلب در انتخابات می‌دانند. از نظر این گروه بازشماری آرای همه صندوق‌ها به‌صورت دستی و تطبیق نوارهای این صندوق‌ها با برگه‌های رأی تنها راه‌حل بروج از بحران فعلی است و کمیساریای انتخابات باید این را بپذیرد.
درس‌هایی از انتخابات عراق
دو مؤلفه مهم در فرآیند انتخابات الکترونیک احراز هویت رأی‌دهنده به‌صورت آنلاین و دیگری شمارش الکترونیک آرای صندوق‌ها است. دو مؤلفه‌ای که در انتخابات اخیر عراق به چالش کشیده شده است و اعتراضات بیان شکست در تأمین این دو مؤلفه است.
اعتراض به نتیجه انتخابات و شواهد موجود تقلب در انتخابات عراق گواهی بر تأیید نظر منتقدان برگزاری الکترونیک انتخابات است. چون از نظر منتقدان، برگزاری انتخابات بدون استفاده از کاغذ، بازشمارش آرای اخذشده را به فرایندی سخت بدل می‌کند و درعین‌حال دستکاری و تقلب در شمارش می‌تواند نتایج واقعی را به هم بریزد. چون از این منظر، در روش سنتی هنگام ثبت رأی در حوزه‌ها از افراد شناسنامه گرفته‌شده و هویت ایشان پیش از ثبت رأی محرز می‌شود؛ اما احراز هویت در فضای دیجیتال دشوارتر است و همین احتمال تقلب را بالا می‌برد. احتمال ضریب امنیتی پایین دستگاه‌های رأی‌گیری و دستکاری انتخابات از سوی هکرها هم دیگر معایبی است که برای این روش برمی‌شمارند. مواردی که محورهای اعتراض به انتخابات پارلمانی عراق را شکل می‌دهد از دستکاری آراء، هک کردن و حفره‌های امنیتی تا شمارش آراء.
در این انتخابات برخلاف نظر حامیان انتخابات الکترونیکی که انتخابات الکترونیکی مشارکت عمومی را افزایش می‌دهد، مشارکت کاهش یافت. البته رضا صدرالحسینی کارشناس مسائل عراق دراین‌باره می‌گوید: مشارکت در انتخابات عراق حدود 41 درصد و مشارکت مردم بغداد در انتخابات 46 درصد بود که مجموع این مشارکت یک پیروزی تلقی می‌شود، اما پایین آمدن مشارکت چند دلیل عمده داخلی دارد؛ عدم کارآمدی دولت، عدم وجود زیرساخت‌های مناسب، تهدیدات آمریکایی‌ها وداعش باعث کاهش تعداد آرای مردم عراق در انتخابات شد که با توجه به شرایط فوق این میزان مشارکت بسیار عالی هم هست...
این در حالی است که به گفته صدرالحسینی، نفوذ و سرعت اینترنت در عراق بسیار بیشتر از ایران است و حتی به 4.5 هم می‌رسد. همین امر الکترونیک کردن انتخابات در ایران را با توجه به نبود زیرساخت‌های اینترنتی با اماواگرهایی همراه می‌کند.
از سویی، نیز هرچند صدرالحسینی نبود زیرساخت‌های اینترنتی را علت کاهش مشارکت در این دوره از انتخابات پارلمانی عراق نمی‌داند اما تغییر قانون انتخابات و خارج شدن از حالت فهرستی و رأی به افراد برای مردم را دراین‌باره مؤثر دانسته و می‌گوید این شرایط برای مردم تازگی داشت. مردم نتوانستند قدرت انتخاب دقیقی داشته باشند که به سابقه‌دارها رأی بدهند یا به کسانی که به‌طور مستقل در این انتخابات حضور داشتند؛ بنابراین تغییر یکباره قانون انتخابات یا نحوه برگزاری انتخابات بدون مهیا کردن شرایط ذهنی و عینی آن در جامعه می‌تواند نتایج انتخابات را تحت تأثیر قرار دهد و بر امنیت، میزان مشارکت و کیفیت آرای مردم اثر بگذارد.
درمجموع انتخابات پارلمانی عراق که به شکل الکترونیک و تغییر قانون انتخابات برگزار شد نشان داد تغییر در روند برگزاری انتخابات و قانون انتخابات بدون در نظر گرفتن همه عوامل داخلی و خارجی و به ویژه فراهم آوردن شرایط امنیتی لازم خود بحران‌ساز است.
چه‌بسا خود ایده برگزاری انتخابات الکترونیک در کشورهای خاورمیانه باهدف ایجاد بحران و در نهایت استقرار دولت‌های ضعیف است تا در ادامه بتوان بر آن‌ها فشار سیاسی از خارج وارد کرد، موضوعی که کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا از آن استقبال می‌کنند.(منبع:جهت)