سکوت و مخاطرات پلتفرمهای فروش طلا
مجتبی شجاعتی ثمری* - رواج معاملات آن‌لاین طلای مجازی در سالهای اخیر به‌عنوان یک پدیدۀ پیچیده و چندبعدی در فضای اقتصادی و اجتماعی کشور مطرح شده است و دلایل گرایش اخیر افراد به این نوع معاملات شامل تنش اقتصادی، نوسانات شدید بازار ارز، بی‌اعتمادی به سیستم مالی و بانکی کشور و نیز رشد قارچ‌گونه و بدون نظارت پلتفرمهای فروش آن‌لاین طلای مجازی و تبلیغات اغواکنندۀ آنها می‌باشد.
در شرایطی که بازارهای سنتی در ایران تحت فشار تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی هستند، بسیاری از مردم جهت حفظ ارزش سرمایه‌های خود به بازارهای معاملات آن‌لاین طلای مجازی روی می‌آورند، زیرا این معاملات، به‌ظاهر امکان دستیابی سریع افراد به سودهای کلان، بدون پرداخت هزینه‌های جانبی و مالیات و دغدغه مبادله و نگهداری فیزیکی طلا را فراهم می‌آورد، با این حال، رواج این نوع معاملات در خلأ قانونی و نظارتی فعلی، نه‌تنها بر امنیت سرمایه‌گذاری و نیز اقتصاد کلان کشور اثرات بسیار سوئی دارد، بلکه به‌لحاظ سیاسی و امنیتی نیز می‌تواند زمینه‌ساز مشکلاتی جدّی برای کشور باشد.
در این مقال سعی بر این است که ضمن تبیین چالش‌های حقوقی موضوع و تحلیل اثرات سوء رواج چنین معاملاتی بر اقتصاد و سیاستهای مالی و پولی کشور، تبعات و چالش‌های سیاسی و امنیتی موضوع نیزمورد بررسی قرار گیرد و به راه‌حلی کلی در جهت ساماندهی این بازار نوظهور و رفع تهدیدهای بالقوه آن دست یابیم.
چالش‌هایحقوقی موضوع
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در زمینه معاملات آن‌لاین طلای مجازی در کشور، فقدان یک چهارچوب حقوقی مشخص و مقررات مدوّن در آن خصوص، به‌ویژه در حوزه دارایی‌های دیجیتال و پلتفرمهای آن‌لاین می‌باشد و این حوزه با یک خلأ جدی قانونی مواجه است که این موضوع سبب شده است بسیاری از سرمایه‌گذاران در دام کلاه‌برداران و پلتفرمهای غیرمجاز بیفتند و زمینه‌های قانونی کافی و لازمی جهت حمایت از آنها وجود نداشته باشد و سرمایه‌گذاران متضرر جهت احقاق و استیفای حقوق خود، با صعوبت و موانع متعددی روبه‌رو گردند و دیگر معضل جدی‌تر این‌که طبق آمارِ معاملاتِ صورت‌گرفته در این پلت‌فرم‌ها، و میزان طلای فیزیکی تأمین‌شده بنا بر خوداظهاری آنها، متأسفانه شاهد یک خالی‌فروشی کلان در حوزه فروش آن‌لاین طلای مجازی می‌باشیم که تأمین خسارات احتمالی سرمایه‌گذاران در این پلت‌فرم‌ها را قطعاً با مشکل مواجه خواهد نمود.
بررسی تبعات سوء اقتصادی
1) فرار سرمایه و تضعیف ارزش ریال: با توجه به تبلیغات اغواکننده و قول‌های غیرواقعی و جذاب پلتفرمهای فروش آن‌لاین طلای مجازی و ایجاد هیجانات کاذب در جامعه با تبلیغات گسترده و قارچ‌گونه، هرروزه افراد بیشتری به‌سمت سرمایه‌گذاری در این بخش می‌روند و سرمایه‌های موجود در جامعه به‌جای به‌کارگیری در پروژه‌های صنعتی، مولد و اشتغال‌زا، به‌سمت این بازارهای غیرمولد و مبهم سوق پیدا می‌کند و سرمایه‌گذاران واقعی رغبت سرمایه‌گذاری در بازارهای حقیقی و مولد را از دست می‌دهند و این موضوع ضمن ایجاد فرار سرمایه و کاهش اشتغال‌زایی، باعث کاهش تقاضا برای ریال می‌شود و نیز عاملی برای ایجاد فشار مضاعف بر نرخ ارز و ایجاد التهاب بیشتر در بازارهای مالی و تضعیف مضاعف ارزش ریال خواهد شد، که تبعات آن طبیعتاً در کلیه شئون اقتصادی و اجتماعی کشور نمود پیدا خواهد کرد.
2) ایجاد هیجانات کاذب: تبلیغات گسترده و غیرواقعی در مورد معاملات آن‌لاین طلای مجازی، سبب ایجاد هیجانات کاذب و رفتارهای شتاب‌زده در سرمایه‌گذاران می‌شود که بعضاً با دخالت‌های سوء و مهندسی‌شده برخی بازیگران پنهان این بازار، نهایتاً باعث افزایش بی‌رویه و غیرمنطقی قیمت طلا و دارایی‌های مجازی می‌گردد که این موضوع در نهایت رغبت به سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی مولد و واقعی را کاهش می‌دهد و موجب ضرر سرمایه‌گذاران حقیقی می‌گردد فلذا اعتماد عمومی به بازارهای مالی رسمی کاهش پیدا خواهد نمود و به‌تبع آن، افراد بیشتری به‌سمت معاملات غیررسمی و مشکوک سوق پیدا خواهند کرد.
3) محدودشدن توانایی سیاست‌گذاران اقتصادی: افزایش جمعیت سرمایه‌گذاران در بازارهای غیررسمی و فرار سرمایه از بازارهای مولد رسمی، می‌تواند موجب کاهش قدرت و تأثیر ابزارهای سیاست‌گذاری مالی و پولی دولت شود و همچنین دولت دیگر نمی‌تواند به‌روی درآمدهای مالیاتی حاصل از فعالیتهای تولیدی و اقتصادی و اقتصاد برون‌زا نیز حساب کند و این موضوع به تشدید بحران اقتصادی و کاهش مضاعف درآمدهای ملی خواهد انجامید.
تبعات سوء سیاسی و امنیتی
رواج معاملات آن‌لاین طلای مجازی و ورود سرمایه‌های کلان به این حوزه و اقدامات هیجانی سرمایه‌گذاران که عمدتاً تحت تأثیر و مهندسیِ بازی‌گردانهای پنهان این بازار اغواکننده می‌باشد، می‌تواند باعث افزایش قیمت بدون کنترل طلا و ارز و تضعیف ناخواسته و بدون مبنای ریال و در نتیجه عدم ثبات اقتصادی گردد و با ایجاد و تشدید بدون کنترل تورم، کشور را حتا در تأمین کالاهای ضروری و مایحتاج عمومی و دارو با مشکل مواجه سازد و سرمایه‌های کلانِ بلعیده‌شده در این بازار غیرشفاف و مبهم می‌تواند باعث بی‌اثر شدن سیاستهای مالی و اقتصادی کنترلی حاکمیتی دولت شود و همچنین عدم شفافیت و امکان کنترل این بازار، بستری برای نفوذ بازیگران خارجی و ایجاد اخلال در نظام پولی و اقتصادی کشور و حتا گسترش فساد و پولشویی و تأمین مالی اقدامات مجرمانه و نیز فرارهای مالیاتی کلان فراهم آورد، افزون بر آن خطر خالی‌فروشی و عدم تأمین طلای فیزیکی فروخته‌شده توسط این پلت‌فرم‌ها و احتمال مواجهۀ قریب الوقوع با یک اَبَربدهی در قبال سرمایه‌گذاران، در خلأ قانونی و نظارتی فعلی و یا امکان هک و حملات سایبری عمده در این حوزه، به‌دلیل خلأها و ضعف‌های فنی پلت‌فرم‌ها، یک زنگ خطر جدی در امکان مواجهه با نارضایتی عمومی گسترده می‌باشد که می‌تواند اعتماد عمومی را بر نظام مالی و اقتصادی و حاکمیتی دولت و کشور دچار خدشه‌ای نگران‌کننده و ترمیم‌ناپذیر نماید که تأثیر تبعات سوء آن بر امنیت عمومی کشور نیز اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
سخن پایانی؛ هرچند رواج معاملات آن‌لاین طلای مجازی در کشور می‌تواند فرصت‌هایی را برای جذب سرمایه و رشد اقتصادی ایجاد نماید، اما با توجه به فقدان قوانین مدون مربوطه و نظارت و کنترل لازم، مخاطرات و چالش‌هایی جدی را چه برای سرمایه‌گذاران و چه برای اقتصاد کلان و امنیت عمومی کشور به‌همراه دارد، که نیاز به یک رویکرد هماهنگ و جامع از سوی دولت، مجلس شورای اسلامی و قوه قضائیه جهت ایجاد محیطی امن و تحت نظارت برای این نوع معاملات را بیش از پیش ضروری می‌نماید، لذا ضروری است که دولت و مجلس و قوه قضاییه به‌صورت عاجل با اتخاذ یک استراتژی جامع و همکاری بین‌نهادی، با بهره‌گیری از نظرات متخصصین حوزه‌های مرتبط، ضمن وضع مقررات قانونی لازم و افزایش نظارت و کنترل بر ایجاد و فعالیت پلتفرمهای آن‌لاین فروش طلای مجازی، با فراهم نمودن امنیت سرمایه‌گذاری و افزایش اعتماد عمومی، مانع ایجاد مخاطرات پیش‌گفته اقتصادی و امنیتی ناشی از این پدیده اقتصادی نوظهور گردند.(تسنیم)
*مدرس دانشگاه و وکیل دادگستری