شرکت های نرم افزاری و حلقه گم شده R&D
علی اصغر هلالی* - طی هفته‌های گذشته شاهد برگزاری هفته پژوهش در کشور بودیم. هم‌چنین قبل از آن نیز و در نخستین روزهای آذرماه عطای جوایز و تقدیرنامه های مربوط به بهترین محصولات R&D (تحقیق و توسعه) و بهترین واحدهای R&D سال کشور در سال اجلاس سران توسط دولت صورت پذیرفت.
خوشبختانه شرکت های نرم افزاری همچون سال های گذشته دارای نمایندگانی در میان برگزیدگان بودند و البته نکته قابل توجه تکراری بودن اسامی ایشان طی چند سال گذشته می باشد که نشان از کم تحرکی سایر شرکت های نرم افزاری در این مقوله دارد.
صنعت نرم افزار با توجه به ماهیت وجودی خویش متکی بر علم و دانش و از صنایع دانش محور می باشد. در کشورهای توسعه یافته تا حدود 3% از تولید ناخالص ملی هر کشور صرف تحقیق و پژوهش می گردد که در این بین قسمت عمده ای از آن صرف صنایع دانش محور نظیر نرم افزار می گردد. با نگاه اجمالی به جهان امروزی به ارزش افزوده صنایع دانایی محور و نرم افزاری در مقایسه با صنایع سخت افزاری پی می بریم و اینکه کشورهای پیشرفته چگونه در این زمینه سرمایه گذاری کرده و در تولید علم می کوشند.
حال باید دید که جایگاه R&D در ایران به صورت عام و در صنعت نرم افزار به صورت خاص کجاست؟ با نگاهی سطحی به لیست محصولاتی که در شورای عالی انفورماتیک ثبت گردیده اند، به عنوان جامعه آماری تولیدات نرم افزاری کشور، ملاحظه می شود که حجم عمده ای از محصولات نرم افزاری در کشور در خوشه های مشخص و به ویژه نرم افزارهای مالی، و اتوماسیون اداری بوده و البته نرم افزارهای آموزشی و فرهنگی نیز در این بین تعداد زیادی به خود اختصاص داده اند.
این امر بر موارد زیر دلالت دارد:
1) شرکت های ایرانی اغلب به تولید محصولاتی می پردازند که در بازار وجود داشته باشد و تولید ایده های نو انگشت شمار هستند.
از مشکلات این امر می توان محدودیت بازار و در نتیجه اشباع آن و پایین آمدن قیمت محصولات و ضرر شرکت های نرم افزاری اشاره نمود. از سوی دیگر با توجه به بومی بودن اغلب این محصولات، وجود هزاران مشابه خارجی با کیفیت بالاتر و قیمت پایین تر این محصولات از امکان حضور در بازارهای بین المللی نیز برخوردار نیستند و البته به نظر نگارنده مهمترین ضرر این جریان، درگیر کردن عمر و استعداد جوان های تازه به این عرصه آمده دراین بازار محدود و در نهایت هدر رفتن عمر ایشان و عدم نفع مالی و در نهایت سرخوردگی ایشان می باشد.
2) بسیاری از شرکت ها درانتظار تعریف پروژه از سوی کارفرمایان می باشند.
تولید نرم افزارهای سفارش مشتری همواره مورد توجه شرکت های نرم افزاری قرار داشته و البته از مهمترین محورهای بازار این صنعت محسوب می گردد ولیکن به ویژه در ایران موارد زیر تهدید کننده شرکت های فعال در این شاخه خواهند بود:
- بازار ایران، بازاری به شدت دولتی می باشد و به عبارتی شرکت ها باید منتظر دولت باشند تا پروژه های خود را تعریف و اعتبار لازم را اختصاص دهد که همانگونه که همه ما ایرانیان نیک می دانیم سیاست های دولت معمولا وابسته به فرد و مدیریت افراد بوده و از پایداری و ثبات لازم برخوردار نیست و از سوی دیگر عدم پرداخت به موقع اعتبار پروژه ها تاکنون بسیاری از شرکت های ما را نابود کرده است.
به عقیده نگارنده تنها راه غلبه بر وضعیت موجود و حتی پیشرفت و گسترش بازار و در پی آن حضور موثر دربازارهای جهانی، تقویت واحدهای تحقیق و توسعه (R&D) در کنار فعالیت های موجود می باشد. مطالعه بازار، بررسی روند رشد صنعت نرم افزار جهان، پرورش ایده ها و در کنار آن افزایش بنیه علمی، شرکت های نرم افزاری را مسلح به داشتن قدرت انعطاف پذیری و چابکی در مقابله با مشکلات و حرکت به سوی هدف سازمان و پیشرفت می نماید.
محصولات جدید، بازارهای جدید داخلی و خارجی را به روی شرکت های نرم افزاری خواهند گشود و وابستگی ایشان به پروژه های دولتی و دنباله روی از سایر محصولات و اشباع بازار موجود را به حداقل خواهند رساند.
دراین بین نقش دولت به عنوان بسترساز بسیار موثر می باشد. به عقیده نویسنده دولت با فراهم آوردن بستر لازم برای شرکت های نرم افزاری و پوشش منطقی برخی ریسک‌های شرکت‌های جوان و یا در حال رشد در واقع فرصت رشد بیشتری را در اختیارایشان قرار خواهد داد. از محورهای اصلی حمایت دولت در این زمینه می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- حمایت (البته با ضمانت های اجرایی لازم) ازحق مالکیت معنوی و Copy Right جهت حفظ ارزش حقوق مادی و معنوی و پس از آن دانش تولید شده
- معافیت کامل فعالیت های R&D از هر گونه عوارض و مالیات ، بیمه و هر گونه هزینه های سربار دیگر
- دراختیار قرار دادن مکان فعالیت، آزمایشگاه، تجهیزات، اینترنت پرسرعت، کتابخانه ها و . . . در اختیار شرکت ها
- فراهم آوردن امکان عرضه و ارائه محصولات R&D شرکت های نرم افزاری در نمایشگاه معتبر تخصصی داخلی و بین المللی
- پوشش بخشی از هزینه های R&D در قالب کمک های بلاعوض و وام های بسیار کم بهره و طولانی مدت
- حمایت از تشکیل صندوق های سرمایه گذار خطر پذیر (Venture Capitalist)
- ایجاد امکان ارتباط بیشتر صنعت و دانشگاه
- تقویت و توجه بیشتر به پارک‌های فناوری اطلاعات کشور
- توجه بیشتر به رشته‌های فاوا در دانشگاهها و تعریف پروژه های تحقیقی/کاربردی در دانشکده‌های نرم‌افزار کشور
هر چند در بسیاری ازموارد فوق درقانون و بودجه دولت مواردی پیش بینی شده ولیکن تقاضای این صنعت اجرای عملی قانون و حمایت واقعی و ملموس در این زمینه می باشد و البته دراین میان مهمترین عامل موفقیت شرکت های نرم افزاری ایجاد حس خودباوری و صرف کردن فعل خواستن و تحمل مشکلات طاقت فرسای تولید دانش به ویژه در سالیان ابتدایی شروع به کار با انتظار حداقل یاری از سوی دیگران می‌باشد.
* مدیرعامل شرکت آرشام کوشا
صادرکننده نمونه کشور در زمینه خدمات فنی مهندسی
و بهترین واحد R&D کشور در سال 83
- ۸۴/۱۰/۱۷