ماجرای حساس «ایجاد اختلال در سامانه GPS»
دانیال رمضانی - موضوع ارسال پارازیت یا امواج مختل‌کننده روی سامانه GPS بار دیگر و در هفته قبل با اظهارات رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (معاون وزیر ارتباطات)، توجه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی را به خود معطوف کرد.
اما این موضوع از جمله مسایلی نیست که صرفا از زاویه فنی و از سوی نهادی همچون سازمان رگولاتوری وزارت ارتباطات مورد تحلیل قرار گیرد و مرور مسایل جهانی پیرامون آن گویای حساسیت بالا در این خصوص است.
هفته قبل رییس سازمان رگولاتوری وزارت ارتباطات درباره این موضوع اظهاراتی را مطرح کرد که طبیعی بود توجه ویژه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی را جلب خواهد کرد. اما بررسی مساله ایجاد اختلال در سامانه جهانی GPS نشان می‌دهد، این موضوع صرفا یک مقوله فنی نیست و از اهمیت و حساسیت بالای امنیتی و نظامی در جهان برخوردار است که در ادامه تلاش می‌شود گوشه‌هایی از اهمیت این موضوع بررسی شود.
قبل از آن اما مروری کوتاه داریم بر اظهارات هفته قبل رییس سازمان رگولاتوری که با توجه و بازتاب‌های رسانه‌ای زیادی نیز همراه بود.
پارازیت‌ها عمدی است؟
از اواخر دو هفته قبل، اختلالاتی در سیستم GPS پیش آمد که به اعتراض کاربران و صاحبان کسب‌وکارها منجر شد و به گفته رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، این اختلال عمدی است.
حسین فلاح جوشقانی درباره اختلالی که چند روز است سیستم GPS را با مشکل روبه‌رو کرده است به خبرگزاری دولت (ایرنا) گفت: بر اساس گزارش‌های دریافتی و شکایات واصله و همچنین بررسی‌های میدانی به عمل آمده از روز پنجشنبه (دو هفته قبل) مجددا اختلال عمدی در سیستم GPS موجب اختلال در سامانه‌های ناوبری هواپیمایی شده است.
وی افزود: از کار افتادن شبکه‌های اینترنت مبتنی بر TD LTE و همچنین اختلال در کاربردهای مبنی بر GPS نیز از دیگر مشکلاتی بود که به این واسطه رقم خورد. با توجه به اینکه این موضوع قبلا نیز بارها رخ داده، علاوه بر ایجاد خطر برای امنیت هواپیماها موجب نارضایتی شدید کاربران و کسب‌وکارهای اینترنتی نیز می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: با بررسی‌های به عمل آمده توسط سازمان تنظیم مقررات، منبع اختلال شناسایی و به مراجع مربوطه هم گزارش شده اما متاسفانه تاکنون اقدامی در جهت توقف این اختلالات صورت نگرفته است.
رییس سازمان تنظیم مقررات در پایان گفت: اختلال عمدی در GPS مسبوق به سابقه بوده و به‌طور مرتب نیز گزارش شده است که با وجود تاکید مراجع امنیتی از جمله شورای‌عالی امنیت ملی مبنی بر غیر قانونی بودن این اختلالات و دستور توقف آن، همچنان وجود دارد که سازمان این موضوع را به مراجع قضایی هم منعکس و پیگیری خواهد کرد.
شکایتی که سال قبل هم انجام شد
اما این نخستین بار نبود که اختلال در سامانه GPS در کشور ما تجربه شد. مهرماه سال 97 نیز گزارش‌هایی از بروز مشکلاتی در این سامانه ناوبری جهانی مطرح شد که در آن مقطع وزیر ارتباطات در مورد اختلال به وجود آمده در سامانه GPS در شهر تهران گفت: براساس گزارش‌های دریافتی از سیستم‌های نظارتی رگولاتوری، سیگنال مزاحمی در یک منطقه از تهران شناسایی شد که این سیگنال باعث اختلال در سامانه GPS شده بود. در این زمینه شکایتی به قوه قضاییه ارجاع شده تا با بررسی دستگاه‌های امنیتی مبدا و منشا این سیگنال شناسایی شود اما هم اکنون این سیگنال غیر فعال است.
وزیر ارتباطات در آن مقطع همچنین گفته بود: « هم اکنون این سیگنال غیر فعال است و مشکل مذکور مدت زیادی است که حل شده است. نمی‌دانیم این اطلاعات ناخواسته یا عمدی بوده، اما رگولاتوری در این زمینه شکایتی را طرح کرده و شکایت رگولاتوری نیز مورد تایید قرار گرفته و نیازمند کمک دستگاه‌های امنیتی برای رفع این مشکل هستیم.»
اخلال در «GPS» خطوط هوایی صهیونیست‌ها
اما همان‌طور که ذکر شد مساله ارسال پارازیت و اخلال در سامانه GPS دارای اهمیت و ابعاد امنیتی و نظامی نیز هست که از آن در اصطلاح نظامی با نام عملیات جنگال (جنگ الکترونیکی) یاد می‌شود.
هفته قبل و در حالی که توجه رسانه‌های داخلی همزمان با اختلال در سامانه GPS در تهران معطوف به اظهارات رییس سازمان رگولاتوری بود، خبر دیگری در خبرگزاری فارس منتشر شد که کمتر مورد توجه قرار گرفت و البته نشان از حساسیت، اهمیت و کارکرد این گونه اختلال‌ها داشت.
بر اساس این خبر، برخی رسانه‌های صهیونیستی مدعی عملیات جنگال نظامیان روسیه و اخلال در سامانه «جی‌پی‌اس» خطوط هوایی رژیم صهیونیستی شدند.
منابع صهیونیستی بر این باورند که اخلال در عملکرد «جی‌پی‌اس» (سامانه موقعیت‌یاب جهانی) در پروازهای مسافربری خطوط هوایی رژیم اسرائیل در سه هفته گذشته نتیجه عملیات جنگال (جنگ الکترونیک) نظامیان روسیه مستقر در سوریه بوده است.
به نوشته وبگاه «بریکینگ دیفنس» روسیه در تلاش است با عملیات جنگال علاوه بر مختل کردن پرواز پهپادهای تروریست‌ها، بر عملکرد سامانه‌های ناوبری جنگنده‌های رادارگریز آمریکایی «اف-35» و «اف-22» نیز تاثیر گذارد.
بر اساس این گزارش، رژیم صهیونیستی هفته گذشته از اخلال در سامانه جی‌پی‌اس خود در آسمان فلسطین اشغالی خبر داد اما مدعی شد تدابیری را برای اطمینان از امنیت پروازها در فرودگاه «بن‌گوریون» به کار بسته است.
اداره فرودگاه‌های رژیم اسرائیل نیز تایید کرد اخلال در جی‌پی‌اس از سه هفته پیش اتفاق افتاده، اما هنوز دلیل آن معلوم نیست.
به نوشته وبگاه بریکینگ دیفنس، رژیم صهیونیستی تاکنون از هرگونه اظهارنظر رسمی در زمینه دخالت روسیه در این ماجرا خودداری کرده اما گفته می‌شود که بررسی‌ها در این زمینه ادامه دارد.
به نوشته این وبگاه، یک رادیوی وابسته به ارتش رژیم صهیونیستی جمعه گزارش داد که روسیه پشت عملیات جنگال اخیر قرار دارد، این در حالی است که مقام‌های روسی این ادعا را تکذیب کردند. مقام‌های وزارت جنگ و خطوط هوایی رژیم صهیونیستی نیز گفته‌اند که تاکنون هیچ مدرکی دال بر دخالت روسیه در این ماجرا موجود نیست.
این ایستگاه رادیویی در گزارش خود افزود که اینک یک مقام نظامی ارشد اسرائیلی در اروپا حضور دارد و در خصوص این حادثه و موارد دیگر با مقام‌های آمریکایی دیدارهایی کرده است.
پیش‌تر نیز یک کارشناس روس از اشراف کامل سامانه‌های جدید استقرار یافته این کشور در سوریه برای مقابله با هرگونه تحرک هوایی رژیم صهیونیستی خبر داده بود.
«ولادیمیر میخایف» از کارشناسان نظامی روسیه در این زمینه اظهار داشت که با مستقر شدن تجهیزات جدید در سوریه، سامانه‌های جنگال این کشور تقویت شده است.
دستیابی ایران به سامانه اخلالگر GPS
اما توان اثرگذاری بر سامانه جهانی GPS و اهمیت نظامی و امنیتی آن به حدی بالاست که صنایع دفاعی کشورمان نیز به این مقوله مهم ورود و کشورمان را به این توانایی تجهیز کرده است.
بهمن‌ماه سال 96 خبرگزاری تسنیم گزارش داد، صنایع دفاعی جمهوری اسلامی ایران موفق به ساخت سامانه‌ای شده است که توان اخلال در سامانه موقعیت‌یاب جهانی را دارد.
سامانه مکان‌یاب ماهواره‌ای(GPS) برای نخستین بار توسط ارتش آمریکا طراحی شد و ارتش آمریکا از این ابزار برای هدایت انواع پهپادها، موشک‌های بالستیک و کروز، بالگردها و هواپیماها و حتی نفرات پیاده خود در صحنه نبرد استفاده می‌کند.
پس از آمریکایی‌ها، روس‌ها نیز سیستمی به نام گلوناس را برای ارتش خود طراحی کردند تا دیگر نیازی به GPS آمریکا نداشته باشند. هرچند امروزه سامانه‌های موقعیت‌یاب جهانی کاربردهای غیرنظامی هم دارند اما هنوز هم بیشترین کاربرد آنها در عرصه نظامی است.
پس از به‌کارگیری این سامانه‌ها در جنگ‌های مختلف، مشخص شد که سامانه‌های موقعیت‌یاب جهانی دارای نقاط ضعفی هستند که می‌توان آنها را مورد اخلال قرار داد.
از این رو محققان صنایع دفاعی کشورمان نیز با مطالعه روی نقاط ضعف این سامانه‌ها توانستند، سیستمی را برای اخلال در GPS و گلوناس طراحی کنند تا بتوان به وسیله آن در امر هدایت موشک‌ها و پرنده‌های دشمن که متکی به موقعیت‌یاب جهانی هستند، اخلال ایجاد کرد.
سامانه اخلالگر GPS و گلوناس از چهار آنتن نزدیک به هم تشکیل شده و برای حفاظت از سامانه‌های خودی در برابر موشک‌های کروز دشمن کاربرد دارد.
این سامانه همچنین توانایی اخلال روی انواع پهپاد و سامانه‌های دریایی، هوایی و زمینی دشمن که متکی بر GPS و گلوناس هستند را دارا است.
به تازگی در گزارشی که گروه تلویزیونی ارتش جمهوری اسلامی از رزمایش مشترک پدافندی ارتش و سپاه منتشر کرده است، تصاویری از به‌کارگیری این سامانه در جریان برگزاری رزمایش منتشر شده است.
رابطه اخلال در GPS با شکار پهپاد RQ170
اما در خصوص توانایی اخلال در سامانه GPS و اهمیت آن در ساختار دفاعی کشورمان گفتنی‌های بیشتری نیز وجود دارد. سایت مشرق در سال 90 در خصوص گمانه‌های مطرح شده درباره نحوه شکار پهپاد جاسوسی و با ارزش آر-کیو-170 آمریکایی‌ها توسط ایران، گزارشی با عنوان «آیا ایران مختصات مدنظر خود را به GPS آمریکا القا می‌کند؟ » منتشر کرد که دستاورد ارزشمندی در حوزه دفاعی ایران بود و شگفتی تحلیلگران نظامی در دنیا را به همراه داشت.
این سایت در آن مقطع گزارش داد: «در پی دستیابی نیروهای مسلح کشورمان به پهپاد شناسایی و جاسوسی آمریکایی آر-کیو-170، گمانه‌های مختلفی برای چگونگی تسلط ایران بر سامانه‌های این پرنده و فرود آوردن آن مطرح شد. اساسا یکی از مهم‌ترین دلایل بر عدم نقص فنی این هواپیما و تسلط ولو نسبی بر سامانه هدایت آن بحث عدم بازگشت خودکار این پرنده به مبدا و همچنین عدم انفجار خود به خود آن در صورت احتمال فرود در منطقه دشمن است.
جدیدترین مطلب پیرامون این ابهامات که تا حدود زیادی با واقعیات موجود تطابق دارد، اختلال در سامانه موقعیت‌یابی جهانی(GPS) این پرنده است.
بنا بر مطالب منتشره، ایران در قالب دو فرایند قطع ارتباط این پرنده با مرکز هدایت و کنترل و در ادامه اختلال و دادن سیگنال‌های مدنظر خود به جی پی اس این هواپیما موفق به فرود آوردن آن شده است. در واقع قطع ارتباط این هواپیما با مرکز باعث شده تا هدایت هواپیما به خلبان خودکار منتقل شود و از آن پس هواپیما با اتکا به سامانه‌های هدایتی خود که شامل چند نوع سامانه است مطابق برنامه‌های از پیش تعیین‌شده عمل می‌کند که می‌تواند بازگشت به پایگاه، فرود در منطقه امن، ادامه ماموریت، خودانفجاری یا موارد دیگر باشد.
نشریه منتشرکننده این مطلب به نقل از یک متخصص ایرانی مدعی شده است با دادن اطلاعات جغرافیایی غلط به سامانه جی‌پی‌اس هواپیمای جاسوسی آمریکایی، این هواپیما با تصور حضور در منطقه امن اقدام به فرود کرده و به دست نیروهای ایرانی افتاده است.»
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
از منظر کارکرد غیرنظامی که بیشتر هم در منظر عمومی شناخته شده و جا افتاده است، سامانه‌های GPS عموما در دستگاه‌ها و برنامه‌های مکان‌یاب مثل تاکسی‌های اینترنتی، راننده‌ها، کشتی‌ها، هواپیماها و... استفاده می‌شود و اختلال در آنها می‌تواند باعث تصادف، گم‌شدن دستگاه‌ها و حوادث غیرقابل جبران شود. این سامانه‌ها به جز تعیین طول و عرض جغرافیایی، زمان را نیز با دقت بسیار بالایی تعیین می‌کنند و چون به ساعت اتمی مجهز هستند، بسیاری از سامانه‌های مخابراتی و رادیویی در جهان برای تعیین دقیق زمان و ارتباط با یکدیگر نیز از همین سامانه استفاده می‌کنند.
دکل‌های مخابراتی TD-LTE نیز به جز تعیین موقعیت مکانی، بیشتر برای اینکه بتوانند از نظر زمانی با یکدیگر تطابق پیدا کرده و بسته‌های اطلاعات را با یکدیگر مبادله کنند، از ساعت‌های اتمی GPS با حساسیت نانوثانیه استفاده می‌کنند.
اما همان‌طور که در این گزارش نیز به آن پرداختیم، همچون اینترنت، خاستگاه و محل تولد سامانه GPS نیز در پنتاگون و وزارت دفاع آمریکا و با اهداف نظامی، امنیتی و جاسوسی بوده است. از این رو موضوع اخلال و ارسال پارازیت روی سامانه GPS که البته چند سالی می‌شود که آمریکایی‌ها درصدد جایگزینی آن با نمونه‌های پیشرفته‌تر هستند، از منظر نظامی نیز اهمیت و حساسیت بالایی دارد و نباید صرفا از زاویه کارکرد و نگاه مسوولان فنی و رسانه‌ای به آن پرداخت. مخلص کلام اینکه نحوه اطلاع‌رسانی از مسایل پیرامون این مهم اگرچه با کاربری‌های عمومی نیز پیوندهایی پیدا کرده است، باید با هوشیاری و حساسیت بیشتری پیگیری شود.
کوتاه درباره GPS
سامانه موقعیت‌یابی جهانی یا جی‌پی‌اس (Global Positioning System) با نماد اختصاری GPS منظومه‌ای از ۲۴ ماهواره است که زمین را دور می‌زند و در هر مدار چهار ماهواره قرار دارد. راکت‌های کوچکی نیز ماهواره‌ها را در مسیر صحیح نگه می‌دارد. به این ماهواره‌ها نوستار (NAVSTAR) نیز گفته می‌شود. این ماهواره‌ها از محاسبات ریاضی ساده‌ای برای پخش اطلاعات استفاده می‌کنند که به عنوان طول و عرض و ارتفاع جغرافیایی، توسط گیرنده‌های زمین ترجمه شده‌اند.
سیستم جی‌پی‌اس بدون وابستگی به گیرنده‌های تلفن یا اینترنت عمل می‌کند، اگر چه با این فناوری‌ها می‌توان اطلاعات دریافتی از این سیستم موقعیت‌یابی را مناسب‌تر و کاربردی‌تر کرد. سیستم جی‌پی‌اس می‌تواند توانایی‌های حیاتی را در زمینه موقعیت‌یابی برای کاربران نظامی، مدنی یا کاربران عادی در سراسر جهان فراهم کند.
پروژه جی‌پی‌اس در سال ۱۹۷۳ و توسط ایالات متحده، برای غلبه بر محدودیت‌های سیستم‌های موقعیت‌یابی پیشین، شروع شد. وزارت دفاع آمریکا سیستمی را توسعه داد که به شکل پیش‌فرض ۲۴ ماهواره را به کار می‌برد. طراحی و توسعه و پشتیبانی این سیستم بر عهده وزارت دفاع ایالات متحده است.(منبع ویکی‌پدیا)
جی‌پی‌اس در تمام شرایط به‌صورت ۲۴ ساعت در شبانه‌روز و در تمام دنیا قابل استفاده‌است و هیچ‌گونه بهایی بابت این خدمات اخذ نمی‌شود. ماهواره‌های جی‌پی‌اس، هر روز دو بار در یک مدار دقیق دور زمین می‌گردند و سیگنال‌های حاوی اطلاعات را به زمین می‌فرستند.
سیستم‌های مشابهی نیز وجود دارند که در حال استفاده یا طراحی هستند. سیستم روسی گلوناس مهم‌ترین آنهاست که تقریبا همزمان با جی‌پی‌اس تکامل یافته اما از سال ۲۰۰۸ به بهره‌برداری کامل رسیده است. اتحادیه اروپا، هند و چین نیز هر یک سیستم‌های مشابهی را در دست توسعه دارند.
(منبع:عصرارتباط)
- ۹۸/۰۴/۱۸