نرمافزارهای آموزشی کپی یا تولید
مریم عسگری - همگام با رشد علم و تکنولوژی و ورود ابزارهای جدید یادگیری و آموزش به عرصه زندگی انسان، شکل و شیوه آموزش و یادگیری تا حدودی تغییر کرده است و نرمافزارهای آموزشی، به ابزارهای پر کاربرد آموزشی، ولو به عنوان یک ابزار کمک آموزشی، طی سال‌های اخیر بدل شده‌اند.
امروزه این نرم‌افزارها در مقاطع مختلف مبتدی یا مقدماتی، متوسطه و پیشرفته و در گروه‌های درسی، آموزش تخصصی ( رایانه و رشته‌های خاص دانشگاهی)، آموزش عمومی( آموزش آشپزی، هنرهای دستی و حتی طالع بینی و ...) و ... در بازار موجودند و مورد استقبال قرار گرفته‌اند.
اگرچه گروه زیادی بر این اعتقادند که نرمافزارهای آموزشی به تنهایی برای آموزش و یادگیری کافی نیستند و به عبارتی مکمل کلاس‌های آموزشی به حساب می‌آیند، اما گروهی از کارشناسان حوزه نرم‌افزار و همچنین تولیدکنندگان نرمافزارهای آموزشی بر این باورند که محتوای نرمافزارهای آموزشی زیر نظر اساتید و کارشناسان برجسته هر رشته و بر اساس استانداردهای آموزشی ایران تهیه شده و این نرم‌افزارها به خوبی می‌توانند پاسخگوی نیازهای آموزشی افراد باشند.
حتی گروهی از تولیدکنندگان این نرم‌افزارها از صادرات این نرم‌افزارها خبر می‌دهند. البته هستند کارشناسانی که به محتوای آموزشی این نرمافزارهای آموزشی ایراد می‌گیرند و معتقدند هنوز که هنوز است پس از گذشت سا‌ل‌ها هنوز متولی مشخصی در بخش تولید محتوا وجود ندارد و به درستی مشخص نیست که وزارت ارشاد، آموزش و پرورش، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات یا ارگان‌های دیگر باید در این زمینه سیاست‌گذاری کنند.
این کارشناسان که بازار نرمافزارهای آموزشی را بازاری بی‌رونق، بی‌محتوا و پرخطر می‌دانند معتقدند عوامل متعددی در ناموفق بودن بازار نرمافزارهای آموزشی در کشور دخیل بوده‌اند که عدم توجه به بحث تولید محتوا یکی از دلایل ناکارآمد بودن نرمافزارهای آموزشی و استفاده از آنها به عنوان یک ابزار کمک آموزشی است. در حالی‌که در تمام دنیا نرمافزارهای آموزشی، ابزار آموزشی هستند نه کمک آموزشی.
انواع نرم‌افزار آموزشی
به غیر از تقسیم‌بندی نرمافزارهای آموزشی از لحاظ گروه‌های آموزشی، این نرم‌افزارها به چند گروه دیگر تقسیم می‌شوند. یک دسته از نرمافزارهای آموزشی به صورت فیلم‌های آموزشی فشرده به بازار عرضه شده‌اند و برخی به شکل صوتی و متن ارائه می‌شود، اما گروه دیگر به شکل آموزش شبیه‌سازی شده عرضه می‌شوند و حین کار از دانشجو کار می‌کشند. هر یک از این روش‌ها از یک سطح یادگیری پیروی می‌کنند، اما در آموزش شبیه‌سازی مطالب بهتر القا می‌شود.به گفته کوچک خواه، مدیرعامل شرکت نرم‌افزاری پرند که به عرضه نرمافزارهای کینگ می‌پرداخت، یک دوره نرم‌افزار آموزشی باید کلیه سطوح از مبتدی تا پیشرفته را پوشش دهد تا کاربر نرم‌افزار بتواند بدون نیاز به کلاس و درس دوره آموزشی را تکمیل کند.
به گفته وی، انتخاب نرم‌افزار آموزشی مطمئن و استاندارد از دیگر نکاتی است که در هنگام تهیه باید دقت شود. وی که از سایر شرکت‌ها که به اعتقادش نرمافزارهای این شرکت را کپی کرده و با قیمت پایین‌تر از شرکت پرند به فروش می‌رسانند، گله‌مند است، گفت: برای تولید محتوای این نرم‌افزارها، شرکت پرند نرمافزارهای وارداتی را بررسی کرده و با استفاده از تجارب کارشناسان این شرکت اطلاعات را دسته‌بندی کرده و به صورت نرم‌افزار در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهد. «امیرحسن سلام‌زاده»، سرپرست واحد تولیدات رایانه‌ای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز با اشاره به اینکه محتوای نرمافزارهای آموزشی درسی بهتر از نرمافزارهای عمومی آموزشی است، می‌گوید: بیشتر نرمافزارهای آموزشی و کمک‌درسی براساس یک استاندارد طراحی می‌شوند، به طوری که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به حذف مفاهیم وحشت و خشونت و به‌کارگیری رنگ‌های مختلف در آموزش تاکید دارد.
به گفته وی، نرمافزارهای آموزشی چندرسانه‌ای (مولتی‌مدیا) براساس جذابیت بصری و صوتی که ارائه می‌کنند، در میزان یادگیری افراد به خصوص کودکان سهم بالایی را دارا هستند، چرا که از این طریق ایجاد خلاقیت در آنها تحریک می‌شود.
جواد اتفاق، عضو هیات‌مدیره موسسه ناشران الکترونیک نیز با بیان این که نرمافزارهای آموزشی و کمک درسی طی سال‌های اخیر به صورت گسترده افزایش یافته‌اند، می‌گوید، نرمافزارهای آموزشی براساس یک برنامه مناسب تعاملی نوشته می‌شوند تا افرادی که در پی یادگیری دروس از این طریق هستند، بتوانند به راحتی و آسانی به مفاهیم و مضامین لازم دست یابند. اتفاق همچنین با اشاره به میزان تعامل و درجه برقراری ارتباط بین نرمافزارهای آموزشی و دانش‌آموزان می‌گوید: «نرمافزارهای آموزشی که به صورت تک‌رسانه‌ای یعنی به شکل صوتی، تصویری یا متنی ارائه می‌شوند نسبت به نرمافزارهای چندرسانه‌ای آموزشی از چندان قدرتی در القای مفاهیم به دانش‌آموزان برخوردار نیستند. در جایی که متن، صوت و تصویر در کنار هم جای می‌گیرند، جذابیت و درک محتوای درسی بیشتر می‌شود.»
جایگاه نرمافزارهای آموزشی در ایران
با وجودی که نرمافزارهای آموزشی طی سال‌های اخیر از لحاظ کمی‌رشد قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند، اما بنا بر اعتقاد برخی از کارشناسان از لحاظ کیفی و محتوا رشد چندانی نداشته‌اند.
به گفته سلام زاده، متاسفانه با وجود رشد کمی‌این نرم‌افزارها، برخی شرکت‌ها به رشد کیفی نرم‌افزارها توجه نداشته و تنها به فکر ایجاد درآمد هستند.وی افزود: باید شرایطی فراهم شود تا نرمافزارهای عمومی آموزشی نیز از لحاظ محتوا تقویت شوند.
کاوه ثروتی، کارشناس نرم‌افزار در این‌باره می‌گوید، متاسفانه به دلیل عدم حمایت صحیح و اصولی از جانب دولت تولید محتوا در کشور چندان به صرفه نیست. به همین دلیل تولیدکنندگان نرم‌افزار در این زمینه به جد تلاش نمی‌کنند و می‌توان گفت داستان محتوای آموزشی در نرم‌افزارها یک پازل ناقص است.
وی افزود: دولت در برهه‌ای از زمان با حمایت غیرمنطقی از برخی تولیدکنندگان نرم‌افزار باعث شد تا بازاری تضمین شده برای برخی از تولیدکنندگان نرم‌افزار ایجاد شود و به عبارتی دولت باعث شده تولیدکننده‌ها روی کیفیت نرم‌افزارها مانور ندهند. به گفته وی، این اقدام دولت در مورد خرید نرم‌افزار از برخی تولیدکننده‌ها باعث شده اتحادیه و سازمان‌هایی تشکیل شوند و از رانت‌های دولتی استفاده کنند و با ادعای صادرات نرم‌افزار از رانت‌های دولتی استفاده کنند و محصولات خود را به فروش برسانند.
رضا آسیابانی، رییس کمیسیون رسانه و نشر الکترونیک سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران نیز در این باره می‌گوید: طی سال‌های اخیر در زمینه استفاده از نرمافزارهای آموزشی رشد خوبی را مشاهد می‌کنیم و بسیاری از تولیدکنندگان کتب به این سمت آمده اند.به گفته وی، در سال‌های اخیر شاهد یک تعالی از لحاظ کیفیت و محتوای نرمافزارهای آموزشی هستیم، ولی هنوز به مرحله ایده آل نرسیده‌ایم.
وی با اعتقاد به این موضوع که به دلیل افزایش رقابت در بازار نرم‌افزار تولید نرم‌افزار یک ریسک است گفت، دولت باید زمینه‌هایی ایجاد کند تا تولیدکنندگان احساس نکنند تولید نرم‌افزار ریسک است.
وی در رابطه با اقدام دولت در رابطه با خرید دولت از برخی از تولیدکنندگان نرم‌افزار نیز می‌گوید: شاید سابق براین دولت به دلیل اینکه تولیدکنندگان کمی وجود داشتند نرم‌افزارها را از آنها می‌خرید و به مراکز مختلف پخش می‌کرد، اما اکنون با افزایش تعداد تولیدکنندگان، دولت برای خرید نرم‌افزار گزینش می‌کند و با کارشناسی‌های اساسی اقدام به خرید می‌کند.ذوقی‌پور، مدیرعامل شرکت فناوران ارتباط مفید و مبتکر راه‌اندازی مدارس هوشمند در ایران نیز در این باره می‌گوید: نرمافزارهای آموزشی چه از نوع داخلی و چه خارجی در کشور ما جایگاهی ندارند و دلیل هم این است که سیستم آموزشی ما سیستمی‌است که همچنان مبتنی بر کتاب و روش‌های سنتی است و دانش‌آموزان ناچارند برای امتحانات و همچنین آزمون ورودی دانشگاه‌ها مطالب را حفظ کنند و اگر سیستم آموزشی تغییر کند، این مشکل نیز رفع می‌شود.
وی که از تولیدکنندگان نرم‌افزار است می‌گوید: این ادعا که تولید محتوای نرمافزارهای آموزشی در حد مطلوبی نیست صحت ندارد و تولیدکنندگان موفق این زمینه با استفاده از تجارب کارشناسان و همچنین نرمافزارهای خارجی توانسته‌اند نرمافزارهای آموزشی خوبی تولید کنند. اما مشکل اینجا است که این نرم‌افزارها در ایران جایگاهی ندارند و حتی در مدارس ایران نیز مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. به همین دلیل برخی از تولیدکنندگان مطرح و قوی ناچارند برای جبران هزینه‌ها نرمافزارهای تولیدی را به زبان انگلیسی ترجمه کنند و به سایر کشورها صادر کنند.
سنگ‌های ریز و درشت در راه تولید نرم‌افزار
عدم رعایت قانون کپی رایت در کشور یکی از معضلاتی است که تمام تولیدکنندگان و کارشناسان از آن گله‌مندند و آن را عامل اصلی رشد دست و پا شکسته این صنعت می‌دانند.
به غیر از این موضوع مسائلی مانند سیستم سنتی آموزشی کشور، عدم وجود مرکزی برای محک زدن محتوای نرمافزارهای آموزشی، عدم حمایت دولت از تولیدکنندگان و... از معضلات دیگر پیش روی تولیدکنندگان نرمافزارهای آموزشی عنوان شده است.
به گفته آسیابانی، رییس کمیسیون رسانه و نشر الکترونیک سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران، برای تولید یک نرم‌افزار خوب و با کیفیت نیاز به گرافیست مجرب، اساتید باتجربه و ... است که همه اینها هزینه‌های زیادی دارد. در نتیجه تولیدکنندگان نیاز به حمایت‌های دولت دارند و دولت می‌تواند با ارائه وام‌های کم سود یا حتی بلاعوض از این صنعت حمایت کند. وی افزود: با وجودی که با ریختن پول توسط دولت به بازار موافق نیستم، اما معتقدم دولت می‌تواند از مراکز اصلی تولیدکننده که منابع خوبی هستند، خرید انبوه یا تضمینی داشته باشد.
وی افزود: یکی از بحث‌های مهم در این زمینه هزینه بالای تولید محتوا است که دولت می‌تواند مرکزی برای تولید محتوا ایجاد کند.
ذوقی‌پور، مدیرعامل شرکت فناوران ارتباط مفید نیز در این باره گفت: مشکل اصلی تولیدکنندگان این صنف این است که مدیران سلیقه‌ای برای این بخش در نظر گرفته شده‌اند نه مدیران حرفه‌ای و علمی.
وی افزود: با توجه به اینکه هنوز سیستم آموزشی ما سنتی است، دانش‌آموزان و معلمان به این نرم‌افزارها به عنوان مکمل می‌نگرند و احساس نیاز نمی‌کنند و به همین دلیل هزینه‌های تولید جبران نمی‌شود.
به گفته وی، برای تولید یک نرم‌افزار آموزشی بسته به اینکه در چه سطح و کیفیتی باشد، هزینه‌ای حدود دو تا 20میلیون تومان نیاز است که این نرم‌افزارها با قیمتی حدود 8 تا 15 و گاه 20 هزار تومان در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرند و باز هم با این حال برخی از افراد سودجو همین نرمافزارهای 8هزار تومانی را به صورت قفل شکسته با قیمت پایین به بازار عرضه می‌کنند.
خریداران نرمافزارهای آموزشی
به غیر از دولت که برخی از تولیدکنندگان و کارشناسان معتقدند با خریدهای بدون مطالعه خود از برخی تولیدکنندگان نرم‌افزار به گروه دیگری بی‌توجهی می‌کنند اکثر خریداران نرمافزارهای آموزشی را دانش‌آموزان تشکیل می‌دهند و البته معلمان و اساتید.مسوول فنی شرکت ساتل رایان‌پرداز یکی از تولیدکنندگان نرم‌افزار در این زمینه می‌گوید: نرمافزارهای آموزشی درسی توسط دانش‌آموزان و نرمافزارهای آموزشی عمومی‌نیز توسط عموم مردم با هر سنی خریداری می‌شوند، ولی نکته اینجا است که به گفته وی، آقایان از نرمافزارهای آموزشی استقبال بیشتری می‌کنند تا خانم‌ها.
کوچک‌خواه، مدیرعامل شرکت پند نیز گفت: نرمافزارهای آموزشی را اکثرا دانش‌آموزان و افراد تحصیل‌کرده خریداری می‌کنند.
منبع : دنیای اقتصاد
- ۸۸/۰۷/۱۵