افزایش بی‌سابقه چالش‌های امنیتی در حوزه ICT
دانیال رمضانی - حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشورمان هیچ‌گاه در طول نزدیک به دو دهه قبل، شاهد چالش‌های امنیتی که در ماه‌های اخیر شاهد آن هستیم، نبوده است.
بی تردید امروزه و با اعترافات صریح دولت‌های غربی و شرکت‌های بزرگ حوزه فضای مجازی، کسی نمی‌تواند منکر استفاده ضد امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ابزارهای اینترنتی و مبتنی بر فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی شود.
کما این که ما سال‌هاست وارد یک جنگ سایبری و اطلاعاتی با غربی‌ها شده‌ایم که با استفاده از این بستر نوین، سعی در ضربه زدن به کشورهای مختلف و به ویژه ایران دارند. استاکس‌نت که از آن به عنوان پیچیده‌ترین و پرهزینه‌ترین تلاش برای اختلال در تاسیسات هسته‌ای ایران نام می‌برند، تنها یکی از این تلاش‌ها محسوب می‌شود.
از این رو بدیهی است، حفاظت از مرزهای مجازی کشور و جلوگیری از تلاش‌ها برای ورود و ایجاد اختلال با بهره‌گیری از این بستر، حساسیت‌های امنیتی در این عرصه را دو چندان کرده است.
اما در حدود یک سال گذشته شاهد تشدید نگاه‌های امنیتی به حوزه ICT بوده‌ایم که مروری بر آنها جالب توجه است.
1- سواستفاده از پدیده استارت‌آپ‌ها
موضوع استارت‌آپ یک پدیده کاملا وارداتی به کشور ما محسوب می‌شود که نهادهای مسوول در این عرصه قبل از آنکه حتی بتوانند معادل فارسی مناسب برای آن بیابند، با این پدیده به سرعت همراه شدند. هدف اولیه استارت‌آپ‌ها که البته بساط کسب درآمد بسیاری از سودجویان را فراهم کرده، شناسایی ایده‌ها و حمایت از آنها برای عملیاتی و اقتصادی شدن بود. این تعریف به خودی خود، نه تنها مشکلی نداشته، بلکه موجب ایجاد شغل و حمایت از سرمایه‌های فکری جوانان و نخبگان کشور نیز می‌شد.
هرچند که در خصوص نحوه ثبت و کپی‌رایت ایده‌ها، روش قیمت‌گذاری روی آنها و حد و حدود ورود حامیان مالی ابهامات بی‌پاسخ زیادی وجود داشته و دارد، اما حساسیت‌ها از زمانی تشدید شد که شرکت‌های خارجی و برخی نمایندگان آنها، پرچم حمایت از ایده‌های جوانان ایرانی در پس عبارتی به نام استارت‌آپ را بالا بردند. نکته جالب توجه این که برخی از خارجیان متقاضی برگزاری استارت‌آپ، از حمایت مالی برخی نهادهای دولتی برای برگزاری رویداد خود نیز بهره‌مند می‌شدند.
اینجا بود که برخی رسانه‌های سیاسی که کمتر به حوزه ICT توجه داشتند، از این پدیده به عنوان توری برای شناسایی و شکار نخبگان و ایده‌ها یاد کردند. البته این دیدگاه حامیان جدی و زیادی داشت و سرانجام نیز شورای عالی فضای مجازی در زمان دبیر سابق، بحث ساماندهی استارت‌آپ‌ها را در دستور کار قرار داد، که دو یا سه جلسه بیشتر پیش نرفته و همچون سایر تلاش‌های بی‌سرانجام به حال خود رها شد. و البته که تب استارت‌آپ‌ها نیز به شکل سابق و اولیه آن افت کرده است.
2- کنفرانس بریج (پل برلین)
بر اساس اطلاعاتی که در یک سایت داخلی همکار با کنفرانس پل آمده، «کنفرانس Bridge 2014 برای اولین بار در آمریکا برگزار شد. در این همایش ایرانیان مقیم آمریکا که در حوزه تکنولوژی فعالیت داشتند به همفکری با ایرانیان مقیم داخل پرداختند تا راه‌های ارتباط بهتر کسب و کارهای ایرانی با جامعه جهانی را مورد بررسی قرار دهند و بستری تازه را جهت شکوفایی استارتاپ‌ها خلق کنند.»
فاز نخست این کنفرانس البته به علت ابعاد محدود در برگزاری و کم بودن ایرانیان حاضر در آن حساسیت‌های زیادی ایجاد نکرد. هرچند که برخی از شرکت‌کنندگان در فاز نخست قید حضور و مشارکت در فاز دوم این کنفرانس را زدند، اما در فاز دوم کنفرانس پل در برلین آلمان میزان مشارکت افزایش قابل ملاحظه‌ای یافت و افراد حقیقی و حقوقی زیادی از ایران راهی این کنفرانس شدند.
همین موضوع حساسیت‌های زیادی را برانگیخت و رسانه‌های عمدتا سیاسی با نام بردن از اشخاص و شرکت‌های مختلفی در داخل و خارج کشور، این اقدامات را مشکوک و ساماندهی شده دانستند. یکی از روزنامه‌ها کنفرانس مذکور را در راستای تلاش لابی خارجی برای شبکه‌سازی در داخل ایران دانست و این لابی‌گری‌ها را به دلالان ایرانی- آمریکایی، سرمایه‌گذاران آمریکایی- اسرائیلی و غول‌های سرمایه‌دار سعودی- آمریکایی تقسیم کرد.
در نهایت این که دیگر خبری از فعالیت و دست‌اندرکاران برگزاری این کنفرانس در کشور نیست و ظاهرا پرونده کنفرانس بریج در این مرحله بسته شد…..
3- نزار زاکا گنج پنهان آمریکا
نخستین هفته آبان‌ماه سال جاری اما مصادف با یک دستگیری شد. این خبر نخستین بار از سوی خبرگزاری صداوسیما و در کانال‌های تلویزیونی رسانه‌ای شد. در این خبر آمده بود منابع آگاه اعلام کردند یک تبعه آمریکایی - لبنانی به‌نام «نزار زاکا» در ایران بازداشت شده است. بر اساس این گزارش نزار زاکا پیوندهای عمیقی با جامعه اطلاعاتی و نظامی آمریکا دارد. برخی عکس‌های منتشر شده از نزار زاکا، وی را در لباس ارتش آمریکا، در پایگاه نظامی «ریورساید» در آمریکا، نشان می‌دهد.
در پایان این گزارش نیز آمده بود، برخی منابع با اشاره به ارتباطات بسیار ویژه نزار زاکا با جامعه اطلاعاتی و نظامی آمریکا از وی به‌عنوان یک «گنج پنهان» یاد می‌کنند.
نذار زاکا اما نامی شناخته شده در حوزه ICT ایرانی محسوب می‌شود. وی به واسطه همکاری‌ها و تعاملاتی که با سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران و ایران داشت به این حوزه معرفی شد. نزار زاکا دبیر کل اتحادیه تشکل‌های ICT عرب (اجمع) بود که برای نخستین بار در نشستی خبری به منظور مشارکت در برگزاری همایش هفته ICT پارسی‌زبانان معرفی شد. وی گفته بود: با مشارکت در برگزاری هفته فناوری اطلاعات و ارتباطات پارسی‌زبانان به دنبال بازکردن راه سرمایه‌گذاری شرکت‌های خصوصی دنیا در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران هستیم.
البته نذار زاکا به پشتوانه اتحادیه تشکل‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشورهای عرب (اجمع) در برنامه جایزه چالش نوآورانه نیز با سازمان نظام صنفی رایانه‌ای همکاری داشت. این برنامه ویژه حمایت از جوانان ایرانی خلاق جهت راه‌انداری کسب‌و‌کارهای شخصی برنامه‌ریزی شده بود. در این برنامه حمایت‌های مالی و معنوی از جوانان کارآفرین زیر سی سال و دارای طرح‌های خلاقانه در زمینه‌های مختلف فناوری اطلاعات و ارتباطات با قابلیت پیاده‌سازی در مدت‌زمان یک ماه پیش‌بینی شده بود.
نذار زاکا اخیرا بنا به دعوت رسمی معاون امور زنان رئیس جمهور ایران در کنفرانسی در تهران شرکت کرده بود.
البته علت تنوع زمینه‌های فعالیت زاکا در ایران روشن نیست، از جمله می‌توان به علاقه خاص او برای کمک و حمایت مالی او از جوانان و شرکت‌های ICT ایرانی آن هم با توجه به پیشینه تاریخی برخی اختلافات، اشاره کرد.
اما در همین راستا بار دیگر رسانه‌های مختلفی وارد عمل شده و به جنبه‌های مختلف سوابق و اطلاعات به دست آمده از زندگی، کار و روابط زاکا در ایران و خارج پرداختند. اگرچه یکی از رسانه‌های سیاسی مشخصا یک مقام در وزارت ارتباطات را به عنوان نزدیک‌ترین فرد به زاکا و اقداماتش دانست.
به هر تقدیر زاکا سومین پرونده حساسیت برانگیز در حوزه ICT کشور است که ابعاد آن همچنان در دست بررسی و پیگیری است.
4- مشاوران خارجی شبکه ملی اطلاعات
اما در روزهای اخیر موضوع شبکه ملی اطلاعات و حضور یک مدیر آمریکایی به عنوان مشاور در این پروژه خبرساز شده و توجه رسانه‌های غیر حوزه ICT را به خود جلب کرد. موضوع از آنجا آغاز شد که رسانه‌ای گزارش داد یکی از مدیران اپراتور آمریکایی AT&T به عنوان مشاور پروژه شبکه ملی اطلاعات، مشغول به کار شده است.
از آنجا که شبکه ملی اطلاعات از طرح‌های در دست اجرای وزارت ارتباطات محسوب می‌شود، لاجرم با واکنش وزیر ارتباطات مواجه شد و وی در پاسخ ضمن تکذیب این موضوع گفت: چنین بحثی صحت ندارد هر چند که کارهای شبکه ملی اطلاعات با مشاوره 12 تا 15 نفر خارجی پیش می‌رود.
وی گفت: جلسات متعددی با حضور مشاوران خارجی این پروژه برگزار شده و ما از سایر متخصصان نیز برای حضور در این پروژه دعوت می‌کنیم.
البته همین موضوع نیز دستمایه انتقاد برخی رسانه‌ها از وزیر ارتباطات شد که چرا باید پروژه‌ای با این درجه از حساسیت با مشاوره و همفکری مشاوران خارجی طراحی و به اجرا درآید. یکی از این رسانه‌ها بکارگیری مشاوران خارجی در چنین پروژه حساسی را اینگونه تفسیر کرد که "شبیه به این است که «دزدگیر» یک بانک را با مشارکت 12 دزد سرشناس اطلاعات، طراحی، نصب و راه اندازی کنیم!"
به هر حال موضوع استفاده از مدیر یک اپراتور آمریکایی و مشاوران خارجی در شبکه ملی اطلاعات از دیگر مواردی بود که در روزهای اخیر خبرساز شد.
5 - ساخت ماهواره ملی توسط یک شرکت خارجی
از دیگر موضوعاتی که در روزهای گذشته با حساسیت از سوی برخی رسانه‌های خارج از حوزه ICT مواجه شد، باز هم خبری بود که به نقل از وزیر ارتباطات رسانه‌ای شد. وی چندی پیش با بیان اینکه اینکه ساخت ماهواره ملی با کمک یکی از شرکت‌های سازنده خارجی در دستور کار است، گفته بود: در این زمینه با چند شرکت مشاوره‌ای برای تدوین مشخصات فنی مورد نیاز ساخت ماهواره ملی وارد مذاکره شدیم و امیدواریم زودتر به نهایی شدن جهت انعقاد قرارداد برسیم.
اگرچه این خبر چندان مورد تفسیر و تحلیل مستقیم قرار نگرفت، اما افراد با تجربه در کار رسانه می‌دانند که نحوه انعکاس آن در برخی رسانه‌ها، نشان از آن دارد که پروژه مذکور نیز زیر نظر قرار داشته و این سوژه در آینده مورد تعقیب قرار خواهد گرفت، به ویژه زمانیکه طرف خارجی این قرارداد روشن‌تر شود.
6- تامین اینترنت ایران توسط یک شرکت آمریکایی
یازدهم آبان‌ماه سال جاری خبرگزاری صدا و سیما گزارشی را به نقل از سایت دیلی بیست روی خروجی خود قرار داد که اگرچه چندان در حوزه ICT مورد توجه قرار نگرفت و وزارت ارتباطات نیز واکنشی به آن نشان نداد، اما این گزارش حاوی اطلاعات خاصی بود.
در بخش‌هایی از این گزارش مشروح آمده است: یک شرکت که با جاسوسان و ژنرال های آمریکایی همکاری می‌کند ارائه خدمات اینترنتی به جمهوری اسلامی ایران را آغاز کرده است.
ساختمان این شرکت که GTT Communications Inc نام دارد در نزدیکی مقر سیا قرار دارد. این شرکت با بسیاری از نهادهای اطلاعاتی آمریکایی در زمینه اپراتورهای ماهواره‌ای همکاری می‌کند.
این شرکت هیچ گونه بیانیه‌ای در ارتباط با شبکه کابلی زیر دریا که خدمات اینترنتی به ایران یا دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس ارائه می‌کند، صادر نکرده است. (یکی از این کابل‌ها از سواحل بندر بوشهر می‌گذرد که یک نیروگاه هسته‌ای در آن قرار دارد.)
در بخش دیگری از این گزارش آمده بود: خبر ارایه خدمات اینترنتی از سوی این شرکت به ایران ماه مه گذشته در توئیتر اعلام شد اما دو طرف از آن زمان تا کنون سکوت اختیار کرده‌اند، اما ارقام فنی نشان می‌دهد ماه‌هاست که شرکت جی‌تی‌تی در حال ارائه خدمات اینترنتی به ایران است.
همانطور که ذکر شد گزارش مذکور چندان مورد توجه قرار نگرفت، اما این موضوع را می‌توان به عنوان بخشی از پازل وقایع امنیت مجازی و حوزه ICT رده‌بندی کرد.
بهره‌برداری سیاسی از مسایل امنیتی؟
همانطور که در ابتدای گزارش حاضر نیز به آن پرداخته و اشاره شد، امروزه مساله تلاش برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های مجازی و فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی کشور از سوی دولت‌های متخاصم را به هیچ شکلی نمی‌توان "توهم توطئه" نامید و به راحتی و با یک سخنرانی از کنار آن عبور کرد.
این موضوع پدیده‌ای بسیار جدی است که پیچیدگی‌ها و لایه‌های پنهان زیادی دارد. از این رو متولیان امر در دولت و سایر قوا، باید به تمامی دغدغه‌های فعالان و کارشناسان فنی، امنیتی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، فارغ از جایگاه و گرایشات حزبی و سیاسی که دارند، احترام گذاشته و این مسایل را مورد توجه قرار دهند.
به هر حال سواستفاده از بسترهای ایجاد شده در کشور، موضوعی نیست که بتوان با یک انگ و برچسب سیاسی زدن آن را تمام شده و نادیده انگاشت.
اما آنچه مسلم است، در سوی دیگر قضیه، دغدغه‌های بجا و شایسته در عرصه فضای مجازی و ICT ایرانی، نباید با تسویه‌حساب‌های سیاسی همراه شود. چراکه در این خصوص حتی کوچکترین شایبه سیاسی‌کاری نیز می‌تواند، اصل نگرانی‌های امنیتی را زیرسوال برده و با ابهام مواجه کند.
به هر حال هم‌اکنون به نظر می‌رسد برخی موضوعات مهم در این حوزه، تا حدودی سمت و سوی سیاسی پیدا کرده و هدف از آن برکناری برخی مدیران به ویژه در وزارت ارتباطات و شورای عالی فضای مجازی عنوان می‌شود.(منبع:عصرارتباط)