چک هاى الکترونیکى
تجارت الکترونیکى از سه بخش مدیریت، زیرساخت ها و کاربردها تشکیل یافته است. در بخش کاربردها، بانکدارى الکترونیک را یکى از کاربردهاى تجارت الکترونیکى مى دانند که شامل چک هاى الکترونیکى و کارت هاى اعتبارى مى شود، بنابراین ارتباط تئوریک مفهوم چک هاى الکترونیکى و تجارت الکترونیکى به این صورت تعریف مى شود که پدیده مبادله از راه چک هاى الکترونیکى بخشى از پدیده بانکدارى الکترونیکى است و بانکدارى الکترونیکى نیز خود یکى از کاربردهاى تجارت الکترونیک به حساب مى آید.
اقتصاد نوین مفهومى است از ترکیب جریان جهانى شدن اقتصاد و کاربرى فناورى اطلاعات و ارتباطات در حوزه اقتصاد و بازرگانى، تجارت الکترونیک، کسب و کار الکترونیک، بیمه الکترونیک و بانکدارى الکترونیکى و غیره از جمله مصادیق این پدیده هستند که اکنون تلاش زیادى براى توسعه آنها در حال انجام است. یکى از عملیات هاى مهم در بانکدارى الکترونیکى (E-Banking)، پرداخت و دریافت پول است که به شکل سنتى نیز در حال انجام است. اما با توجه به تغییرات شگرف در حوزه سنتى بانکدارى، شکل خود را تغییر داده و به نمونه هاى دیجیتالى کنونى رسیده است، که یکى از این نمونه ها چک الکترونیکى (E-Check) است.
در گذشته پذیرش چک از سوى بانک ها، مشکل آفرین بود، در ابتدا، بانک ها نمى دانستند که چگونه چک هاى دریافتى را براى وصول در تاریخ مربوطه، از بانک هاى مرجع جمع آورى کنند و براى این منظور، کارمندانشان را به بانک هاى مرجع مى فرستادند تا نسبت به نقد کردن چک اقدام هاى لازم را به عمل آورند، این امر نه تنها موجب مى شد که وقت زیادى صرف شود، بلکه از نظر شرایط امنیتى نیز خطرناک بود. از این رو چک هاى کاغذى که گستره توزیع فراوانى بین مردم دارد، به سوى الکترونیکى شدن حرکت کرد. قبول چک هاى کاغذى براى بازرگان مشکل آفرین است و با قبول نکردن یک چک در معامله احتمال از دست دادن معامله وجود دارد. براى آشنا شدن با مفهوم چک الکترونیکى ابتدا لازم است توضیحاتى درباره پول الکترونیکى داده شود.
پول الکترونیکى
پول از گذشته هاى دور تاکنون حالات و اشکال گوناگونى را تجربه کرده است تا بتواند به عنوان وسیله مبادله، ذخیره ارزش، واحد سنجش و شمارش عمل کند. آخرین تغییرات پول در عصر فناورى اطلاعات و ارتباطات (ICT) پول الکترونیکى است. پول الکترونیکى را با عناوین دیگرى مانند پول دیجیتالى، وجه الکترونیکى، پول غیرقابل لمس، پول سحرآمیز (Magic Money) پول بر پایه اطلاعات نیز مى شناسند. در ساده ترین شکل ممکن پول الکترونیکى عبارت است از بیت هاى موجود در حافظه رایانه که داراى ارزش برابر ارزش پول نقد است و دارنده با توجه به حدود اختیاراتى که بانک عامل برایش تعریف کرده است، از آن مى تواند مثل پول نقد استفاده کند.
E-Check
چک الکترونیکى شکل توسعه یافته چک هاى کاغذى هستند، در شکل معمول چک هاى کاغذى شما با نوشتن مبلغ چک، تاریخ چک و نام شخص به بانک عامل خود اجازه مى دهید مبلغ نوشته شده را در تاریخ سررسید چک به شخص موردنظر انتقال دهد، در شکل الکترونیکى چک ها، شما تنها مرحله اول را انجام مى دهید، یعنى تنها چک را مى نویسید و کارهاى دیگر به وسیله دستگاه هاى مربوطه انجام مى شود، حتى نوشتن چک نیز نیاز به کاغذ و دسته چک ندارد! در حال حاضر Payment system LML، سامانه اى براى تبدیل چک هاى کاغذى به چک الکترونیکى است، مکانیزم کار این سامانه به این شکل است که مشترى چک کاغذى را در جریان خرید ارائه مى کند سپس به وسیله دستگاه چک خوان، اطلاعات حساب بانکى صادرکننده چک و مبلغ چک گرفته شده و به عملیاتى الکترونیکى تبدیل مى شود.
سامانه دیگر در زمینه چک الکترونیکى سامانه pay By check است. این سامانه یکى از روش هاى پرداخت مبالغ کالاهاى خریدارى شده از راه اینترنت است. در این روش پرداخت دو نوع حساب براى مشتریان وجود دارد. حساب هاى Basic و حساب هاى professional در حساب هاى نوع Basic حجم پول مبادله شده کمتر از نوع professional است و بیشتر براى کاربران عادى در نظر گرفته شده است. اما در نوع professional حجم پول محدودیتى نداشته و براى کسانى که به وسیله شبکه دادوستد فراوانى انجام مى دهند در نظر گرفته شده است.
چک هاى الکترونیکى که اکنون به اشکال یاد شده، در اختیار ماست نتیجه توسعه بانکدارى الکترونیکى (E-Banking) است.
توسعه شگفت انگیز فناورى اطلاعات و ارتباطات و گسترش آن به بازارهاى پولى و مالى افزون بر تسهیل امور براى مشتریان بانک ها، روش هاى جارى بانکدارى را نیز دچار تحول کرده است. در سال هاى گذشته تحولات چشم افزایى در نظام بانکدارى به وجود آمده است که مى توان این تحولات را به ۴ دسته تقسیم کرد، در هر دوره تا حدودى رایانه و نرم افزارها (soft wares) جایگزین انسان ها و کاغذ شده اند و فناورى امکان داشتن سرعت، کیفیت، دقت، هزینه و تنوع خدمات را در اختیار بانک ها قرار داده است.
۱- عملیات پشت بادجه
این دوره که شروع کاربرد رایانه در بانک ها است، با استفاده از رایانه هاى مرکزى (Main Frame) اطلاعات و اسناد کاغذى تولید شده در شعبه هاى بانک به مرکز ارسال و پردازش بر روى آن ها انجام مى شود. در این دوره کاربرد اصلى رایانه محدود به ثبت دفاتر و تبدیل کاغذ به فایل هاى رایانه اى است. فناورى اتوماسیون پشت بادجه (Back office Automation) که در سال ۱۹۶۰ رواج یافته بود این امکان را در اختیار بانک ها قرار داد تا دفاتر و کارت ها از شعبه ها حذف و گردش حساب ها در پایان هر روز کارى به مرکز ارسال شود. در این دوره اتوماسیون بانک ها تأثیرى بر رفاه مشتریان نداشت و تنها تأثیر آن ایجاد دقت و سرعت در موازنه حساب ها بود.
۲- عملیات جلوى بادجه
این دوره از زمانى آغاز شد که کارمندان بانک ها عملیات بانکى را به صورت الکترونیکى و در حضور مشترى ثبت و دنبال مى کنند. در سال هاى پایانى دهه ۱۹۷۰ امکان انتقال on-line اطلاعات به وسیله شبکه هاى کامپیوترى فراهم شد، در این دوره کارمندان بانک ها قادر شدند به صورت on-line به حساب هاى مشتریان دسترسى داشته باشند و عملیات نقل و انتقال پول را در حضور مشترى و به وسیله رایانه هاى موجود انجام دهند. در این دوره هنوز تمایل به استفاده از اسناد کاغذى وجود داشت. اگرچه رایانه ها امکان جست وجو و پردازش را سهل کرده بودند اما هنوز تمامى کارها به دست کارمندان بانک و با ورود اطلاعات و گردش حساب ها از راه شبکه هاى رایانه اى صورت مى گرفت و تنها نیاز به استفاده انبوه از کاغذ تا حدودى برطرف شد و بانک ها به سوى paper less شدن گام برداشتند. به علاوه در این دوره با توجه به یکپارچه نبودن نرم افزارهاى مورد استفاده در شعب براى عملیات هاى بانکى نیاز به کارشناسان فنى رایانه در بانک ها افزایش یافت.
۳- اتصال مشتریان به حساب ها
در این دوره که از اواسط دهه ۸۰ آغاز شد امکان دسترسى مشتریان به حساب هایشان فراهم شد و آنها مى توانستند با استفاده از تلفن و یا دستگاه هاى خودپرداز (Automatic Teller Machine) و استفاده از کارت هاى هوشمند و رایانه هاى شخصى به حسابشان دسترسى پیدا کنند و عملیات دریافت و پرداخت، نقل و انتقال وجوه را به صورت الکترونیکى انجام دهند.
در این دوره عملیات بانکى به صورت دستى ـ الکترونیکى تبدیل شد و مشکل یکپارچه نبودن سامانه هاى مکانیزه تا حدودى برطرف شد و سرویس هاى الکترونیکى ارائه شده به مشتریان افزایش یافت.
۴- یکپارچه سازى سامانه ها و مرتبط کردن مشترى با همه عملیات بانکى
آخرین دوره تحول در نظام بانکى زمانى آغاز مى شود که همه نتایج به دست آمده از دوره هاى قبل به طور کامل مورد توجه قرار بگیرد و مشکلات آنها از بین برود و همه عملیات بانکى به صورت الکترونیکى و یکپارچه انجام شود. شرط ورود به این مرحله وجود امکانات و بسترهاى مخابراتى و ارتباطى نوین و مطمئن است. در این دوره داشتن نرم افزار، سخت افزار و از همه مهم تر مغزافزارهاى لازم براى توسعه و ارتقاى سامانه هاى بانکدارى در اولویت قرار داشته و این ۳ فاکتور قدرت بانک ها را رقم خواهد زد.
در دوره چهارم، نظام بانکى یکپارچه این امکان را به مشترى مى دهد که از منزل یا دفتر کار خود خدمات درخواستى خود را از سامانه الکترونیکى بانک عامل خود دریافت کند. صرفه جویى هاى بسیارى در این دوره انجام مى شود و پول الکترونیکى به شکل واقعى خود رواج و گسترش خواهد یافت.
با گسترش بانکدارى الکترونیکى و رسیدن به مرحله چهارم E-Banking، چک الکترونیکى نیز رواج و گسترش بیشترى خواهد یافت و حجم دادوستد بیشترى پیدا مى کند.
مزایاى E-Check
۱- افزایش سرعت و کاهش زمان انتقال وجوه از یک نقطه به نقطه اى دیگر
۲- استفاده از چک الکترونیکى به جاى پول موجب افزایش امنیت در مقابل سرقت و از میان رفتن پول نقد مى شود.
۳- سالانه مبلغ قابل توجهى هزینه چاپ اسکناس مى شود که با استفاده از چک هاى الکترونیکى کاهش هزینه هاى چاپ اسکناس را دربردارد.
۴- استفاده از چک الکترونیکى موجب مى شود که دسترسى به وجوه با سرعت و در هر نقطه امکانپذیر باشد.
۵- جلوگیرى از انتقال پول نقد
۶- چک هاى الکترونیکى، حجم مسافرت هاى درون شهرى به منظور دریافت و پرداخت هاى بانکى را کاهش مى دهد و از این راه موجب کاهش هزینه هاى فردى و اجتماعى مى شود.
۷- تسهیل در امور پرداخت و دریافت وجوه نقد
۸- از راه گسترش و توسعه چک هاى الکترونیکى رغبت بانک ها به بانکدارى الکترونیکى افزایش پیدا مى کند.
منبع : آینده نگر
- ۸۶/۰۲/۱۶