کسبوکارهای اینترنتی هنوز مالیات نمی‌پردازند
کسبوکار در ایران داستان عجیبی دارد؛ از سویی روزی نیست که در اخبار منتشره، از شمال تا جنوب کشور شاهد برخورد با زنان و مردانی که در گوشه‌ای بساط نیم‌متری پهن کرده و دستفروشی می‌کنند
یا برخورد با کولبران در مناطق مرزی به علت داشتن «شغل کاذب» نباشیم و از سوی دیگر انبوهی از مشاغل کاذب در اینترنت وجود دارد که با آنها کوچک‌ترین برخوردی نمی‌شود. این مشاغل اینترنتی کاذب که بعضا به درآمدهای میلیاردی نیز رسیده‌اند از پرداخت عوارض، بیمه و مالیات معاف هستند و به‌سادگی نیز درگاه بانکی به آنها اختصاص می‌یابد.
اما در این میان سرنوشت چگونگی اخذ مالیات از آن دسته از کسبوکارهای اینترنتی که جزو مشاغل کاذب و غیرقانونی محسوب نمی‌شوند و بعضا در رقابتی نابرابر با کسبوکارهای سنتی نیز قرار داشته و از زمزمه‌هایی مبنی بر وابستگی برخی از آنها مطرح می‌شود، همچنان خبری در دست نیست.
درواقع دوگانگی و تبعیض در اجرای قوانین در خصوص کسبوکارهای اینترنتی و سنتی همچنان پابرجاست. درحالی‌که کسبوکارهای سنتی تقریبا از نخستین روزهای کاری خود و بدون هیچ‌گونه فرجه و بلاتکلیفی قانونی، مشمول پرداخت عوارض، بیمه و مالیات می‌شوند، ظاهرا این موضوع در خصوص کسبوکارهای اینترنتی کماکان روشن نیست.
به‌عبارت دیگر، **در شرایطی که کسبوکارهای سنتی روزهای سختی را سپری کرده و نسبت به میزان و نحوه اخذ مالیات از خود سال‌ها است به اشکال مختلف از طریق اتاق‌های بازرگانی، اتحادیه‌ها، اصناف و انجمن‌ها اعتراضاتی دارند، در خصوص کسبوکارهای اینترنتی تقریبا شاهد هیچ اعتراضی نیستیم.** علت، تقریبا روشن است؛ چراکه شواهد نشان می‌دهد بسیاری از این کسب‌وکارها اصولا مالیاتی نمی‌دهند که بخواهند به شکل و شیوه اخذ آن اعتراض داشته باشند.
این در حالی است که برخی از کسبوکارهای اینترنتی وارد هشتمین سال کاری خود شده‌اند و بسیاری از آنها در این مدت با حمایت‌های گسترده توانسته‌اند بدون اخذ مجوز و بلاتکلیفی مالیاتی و بیمه‌ای به‌سرعت رشد کرده و در سایه این حمایت‌ها درآمدهای زیادی داشته باشند.
گستره کسبوکارهای اینترنتی اما به‌حدی گسترده شده که هر روز بر پیچیدگی نحوه دریافت مالیات از این شرکت‌ها افزوده است. ده‌ها هزار سایت، ده‌ها هزار کانال و صفحات مجازی و ده‌ها هزار اپلیکیشن بخشی از این گستره بزرگ و متنوع محسوب می‌شوند که گویای پیچیدگی و در عین حال بلاتکلیفی اخذ مالیات از این بخش از فعالان اقتصادی است که هر روز نیز بر تعداد آنها افزوده می‌شود.
نمونه‌هایی از درآمدزایی‌های هنگفت
اردیبهشت‌ماه سال 95 بود که مدیر یکی از پلتفرم‌های عرضه اپلیکیشن‌های اندرویدی با ارایه آماری رسمی‌اعلام کرد: در نوروز سال 95 بیش از سه میلیارد خرید اپلیکیشن از بازار فارسی اپلیکیشن‌های اندروید انجام شده است که بر این اساس بیش از ۱۶ هزار توسعه‌دهنده توانسته‌اند در مدت پنج سال بیش از ۳۶۶ میلیارد ریال درآمد کسب کنند.
از این نکته نیز نباید غافل بود که برخی از این اپلیکیشن‌ها به‌تنهایی توانسته‌اند درآمدهای میلیاردی را نصیب خود کنند.
در نمونه‌ای دیگر و در گزارشی که هفته‌نامه عصر ارتباط چند سال قبل منتشر کرد نیز یکی از کسبوکارهای اینترنتی آمار جالب توجهی از میزان درآمدهای خود اعلام کرده بود.
مدیر یکی از فروشگاه‌های اینترنتی در سال 92 مدعی شده بود روزانه دو هزار فقره فروش کالا دارد که به‌طور متوسط قیمت آنها 600 هزار تومان است و فروشگاه اینترنتی مذکور روزانه یک میلیارد و 200 میلیون تومان درآمد دارد که رقم ماهانه آن به 36 میلیارد تومان می‌رسید.
در سال 94 و در نمونه‌ای دیگر خبرگزاری مهر گفت‌وگویی با مدیر یکی از کانال‌های تلگرامی‌منتشر کرد که گفته بود ماهانه 30 میلیون تومان درآمد دارد و ارزش کانال وی یک میلیارد تومان است.
باید توجه کرد که تمام این آمار مربوط به سال‌های گذشته است که این کسبوکارهای اینترنتی بدون نگرانی از بحث‌های مالیاتی این ارقام را اعلام می‌کردند و بی‌شک در سال 97 این ارقام و درآمدها چند برابر شده است. **البته به این نکته نیز توجه کنید که در سال‌های اخیر دیگر خبری از اظهار نظرها پیرامون درآمدهای نجومی‌مدیران برخی کسبوکارهای اینترنتی نیست و حالا متوجه شده‌اند که این ارقام جلب توجه کرده و می‌تواند به زیان آنها تمام شود. لذا در یک چرخش آشکار حالا از گوشه و کنار کسبوکارهای اینترنتی صدای زیان‌دهی بلند شده و تلاش‌ها برای ادامه بلاتکلیفی و یا دریافت مهلت‌ها و معافیت‌های مالیاتی و بیمه‌ای بالا گرفته است.**
سازمان دارایی و مالیات اینترنتی‌ها
در فضایی که دسترسی به آمار و اطلاعات دقیق و مسوولان متولی به‌سادگی فراهم نیست، یکی از راه‌ها انداختن تیری در تاریکی است؛ یعنی رفتن سراغ گوگل و جست‌وجو در اینترنت. اگر دنبال عبارتی همچون «مالیات کسبوکارهای اینترنتی» بگردید، اطلاعات بسیار اندکی پیدا می‌کنید که بخش‌هایی از آن هم گزارش‌های هفته‌نامه عصر ارتباط است! به‌عبارت دیگر چیز زیادی دستگیرتان نمی‌شود و این به شکل ضمنی یعنی تاییدی بر بلاتکلیفی اخذ مالیات از این نوع کسبوکارهای جدید و البته پول‌ساز است. اما از همین میزان اندک اخبار هم مواردی جلب توجه می‌کند.
تلاش‌های مالیاتی سال‌های قبل
گذشته از خروجی نامعلوم تلاش‌های انجام‌شده از سوی سازمان امور مالیاتی در سال جاری که همچنان نتایج آن نامعلوم است، واقعیت آن است که این سازمان در سال‌های گذشته نیز تلاش‌هایی برای اخذ مالیات از کسبوکارهای اینترنتی انجام داده که اطلاعات و نتایج آنها نیز نامعلوم است.
بهمن‌ماه سال 94 بود که انجمن صنفی کسبوکارهای اینترنتی طی نامه‌ای به اقدام سازمان امور مالیاتی برای دریافت مالیات از کسبوکارهای اینترنتی اعتراض کرد. در این نامه که پیرو ارسال نامه ادارات مالیات سراسر کشور به کسبوکارهای اینترنتی دارای نماد اعتماد الکترونیکی و احضار برای پرداخت مالیات ارزش افزوده صورت گرفته، آمده بود: متاسفانه اداره مالیات بدون هیچ‌گونه اطلاع‌رسانی قبلی مبنی بر نحوه دریافت مالیات از کسبوکارهای اینترنتی به ارسال نامه برای آنها اقدام کرده که با مراجعه برخی از کسب‌وکارها به اداره فوق به آنان اعلام شده است که از تاریخ دریافت نماد شما مشمول پرداخت مالیات هستید و در صورت پرداخت نکردن از آن زمان تا امروز جریمه می‌شوید.
در بخش دیگری از این نامه آمده بود: درحالی‌که هیچ‌گونه اطلاع‌رسانی از طرف اداره مالیات و مرکز توسعه تجارت الکترونیکی مبنی بر مشمول شدن کسبوکار از زمان دریافت نماد اعتماد، انجام نشده است و کسبوکارهای نوپا دچار مشکل اساسی شده‌اند و متاسفانه برخی از آنان به‌دنبال ابطال نماد خود بوده تا مانند خیل کثیری از کسبوکارهای بدون نماد و با استفاده از درگاه‌های بانکی واسط فعالیت خود را انجام دهند و این موضوع باعث سرخوردگی کسبوکارهای قانونمند شده است.
**البته خبری از سرنوشت این اقدام سازمان امور مالیاتی و خروجی کار نبود و از آن به بعد هم اعتراضی نشد که احتمالا ناشی از اجرا نشدن اقدام خاصی بوده است.**
تلاش‌های جدید سازمان امور مالیاتی
تیرماه سال 96 بود که کامل تقوی‌نژاد، رییس سازمان امور مالیاتی کشور گفت: به‌تازگی ١١ هزار شرکت را در فضای مجازی شناسایی کردیم که بر اساس نوع فعالیتشان مشمول مالیات خواهند شد.
در آن مقطع وی این را هم گفته بود که بررسی موضوع دریافت مالیات از شرکت‌های فعال در فضای مجازی آغاز شده و دستورالعمل آن طی دو هفته آینده ابلاغ می‌شود؛ دستورالعملی که البته خبری از سرنوشت آن نیست.
این در حالی است که تنها در خصوص فروشگاه‌های اینترنتی آخرین آمار رسمی‌گویای آن است که تنها ۲۸ هزار فروشگاه اینترنتی از مرکز توسعه تجارت الکترونیکی وزارت صنعت، نماد اعتماد الکترونیکی دریافت کردند.
البته این آمار را باید به انبوهی از اپلیکیشن‌ها و صفحات و کانال‌های اجتماعی که درآمدهای هنگفتی داشته و اطلاعات، آمار و میزان دقیق درآمد آنها مشخص نیست، اضافه کرد.
در مردادماه سال 96 بار دیگر روابط عمومی‌سازمان امور مالیاتی به نقل از تقوی‌نژاد اعلام کرد: **شرکت‌ها و صاحبان مشاغل، فارغ از بستر ارایه خدمت و عرضه کالا اعم از دنیای واقعی یا فضای مجازی در صورت کسب درآمد و سود و پس از کسر معافیت‌های مقرر باید براساس نرخ‌های مقرر در قانون مالیات پرداخت کنند و تفاوتی میان بستر فروش و ارایه خدمات از نظر مالیاتی نیست.**
وی با اشاره به شتاب روزافزون تکنولوژی و استفاده از آن در زندگی روزمره افراد که باعث شکل‌گیری کسبوکارهای مختلف در فضای مجازی با استفاده از فناوری نوین اطلاعاتی شده، عنوان کرد: قطعا در آینده نزدیک ماهیت کسبوکارهای موجود دچار تغییر و تحولات بیشتری خواهد شد، بنابراین سازمان امور مالیاتی کشور برای شناسایی این نوع کسب‌وکارها و وصول مالیات عادلانه از آن برنامه‌ریزی مناسبی انجام داده است. اگرچه جزییات این «برنامه‌ریزی مناسب» نیز تاکنون مشخص نیست و همچنان سخنرانی‌درمانی در دستور کار است خبری از اقدامات ملموس و قابل ارزیابی نیست.
بلاتکلیفی نحوه اخذ مالیات
آن‌طور که پیداست، موضوع نحوه دریافت مالیات از کسبوکارهای اینترنتی همچنان محل بحث و ابهام است. این در حالی است که حجم خرید و فروش کالا و خدمات در فضای مجازی به‌سرعت در حال افزایش بوده و هر روز شاهد شکل‌گیری فعالیت‌های اقتصادی بیشتری در این عرصه هستیم.
در همین راستا احمد انارکی محمدی، عضو کمیسیون اقتصادی در خصوص فعالیت‌های اقتصادی افراد و شرکت‌ها در فضای مجازی و شیوه اخذ مالیات از آنها، گفته بود: افرادی که در فضای مجازی کسبوکار دارند باید همانند افرادی که به‌طور فیزیکی مشغول به کارند مالیات پرداخت کنند.
هادی حق‌شناس، یک کارشناس مالیاتی نیز می‌گوید: یکی از موارد مالیاتی فعالیت اقتصادی درفضای مجازی است و هر چقدر به جلو پیش برویم به مراتب این فعالیت اقتصادی مجازی بیشتر شده و باید به شیوه مناسب از آن مالیات گرفته شود.
البته که اظهار نظر آن نماینده و این کارشناس نیز فراتر از اظهار نظر سایر مردم عادی کوچه و بازار فراتر نرفت.
یک خبر و پابرجاماندن ابهامات
سال گذشته رییس سازمان مالیاتی خبر از آغاز شناسایی مودیان مالیاتی فضای سایبری داد؛ موضوعی که با همین تیتر در رسانه‌های مختلف بازتاب داشت. اما ورود به محتوای خبر نشان می‌داد که چالش‌ها، همچنان پابرجاست و سازمان امور مالیاتی با آنها دست به گریبان است. کامل تقوی‌نژاد، رییس سازمان امور مالیاتی کشور سال گذشته گفته بود: کسبوکارهای مجازی چالش‌های مالیاتی به همراه دارند، اما با این حال با همکاری دستگاه‌های مربوطه شناسایی مؤدیان فضای مجازی آغاز شده است.
البته وی در ادامه پرده از بخشی از مشکلات و چالش‌های پیش روی سازمان متبوع خود برداشته و می‌گوید: شناسایی فعالان اقتصادی فضای مجازی و تعیین شمولیت مالیاتی آنها با توجه به مفهوم مقر دائم از جمله این چالش‌هاست. **سازمان امور مالیاتی با همکاری دستگاه‌ها و مراجع ذی‌ربط اقدام مؤثری برای شناسایی مؤدیان فضای مجازی را شروع کرده اما تعیین شمولیت مالیاتی کسبوکارهای مجازی و تعیین مقر آنها خصوصا کسبوکارهای بین‌المللی با توجه به ابعاد کسبوکارهای مجازی همانند مکان استقرار سرور، محل اداره و پشتیبانی سایت، محل پرداخت و دریافت وجه (حساب بانکی)، محل تولید کالای دیجیتال همچنان با مشکل مواجه هستیم.**
این‌طور که از شواهد و قرائن بر می‌آید، در سال جاری نیز خبری از ایجاد فشار بر کسبوکارهای متمول اینترنتی نیست و به‌نظر می‌رسد استارت‌آپ‌هایی که حالا درآمدی به مراتب بیش از بسیاری از شرکت‌ها دارند همچنان پشت ادعاها و بهانه‌هایی همچون اشتغالزایی و در اول راه بودن پنهان می‌شوند و البته دولت نیز همچنان به حمایت از آنها ادامه خواهد داد.
سطور ابتدایی این متن فراموش نشود که همچنان فیلم و عکس برخورد با یک فروشنده دوره‌گرد و بساط‌فروشان و کولبران از اقصا نقاط کشور می‌رسد.
آخرین خبر؛ تداوم بی‌قانونی!
اگرچه گزارش حاضر مدت‌ها در نوبت انتشار قرار داشت اما هفته قبل آخرین خبر در این خصوص مهر تاییدی شد بر سال‌ها بلاتکلیفی دریافت مالیات بر درآمد استارت‌آپ‌ها.
این خبر بدون کم و کاست از این قرار است: رییس سازمان امور مالیاتی گفت: **هیچ استارت‌آپی تاکنون یک ریال مالیات بر درآمد پرداخت نکرده و صرفا مالیات بر ارزش افزوده از سوی این کسب‌وکارها پرداخت شده است.**
به گزارش ایبنا، سیدکامل تقوی‌نژاد درباره وضعیت مالیاتی استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های نوین گفت: سازمان امور مالیاتی کشور با توجه به اهمیت موضوع و جلسات برگزارشده با معاونت عملی و فناوری ریاست‌جمهوری و سازمان فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در حال بررسی و ایجاد قوانین برای این دسته از کسب‌وکارها است و انتظار می‌رود به‌زودی محصول بررسی‌های انجام‌شده به صورت رسمی اجرایی شود. رییس کل سازمان امور مالیاتی افزود: اگر بحث دریافت خدمات مطرح باشد، مالیات «ارزش افزوده» باید پرداخت شود و درصورتی‌که درآمد کسب کنند، مشمول «مالیات» یا همان مالیات بر درآمد خواهند شد که برای پرداخت آن بر اساس فعالیت تجاری اجباری است.
معاون وزیر اقتصاد تاکید کرد: **اعتقاد داریم که با ایجاد قوانینی در خصوص مالیات استارت‌آپ‌ها مشکلات مالیاتی در این بخش حل خواهد شد.** تاکنون هیچ استارت‌آپی یک ریال مالیات بر درآمد پرداخت نکرده و صرفا مالیات بر ارزش افزوده از سوی این کسب‌وکارها پرداخت شده است.
وی با اشاره به بررسی‌های انجام‌شده از سوی سازمان امور مالیاتی برای کسبوکارهای استارت‌آپی گفت:** بر اساس آخرین بررسی‌های سازمان امور مالیاتی بالغ بر ۱۵ هزار کسبوکار در حوزه فضای مجازی توسط سازمان امور مالیاتی کشور شناسایی و رصد شده است.**
بر اساس بررسی‌های انجام‌شده از سوی سازمان فناوری اطلاعات ۱۵ مشکل و چالش اساسی برای استارت‌آپ‌ها شناسایی شد که بزرگ‌ترین آنها در حوزه مالیات و بیمه است که محمد‌جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در ابتدای دولت دوازدهم وعده داده بود تا این مشکلات را بر اساس مذاکره و ایجاد قوانین در دولت برای فعالین کسبوکارهای نوپا رفع کند.
در همین خصوص، رسول سراییان، رییس فناوری اطلاعات ایران درباره مالیات استارت‌آپ‌ها گفت: طبق قانون برنامه ششم دولت نمی‌تواند کسب‌وکارها از جمله کسبوکارهای استارت‌آپی را از مالیات معاف کند، اما پیشنهاد شده تا شرکت‌های نوپا درصورتی‌که درآمدی کمتر از ۵۰۰ میلیون تومان داشته باشند، در سه سال اولیه شروع کار از مالیات معاف باشند.
گفتنی است، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در دیدار با وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وعده رفع مشکلات بیمه‌ای کسبوکارهای نوپا را داده بود و بر همین اساس مسوولان ارشد سازمان تامین اجتماعی چندی پیش به‌صورت رسمی تاکید کردند که استارت‌آپ‌ها و کسبوکارهای مجازی مشمول بیمه خواهند شد.