خودروهایی با پلاک تهران و کرج که پس از آلودگی هوای پایتخت، مسیر دریا را برای گذراندن تعطیلی کوتاه و البته خرید از «فروشگاههای لوکس» انتخاب کرده بودند؛ فروشگاههایی که این روزها نام بلکفرایدی را بر سردر خود نصب کرده و با تبلیغاتی اغواکننده، موجی بزرگ از مشتریان را به سمت خود میکشیدند.
بلکفرایدی؛ از سقوط بازار طلا تا جنون خرید جهانی
روایت «جمعه سیاه» تنها به ویترینهای پرنور فروشگاهها محدود نمیشود. ریشه تاریخی این اصطلاح به سال ۱۸۶۹ بازمیگردد؛ روزی که سقوط ناگهانی بازار طلا در آمریکا کشور را به آشوب کشاند و نام «جمعه سیاه» را برای همیشه در حافظه اقتصادی آمریکا ثبت کرد. سالها بعد، در ۱۹۶۱، پلیس فیلادلفیا برای توصیف هرجومرج و ترافیک سنگین ناشی از خریدهای پس از روز شکرگزاری، دوباره از همین اصطلاح استفاده کرد.
اما گذر زمان چهره این عبارت را تغییر داد؛ از یک بحران مالی به یک جشنواره خرید جهانی. امروز بلکفرایدی نماد تخفیفهای بزرگ، صفهای طولانی پشت در فروشگاهها و میلیونها خرید آنلاین است. با این حال، زیر پوست این هیجان، هشدارهایی نهفته است که کارشناسان سالهاست درباره آن گوشزد میکنند: تخفیفهای ساختگی.
سیل مسافران، ازدحام فروشگاهها؛ بلکفرایدی نسخه ایرانی
همزمان با شدت گرفتن آلودگی هوای تهران، موج عظیمی از مسافران شهری بهسمت شمال روانه شد؛ موجی که این بار نه فقط برای گردش، بلکه برای «خرید با تخفیفهای بزرگ» به ویترین فروشگاههای فریدونکنار چشم دوخته بود. از میدان مرکزی شهر تا خیابانهای منتهی به ساحل، ازدحام خودروهایی که بسیاری از آنها پلاک پایتخت داشتند، چشمگیر بود. فضای رقابتی تبلیغات، بنرهای بزرگ «۸۰ درصد تخفیف»، موسیقیهای تند فروشگاهی و شلوغی غیرمعمول، مردم را در وضعیتی قرار میداد که بیشتر هیجانزده تصمیم میگرفتند تا منطقی.
در همین میان، روایت مشتریان نیز حکایتهای خاص خود را دارد. یکی از خریداران در گفتوگو با تسنیم میگوید: به اصرار همسرم آمدیم که تخفیفها رو از دست ندیم. در یکی از فروشگاهها قیمت یک شلوار را دو میلیون و ۱۹۹ هزار تومان زدند و گفتند ۸۰ درصد تخفیف خورده؛ در نهایت ۴۳۹ هزار تومان حساب کردند. هیچ فروشندهای چنین ضرری نمیدهد. نهایتاً تخفیف ۱۰ تا ۱۵ درصد بوده، نه ۸۰ درصد.
این خریدار سپس اضافه میکند که بلکفرایدی در ایران «ناقص و تحریفشده» اجرا میشود و بیشتر به «یک عملیات فریب» شبیه است تا جشنواره خرید.
بازارِ سیاهِ جمعه سیاه؛ کلاهبرداران هم وارد بازی میشوند
اما موضوع تنها به تخفیفهای غیرواقعی و قیمتگذاریهای ساختگی محدود نمیشود. احمدی، فعال حوزه کسبوکار، در گفتوگو با تسنیم هشدار میدهد که کلاهبرداران این روزها بلکفرایدی را به فرصتی طلایی برای فریب مردم تبدیل کردهاند.
او میگوید: شگردهای رایج کلاهبرداری در این روز شامل تخفیفهای ساختگی، ایجاد فروشگاههای جعلی آنلاین، ارسال ایمیلها و لینکهای فیشینگ برای سرقت اطلاعات بانکی و حتی راهاندازی صفحات تقلبی در اینستاگرام است.
استفاده از نام بلکفرایدی برای جلب اعتماد مشتریان، یکی از رایجترین روشهای مجرمان سایبری در این فصل محسوب میشود. کارشناسان امنیت سایبری و پلیس فتا نیز طی روزهای اخیر هشدارهای متعددی صادر کردهاند؛ هشدارهایی که از حجم بالای گزارشهای مردمی درباره خریدهای ناموفق، بستههای جعلی، یا دریافت پیامکهای مشکوک حکایت دارد.
چرا تخفیفهای بزرگ، واقعی نیستند؟
کارشناسان معتقدند بسیاری از فروشگاهها پیش از نزدیک شدن به بلکفرایدی، قیمت کالاها را افزایش میدهند تا هنگام اعلام تخفیفهای ۵۰ یا ۸۰ درصدی، قیمت نهایی تفاوت چشمگیری نداشته باشد. این شیوه، که یک «ترفند روانی» محسوب میشود، بر هیجان خریداران سوار شده و آنها را متقاعد میکند که در حال انجام یک خرید بزرگ و سودآور هستند.
در واقع، مشتری تصور میکند فرصت استثنایی پیش روی اوست، اما واقعیت چیز دیگری است: تخفیفها تنها یک توهم تبلیغاتی است.
آگاهی مهمتر از تخفیف
کارشناسان اقتصادی و فعالان بازار توصیه میکنند که مردم پیش از خرید، حتماً قیمت کالاها را در روزهای قبل از جشنوارهها بررسی کنند، از فروشگاههای دارای نماد اعتماد خرید کنند، به پیامها و لینکهای ناشناس توجه نکنند و در فضای پرهیجان بلکفرایدی تصمیمهای عجولانه نگیرند.چرا که هیجان خرید، بزرگترین ابزار کلاهبرداران است.
جمعهای که باید شیرین میبود، اما برای برخی تلخ تمام شد
اگرچه بلکفرایدی در کشورهای غربی فرصتی است برای فروشندگان و خریداران تا کالاهای مورد نیازشان را با قیمت مناسب تهیه کنند، اما در نسخه ایرانی، این جشنواره بیش از هر چیز به یک بازی رسانهای و تبلیغاتی تبدیل شده است. بازیای که اگر مراقبت و آگاهی همراه آن نباشد، میتواند خیلی سریع از «جمعه تخفیف» به «جمعه زیان» بدل شود.
در پایان این گزارش، باید یادآور شد که در هیاهوی بلکفرایدی، بهترین ابزار خریداران نه پول است و نه تخفیف؛ بلکه آگاهی، دقت و پرهیز از هیجانهای لحظهای است؛ ابزارهایی که میتواند دام کلاهبرداران را خنثی کند و تجربه خرید را از تلخی زیان مالی نجات دهد.
