ایران و دوراهی بی‌برقی یا بیت‌کوین
این عملیات پنهان، معادل مصرف برق دو رآکتور هسته‌ای انرژی می‌بلعد و در نهایت، ایران را در دوراهی دشوار «بی‌برقی یا بیت‌کوین» قرار داده است. حجم عظیم این قاچاق سازمان‌یافته انرژی، نه تنها شبکه برق را شکننده کرده، بلکه این صنعت را به ابزاری برای دور زدن تحریم‌ها تبدیل کرده است.
اما این حجم بالا از استخراج «غیرقانونی» رمزارزها را نمی‌توان به راحتی و آنطور که مقامات وزارت نیرو می‌گویند، تنها به حدود 13 میلیون شهروند عادی ایرانی منتسب کرد. به عبارت دیگر در حالیکه ایران بی‌سروصدا به یکی از بزرگترین قطب‌های استخراج ارزهای دیجیتال در جهان تبدیل شده است، اما این صنعت مشکلات بزرگی را برای کشور ایجاد می‌کند.
- رویکرد ایران به ارز دیجیتال
علاقه ایران به ارزهای دیجیتال پس از سال ۲۰۱۷، زمانی که تحریم‌های بین‌المللی، دسترسی به سیستم‌های بانکی جهانی را قطع کرد، به شدت افزایش یافت. لذا در شرایطی که ایران قادر به استفاده از نظام مالی سنتی نبود، به عنوان راهی برای دور زدن محدودیت‌ها به بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال روی آورد.
امروزه، ایران حدود ۴.۲ درصد از قدرت استخراج بیت کوین جهان را کنترل می‌کند و در رتبه پنجم جهان پس از ایالات متحده، قزاقستان، روسیه و کانادا قرار دارد. اگرچه این کاهش بزرگی نسبت به مارس ۲۰۲۱ است، زمانی که ایران ۷.۵درصد از هش ریت جهانی را در اختیار داشت، اما رقم فعلی هنوز هم نشان‌دهنده عملیات قابل توجهی است.
دلیل آن نیز ساده است: برق در ایران بین ۰.۰۱ تا ۰.۰۵ دلار در هر کیلووات ساعت هزینه دارد، که استخراج بیت کوین را فوق‌العاده ارزان می‌کند. به عبارت ساده‌تر با هزینه‌ای در حدود ۱۳۰۰ دلار برای استخراج یک بیت کوین که می‌تواند بیش از ۱۰۰هزار دلار فروخته شود، حاشیه سود بسیار زیاد است.
بر اساس گزارش‌های منابع خارجی، حدود ۲۲درصد از جمعیت ایران اکنون از ارز دیجیتال استفاده می‌کنند یا آن را در اختیار دارند و تخمین زده می‌شود که ۱۰ میلیون کاربر در کشور وجود داشته باشد. برای بسیاری از ایرانیان که با تورم شدید روبرو هستند (ریال تنها در سال ۲۰۲۴ حدود ۳۷درصد از ارزش خود را در برابر دلار از دست داد) در واقع ارز دیجیتال راهی برای محافظت از پس‌اندازها در برابر فروپاشی ارائه می‌دهد.
- مقایسه نرخ استخراج رمزارز ایران و دیگر کشورها
از سال ۲۰۲۵، استخراج هر بیت‌کوین حدود ۲۶۶هزار کیلووات ساعت برق مصرف می‌کند که برای دو بار شارژ کردن تمام آیفون‌های کالیفرنیا کافی است. با توجه به اینکه بیت‌کوین با قیمت حدود ۱۱۲هزار دلار معامله می‌شود، سودآوری به هزینه‌های برق بستگی دارد. ایران ارزانترین مکان برای استخراج رمزارز است، زیرا نرخ برق یارانه‌ای هزینه تولید هر بیت‌کوین را تنها معادل ۱۳۲۴ دلار تمام می‌کند که در صورت فروش با قیمت بازار، حاشیه سود ۸۳ برابری را نشان می‌دهد.
اما وضعیت ایران در مقایسه با سایر کشورها چگونه است؟ همانطور که ذکر شد ایران از این مزیت برخوردار است زیرا برق صنعتی آن بسیار ارزان است و به طور متوسط ۰.۰۰3 دلار در هر کیلووات ساعت است. این به دلیل ذخایر بزرگ گاز طبیعی و کنترل‌های دولتی آن است که دسترسی به انرژی را بر نرخ‌های بازار اولویت می‌دهد.
این قیمت بسیار پایین‌تر از میانگین صنعتی جهانی ۰.۱۶۲ دلار در هر کیلووات ساعت است. به همین دلیل، ماینرها برای جلوگیری از تحریم‌ها و استفاده از شبکه‌های سوخت فسیلی به عملیات زیرزمینی روی می‌آورند.
این امر، حتی با وجود سخت‌گیری‌ها، ۴.۲ درصد از هش‌ریت جهانی را تشکیل می‌دهد. با نرخ‌های ایران، یک دستگاه می‌تواند پس از نصف شدن، روزانه ۵۰ دلار تولید کند، در حالی که در مکان‌های گران‌تر متحمل ضرر می‌شود. اما این انرژی ارزان یک جنبه منفی دارد. وابستگی به سوخت‌های فسیلی باعث افزایش انتشار CO2 می‌شود و با استفاده از منابع در مناطق خشک توسط دکل‌های خنک‌کننده، آب محدود کمیاب‌تر می‌شود.
به طور کلی هزینه‌های استخراج بیت‌کوین در سراسر جهان بسیار متفاوت است. آسیا با میانگین ۳۰۳۰۸ دلار برای هر بیت‌کوین، به دلیل یارانه‌ها و انرژی برق‌آبی اضافی، مقرون‌به‌صرفه‌ترین منطقه است.
اتیوپی با ۱۹۹۰ دلار برای هر بیت‌کوین، که از انرژی برق‌آبی ارزان سد رنسانس بزرگ اتیوپی حاصل می‌شود، کمی پس از ایران قرار دارد. آنها ۱ تا ۲ درصد از هش‌ریت را با استفاده از انرژی پاک و مازاد به دست می‌آورند.
سودان و کوبا حدود ۳۹۷۰ دلار برای تولید هر بیت‌کوین هزینه می‌کنند و از شبکه‌های بلااستفاده برای سود سریع با ارزهای دیگری مانند کاسپا استفاده می‌کنند. الجزایر با ۴۱۸۳ دلار، که گاز را با انرژی خورشیدی جدید ترکیب می‌کند و ۱ درصد از هش‌ریت جهانی را تأمین می‌کند، عملکرد خوبی دارد. آمریکای شمالی با میانگین ۶۵۲۸۰ دلار برای هر بیت‌کوین، بسیار گران‌تر است. ایالات متحده، با ۳۷.۹ درصد از هش‌ریت، تگزاس را با ۰.۰۶ دلار برای هر کیلووات ساعت به دلیل شبکه‌های باز و گاز مشعل جمع‌آوری‌شده دارد. این باعث می‌شود ماینرها سالانه حدود ۱۱.۲ میلیارد دلار درآمد داشته باشند. واشنگتن و وایومینگ به دلیل وجود نیروگاه‌های برق آبی با قیمت ۰.۰۴ دلار پایین‌تر هستند، اما میانگین ملی ۰.۰۷ دلار است. کانادا در کبک با ۰.۰۵ دلار عملکرد بهتری دارد، اما هزینه‌های کلی هنوز حدود ۲۰هزار دلار برای هر بیت کوین است.
اروپا اما کابوسی برای ماینرها با ۸۵۷۶۸ دلار برای هر بیت کوین است. ایرلند با ۳۲۱،۱۱۲ دلار (۰.۴۵ دلار برای هر کیلووات ساعت معادل خانوار) در صدر گرانی قرار دارد. شبکه برق بادی ایرلند به دلیل مالیات و وقفه تحت فشار است. ایتالیا و آلمان (۰.۳۰ دلار برای هر کیلووات ساعت) سرنوشت مشابهی دارند و ماینرها را به ایسلند (۰.۰۵ دلار برای هر کیلووات ساعت زمین گرمایی، ۹۲٪ انرژی تجدیدپذیر) یا نروژ (۹۶٪ انرژی برق آبی، ۰.۰۴ دلار برای هر کیلووات ساعت) سوق می‌دهند.
آمریکای جنوبی با مازاد برق سد ایتایپو پاراگوئه (با نرخ هش ۱.۱۶٪) که وابستگی ۱۱۶۵۷۱ دلاری اقیانوسیه به دیزل را در هر بیت کوین کاهش می‌دهد، غافلگیر شد. آفریقا به طور متوسط ۶۵۲۸۰ دلار دارد، اما لیبی (با نرخ هش ۵۲۹۰ دلار در هر بیت کوین، ۰.۰۲ دلار در هر کیلووات ساعت) در بحبوحه بی‌ثباتی، پیشتاز است.
- مشکل استخراج غیرقانونی
مقامات ایرانی گزارش می‌دهند که تقریباً ۴۲۷هزار دستگاه استخراج فعال ارز دیجیتال در سراسر کشور فعالیت می‌کنند. بخش تکان‌دهنده این آمار جایی است که تخمین زده می‌شود که ۹۵درصد آنها غیرقانونی هستند و بدون مجوز فعالیت می‌کنند. این عملیات زیرزمینی تقریباً ۲۰۰۰ مگاوات برق مصرف می‌کنند و مقامات وزارت نیرو در ایران می‌گویند که استخراج ارزهای دیجیتال اکنون ۱۵ تا ۲۰ درصد از مشکلات کمبود برق ایران را تشکیل می‌دهد.
اما ماینرهای غیرقانونی عملیات خود را در همه جا پنهان می‌کنند: خانه‌های متروکه، مزارع روستایی، تونل‌های زیرزمینی و حتی تأسیسات صنعتی که خود را به عنوان مشاغل قانونی پنهان کرده‌اند. در طول قطعی اینترنت در جریان حمله اسراییل به ایران، مصرف برق ۲۴۰۰ مگاوات کاهش یافت، یعنی زمانی که دستگاه‌های استخراج غیرقانونی خاموش شدند و این امر بیانگر مقیاس واقعی مشکل است.
از سوی دیگر ماینرهای دارای مجوز با تعرفه‌های بالای برق مواجه هستند که عملیات قانونی را بی‌فایده می‌کند و اکثر ماینرها را به سمت زیرزمینی سوق می‌دهد. در همین حال، برخی اخبار رسمی و غیررسمی گویای آن است که برخی دستگاه‌ها و نهادها نیز از برق رایگان استفاده می‌کنند و شبکه را بیشتر تحت فشار قرار می‌دهند.
تنها در استان تهران، مقامات ۱۰۴ مزرعه استخراج غیرقانونی را برچیده و ۱۴۶۵ دستگاه را توقیف کرده‌اند که برای تأمین برق تقریباً ۱۰هزار خانوار کافی است. در سراسر کشور، نیز بیش از ۲۵۰ هزار دستگاه غیرقانونی مصادره شده است و دولت اکنون حدود ۲۴ دلار به شهروندان برای گزارش عملیات غیرقانونی استخراج پرداخت می‌کند.
- کنترل دولتی برای مهار استخراج رمزارزها
ایران در سال ۲۰۱۹ استخراج ارزهای دیجیتال را قانونی کرد و آن را راهی برای کسب درآمد با وجود تحریم‌ها دانست. با این حال، دولت قوانین سختگیرانه‌ای وضع کرد: استخراج‌کنندگان دارای مجوز باید بیت‌کوین خود را مستقیماً به بانک مرکزی ایران بفروشند.
در دسامبر ۲۰۲۴، بانک مرکزی ناگهان تمام تراکنش‌های ارز دیجیتال به ریال را در سایت‌ها مسدود کرد. تا ژانویه ۲۰۲۵، دولت این کانال‌ها را دوباره باز کرد، اما تنها از طریق یک سیستم کنترل‌شده که نیاز به دسترسی کامل به داده‌های کاربر دارد. در فوریه ۲۰۲۵ نیز ایران تمام تبلیغات ارزهای دیجیتال را چه آنلاین و چه آفلاین ممنوع کرد.
در حال حاضر دولت روی یک خط باریک حرکت می‌کند. استخراج ارزهای دیجیتال یک راه نجات اقتصادی ارائه می‌دهد و به دور زدن تحریم‌ها کمک می‌کند، اما تخلیه گسترده برق، ثبات شبکه را تهدید می‌کند و در هنگام خاموشی‌ها نارضایتی‌های عمومی را برمی‌انگیزد.
- عوارض گسترده از استخراج بی‌رویه
از سوی دیگر اگرچه برق ارزان منجر به رونق می‌شود، اما در کنار فروپاشی زیرساخت‌های تامین برق، اغلب به قیمت آسیب‌های زیست‌محیطی نیز تمام می‌شود. روش ایران، اگرچه درآمد ایجاد می‌کند، اما خطر دیگری را نیز برجسته می‌کند. شبکه‌هایی که به سوخت‌های فسیلی متکی هستند، سالانه 39.8 میلیون تن دی‌اکسید کربن فقط از بیت کوین منتشر می‌کنند که 0.08 درصد از کل مقدار در سراسر جهان را تشکیل می‌دهد. با افزایش تقاضا (انتظار می‌رود برق جهانی در سال ۲۰۲۴ تا ۴.۳ درصد رشد کند، که عمدتاً به دلیل مراکز داده و خودروهای برقی است.)
همچنین استخراج بی‌رویه، مشکلات آبی را نیز بدتر می‌کند. بر اساس برآوردها تا ۱ میلیون گالن در روز در هر مکان مصرف می‌شود. مشکل بعدی تولید گسترده زباله‌های الکترونیکی است و دستگاه‌های استخراج قدیمی مانند زباله‌های دیجیتال روی هم انباشته می‌شوند.
اگرچه پیشتر در گزارش‌هایی که در هفته‌نامه عصر ارتباط منتشر کردیم، به معضل استفاده از دستگاه‌های پرمصرف و از رده خارج استخراج رمزارز در ایران نیز اشاره شد که عمدتا از دیگر کشورها و به علت قیمت پایین آنها خریداری و به ایران قاچاق می‌شود.
- دور زدن تحریم‌ها و واکنش بین‌المللی
مساله تولید بیت‌کوین در ایران اما با مخاطرات جدید دیگری نیز مواجه شده است. بر اساس برآوردها در سال ۲۰۲۴، کشورها و نهادهای تحریم‌شده از جمله ایران ۱۵.۸ میلیارد دلار ارز دیجیتال دریافت کردند که ۳۹درصد از کل تراکنش‌های غیرقانونی ارز دیجیتال در سراسر جهان را تشکیل می‌دهد.
از سوی دیگر شبکه‌هایی که به ایران در فروش نفت کمک می‌کردند، بیش از ۱۰۰ میلیون دلار انتقال ارز دیجیتال را بین سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۵ تسهیل کردند و شبکه‌های گسترده‌تر در مجموع بیش از ۶۰۰ میلیون دلار را مدیریت کردند. این موضوعات توجه هکرها و نهادهای تحریم‌کننده آمریکا را به خود جلب کرده است. در همین رابطه دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری ایالات متحده، سرکوب‌ها را تشدید کرده و افراد و شرکت‌هایی را در چین، هنگ کنگ و امارات متحده عربی که به این عملیات مرتبط هستند، تحریم کرده است.
همچنین در سال ۲۰۲۲، ایالات متحده دو ایرانی مرتبط با نهادهای نظامی را با ادعای استفاده از صرافی‌های ارز دیجیتال برای پولشویی از حملات سایبری تحریم کرد.
- ورود هکرها به جنگ ارز دیجیتال
در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۵، نوبیتکس (بزرگترین صرافی ارز دیجیتال ایران) مورد هک قرار گرفت. گروه هکری طرفدار اسرائیل، موسوم به «گنجشک درنده»، بیش از ۹۰ میلیون دلار بیت‌کوین، اتریوم، دوج‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال را به سرقت برد. این حمله انگیزه سیاسی داشت. هکرها به جای نگه داشتن ارزهای دیجیتال دزدیده شده، آنها را به یک کیف پول غیرقابل دسترس ارسال کردند.
این هک در جریان تشدید تنش‌ها بین اسرائیل و ایران رخ داد و نشان داد که چگونه زیرساخت‌های ارزهای دیجیتال در درگیری‌های ژئوپلیتیکی مدرن به هدف تبدیل شده‌اند. هنگامی که نیروهای آمریکایی اندکی پس از آن به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کردند، هش‌ریت جهانی بیت‌کوین ۱۵ درصد کاهش یافت (شدیدترین کاهش در سه سال) که گمانه‌زنی‌ها در مورد اختلال در عملیات استخراج ایران را افزایش داد.
گزارش اخیر chainalysis اما نشان می‌دهد علیرغم تحریم‌های پایدار، فشارهای اقتصادی داخلی و انزوای فزاینده از شبکه‌های مالی جهانی، اکوسیستم ارزهای دیجیتال ایران رشد و سازگاری مداومی را نشان داده است، حتی با وجود اینکه جدایی آن از صرافی‌های قانونی جهانی همچنان در حال تعمیق است. از اواسط سال ۲۰۲۵، خدمات ایرانی ۱۱.۸ درصد حجم بیشتری نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۲۴ دریافت کرده‌اند.
- آمارهای نگران‌کننده از داخل
در همین حال اما به گفته اکبر حسن بکلو، مدیرعامل شرکت توزیع برق استان تهران، ایران به چهارمین کشور بزرگ استخراج ارزهای دیجیتال در جهان تبدیل شده است و تخمین زده می‌شود ۱۳ میلیون ایرانی در بازار ارزهای دیجیتال فعال باشند.
بکلو با استناد به آمار رسمی گفت که تقریباً ۴۲۷۰۰۰ دستگاه استخراج فعال در سراسر کشور در حال فعالیت هستند و بیش از ۱۴۰۰ مگاوات برق را به صورت شبانه‌روزی مصرف می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد که قیمت پایین برق ایران، این کشور را به «بهشتی برای ماینرهای غیرقانونی» تبدیل کرده است.
بکلو افزود که از زمان آغاز کمپین دولت علیه استخراج غیرمجاز ارزهای دیجیتال، ۱۰۴ مزرعه استخراج غیرقانونی در استان تهران کشف و ۱۴۶۵ دستگاه استخراج توقیف شده است.
کل مصرف برق آنها – حدود ۳۳۵۹ کیلووات، معادل ۱۰۰۰۰ واحد مسکونی – فشار زیادی بر شبکه ملی وارد کرده و پایداری منابع برق را برای مصرف‌کنندگان خانگی و صنعتی کاهش داده است.
این مقام رسمی با بیان اینکه بیش از ۹۵ درصد از این دستگاه‌ها با استفاده از اتصالات برق غیرمجاز کار می‌کنند گفت: فعالیت‌های غیرقانونی استخراج، به‌ویژه آن‌هایی که در پوشش واحدهای صنعتی فعالیت می‌کنند، باعث افزایش قابل توجه سرقت برق، هدر رفتن انرژی یارانه‌ای و محدود شدن برق موجود برای صنایع قانونی شده است.
بکلو همچنین فاش کرد که چندین منطقه در استان تهران، از جمله پاکدشت، فیروزکوه، ملارد، شهر قدس، کهریزک و مناطق صنعتی در جنوب غربی تهران، نقاط کانونی استخراج غیرقانونی هستند و تنها در نیمه اول سال جاری، ۸۰ مزرعه غیرمجاز حاوی ۱۳۰۰ دستگاه استخراج کشف شد که معادل برق مصرفی ۸۰۰۰ خانوار برق مصرف می‌کردند.
او گفت که سارقان برق اغلب از روش‌های پنهان‌کاری پیچیده‌ای مانند حفر تونل‌های زیرزمینی، دفن دستگاه‌های ماینینگ و نفوذ به خطوط برق صنعتی یارانه‌ای استفاده می‌کنند که تشخیص آنها را دشوار می‌کند.
با این وجود، او اظهار امیدواری کرده که تیم‌های بازرسی تخصصی از شرکت برق، که در کنار سازمان‌های امنیتی و انتظامی کار می‌کنند، به طور مداوم در حال نظارت و خنثی کردن این عملیات غیرقانونی هستند.
اگرچه اقداماتی که این مقام وزارت نیرو به آن اشاره می‌کند، پدیده جدیدی نیست و آمار رشد تخلفات، گویای نتایج و دستاوردهای این بازرسی‌هاست.
- چالش‌ها و مسیر پیش رو
در نهایت اینکه صنعت ارزهای دیجیتال ایران در فضایی چالش‌برانگیز بین ضرورت اقتصادی و محدودیت‌های عملی قرار دارد. کارشناسان تخمین می‌زنند که ایران از سال ۲۰۱۸ بین ۶۰هزار تا ۲۰۰هزار بیت‌کوین استخراج کرده است، اگرچه اعداد دقیق همچنان نامشخص است زیرا همانطور که ذکر شد تقریبا تمام عملیات‌ها زیرزمینی هستند.
در همین حال برخی منابع خارجی مدعی هستند با افزایش فشارهای اقتصادی و کاهش ارزش ریال، ایرانیان بیشتری به ارزهای دیجیتال روی می‌آورند و خروج ارزهای دیجیتال از ایران در سال ۲۰۲۴ به ۴.۱۸ میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل ۷۰ درصد افزایش یافته است.
به این ترتیب دولت با منافع متضادی روبرو است: سرکوب استخراج برای نجات شبکه برق، یا اجازه دادن به ادامه آن به عنوان ابزاری اقتصادی برای دور زدن تحریم‌ها.
اگرچه در همین حال، سازمان‌های اجرایی بین‌المللی در ردیابی و توقیف تراکنش‌های ارزهای دیجیتال ایرانیان و ایجاد اختلال در شبکه‌های مالی ایران نیز پیچیده‌تر می‌شوند.
کمااینکه در یک نمونه که در شماره قبل به آن پرداختیم، وزارت دادگستری آمریکا از بزرگترین اقدام مصادره در تاریخ خود خبر داد و اعلام کرد که حدود 127 هزار و 271 بیت‌کوین به ارزش 15 میلیارد دلار متعلق به شرکت لوبیان، (یک کسب‌وکار استخراج بیت‌کوین که ادعا می‌شود در چین و ایران فعال است) را توقیف کرده است. (منبع:عصرارتباط)
منابع:
– bravenewcoin.com/insights/irans-bitcoin-mining-industry-inside-the-worlds-fifth-largest-operation-amid-sanctions-and-energy-crisis
- com/cheapest-place-to-mine-crypto-iran-leads-sustainability-needed/
- com/iran-ranks-fourth-in-global-cryptocurrency-mining
- com/blog/middle-east-north-africa-crypto-adoption-2025
