بلک‌فرایدی و کلاه گشاد بر سر خریداران
سابقه اصطلاح Black Friday به دهه ۱۹۵۰ در شهر فیلادلفیا بازمی‌گردد؛ جایی که پلیس برای توصیف شرایط بی‌نظمی روز پس از «شکرگزاری» این عنوان را به کار برد. در آن روز هجوم گسترده مردم برای آغاز خریدهای کریسمس باعث ترافیک شدید، ازدحام غیرمعمول، افزایش سرقت‌های خرد و فشار بر نیروهای امنیتی می‌شد و به همین دلیل مأموران آن را «جمعه سیاه» نامیدند. این اصطلاح در ابتدا کاملا بار منفی داشت و ارتباطی با تخفیف یا خرید نداشت.
در دهه 19۶۰، فروشگاه‌داران فیلادلفیا دریافتند که این ازدحام بزرگ می‌تواند به فرصتی اقتصادی تبدیل شود. از این زمان، تخفیف‌های ویژه، فروش فوق‌العاده و تبلیغات گسترده برای روز پس از شکرگزاری آغاز شد. رسانه‌ها نیز با بازتاب این رویداد، به تثبیت و گسترش نام «بلک‌فرایدی» کمک کردند. این دوره را می‌توان نقطه شروع شکل‌گیری تجاری این روز دانست.
به ما چه؟
تقویم را نگاه کنید. آذرماه است و تا سال نوی ما 3ماه فرصت باقی است. طبعا نوروز و خریدهای شب عید برایمان قصه مطلوبی است، اما بلک‌فرایدی چرا به زندگی ما اضافه شد؟ بگذارید ماجرا را جور دیگری بررسی کنیم. هفته گذشته یک کاربر خوش‌ذوق توییتری، قیمت سبد خرید کالاهایش از یک فروشگاه اینترنتی را در کنار قیمت‌های به‌اصطلاح تخفیف‌دار بلک‌فرایدی منتشر کرد تا داستان کلاهبرداری‌های بی‌پایان کاسبان این روز در ایران امسال هم تازه شود. قیمت‌ها از چند روز پیش ناگهان جهشی هولناک داشتند، بعد به نام بلک‌فرایدی تخفیف خوردند و دوباره بازگشتند به همان اصل قیمت. تخفیف؟ ببخشید، ما به‌جای تخفیف، از تعبیر کلاهبرداری بهره می‌بریم.
حالا به مدد فضای مجازی قصه کلاهبرداری‌های پاساژها و مراکز خرید بسیاری در حال انتشار است که از تهران تا کیش به نام جمعه سیاه بنجل‌هایشان را گران‌تر به مردم می‌فروشند.
در دنیا چه خبر؟
آخر سال میلادی است. فروشگاه‌ها می‌خواهند اجناسشان را در شب عید بفروشند و انبارهایشان را با اجناس سال جدید میلادی پر کنند. سال که نو شود، در خیلی از نقاط دنیا دیگر معمولا کسی سراغ گوشی و تجهیزات الکترونیک و لباس‌های مدل قدیم نمی‌رود و این یعنی فروشندگان با تخفیف‌های واقعی درصدد فروش اجناسشان تا قبل از پایان سال هستند. خب، از این گردش‌های جهانی اغلب کلاهبرداری‌هایش نصیب شهروند بیچاره ایرانی می‌شود؛ جایی که تعدادی از کاسبان نااهل می‌خواهند بدون تخفیف و به نام بلک‌فرایدی جنس‌هایشان را به مردم قالب کنند.
هشدارهایی که جدی گرفته نمی‌شود
باید پذیرفت که شرایط سخت اقتصادی باعث می‌شود گروهی از مردم به‌راحتی قیمت‌های نازل برخی اجناس را ببینند و به خیال تخفیف بلک‌فرایدی سراغ خرید بروند. یکی از روش‌های رایج کلاهبرداری فروش کالاهای بی‌کیفیت یا تاریخ مصرف گذشته به اسم تخفیف ویژه بلک‌فرایدی است. برخی فروشندگان کالاهایی را که در انبارهایشان مانده و قابل‌فروش نیستند به بهانه تخفیف عرضه می‌کنند. مشتریان نیز به‌دلیل جذابیت تخفیف‌های اعلام‌شده، این کالاها را خریداری می‌کنند، اما پس از خرید متوجه کیفیت پایین یا تاریخ مصرف گذشته بودن آنها می‌شوند. فروشگاه‌های آنلاین هم یکی از مکان‌های اصلی کلاهبرداری در بلک‌فرایدی ایران هستند. بسیاری از این فروشگاه‌ها با استفاده از تصاویر جذاب و قیمت‌های دروغین، مشتریان را جذب می‌کنند. برخی از این فروشگاه‌ها حتی وجود خارجی ندارند و تنها با دریافت مبلغی از مشتری، کالایی غیر از آنچه تبلیغ شده را ارسال می‌کنند. این موضوع به‌ویژه در میان فروشگاه‌های کوچک‌تر و کمتر شناخته‌شده رایج است.
عید فروشنده‌ها یا خریداران؟
افزایش قیمت چند هفته قبل از بلک فرایدی و تخفیف‌های زیاد یک روز مانده به آن، روش رایجی برای فریب مشتریان است.
عبد الله احمدی،کارشناس کسب‌وکار دراین‌باره به همشهری می‌گوید:« با توجه به وضعیت اقتصادی امروز، تولید‌کنندگان و فروشندگان دچار مشکلات مالی زیادی هستند. در نتیجه از هر فرصتی عرضه محصول خود استفاده می‌کنند. ممکن است فروشنده‌ای قیمت را بالا ببرد و بعد به این مناسبت آن را کاهش دهد اما این خریدار است که باید هوشیار باشد. قبلا می‌گفتند چند خیابان راه‌بروید و از بقیه مغازه‌ها قیمت بگیرید. الان می‌‌گویند در اینترنت جست‌و‌جو کنید و ببینيد فروشنده‌های دیگر هم همین قیمت را نوشته‌اند؟ در بازار آزاد، مشتری باید هوشیار و جست‌وجوگر باشد.»
او درباره تخفیف‌هایی که به مناسبت بلک فرایدی اعلام می‌شود هم می‌گوید:«اگر وضعیت اقتصادی بازار خوب باشد اصلا نیازی به این تخفیف‌ها نیست. شاید برخی کسب‌وکار‌ها همچنان جریان داشته باشند اما در بخش‌هایی مانند پوشاک و لوازم خانگی رکود سنگینی وجود دارد. مشاهده ما هم نشان می‌دهد که خرید پوشاک کاهش شدیدی پیدا کرده است.»
احمدی بیان می‌کند:« شاید خریدار فقط محصول نهایی و پولی را که بابت آن می‌پردازد ببیند اما زنجیره طولانی از سازندگان مواداولیه، کارگاه‌ها و کارگران، توزیع‌کنندگان و… درگیر یک کالای ساده هستند که زندگی همه آنها در گرو فروش نهایی است. برای همین است که از هر فرصتی چه بلک فرایدی، چه نوروز و چه هر مراسم و مناسبت دیگری استفاده خواهند کرد.»