تحریمگریزی دیجیتال؛ رویکرد رمزارزی ایران
برخی کشورها از رمزارز برای دور زدن محدودیتها و تأمین مالی برنامههای غیرقانونی استفاده میکنند. برخی دیگر آن را برای افزایش شفافیت، کارآیی و فراگیری مالی در اقتصاد به کار میگیرند. این دوگانگی باعث شده رمزارز نهتنها یک فناوری مالی، بلکه یک ابزار ژئوپولیتیک باشد.
در این میان، TRM Labs که یک شرکت فعال در حوزه هوش بلاکچین و امنیت داراییهای دیجیتال است، ابزارها و پلتفرمهایی ارائه میدهد که به دولتها، نهادهای ناظر، مؤسسات مالی و صرافیهای رمزارز کمک میکند. این شرکت، که تحولات مربوط به رمزارز را رصد میکند، در یک گزارش مشروح، نحوه بهرهمندی دولتهای مختلف از این فناوری را بررسی کرده است.
- رمزارز و نظم مالی جدید
برای دههها، نظام مالی بینالمللی توسط مجموعهای از سازوکارها مانند دلار آمریکا، سوئیفت (سیستم پیامرسان جهانی برای تراکنشهای مالی بینالمللی) و شبکه بانکداری کارگزار، اداره شده که انتقال ارزش فرامرزی و اجرای تحریمهای اقتصادی را ممکن میکردند. داراییهای دیجیتال، این نظام را هم به چالش میکشند و هم تکمیل میکنند.
از آنجا که تراکنشهای رمزارزی روی بلاکچینهای عمومی انجام میشود، به نهادهای مالی سنتی وابسته نیستند. این ویژگی به دولتها درباره موارد زیر مجوز میدهد:
- انتقال پول از مرزها، بدون نیاز به مسیرهای بانکی آمریکا یا اروپا
- انجام جرایم سایبری دولتی یا دور زدن تحریمها
- آزمایش ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) و ذخایر توکنشده
- ایجاد زیستبومهای نوآوری داخلی برای تقویت رقابتپذیری فینتک
- استفاده خصمانه: بهرهبرداری از شفافیت
اگرچه دفاتر بلاکچین شفافاند، اما بدون مرز نیز هستند و برخی کشورها، از این ویژگی برای انجام عملیات خارج از نظام مالی سنتی سوءاستفاده کردهاند. برای مثال:
- هکهای کرهشمالی علیه صرافیها، پروتکلهای دیفای و پلهای بینزنجیرهای
- دور زدن تحریمها و جمعآوری سرمایه توسط روسیه با استفاده از داراییهای دیجیتال
- استخراج بیتکوین و استفاده از رمزارز در ایران برای دور زدن محدودیتهای پرداخت بینالمللی.
- کرهشمالی: نمونه کامل جرایم دولتی مبتنی بر رمزارز
هیچ کشوری مانند کرهشمالی، جمهوری دموکراتیک خلق کره (DPRK)، از رمزارز برای اهداف غیرقانونی استفاده نکرده است. در پنج سال گذشته، واحدهای سایبری کرهشمالی میلیاردها دلار را از طریق هک صرافیها، پروتکلهای دیفای و پلهای بینزنجیرهای سرقت کردهاند که هک فوریه ۲۰۲۵ صرافی Bybitاز آن جمله است.
همچنین تحقیقات TRM Labs، کیفپولهای مرتبط با کرهشمالی را در چند بلاکچین شناسایی کرده و نشان میدهد چگونه وجوه سرقتشده:
- از طریق میکسرها و ابزارهای حفظ حریم خصوصی مانند Tornado Cash یا Sinbad.io منتقل میشوند.
- برای پنهان کردن منشأ از طریق پلها یا پروتکلهای دیفای بین زنجیرهها جابهجا میشوند.
- در قالب استیبلکوینها، معمولاً USDT یا USDC تجمیع میشوند.
- از طریق کارگزارهای OTC و صرافیهای خارجی در چین یا جنوب شرق آسیا نقد میشوند.
درآمد حاصل از این هکها، مستقیماً برنامههای هستهای و موشکی کرهشمالی را تأمین مالی میکند. در پاسخ، نهادهای ناظر جهانی برای افشا و مختل کردن این شبکهها به هوش بلاکچین متکی بودهاند.
- روسیه: دور زدن تحریمها و تابآوری دیجیتال
پس از تهاجم ۲۰۲۲ به اوکراین، روسیه با تحریمهای مالی بیسابقهای مواجه شد. پس از قطع دسترسی به سوئیفت و مؤسسات بزرگ غربی، نهادهای روسی به آزمایش رمزارز برای تجارت فرامرزی، دور زدن تحریمها و حفظ دارایی روی آوردند.
دادههای TRM Labs نشان میدهد هرچند رمزارز، جایگزین نظام مالی سنتی برای روسیه نشده، اما به ابزار مکمل در چند حوزه کلیدی زیر تبدیل شده است:
- تسویهحسابهای فرامرزی: واسطههای روسی و ایرانی، تجارت مبتنی بر رمزارز را برای دور زدن دلار آمریکا آزمایش کردهاند.
- جمعآوری سرمایه: گروههای طرفدار روسیه از داراییهای دیجیتال برای تأمین مالی نیروهای شبهنظامی و تجهیزات نظامی استفاده کردهاند.
- استخراج (ماینینگ): عملیات استخراج در مقیاس صنعتی روسیه، رمزارز تولیدشده در داخل کشور را به ارز سخت در خارج تبدیل میکند.
در این رابطه، TRM، همچنان کیفپولها، کارگزاران OTC و صرافیهایی که این فعالیتها را تسهیل میکنند، ردیابی میکند. شفافیت تراکنشهای بلاکچینی به نهادهای ناظر اجازه میدهد موارد احتمالی نقض تحریمها را بسیار سریعتر از سیستمهای سنتی تأمین مالی تجارت شناسایی کنند.
- ایران: استخراج رمزارز و «توکنایز کردن دور زدن تحریمها»
ایران نیز برای کاهش آثار تحریمهای آمریکا به رمزارز روی آورده است. دولت در سال ۲۰۱۹، استخراج بیتکوین را قانونی کرده و از داراییهای دیجیتال برای پرداخت واردات و دور زدن محدودیتهای پرداخت بینالمللی استفاده میکند. تحلیلTRM نشان میدهد:
- ماینرهای مستقر در ایران، درصد قابلتوجهی از توان محاسباتی جهانی استخراج رمزارز یا نرخ جهانی هش (Hash) را تأمین میکنند.
- بیتکوین استخراجشده داخل به بانک مرکزی فروخته شده و سپس برای وارداتِ مشمول تحریم استفاده میشود.
- صرافیها و پردازندههای پرداخت ایرانی، درآمدهای رمزارزی را توسط واسطههای منطقهای به ارز فیات تبدیل میکنند.
این مدل، که در آن منابع فیزیکی مانند انرژی به داراییهای دیجیتال برای تجارت تبدیل میشوند، شکل جدیدی از دور زدن تحریمها را نشان میدهد. با ردیابی این جریانها،TRM برای نهادهای ناظر جهانی شفافیت فراهم میکند تا مواجهه با ریسکهای تحریمی و سیستماتیک را پایش کنند.
اگرچه همه تعاملات دولتها با رمزارز، به این موارد محدود نیست. بسیاری از دولتها، فناوری بلاکچین را فرصتی برای افزایش شفافیت، نوسازی پرداختها و تحریک رشد میدانند.
- ایالات متحده و اروپا: ایجاد زیرساخت اعتماد
نهادهای آمریکایی و اروپایی از تحلیلهای بلاکچین برای تقویت رعایت مقررات و ظرفیت اجرای قانون استفاده میکنند. برنامههایی مانند «ابتکار مقابله با باجافزار» (CRI) با حمایت TRM Labs و سایر شرکای بخش خصوصی، از هوش بلاکچین برای ردیابی درآمدهای باجافزار، اشتراکگذاری الگوهای تهدید و هماهنگی اقدامات اجرایی فرامرزی بهره میبرند.
وزارت خزانهداری آمریکا، توسط نهادهایی مانند FinCEN وOFAC ، همچنان در حال بهروزرسانی دستورالعملها و چارچوبهای تحریمی مربوط به داراییهای دیجیتال است تا نوآوری و امنیت، بهطور همزمان، پیش روند.
اروپا نیز با مقررات «داراییهای رمزی» (MiCA)، یک رژیم صدور مجوز هماهنگ با تأکید بر حمایت از مصرفکننده و یکپارچگی بازار ایجاد کرده است. این مقررات، رعایت سختگیرانه استانداردهای تطبیق، مدیریت ریسک و استفاده از تحلیلهای بلاکچین را الزامی میکند؛ حوزههایی که ابزارهای TRM Labs در آنها از بازیگران بازار و نهادهای ناظر پشتیبانی میکنند.
- سنگاپور و ژاپن: همکاری مشترک دولت و بخش خصوصی
سازمان پولی سنگاپور (MAS) به الگویی برای نظارت یکپارچه و نوآوری تبدیل شده است. این سازمان از مشارکتهای دولتی-خصوصی، از جمله همکاری با TRM استفاده میکند تا شفافیت مقرراتی را با انطباق مبتنی بر فناوری ترکیب کند.
ژاپن نیز بهطور مشابه از هوش بلاکچین برای تضمین شفافیت صرافیها و اجرای تحریمها، بهویژه پس از هکهای پرسروصدا، بهره برده است. ساختار نظارتی این کشور نشان میدهد چگونه زیرساخت انطباق پیشرفته میتواند در کنار بازارهای پویا و روبهرشد داراییهای دیجیتال وجود داشته باشد.
- ظهور ارزهای دیجیتال بانک مرکزی و ذخایر توکنایزشده
فراتر از موضوع انطباق، بسیاری از بانکهای مرکزی در حال بررسی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC)، بهعنوان ابزارهایی برای مدرنسازی نظام پولی هستند. اگرچه این ارزها با رمزارزهای غیرمتمرکز متفاوتاند، اما از اصول بلاکچین، مانند برنامهپذیری، قابلیت ردیابی و تعاملپذیری، تأثیر پذیرفتهاند.
تیمهای سیاستگذاری TRM Labs، با بانکهای مرکزی که در حال بررسی ذخایر توکنایزشده هستند، همکاری میکنند تا اطمینان یابند درسهای حاصل از ردیابی بلاکچین عمومی، بهویژه در حوزه کنترلهای ضدپولشویی (AML) و مقابله با تأمین مالی تروریسم (CFT)، در طراحی ارزهای دیجیتال حاکمیتی لحاظ شود.
- هوش بلاکچین بهعنوان ابزار ژئوپولیتیکی
هوش بلاکچین به شکلی از «چانهزنی اقتصادی دولتها» تبدیل شده است. دولتها اکنون از آن، نهتنها برای شناسایی تأمین مالی غیرقانونی، بلکه برای پایش جریانهای اقتصادی جهانی، اجرای تحریمها و محافظت از سیستمهای خود در برابر سوءاستفاده، بهره میبرند.
دادههایTRM ، این تلاشها را از طریق موارد زیر پشتیبانی میکند:
- نقشهبرداری از اکوسیستمهای مالی غیرقانونی مرتبط با بازیگران دولتی
- شناسایی پولشویی میانزنجیرهای و سوءاستفاده از پلها
- ارائه سیگنالهای هشدار زودهنگام درباره دور زدن تحریمها با ابزارهای سایبری
- ایجاد امکان هماهنگی بین حوزههای قضایی مختلف از طریق Beacon Network؛ نخستین سیستم اشتراکگذاری اطلاعات لحظهای در صنعت که به نهادهای اجرای قانون، صرافیهای رمزارزی، خدمات دیفای و صادرکنندگان استیبلکوین کمک میکند وجوه غیرقانونی را پیش از برداشت، متوقف کنند.
نهادهای آمریکای شمالی، اروپا و آسیا از طریق Beacon Network، الگوها و شاخصها را تقریباً بهصورت آنی تبادل میکنند و تحقیقات پراکنده را به اقدام هماهنگ و پیشدستانه تبدیل میکنند.
- ماهیت دوگانه زیرساخت رمزارز
زیرساخت رمزارز ماهیت دوگانه دارد: همان شبکههای باز که نوآوری مشروع را پشتیبانی میکنند، میتوانند برای اهداف غیرقانونی نیز مورد سوءاستفاده قرار گیرند. تفاوت در سه عامل حکمرانی، شفافیت و اجرای قانون است.
وقتی کرهشمالی از رمزارز استفاده میکند، هدفش دور زدن تحریمها و تأمین مالی برنامههای تسلیحاتی است، اما وقتی سنگاپور یا اتحادیه اروپا از رمزارز بهره میبرند، هدف آنها نوسازی انطباق، پرداختها و نظارت بر بازار است.
این تضاد نشان میدهد چرا شفافیت و تحلیل بلاکچین، حیاتی است. دفترکل عمومی برای همه تراکنشها، بهطور یکسان عمل میکند، اما تحلیل درونزنجیرهای، همراه با اطلاعات خارج از زنجیره، تعیین میکند که آیا این شفافیت، به افزایش امنیت کمک میکند یا به سوءاستفاده میدان میدهد.
- ایجاد پاسخگویی از طریق شفافیت
در هر مورد، از عملیات هک کرهشمالی تا آزمایشهای تجارت دیجیتال روسیه، دادههای بلاکچین، رکورد غیرقابل تغییر ارائه میکنند. برخلاف بانکداری غیرشفاف خارج از کشور یا شرکتهای صوری، این فعالیتها، قابل مشاهده، تحلیل و ردیابی هستند. سپس این بینشهای درونزنجیرهای، میتوانند توسط تیمهای امنیت ملی و انطباق، برای اتخاذ اقدامات لازم استفاده شوند.
این شفافیت، نحوه اجرای قانون را دگرگون میکند. تحریمها دیگر، فهرستهای ایستا نیستند. آنها سیستمهای پویا هستند که مستقیماً به پایش بلاکچین متصل شدهاند و یکپارچگی مالی در قالب کد، قابل سنجش میشود.
- پرسشهای متداول (FAQs)
- دولتها امروزه چگونه از رمزارز استفاده میکنند؟
دولتها از رمزارز به روشهای مختلف استفاده میکنند. برخی برای دور زدن تحریمها یا تأمین مالی برنامههای غیرقانونی و برخی دیگر برای ترویج نوآوری مالی، فراگیری و مدرنسازی انطباق.
۲- هوش بلاکچین چه نقشی در امنیت ملی دارد؟
هوش بلاکچین به دولتها کمک میکند تأمین مالی غیرقانونی را ردیابی، تحریمها را اعمال و جریانهای فرامرزی را پایش کنند. این دادههای عمومی، بلاکچین را به بینشهای عملی برای تیمهای انطباق و امنیت تبدیل میکنند.
۳- چرا استفاده کرهشمالی از رمزارز، منحصربهفرد است؟
کرهشمالی بهطور تهاجمیتر از هر دولت دیگری، از رمزارز استفاده کرده و میلیاردها دلار دارایی دیجیتال را از طریق هک، سرقت کرده است. این وجوه، مستقیماً برنامههای تسلیحاتی را تأمین مالی میکنند و تبدیل به نگرانی کلیدی امنیت ملی شدهاند.
۴- آیا رمزارز میتواند به کشورها در دور زدن تحریمهای بینالمللی کمک کند؟
بله. کشورهایی مانند روسیه و ایران، از رمزارز برای تجارت فرامرزی، تأمین مالی فعالیتهای مرتبط با دولت و دسترسی به ارز خارجی، اغلب خارج از نظام مالی سنتی، استفاده کردهاند.
۵- آیا ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) همان رمزارز هستند؟
خیر. گرچه CBDCها از اصول بلاکچین الهام گرفتهاند، اما توسط دولت، صادر شده و کنترل مرکزی دارند. بسیاری از بانکهای مرکزی، از تحلیل بلاکچین برای طراحی ارزهای دیجیتال امن و شفاف استفاده میکنند.
- آیا زیرساخت رمزارز بهطور ذاتی برای امنیت ملی پرخطر است؟
زیرساخت رمزارز دوگانه است. بسته به نحوه حکمرانی، میتواند نوآوری یا سوءاستفاده را ممکن کند. شفافیت و تحلیل درونزنجیرهای برای مدیریت ریسک و ایجاد اعتماد، حیاتی است.
