تحلیلجهان
سیلیکون‌ولی؛ از مهد نوآوری تا میدان نظامی‌گری
قبس زعفرانی - سیلیکون‌ولی که روزگاری نماد خلاقیت، نوآوری و آینده‌سازی بود، امروز بیش از هر زمان دیگری به قلب همکاری‌های نظامی و امنیتی آمریکا تبدیل شده است. شرکت‌هایی که زمانی در پی ساخت جهانی بازتر و هوشمندتر بودند، حالا در خدمت پروژه‌هایی قرار گرفته‌اند که مرز میان فناوری و تسلیحات را کمرنگ کرده‌اند.
سیلیکون‌ولی که سال‌ها نماد رؤیای دیجیتال، نوآوری و فناوری‌های انسان‌محور بود، اکنون چهره‌ای تازه و تا حدی تاریک به خود گرفته است. در سال‌های اخیر، بسیاری از بنیان‌گذاران استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناوری در این منطقه، مسیر خود را از توسعه ابزارهای مدنی و خدمات دیجیتال به سمت صنعت دفاعی و تولید سلاح‌های هوشمند تغییر داده‌اند.تحولی که برای برخی ناظران، نشانه ورود جهان به «عصر جنگ‌های الگوریتمی» است.
چرخش از صلح به سود
گزارش روزنامه ایندیپندنت فاش می‌کند که موج این تغییر دقیقاً از پسِ انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و بازگشت دونالد ترامپ به قدرت آغاز شد.به گفته‌ی «پریسکات واتسون»، کارآفرین باسابقه سیلیکون، از همان ماه‌های نخست پس از انتخابات، لحن گفتار و حتی تبلیغات شرکت‌های فناوری تغییر کرد.آنچه پیش‌تر «نوآوری سبز» و «انرژی پاک» نامیده می‌شد، حالا در بسته‌بندی تازه‌ای عرضه می‌شود: فناوری در خدمت امنیت ملی آمریکا.در حالی‌که سرمایه‌گذاری جهانی در فناوری‌های اقلیمی از سال ۲۰۲۱ تاکنون بیش از ۵۵ درصد کاهش یافته، بودجه جهانی فناوری‌های دفاعی به رقم بی‌سابقه ۹۲.۸ میلیارد دلار رسیده است. تنها در آمریکا، بخش مهمی از این سرمایه‌ها به دست شرکت‌های نوظهوری مانند Palantir، Anduril، OpenAI، xAI و حتی Meta می‌رسد؛ شرکت‌هایی که تا چند سال پیش شعارشان «هوش مصنوعی برای انسان» بود، نه برای میدان جنگ.این تغییر جهت، بی‌ارتباط با سیاست‌های دولت ترامپ نیست؛ رئیس‌جمهوری که تغییرات اقلیمی را «بزرگ‌ترین فریب تاریخ» خوانده و آشکارا خواستار تمرکز سرمایه‌ها بر توسعه تسلیحات و سامانه‌های دفاعی شده است.به‌تدریج، موجی از سرمایه‌گذاران خصوصی از پروژه‌های انرژی پاک فاصله گرفته و به دنبال سودهای عظیم قراردادهای نظامی رفته‌اند.
رقابت برای حضور در وزارت جنگ
سیلیکون‌ولی این روزها بیشتر از همیشه در حال رفت‌وآمد به پنتاگون است. شرکت‌های فناوری، که زمانی مأمور ساختن جهانی بهتر بودند، اکنون در صف دریافت قراردادهای میلیاردی وزارت جنگ آمریکا ایستاده‌اند.دولت ترامپ اعلام کرده قصد دارد در سال آینده تا یک تریلیون دلار در بخش نظامی هزینه کند؛ عددی که بزرگ‌ترین تزریق مالی به صنایع نظامی آمریکا پس از جنگ جهانی دوم به شمار می‌رود.در میان این قراردادها، نام‌های بزرگی به چشم می‌خورد:
🔹 شرکت Palantir، متخصص تحلیل کلان‌داده و هوش مصنوعی، قراردادی به ارزش بیش از یک میلیارد دلار برای توسعه سامانه‌های اطلاعاتی رزمی دریافت کرده است.
🔹شرکت Anduril Industries، که توسط «پالمر لاکی» بنیان‌گذار پیشین Oculus تأسیس شده، بیش از ۲۵۹ میلیون دلار بودجه برای ساخت پهپادهای خودران و سامانه‌های مراقبت مرزی گرفته است.
🔹در همین حال، OpenAI و xAI (متعلق به ایلان ماسک) نیز با قراردادی به ارزش تقریبی ۲۰۰ میلیون دلار مأمور توسعه مدل‌های هوش مصنوعی برای تصمیم‌گیری در محیط‌های رزمی شده‌اند.
🔹گزارش‌هایی نیز از علاقه شخصی ترامپ به پروژه‌ای موسوم به «گنبد طلایی» منتشر شده است که نسخه‌ای آمریکایی از سامانه پدافند هوایی اسرائیل است که احتمالاً توسط تیم ماسک و شرکت xAI طراحی می‌شود.
پیوند سیاست و فناوری
ارتباط نزدیک دولت ترامپ با چهره‌های بزرگ فناوری چیز تازه‌ای نیست. او در بسیاری از مناسبت‌ها در کنار رهبران شرکت‌های سیلیکون‌ولی ظاهر شده و از آن‌ها خواسته تا «روح نوآوری آمریکایی» را در خدمت اهداف دفاعی قرار دهند.اما منتقدان می‌گویند این هم‌نشینی، بیش از آن‌که از روی ایمان به وطن باشد، ریشه در سودهای سرشار نظامی دارد.در واقع، همان شرکت‌هایی که پیش‌تر شعار «ساخت دنیایی بهتر برای همه» سر می‌دادند، اکنون به‌طور مستقیم در ساخت ابزارهایی مشارکت دارند که هدفشان نابودی دشمنان احتمالی است.پلتفرم‌های هوش مصنوعی، که در ابتدا برای تحلیل داده‌های پزشکی یا پیش‌بینی بحران‌های زیست‌محیطی ساخته شده بودند، امروز در خدمت طراحی سامانه‌های هدف‌گیری خودکار و عملیات پهپادی درآمده‌اند.
بازگشت به ریشه‌های نظامی دره سیلیکون
این دگرگونی در واقع نوعی بازگشت به گذشته است. در دهه ۱۹۵۰، در اوج جنگ سرد، ارتش آمریکا نخستین سرمایه‌گذار اصلی دره سیلیکون بود. پروژه‌هایی نظیر DARPA و توسعه ریزتراشه‌ها، شبکه‌های مخابراتی و حتی اینترنت، همگی از دل برنامه‌های نظامی پدید آمدند.اما با آغاز قرن بیست‌ویکم، سیلیکون‌ولی ظاهراً لباس صلح پوشید و تمرکز خود را بر بازار مصرف، رسانه‌های اجتماعی و فناوری‌های غیرنظامی گذاشت.اکنون، با بازگشت تنش میان آمریکا و چین، و گسترش رقابت در حوزه‌های هوش مصنوعی، کوانتوم و فضا، این چرخه دوباره به نقطه اول برگشته است.وزارت جنگ آمریکا مأموریت داده است تا از استعدادهای سیلیکون‌ولی برای حفظ «برتری تکنولوژیک آمریکا» بهره گیرد.
ظهور نسل تازه‌ای از جنگ‌افزارهای هوشمند
بر اساس گزارش نیویورک تایمز، جنگ‌های اخیر در اوکراین و غزه شتاب‌دهنده این روند بوده‌اند. کاربرد پهپادها، سامانه‌های شناسایی ماهواره‌ای و سلاح‌های کنترل‌شونده از راه دور، الگویی تازه برای جنگ‌های آینده ترسیم کرده‌اند؛ جنگ‌هایی که در آن تصمیم‌گیری‌ها نه در اتاق‌های فرماندهی، بلکه در سرورهای هوش مصنوعی انجام می‌شود.شرکت Anduril هم‌اکنون در حال توسعه سامانه‌ای است که می‌تواند پرواز و تصمیم‌گیری مستقل پهپادهای مسلح را مدیریت کند.در همین حال، Meta نیز قراردادی برای ساخت عینک‌های واقعیت افزوده نظامی با همکاری Palantir امضا کرده است؛ عینک‌هایی که می‌توانند میدان نبرد را با داده‌های زنده ترکیب کنند.کارشناسان هشدار می‌دهند که این روند می‌تواند به ظهور «سلاح‌های خودمختار» منجر شود؛ فناوری‌هایی که ممکن است بدون کنترل مستقیم انسان، تصمیم به شلیک بگیرند.سازمان ملل متحد سال‌هاست در تلاش است تا برای چنین سلاح‌هایی چارچوب حقوقی تعیین کند، اما سرعت پیشرفت فناوری از سیاست پیشی گرفته است.
جنگ سرد جدید: رقابت هوش مصنوعی
سیلیکون ولی حالا دیگر صرفاً مرکز فناوری نیست، بلکه به میدان نبردی میان غول‌های اقتصادی و سیاسی تبدل شده است. ایالات متحده، چین و روسیه، هر سه به دنبال تسخیر آینده نبردها از طریق الگوریتم‌ها هستند. اگر در قرن بیستم رقابت بر سر بمب اتم بود، امروز رقابت بر سر مغز مصنوعی سلاح‌هاست.در این میان، بسیاری بیم آن دارند که مرز میان فناوری‌های نظامی و غیرنظامی به‌کلی محو شود و شرکت‌هایی که روزی نماد آزادی دیجیتال بودند، به بخشی از ماشین جنگی تبدیل شوند.سؤال اساسی این است: آیا این چرخش به سمت نظامی‌گری، پایانی بر فلسفه اولیه سیلیکون‌ولی نیست؟
در دهه‌های گذشته، شعار اصلی نوآوران «نوآوری برای انسان» بود؛ اما اکنون، به نظر می‌رسد سود و امنیت ملی بر هر ارزش دیگری غلبه کرده است.برخی تحلیلگران باور دارند که این روند، بخشی از تغییر بزرگ‌تری است که در ساختار اقتصاد جهانی رخ می‌دهد؛ اقتصادی که دیگر بر محور مصرف‌کننده، بلکه بر محور امنیت و تسلط ژئوپلیتیک می‌چرخد.در چنین شرایطی، شرکت‌های فناوری برای بقا ناگزیرند در بازی قدرت شرکت کنند، حتی اگر معنای آن، ساخت سلاح‌هایی باشد که روزی ممکن است علیه خودِ بشریت استفاده شوند.
