تجربه ناموفق انتخابات الکترونیکی در افغانستان

عباس پورخصالیان – بازهم تجربه‌ای ناموفق از یک انتخابات به‌اصطلاح الکترونیکی در همسایگی ایران: در افغانستان! در کشوری با گسل دیجیتالی ژرف میان باسواد و بی‌سواد، دارا و ندار، توانمند و توان‌یاب (معلول)، شهر و روستا، مرد و زن، جوان و سالمند و عرفی و سنتی.

البته که برگزاری انتخابات به روش‌های الکترونیکی دارای مزایایی نسبت به انتخابات به انواع روش‌های غیرالکترونیکی است اما کشوری می‌تواند از مزایای انتخابات الکترونیکی بهره ببرد که:

•اولا: پیش‌تر از تهدید گسل دیجیتالی (Digital Divide)، فرصت بهره‌دیجیتالی (Digital Dividend) را ساخته باشد؛ و

•ثانیا: حداقل توصیه‌نامه‌های کلی شورای اروپای واحد در زمینه رای‌گیری الکترونیکی (رجوع شود به https://bit.ly/2z5DQF2) را رعایت کند، این توصیه‌نامه‌ها را زیربنای تدوین استانداردهای بومی خود قرار دهد و در تدوین چنین استانداردهایی برای کشور بکوشد.

افغانستان اما به تحقق هیچ‌یک از این دو شرط نپرداخته و درنتیجه به‌جای بهره‌مندی از مزایا، از معایب انتخابات الکترونیکی سهم می‌برد.   

استفاده از بیومتریکی برای راستی‌آزمایی هویت رای‌دهندگان

برای نخستین بار در انتخابات اخیر افغانستان به‌منظور تشکیل «ولسی جرگه»ی جدید (که دارای ۲۵۰ نماینده است)، از دستگاه‌های بیومتریک (زیست‌سنجی) برای تایید و راستی‌آزمایی هویت رای‌دهندگان استفاده شد. کمیته مستقل انتخابات افغانستان پیش از رای‌گیری اعلام کرده بود که استفاده از دستگاه‌های بیومتریک در هر ایستگاه رای‌گیری باعث افزایش شفافیت و جلوگیری از تقلب خواهد شد.

اما تعدادی از تحلیلگران و ناظران انتخابات افغانستان معتقد بودند که تصمیم‌گیری برای استفاده از دستگاه‌های بیومتریک در آخرین لحظه و به‌دلیل فشار سیاسی (اگر نگوییم «فساد تجاری») اتخاذ شده و لذا پذیرفتنی نیست. از این رو، پیش از برگزاری انتخابات، نگرانی‌هایی وجود داشت که سامانه‌های الکترونیکی گرچه می‌توانند تقلب را ردیابی کنند، اما از انجام تقلب پیشگیری نمی‌کنند؛ زیرا سامانه‌های الکترونیکی برقرارکننده پیوند میان داده‌های رمزشده‌ هویت (از یک‌سو) و محتوای برگه رای (از سوی دیگر) می‌توانند اصل محرمانه بودن و رازداری محتوای برگه رای را ضایع کنند، به‌خصوص اگر مسیرهای انتقال داده‌ها از پایانه‌های رای‌گیری تا پایگاه داده‌های هویتی امن نباشند.

به‌رغم وجود این نگرانی، کمیسیون مستقل انتخابات نه‌تنها پاسخی به ایراد مذکور نداد بلکه بیش از پیش، مشغول تدارک شتابزده و توزیع این دستگاه‌ها به استان‌ها شد.

در آستانه انتخابات، «شبکه تحلیلگران افغانستان» (AAN) به نشانی afghanistan-analysts.org [که گروهی متشکل از پژوهشگران مستقل مستقر در کابل و بسیاری از شهرهای آلمان هستند] مشکلات به خدمت گرفتن سامانه‌های جدید برای احراز هویت رای‌دهندگان افغان را نقد و اظهار نظر کرده بودند که استفاده از دستگاه‌های جدید، آن‌هم در مدتی کوتاه پیش از روز برگزاری انتخابات نمی‌تواند جلوی تقلب را بگیرد.

ایرادهای تصمیم‌گیری در دقیقه ۹۰

تنها حدود یک ماه پیش از روز انتخابات، کمیسیون مستقل انتخابات (IEC) تصمیم گرفت تا ۲۲ هزار دستگاه بیومتریک را «به‌منظور تضمین شفافیت بیشتر، کاهش تقلب و کسب اعتماد عمومی به روند انتخابات» برای تایید و راستی‌آزمایی هویت رای‌دهندگان در ایستگاه‌های رای‌گیری در روز انتخابات خریداری، حمل و توزیع کند. البته چنین تصمیم‌گیری شتابزده‌ای را ممکن بود و می‌شد «موجه!» ارزیابی کرد، اگر چنانچه روی زیرساخت‌های ارتباطی، آموزش تخصص‌های لازم و توانمندسازی اعضای حوزه‌های رای‌گیری برای کار با دستگاه‌های جدید، پیش‌تر سرمایه‌گذاری و به قدر کافی تبلیغ شده بود، ولی هیچ‌یک از این شرایط برقرار و درکار نبودند.

نتیجه این شد که بسیاری از حوزه‌ها، در وقت مقرر باز نشدند و تعدادی از آنهایی که در وقت مقرر باز شدند هم نتوانستند شروع به رای‌گیری کنند و در تعدادی از حوزه‌ها، به دلیل ناتوانی در استفاده از سامانه‌های رای‌گیری الکترونیکی، کار رای‌گیری به کندی پیش ‌رفت.

نظام ثبت‌نام رای‌دهندگان

ما در ایران نظام ثبت‌نام رای‌دهندگان قبل از رای‌گیری نداریم. به همین دلیل شایان ذکر است که در افغانستان، مانند بسیاری از کشورهای دیگر، رای‌گیری تنها از شهروندانی امکان‌پذیر است که دارای دو شرط باشند:

– اولا: در روز رای‌دهی حداقل ۱۸ سال سن داشته باشند؛ و

– ثانیا: در مهلت مقرر [که در اوایل سال جاری در افغانستان اعلام شد]، در «فهرست رای‌دهندگان» ثبت‌نام کرده باشند.

وقایع‌نگاری یک انتخابات «شرافتمندانه»

– در ۲۴ فوریه ۲۰۱۸ : پس از پایان مهلت نام‌نویسی در «فهرست رای‌دهندگان»، رهبران و مقامات ۲۱ حزب و گروه سیاسی در یک کنفرانس در کابل در تاریخ ۲۴ فوریه ۲۰۱۸ جمع شدند تا خواستار تغییر در نظام انتخاباتی شوند. درنتیجه آنها به‌بهانه پیشگیری از تقلب، خواستار ثبت‌نام رای‌دهندگان به روش کاملا بیومتریک شدند. اما کمیسیون مستقل انتخابات تقاضای آنها را رد کرد و اظهار داشت: «تغییر سیستم انتخاباتی در این زمان حساس به‌طور جدی بر آمادگی‌های انتخابات آینده تاثیر سوء می‌گذارد و احتمالا ممکن است منجر به تاخیر مجدد در زمان برگزاری انتخابات شود.»

– در ۲۵ مارس ۲۰۱۸: احزاب سیاسی افغانستان موضع خود را تکرار و این‌بار تهدید کردند که اگر کمیسیون مستقل انتخابات به «موضع‌گیری‌های نامعقول» ادامه دهد، در همکاری خود با کمیسیون مذکور تجدید نظر می‌کنند.

– در ۱۴ آوریل ۲۰۱۸: ثبت‌نام رای‌دهندگان در تاریخ ۱۴ آوریل به روش عکس‌برداری از چهره رای‌دهندگان و اخذ اثر انگشت به صورت الکترونیکی آغاز شد و به تاریخ ۶ ژوییه پایان یافت. بر اساس اعلام کمیسیون انتخابات، بیش از سه‌چهارم کل رای‌دهندگان بالقوه در افغانستان ثبت‌نام کردند.

روزی که کمیسیون مستقل انتخابات در حال اعلام تایید ثبت‌نام در دفتر مرکزی کمیسیون مستقل انتخابات بود، احزاب سیاسی افغانستان خواستار تعلیق کل فرایند ثبت‌نام شدند.

– در ۱۴ ژوییه ۲۰۱۸ : احزاب سیاسی افغانستان در این روز از دولت و کمیسیون مستقل انتخابات درخواست کردند، ثبت‌نام رای‌دهندگان را دوباره آغاز کنند و این بار به کمک فناوری بیومتریک انجام دهند.

سپس بر اساس دستور رییس‌جمهور، کمیته‌ای مشترک برای بحث در مورد درخواست احزاب سیاسی تاسیس شد.

– در اول اوت ۲۰۱۸: اعضای کمیته مذکور، شامل نمایندگان احزاب سیاسی، دولت و کمیسیون مستقل انتخابات بودند. روز اول اوت ۲۰۱۸ یعنی کمتر از سه ماه مانده به روز انتخابات، این کمیته تشکیل جلسه داد و در آن بازاریابان یک شرکت آلمانی به نام Dermalog [به نشانی اینترنتی dermalog.com/de] شرکت کردند و یک دستگاه زیست‌سنجی را به عنوان یکی از تولیدات خود به اعضای کمیته معرفی کردند.

– در ۵ اوت ۲۰۱۸: در آخرین جلسه کمیته، در این روز اعضای کمیته براساس ارایه بازاریابان Dermalog نتیجه گرفتند که دولت بر استفاده از فناوری بیومتریک در انتخابات، بیش از هر نهاد دیگر در گذشته تاکید داشته و لذا اگر کمیسیون مستقل انتخابات موافق باشد، دولت هیچ مشکلی با آن ندارد و از کمیسیون مستقل انتخابات در خواست می‌کند که راه را برای استفاده از این فناوری در انتخابات آینده هموار سازد.

– در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۸ : مبارزات انتخاباتی میان ۲۵۶۵ نامزد برای ۲۵۰ کرسی پارلمان شروع شد.

– در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۸: انتخابات در ولایت قندهار که قرار بود دو روز دیگر شروع شود، پس از آنکه رییس پلیس استان به علاوه یک روزنامه‌نگار در یک حمله از سوی طالبان تندرو در کاخ فرمانداری قندهار در این روز کشته شدند، یک هفته به تعویق افتاد.

– در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۸: با سه سال تاخیر، بالاخره انتخابات پارلمانی به روش الکترونیکی در افغانستان آغاز شد.

– در ۲۷ اکتبر سال ۲۰۱۸ : به‌رغم تهدیدهای طالبان، انتخابات در قندهار با هفت روز تاخیر در این روز برگزار شد و در آن، حادثه عمده‌ای رخ نداد.

– در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۸: مصادف با ۲۹ آذرماه ۱۳۹۷، یعنی پس از یک ماه از برگزاری انتخابات، بنا است پس از بررسی شکایات، نتیجه نهایی انتخابات الکترونیکی افغانستان اعلام شود. (منبع:عصرارتباط)