پل زدن بر شکاف دیجیتال (۱)

اجلاس جهانی جامعه اطلاعات (WSIS) پلات‌فورمی برای دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی شرکت‌ها و سایر نهادها به وجود آورد تا به بررسی مسایل مرتبط با فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، با توجه ویژه به کاهش شکاف دیجیتال و تبدیل آن به فرصت‌های دیجیتال برای همه، بپردازند.

در طول برگزاری WSIS تمامی بازیگران این عرصه بر این نکته صحه گذاشتند که ICT در توسعه شتابناک رشد اقتصادی و اجتماعی، نقش اساسی ایفا می‌کند و در این راه، نه تنها فرصت‌های اشتغال می‌آفریند، بلکه به توانمندسازی نیروی انسانی و توسعه فرهنگی نیز منجر می‌شود. از سوی دیگر، فرآیند شکل‌گیری و توسعه جامعه اطلاعات، بسته به تلاش تمامی سهامداران و بازیگران، اعم از دولت‌ها، بخش خصوصی، سازمان‌های بین‌المللی، جامعه مدنی و سایر نهادها دارد. به همین منظور فرآیند Stocktaking در اکتبر سال ۲۰۰۴ با هدف ارایه اطلاعات از دستاورد سهامداران جامعه اطلاعات شکل گرفت و منجر به تهیه پایگاه داده‌ای از فعالیت‌های مرتبط با WSIS شد. همچنین ITU اقدام به تهیه گزارش‌هایی از این فعالیت‌ها می‌کند که آخرین آن با عنوان WSIS Stocktaking Report اخیرا منتشر شده است.

در این گزارش به تفکیک خطوط عمل WSIS فعالیت‌های جهانی تمامی سهامداران تشریح شده است. آنچه می‌خوانید بخش‌هایی از این گزارش ۷۰ صفحه‌ای است. امیدواریم بتوانیم به تدریج، با ترجمه تمامی این گزارش مفید، گامی در جهت اطلاع‌رسانی توسعه جامعه اطلاعات در جهان برداریم.
جامعه اطلاعات رو به رشد

از زمان برگزاری فاز دوم اجلاس جهانی جامعه اطلاعات در تونس تاکنون، دولت‌ها و سایر سهامداران بسیاری پروژه‌ها را در جهت کاهش شکاف دیجیتالی کلید زده‌اند و بررسی‌های عمومی حاکی از توسعه مثبت در رشد استفاده از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (ICTs) در بسیاری از کشورها است که در این گزارش، نمایی کلی از تلاش‌های جامعه جهانی در جهت تامین و دستیابی به اهداف WSIS ارایه می‌شود.

در بخش پل زدن بر شکاف دیجیتال عمدتا بر تحلیل وضعیت استفاده از موبایل، فناوری‌های اینترنت و پهن باند در سطح جهان تمرکز شده است.

در بخش «ایجاد یک محیط توانمندساز» تحولات قانون‌گذاری و رگولاتوری بررسی می‌شود و موضوع نیاز به تغییر در سیاست‌ها و چارچوب‌های قانون‌گذاری در جهت توانمندسازی کشورها در دسترسی به اهداف WSIS تا سال ۲۰۱۵ مطرح می‌شود.

بخش دیگر این گزارش، ظرفیت‌سازی و خدمات ICT است که سعی دارد به فعالیت‌های مرتبط با ظرفیت‌سازی انجام شده در سطح جامعه بین‌الملل، با توجه ویژه به خدماتی در حوزه‌های بهداشت الکترونیکی، دولت الکترونیکی، محیط الکترونیکی و کشاورزی الکترونیکی، بپردازد.

ایجاد امنیت در دنیای مجازی نیز بخش دیگری از این گزارش را به خود اختصاص داده که در آن، سعی شده به مخاطرات واقعی ناشی از جرایم سایبر بپردازد.
پل‌زدن بر شکاف دیجیتال

در دو سال گذشته، بخش ارتباطات و ICT به رشد ادامه داد و این موضوع به ویژه در بازار موبایل و تلفن سلولی قابل مشاهده است.

در سطح جهان، تعداد مشترکان تلفن‌همراه در سال ۲۰۰۵ از مرز یک میلیارد گذشت و این میزان تا پایان سال ۲۰۰۷ میلادی به بیش از ۳/۳ میلیارد مشترک رسید.

به این ترتیب می‌توان گفت: ضریب نفوذ جهانی موبایل در پایان سال گذشته میلادی ۴۹ درصد بوده است. در طول این بازه زمانی (۲۰۰۷-۲۰۰۵) رشد بازار موبایل در آفریقا بیش‌ترین میزان را داشته و سالانه ۳۹ درصد رشد را ثبت کرده است، در حالی که رشد سالانه ضریب نفوذ موبایل در آسیا ۲۸ درصد بوده است.

در این میان، دو کشور هند و چین در این مدت به ترتیب ۱۵۴ و ۱۴۳ میلیون مشترک جدید را تجربه کرده‌اند.

به طور میانگین رشد سالانه جهانی موبایل رقم ۲۲ درصد را ثبت کرده است. اما بازارهای بیش‌تر اشباع شده و بالغ، مثل اروپا که در آن ضریب نفوذ از ۱۰۰ درصد گذشته، رشد کمتری داشته‌اند.

درصد رشد بیش‌تر کاربری موبایل در مناطق در حال توسعه، تاثیر مشخصی بر توزیع فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات داشته است؛ به طوری که در پایان سال ۲۰۰۷ میلادی ۶۹ درصد مشترکان موبایل جهان از کشورهای در حال توسعه بوده‌اند.

این موضوع نشان می‌دهد که کشورهای در حال توسعه در حال رساندن خود به توسعه یافته‌ها هستند.

جالب اینجا است که در سال ۲۰۰۵ میلادی، ۶۳ درصد مشترکان از کشورهای در حال توسعه بوده‌اند. نمودار ۱- نشان‌دهنده میزان رشد و ضریب نفوذ تلفن‌همراه در دنیا است.

از سوی دیگر، تلفن همراه (سلولی) به سرعت سلطه خود را بر بازار تلفن تحکیم می‌کند؛ به طوری که در سطح جهان، بیش از ۷۱ درصد مشترکان مربوط به تلفن‌همراه هستند و در آفریقا این رقم نزدیک به ۹۰ درصد است؛ یعنی فقط ۱۰ درصد از کل کاربران تلفن از خطوط ثابت استفاده می‌کنند.

رشد بخش موبایل در حالی ادامه دارد که تلفن ثابت شاهد میزان رشد نزدیک به صفر خواهد بود.

در واقع نفوذ تلفن ثابت در طول سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ کمتر از یک درصد رشد داشته و به ۲۰ درصد رسیده است.

در این میان استثناهایی هم وجود دارد. مثلا در نیجریه که پرجمعیت‌ترین کشور آفریقایی است، توانسته در ظرف ۳ سال ضریب نفوذ تلفن ثابت را از زیر یک درصد به بالای ۴ درصد برساند.

سطح پایین ضریب نفوذ خطوط ثابت در کشورهای در حال توسعه، از سویی باعث محدودیت در عرضه خدمات پهن‌باند ثابت مثل DSL می‌شود که امروزه به عنوان محبوب‌ترین فناوری پهن‌باند خطوط ثابت مطرح است.

نمودار ۲- نشان دهنده میزان توزیع فناوری‌های مختلف اطلاعات و ارتباطات با توجه به سطح درآمد در پایان سال ۲۰۰۷ است. این نمودار نشان می‌دهد که موبایل در میان سطوح مختلف درآمد عادلانه‌ترین توزیع را دار است و در این میان پهن باند خطوط ثابت کمترین میزان توزیع عادلانه را دارد.

در حالی که بر اساس این نمودار، فقط ۱۶ درصد مردم جهان در کشورهای دارای درآمد بالا زندگی می‌کنند، اما ۶۶ درصد مشترکان فناوری‌های پهن باند ثابت در این کشورها زندگی می‌کنند.

تعداد کاربران اینترنت نیز تقریبا عادلانه توزیع شده است و ۱۸ درصد کاربران اینترنت در کشورهای با درآمد کم زندگی می‌کنند.

مقایسه‌ای با وضعیت توزیع فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات در سال ۲۰۰۵ نشان می‌دهد که وضعیت اندکی بهبود یافته است.

این بهبود به ویژه در گروه‌های با درآمد کمتر از متوسط (Lower-Middle) و کم ‌درآمد (Low-income) به چشم می‌آید.

در حالی که در سال ۲۰۰۵ این دو گروه به ترتیب ۱۹ و ۱۰ درصد کاربران اینترنت را تشکیل می‌دادند، سهم آنها در پایان ۲۰۰۷ به ۲۳ و ۱۸ درصد افزایش یافته است.

در بازار پهن‌باند خطوط ثابت نیز کشورهای با درآمد پایین‌تر از متوسط خود را از ۱۸ درصد در سال ۲۰۰۵ به ۲۲ درصد در ۲۰۰۷ رسانده‌اند.

نیاز به آنلاین کردن تعداد بیش‌تری از مردم جهان با بررسی تفاوت‌ها در ضریب نفوذ مناطق مختلف جهان مشخص می‌شود.

اگر چه بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷، تمامی مناطق شاهد رشد تعداد کاربران و ضریب نفوذ اینترنت بوده‌اند، اما تفاوت‌ها آشکار و چشمگیر است.

به خصوص آفریقا در این زمینه از بقیه مناطق جهان عقب‌مانده و در این منطقه به ازای هر ۲۰ نفر یک نفر به اینترنت دسترسی دارد.

از ۲۰۰۵ تاکنون، آسیا توانسته ضریب نفوذ خود را با نزدیک به دو برابر افزایش از ۱۰ درصد به ۱۸ درصد برساند و در اروپا و کشورهای آمریکایی بیش از ۴۰ درصد جمعیت از اینترنت استفاده می‌کنند .

تفاوت‌های بین مناطق در میزان کاربری فناوری‌های پهن‌باند، عمیق‌تر است. در پایان سال ۲۰۰۷ ضریب نفوذ پهن باند خطوط ثابت در آفریقا زیر یک درصد بوده است، در حالی که این رقم در اروپا به ۱۶ درصد و در منطقه آمریکا به ۱۰ درصد رسیده است.

در سطح جهان ضریب نفوذ پهن باند در این بازه زمانی ۲ ساله، از ۳ به ۵ درصد رسیده است.

البته مقایسه‌های منطقه‌ای، تفاوت‌های اساسی بین کشورها را نادیده می‌گیرد. در حالی که ضریب نفوذ پهن باند (اینترنت پر سرعت) در کشورهای پردرآمد به بیش از ۳۰ درصد رسیده، در بسیاری از کشورهای در حال توسعه یا اصلا اینترنت پرسرعت به صورت تجاری عرضه نشده یا قیمت این خدمات آنقدر بالا است که می‌توان گفت دسترسی به آن برای شهروندان عادی تقریبا ممکن نیست و به کسب و کارهای بزرگ محدود شده است.

مردم کشورهای توسعه یافته هر روز در حال تغییر خطوط dial-up خود با پهن باند هستند و در پایان سال ۲۰۰۷ میلادی ۶۳ درصد تمامی مشترکان اینترنت در کشورهای با درآمد بالا، کاربر اینترنت پر سرعت بوده‌اند.

این نسبت در سایر گروه‌های درآمدی فاصله بیش‌تری دارد و حتی در گروه کم درآمدها نیز ۲۰ درصد کاربران، از اینترنت پرسرعت بهره می‌برند.

این نسبت در گروه‌های با درآمد زیر متوسط و بالای متوسط به ترتیب ۳۹ و ۵۰ درصد است.

جالب اینجا است که بدانید تقریبا تمامی کاربران در سه کشور شیلی، سنگال و ترکیه، دارای اینترنت پرسرعت هستند.

در بخش بعدی این گزارش به وضعیت ایجاد محیط توانمندساز می‌پردازیم.
منبع : روزنامه فناوران