۳ اپراتور هوش مصنوعی در فرایند اخذ مجوز هستند

احسان چیت‌ساز؛ معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال در پنل هوش مصنوعی در مراسم AI Summit 2025 در دانشکدگان دانشگاه تهران گفت: در مجموعه وزارت ارتباطات باید بگوییم مجری سیاستیم و در نقش مجری سیاست باید به این ترتیب صحبت بکنم که لایه‌های مختلف این تنظیم‌گری در دنیا تجارب مختلفی دارد. ما یک آچارِ جهان‌شمول نداریم که بتواند همه پیچ‌ها را باز کند!

وی گفت: سیاستی که در اتحادیه اروپا و در آمریکا دنبال شده کاملاً متفاوت از چیزی است که در چین دنبال می‌شود. هرکدام از این‌ها براساس مزیت‌های رقابتی خودشان و ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاستی و منابع خودشان یک ژن سیاست را دنبال می‌کنند.

چیت‌ساز افزود: مثلاً در اتحادیه اروپا یا در آمریکا، به‌صورت مشخص سیاست از پایین به بالا شکل پیدا می‌کند؛ یعنی به جای اینکه از بالا در لایه حکمرانی شکل بدهد، این شرکت‌ها هستند که مجموعه چارچوب را شکل می‌دهند. موتور اصلی رشد آنجا شرکت‌ها هستند، دانشگاه‌ها هستند و دولت بیشتر به‌عنوان ارکستریت می‌آید ایفای نقش می‌کند و بیشتر هماهنگ‌کننده است.

وی تصریح کرد: منطق حاکم بر آنجا یک آزادی در حوزه‌هایی است که به کسب‌وکار و اقتصاد ارتباط پیدا می‌کند؛ اما جایی که مثلاً به امنیت ملی ارتباط پیدا می‌کند، آنجا می‌بینید که برای خودشان محدودیت‌ها را اعمال می‌کنند.

چیت‌ساز گفت: در چین مدل چینی به وضوح یک پروژه تمدنی است و پروژه تمدنی زمانی که به آن نگاه می‌کند به عنوان بخشی از نوسازی چینی به آن نگاه می‌کند و جنس سیاست در آنجا سیاست متمرکز برنامه ریزی شده از بالا به پایین است. در این مدل سهم بازار را مشخص می‌کنند و می‌گویند این مقدار هدف ظرفیت پردازشی باید ایجاد شود و جنس مدل کاملاً متفاوت است.

وی تصریح کرد: استراتژی در آنجا توسعه سریع و کنترل اجتماعی است که اکوسیستم هوش مصنوعی را شکل می‌دهد و شما می‌بینید در لایه‌های مختلف چینی‌ها به واسطه این برنامه‌ریزی هماهنگ یک سرعت عجیب و غریب و نوآوری های منحصر به فرد دارند. تقریبا می‌توان علی‌رغم پیشی گرفتن با فاصله زیاد آمریکا پیش‌بینی کرد که چینی ها به زودی فائق می‌شوند که این امر ناشی از نظام سیاستی است که دنبال می‌کنند.

چیت‌ساز در بخش دیگری از سخنانش توضیح داد: اتحادیه اروپا آمده و اصلا یک مسیر دیگر را دنبال کرده و یک حکمرانی سختگیرانه روی داده دارد. این اتحادیه اکتی را توسعه داده و فلسفه حاکم بر آن حفاظت از حقوق بنیادین است که در کل اتحادیه اروپا و کل سیاست آن دنبال می‌شود. از این منظر نقش حقوق اجتماعی بسیار پررنگ است و نگاه ریسک محور در آن توجه جدی به پیامدهای ریسک دارد و برای دور ماندن از این رقابت چین و آمریکا فاصله گرفته است.

وی گفت: یک سری کشورهای کوچکتر هم هستند مثل سنگاپور و این کشورها یک جنسیت دیگر را دنبال کرده اند. هر کدام از اینها بر اساس مقتضیات خودشان استراتژی توسعه می‌دهند و مزیت‌های رقابتی خود را دارند و اصولا سنگاپور استاد طراحی سیاست‌هایی است که در مقیاس کوچک با یک اجرای فوق العاده دنبال می‌شود و موفقیت به همراه می‌آورد.

وی تصریح کرد: محور اصلی آنجا رگولاتوری چابک است و براساس این رگولاتوری چابک یک سری مهارت‌ها را در سطح جامعه دنبال می‌کند و سندباکس‌ها را پیاده‌سازی می‌کند. آنجا محیط آزمونگری خیلی سریع وجود دارد تا بتواند سیاست را قبل از بلوغ کامل تنظیم کند و بعد هم اصراری ندارد که آن چارچوب باقی بماند و هر زمان ببیند یک سیاست کار نمی‌کند چون محیط آزمونگری دارد خیلی سریع آن سیاست را اصلاح می‌کند و مانند اتحادیه اروپا محافظه‌کار نیست و بازنگری‌های سریع انجام می‌دهد.

معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال افزود: یا مثلا در امارات می‌بینید که متناسب با شرایط امارات این موضوع بیشتر به عنوان یک برند ملی دیده می‌شود تا یک سیاستی که بخواهد در همه بخش‌ها نفوذ کند.

وی گفت: برای مثال وقتی شما وارد چین می‌شوید می‌بینید هوش مصنوعی به صورت جدی کاربردی شده و شما در لحظه زندگی می‌کنیدو از همان زمان ورود در فرودگاه تا زمانی که می‌خواهید یک سرویس یا خرید انجام دهید تا خودروهای خودران، همه به صورت گسترده توسعه پیدا کرده است.

معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال در ادامه سخنانش تصریح کرد: اما این رفتار را شما در امارات کمتر می‌بینید و بیشتر به عنوان یک هویت برند ملی است و سیاستگذاری بیشتر دنبال جذب سرمایه انسانی و خلق اثر نمایشی برای آن حوزه است. خلاصه استراتژی‌ها کاملاً متفاوت است و اقتضائات هر کدام از این کشورها را طلب می‌کند.

چیت‌ساز در بخش دیگری از سخنانش ادامه داد: ما در نقش مجری در مجموعه وزارت ارتباطات، چون میدانید ما دیگر اجازه نداریم بگوییم حتی این معاونت من که معاونت سیاستگذاری است، اجازه ندارد در مورد سیاستگذاری صحبت بکند. وی گفت: ما مجری سیاستهای شورای عالی فضای مجازی هستیم و به هر حال مجلس در قانون برنامه هفتم ما را در حقیقت به این سمت برده که یک جورهایی اکشن پلن دولوپ بکنیم برای سیاستهایی که در فرادست تنظیم میشود.

وی تصریح کرد: اگر بخواهیم در مورد چارچوب نظری صحبت کنیم حتما صحبت خیلی مفصلی است ولی مسئله را حل نمی‌کند. کاری که من در این نقشه که الان دارم دنبال می‌کنم این است که واقعیتش هیچکدام از این لایه‌هایی که میخواهم درباره آنها صحبت بکنم هوش مصنوعی را شکل نمی‌دهد.

وی افزود: خوب می‌دانید هوش مصنوعی از یک لایه عناصر شروع می‌شود؛ از گالیوم و ژرمانیوم و سیلیکون و اینها که خود اینها مزیت رقابتی عناصر کمیاب هستند. بعد پردازنده‌ها قرار دارند، بعد شکل‌دهنده پروسسورهاست، بعد شرکت‌هایی هستند که پردازنده را می‌سازند، یک لایه بالاتر دیتاسنترها و کانکتیویتی است، لایه بالاتر جی‌پی‌یو‌ها هستند و یک لایه بالاتر مدل‌ها و الگوریتم‌ها هستند.

وی توضیح داد: بعد لایه‌ای است که روی زیست‌بوم و شرکت‌های توسعه‌دهنده سرویس و خدمت و اپلیکیشن است و سرمایه انسانی که این بخش کاملا نیاز دارد؛ یعنی لایه‌های مختلف دارد.

چیت‌ساز تصریح کرد: همین 10 روز پیش آقای رئیس جمهور را با بچه‌های اکوسیستم جمع کردیم و مقداری خیلی عریان و بدون روتوش شروع کردیم درباره اینکه در چه بزنگاه تاریخی قرار داریم و چه اقداماتی را طلب میکند صحبت کردن. خوشبختانه منجر به این شد که ایشان سریع جلسه سران قوا را تشکیل دادند؛ رئیس قوه قضاییه، رئیس مجلس شورای اسلامی و خود ایشان در جلسه حضور داشتند.

معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال در ادامه سخنانش تصریح کرد: به تعبیر حاج آقای اژه ای، ایشان می‌گفت بین این همه جلساتی که میروم و وقتم تلف می‌شود این ارزشمندترین جلسه‌ای بود که برای من هم ذهنیت ایجاد کرد، هم تلنگر زد و هم من بر اساس آن شروع می‌کنم به اکت تعریف کردن. واقعیت این است که این تغییر اتفاق نمی‌افتد مگر اینکه در راس، آن ذهنیت‌ها اول از همه تغییر پیدا کند و منتال مدل‌ها تغییر پیدا کند.

چیت‌ساز گفت: منتال مدل یعنی اینکه ما چگونه فکر می‌کنیم جهان کار می‌کند و تا این ذهنیت، تا این منتال مدل تغییر پیدا نکند هیچ چیزی در پایین تغییر پیدا نمی‌کند. اصلا تحول دیجیتال به کار بستن یک مدل هوش مصنوعی یا یک ابزار چت بات در یک گوشه سازمان نیست؛ تغییری است که از سر سیستم کسکیت می‌شود، آبشاری در تمام اعضا و جوارح سیستم منتشر می‌شود و به این ترتیب توضیح پیدا می‌کند.

وی گفت: بودجه وزارت ارتباطات 20 همت بیشتر نیست و این حوزه حداقل 5 میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد که بتواند یک زیست بوم شکل بدهد. ما در این فاصله منتظر تنظیم قوانین و مقررات نماندیم و چند کار کلیدی انجام دادیم، هرچند خیلی درباره آنها صحبت نمی‌کنیم.

وی تصریح کرد: در لایه عناصر، ما بحث انتقال فناوری عناصر پایه و استراتژی عناصر در مقابل تکنولوژی را دنبال کردیم و موافقت‌نامه‌های آن امضا شده و در حال پیگیری است تا بتوانیم فناوری را دریافت کنیم. این فرایند ساختار خاص خود را دارد و در حال پیش رفتن است و می‌دانید در این شرایط به دست آوردن چنین مزیتی کار بسیار سخت و پیچیده‌ای است، اما به واسطه ماموریتی که احساس می‌کردیم، علی رغم اینکه به صورت مستقیم به وزارت ارتباطات برنمی‌گشت، چون در زنجیره ارزش ارتباط داشت، موضوع را دنبال کردیم.

معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال ادامه داد: در بحث پردازنده‌ها، پردازنده‌های 7 نانومتری که مزیت رقابتی چینی‌هاست، بخش خصوصی ما اکنون به سمت سهامداری یک لایه‌ای در شرکت های تارگت حرکت می‌کند تا از آن طریق یادگیری شکل بدهد.در لایه بالاتر، بحث پلتفرم و اینفراستراکچر مطرح است.

وی افزود: یکی از موضوعات، دیتا سنترهاست که فراهم کننده سرویس های ابری هستند. ما انتقال فناوری دیتا سنتر Tier 4 را در این فاصله به داخل انجام دادیم و از طرف دیگر دو منبع بسیار خوب نزدیک به 700 میلیون دلار در این حوزه تامین مالی شده و بحث کلود در حال توسعه است.

معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال در ادامه سخنانش تصریح کرد: اپراتور هوش مصنوعی نیز رگوله شده و در آنجا گفته شده حداقل 200 پتافلاپس ظرفیت پردازشی باید داشته باشد. اکنون سه اپراتور در فرایند اعطای مجوز قرار دارند و در آن لایه زیرساخت، مفهوم شکل‌گیری شرکت بزرگ مطرح است.

وی ادامه داد: بحث حکمرانی داده مطرح است که چهارچوب حکمرانی داده تهیه شده و با مشارکت نمایندگان بخش خصوصی، نظرات آنها دریافت می‌شود تا آن چارچوب بتواند به عنوان یک زیرساخت مورد نیاز حوزه هوش مصنوعی نقش ایفا کند.

معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال، افزود: بعد، موضوع بازارگاه داده است که با وزارت اقتصاد دنبال شده است تا شکل پیدا کند، اما آن هم با محوریت بخش خصوصی است. ما تقریبا می‌خواهیم این موضوع در بخش خصوصی وجود داشته باشد و عملا تصدی گری در وزارت ارتباطات انجام نمی‌شود.

وی گفت: من یک اصل در مجموعه خودمان دارم و فقط وظیفه ما این است که اگر جایی بازار کار نمی‌کند و شکست بازار وجود دارد، به سمت این برویم که آن اف اس را پایدار کنیم. وی ادامه داد: مثلا بروم خرید تضمینی انجام بدهم یا ابزار ارزان قیمت برای بخش فراهم کنم.

وی تصریح کرد: در بحث توسعه اکوسیستم، از قدیم مأموریت مجموعه معاونت علمی، فناوری و توسعه اقتصاد دانش بنیان بوده و انتظار می‌رود در آنجا این مجموعه فعالیت توسعه اکوسیستم را شکل بدهد. در آنجا باید حداقل سه چهار هزار شرکت از این لایه‌های مختلف استفاده بکنند تا بتواند آن زیست بوم شکل پیدا کند.

معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال، در ادامه سخنانش گفت: در بحث تربیت نیروی انسانی هم با سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای و مجموعه وزارت علوم، بحث اصلاح سرفصل‌های آموزشی و تنظیم دوره‌هایی را داریم که شاید امروز دیگر نیاز نباشد فرد به دانشگاه بیاید. بسیاری از این مهارت‌ها بدون ورود به دانشگاه کلاسیک امروزی و با مقتضیاتی مانند اینکه فلان واحد درس عمومی پاس کن و فلان واحد دیگر را بگذران، و با این ساختار و سرعت تغییر و تحولات بسیار آرام، قابل یادگیری هستند.

وی ادامه داد: شما می‌خواهید یک برنامه درسی را اصلاح کنید چند سال طول می‌کشد؟! من خودم درگیر اصلاح چند برنامه درسی بودم و حداقل دو سال طول کشیده، در حالی که تازه زورم هم می‌رسید.

وی تصریح کرد: واقعیت این است که ما باید هر شش ماه یک بار بازنگری بکنیم. حتی محتوایی که سر کلاس خودم ارائه می‌کنم را بازنگری می‌کنم و محتوای این ترم با ترم بعد کاملا متفاوت است. اگر این کار را نکنیم به شدت از سرعت تغییر و تحولات جا می‌مانیم.

وی افزود: لذا شاید ساختار آموزشی با چهارچوب امروزش کار نمی‌کند. ببینید پنج سال دیگر شاید لازم نباشد بیشتر از یک ساعت در هفته کار بکنیم. حالا اینجا نه، اما احتمالا در چین و آمریکا به سمت این موضوع می‌روند. بعد صنعت فراغت توسعه پیدا می‌کند و بحث تولید محتوا دنیای دیگری پیدا می‌کند. واقعا نظام آموزشی ما آمادگی لازم برای این تغییر و تحولات را ندارد و اصلا نمی‌تواند با این سرعت pivot کند.

وی ادامه داد: این دورانی است که برای اولین بار ابزارهای خود هوش مصنوعی ظرفیت پردازشی‌اش از موجودی که خودش ساخته پیش افتاده است. حافظه فعال یا working memory از ما بهتر است. من اصلا به لحاظ ورکینگ مموری، به عنوان یک انسان هرچقدر هم باهوش باشم، نمی‌توانم با ظرفیت ابزار رقابت بکنم. ما برای چنین شرایطی نه ساختار داریم، نه آماده شده‌ایم و نه بر اساس آن اکت می‌کنیم لذا معادلات پیش رو بسیار پیچیده است.

معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال، تصریح کرد: همین الان خودتان چقدر فکر کرده‌اید که اگر پنج سال یا ده سال بعد، ان‌شاءالله همگی زنده و سالم و سرحال، یک ساعت در هفته بیشتر کار نکنید و به ازای آن مردم به سمت تعریف درآمد پایه بروند، چه اتفاقی می‌افتد؟! یارانه خودمان را به عنوان یک بیس بگذارند و بعد کارها خیلی محدود می‌شود. ما برای این ساحت، با این نظام تصمیم‌گیری، آماده نیستیم.

وی افزود: ولی این مجموعه اقداماتی بوده که ما انجام دادیم در ساختاری که می‌شده و فکر می‌کنم یک بخش زیادی از اینها می‌تواند زیست بوم هوش مصنوعی را در کشور شکل بدهد و چهارچوب‌های اولیه‌اش را بسازد. اما اینکه بتواند تبدیل شود به چهارچوب پیشران که مزیت رقابتی پایدار ملی ایجاد بکند، با توجه به سرعت بسیار زیاد تغییر و تحولات، نیازمند عزم، اراده و تغییر ذهنیت‌ها در راس حاکمیت تا لایه‌های مختلف مدیران اجرایی کشور است.