تاکسیهای اینترنتی و ابهامات لاینحل ۱۰ ساله
با ورود تاکسیهای اینترنتی به ایران و رشد خیرهکننده آنها بهویژه در سالهای ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷، عرصه حملونقل شهری کشور شاهد تحولی جدی شد، تحولی که در سالهای ابتدایی با استقبال گسترده شهروندان و رانندگان همراه بود.
دسترسی آسان، خدمات ۲۴ ساعته، حذف تماسهای تلفنی و شفافیت نسبی قیمتها موجب شد تاکسیهای اینترنتی بهسرعت جای خود را در زندگی روزمره مردم باز کنند، اما اکنون با گذشت نزدیک به یک دهه از فعالیت این سکوها، نشانههایی از نارضایتی در میان هر دو سوی این بازار، یعنی مسافران و رانندگان دیده میشود.
تاکسیهای برقی؛ آیندهای که جهان به آن رسیده است
در بسیاری از کشورهای جهان، همزمان با گسترش تاکسیهای اینترنتی، استفاده از تاکسیهای برقی بهعنوان راهکاری برای کاهش آلودگی هوا و هزینههای سوخت مورد توجه قرار گرفته است.
کشورهایی همچون چین، نروژ و هلند با سرمایهگذاری گسترده در زیرساختهای شارژ و ارائه مشوقهای دولتی، توانستهاند بخش قابلتوجهی از ناوگان تاکسیهای اینترنتی خود را برقی کنند.
در چین، شرکت «دیدی» بهعنوان یکی از بزرگترین پلتفرمهای حملونقل آنلاین، نقش مهمی در توسعه تاکسیهای برقی ایفا کرده و تجربهای موفق از پیوند فناوری، محیطزیست و حملونقل شهری ارائه داده است در حالی که در ایران، نبود زیرساخت مناسب و هزینه بالای خودروهای برقی موجب شده است این ظرفیت هنوز بهطور جدی فعال نشود.
مریم یزدانپناه، مسافری که روزانه از تاکسیهای اینترنتی استفاده میکند به خبرنگار ایمنا میگوید: برای مسیری کمتر از چهار کیلومتر، صبحها باید حدود ۸۰ هزار تومان پرداخت کنم، اما همان مسیر بعدازظهر حدود ۳۰ هزار تومان میشود، این اختلاف قیمت آنهم در شرایطی که ترافیک مسیر تفاوتی ندارد قابل درک نیست.
چنین تجربههایی موجب شده است بخشی از کاربران احساس کنند قیمتگذاری تاکسیهای اینترنتی، بهویژه در ساعات اوج تقاضا، بیش از آنکه بر پایه منطق باشد، به الگوریتمهایی وابسته است که شفافیت کافی ندارند.
از سوی دیگر، رانندگان تاکسیهای اینترنتی نیز با مشکلاتی روبهرو هستند، بسیاری از آنها این فعالیت را شغل اصلی خود میدانند، اما از نبود بیمه، تسهیلات و حمایتهای شغلی گلایه دارند.
مرتضی احمدی یکی از این رانندگان میگوید: هزینه تعمیر و سرویس خودرو، لاستیک و بنزین مدام در حال افزایش است، اما سهم راننده از کرایه تغییر محسوسی نمیکند؛ نه بیمهای داریم و نه پاداش مشخصی، در حالی که روزانه بیش از ۱۰ سفر انجام میدهیم.
برخی رانندگان رقابت ناسالم میان شرکتها را عامل نوسانات شدید قیمت میدانند، رقابتی که در نهایت فشار آن هم به راننده و هم به مسافر منتقل میشود.
دو روی یک سکه
تاکسیهای اینترنتی بدون تردید مزایای مهمی داشتهاند؛ از جمله افزایش دسترسی شهروندان به خدمات حملونقل، کاهش وابستگی به تاکسیهای تلفنی سنتی و شفافیت نسبی در مسیر و کرایه، اما در مقابل نبود چارچوب قانونی مشخص، نوسان قیمتها، امنیت شغلی پایین رانندگان و چالشهای بیمهای از جمله معایبی است که نمیتوان نادیده گرفت.
اعظم شاهمرادی، پژوهشگر حوزه حملونقل شهری با بیان اینکه تاکسیهای اینترنتی پدیدهای اجتنابناپذیر در شهرهای مدرن هستند، به خبرنگار ایمنا میگوید: هیچ کشوری نتوانسته یا نخواسته است این سکوها را حذف کند، تجربه جهانی نشان میدهد بهترین راه، تنظیمگری هوشمند و نه برخورد سلبی است.
به گفته او، مشکل اصلی در ایران نبود نگاه واحد است «تاکسیهای اینترنتی از یک سو پلتفرم فناوری تلقی میشوند و از سوی دیگر بخشی از ناوگان حملونقل شهری هستند؛ این دوگانگی موجب شده است نه مسئولیت شرکتها شفاف باشد و نه حقوق رانندگان بهدرستی تعریف شود.
پژوهشگر حوزه حملونقل شهری با اشاره به تجربه کشورهای اروپایی عنوان میکند: در کشورهایی همچون انگلستان، رانندگان تماموقت از حقوقی همچون بیمه و مرخصی برخوردارند، این موضوع موجب افزایش کیفیت خدمات و رضایت عمومی شده است.
رضا نیکمرام، تحلیلگر اقتصاد حملونقل نیز بر نقش تورم در تشدید بحران قیمتها تأکید میکند و به خبرنگار ایمنا میگوید: الگوریتم قیمتگذاری پویا در ذات خود مشکلساز نیست، اما وقتی با تورم بالا و نظارت ناکافی همراه میشود، نتیجه آن بیثباتی بازار است.
به گفته او، در بسیاری از کشورها بخشی از درآمد هر سفر صرف توسعه زیرساختهای شهری میشود: در برخی ایالتهای آمریکا و شهرهای اروپایی، سهم مشخصی از کرایه به حملونقل عمومی اختصاص پیدا میکند. این سیاست به تعادل بازار کمک میکند، چیزی که در ایران هنوز اجرایی نشده است.
اصلاح قیمت بنزین در سالهای اخیر، فشار مضاعفی بر رانندگان وارد کرده که بهطور مستقیم در افزایش کرایهها بازتاب پیدا کرده است؛ افزایش هزینه سوخت و نگهداری خودرو موجب شده است، رانندگان خواستار سهم بیشتری از کرایه باشند موضوعی که در نهایت به نارضایتی مسافران انجامیده است.
تجربه جهانی؛ محدودیت یا تنظیمگری
تجربه کشورهای مختلف نشان میدهد دولتها واکنشهای متفاوتی به تاکسیهای اینترنتی داشتهاند، از ممنوعیت کامل در برخی کشورها تا اعمال قوانین سختگیرانه در حوزه بیمه، امنیت و قیمتگذاری، آنچه در بیشتر این تجربهها مشترک است، تلاش برای جلوگیری از آسیبهای اجتماعی و اقتصادی ناشی از رهاسازی کامل این بازار است.
تاکسیهای اینترنتی امروز به بخشی جداییناپذیر از حملونقل شهری ایران تبدیل شدهاند و حذف آنها نه ممکن و نه منطقی است آنچه بیش از هر چیز ضرورت دارد، تعریف جایگاه قانونی روشن، حمایت از رانندگان، نظارت بر قیمتگذاری و استفاده از تجربه موفق سایر کشورها است.
اگر این مسیر بهدرستی طی شود، تاکسیهای اینترنتی میتوانند به جای چالش به فرصتی برای توسعه پایدار شهری تبدیل شوند، فرصتی که هم رضایت شهروندان را به همراه داشته باشد و هم امنیت شغلی رانندگان را تضمین کند.
