تلاش گوگل برای عبور از فیلترینگ ایران
علی شمیرانی – غول سایبری آمریکا یعنی گوگل از سال‌های دور تا کنون خدمات و ابزارهای متعددی را از دسترس ایرانی‌ها دور نگه داشته و به دلایل نامعلوم امکان استفاده از بسیاری خدماتش را به کاربران ایرانی نمی‌دهد.
این موضوع البته همواره یکی از اعتراضات قدیمی ایرانیان در داخل و خارج کشور بوده و سال‌هاست که تلاش‌های زیادی برای رفع این فیلترینگ‌ها از مبداء گوگل در حال انجام است. به عبارت دیگر شرکت گوگل در راس فیلترکنندگان ایرانی‌ها قرار دارد.
در حال حاضر دامنه خدمات و نفوذ گوگل روی ابزار، اطلاعات و کاربران در دنیا و ایران بسیار بالاست. از سیستم عامل اندروید گرفته تا موتور جست‌وجوی گوگل و سرویس جی‌میل که مورد استفاده اکثر کاربران است.
سال قبل و در جریان محدودسازی و فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌اپ، شرکت گوگل در اخباری از یک محصول خود برای عبور از فیلترینگ در ایران خبر داد. متعاقب این خبر نیز تعدادی از کاربران ایرانی اقدام به دانلود و نصب این محصول کرده و تصور کردند یک فیلترشکن قوی و رایگان در اختیار آنها گذاشته شده است.
کمی بعد اما مشخص شد این محصول صرفا یک ابزار برای ساخت VPNهای شخصی توسط کاربران است و بر خلاف تصورات قبلی کاربران می‌بایست با خرید سرورهای خارجی اقدام به نصب و راه‌اندازی تونل‌هایی در اینترنت می‌کردند.
لذا این ابزار به سرعت از دایره تبادل اطلاعات میان کاربران ایرانی خارج شد و کارکردی برای آنها نداشت.
اکنون و بار دیگر گوگل مدعی شده در حال توسعه و ارتقای این ابزار است تا به کمک آن امکان دسترسی به اینترنت به ویژه در مقاطع خاص را آسان‌تر کند.
بر اساس یک گزارش، گوگل در حال راه‌اندازی فناوری جدید ضدسانسور است که در پاسخ به اقدامات دولت ایران ایجاد شده؛ با این ادعا که دسترسی کاربرانِ ساکن در کشورهای محدودکننده اینترنت در سراسر دنیا را افزایش دهد.
در این رابطه، Jigsaw که به عنوان بخشی از گوگل، در حوزه سرویس اتاق فکر آزادی اینترنت عمل کرده و محصولات مرتبط را راه‌اندازی می‌کند، اکنون مجموعه‌ای از ابزارهای ضدسانسور را ارایه می‌دهد.
ظاهرا این ابزار، دسترسی رایگان، باز و رمزگذاری‌شده به اینترنت را از طریق VPN فراهم می‌سازد.
اگر این خبر هم جنبه تبلیغاتی برای ورود گوگل به بازار پر رونق فیلترشکن‌ها را نداشته باشد، این شرکت مدعی شده ابزار جدید از پروتکلی استفاده می‌کند که تشخیص استفاده از آن را سخت می‌کند. بنابراین کاربران می‌توانند تا حد زیادی، دور از کنترل کشورهایی که ممکن است دسترسی به اینترنت را مسدود کنند، وب‌گردی کنند.
مسوولان این شرکت در گفتگوی اختصاصی با Technologyreview اعلام کردند در جریان اعتراضات سال گذشته در ایران، دولت این کشور از تاکتیک‌های پیچیده‌ای استفاده کرد که نه تنها به طور متناوب، دسترسی به اینترنت را مسدود کرد، بلکه VPNهایی مانند محصول گوگل را نیز هدف قرار داد.
اکنون Jigsaw کد محصول خود را در قالب یک کیت توسعه نرم‌افزار (SDK) منتشر می‌کند تا سایر اپلیکیشن‌ها بتوانند مستقیما در محصولات خود در برابر سانسور، مقاومت ایجاد کنند. این کار، تجربه کاربری ساده‌تر ایجاد می‌کند.
برای مثال، کاربرانِ اپلیکیشنی که این کد را اجرا می‌کنند مانند مثلا یک سایت خبری، نیازی به اتصال جداگانه به اینترنت از طریق VPN را ندارند.
در عین حال، گوگل امیدوار است که کاربران را یک قدم جلوتر از محدودکنندگان اینترنت قرار دهد.
- درس‌هایی از ایران
به گفته وینیسیوس فورتونا، مهندس ارشد آزادی اینترنت Jigsaw، تعداد کاربران روزانه محصول گوگل در گوشی‌های اندروید در ایران، طی پاییز سال قبل به میزان 1500 درصد افزایش یافت.
(اگرچه همانطور که ذکر شد این ابزار نیازمندی‌های خاص خود را داشت که چندان مورد استقبال عمده کاربران ایرانی قرار نگرفت.)
در ادامه این گزارش آمده، در همان زمان، دولت ایران گاهی دسترسی به این محصول و برنامه‌هایی را که به VPN متکی بودند، مسدود می‌کرد. سپس تیم Jigsaw مجبور شد با انتشار سریع کد منبع باز جدید که از مسدود شدن و بازیابی دسترسی به اینترنت جلوگیری می‌کند، به این اقدام دولت ایران پاسخ دهد.
این موضوع، یک چالش برای Jigsaw و نیز برنامه‌های وابسته به محصول گوگل بود که پس از آن مجبور بودند محصولات خود را برای سازگاری با تغییرات کدگذاری مجدد بازبینی کنند.
مارتین ژو، مدیر مهندسی یکی از این برنامه‌ها که به کاربران کمک می‌کند تا سانسور را دور بزنند، معتقد است این فرایند ممکن است چند هفته طول بکشد، در حالی که کاربران در وضعیت تاریک نگه‌داشته می‌شوند.
به ادعای فورتونا، در حالی که این ایده برای چندین سال مطرح بود، SDK جدید محصول گوگل، پاسخ مستقیم به موانع دسترسی به اینترنت در ایران است.
فورتونا همچنین معتقد است از طریق SDK، اکنون Jigsaw ، در حال استخراج مولفه‌هایی از فناوری این محصول است که ممکن است برای افراد دیگر مفید باشد و نوعی کتابخانه می‌سازد. این کار، قابلیت plug-and-play را امکان‌پذیر می‌کند تا دیگران بتوانند عناصری از کتابخانه را برای عبور از فیلترینگ در محصولات خود، آن‌طور که صلاح می‌دانند، استفاده کنند.
نکته مهم اینکه در خلال محدودیت اینترنت، SDK ، کار توسعه‌دهندگان شرکت‌های مختلف را روی یک کد آسان‌تر کرده و آنها را قادر می‌سازد به‌روزرسانی‌ها را کارآمدتر اجرا کرده و امکان پاسخ سریع‌تر به تاکتیک‌های سانسور در حال تکامل را فراهم کنند.
- یک راهکار جدید
اکنون چندین گروه، در حال برنامه‌ریزی برای استقرار فناوری جدید هستند.
در همین رابطه یکی از سایت‌های خبری ایرانی که در خارج از کشور مستقر و مشمول فیلترینگ است، قصد دارد از SDK برای ایجاد قابلیت VPN به طور مستقیم در برنامه تلفن همراه خود استفاده کند.
سایت مذکور مدعی شده این فناوری جدید به بسیاری از کاربران کمک می‌کند تا به خدمات این سایت دسترسی پیدا کنند؛ به‌ویژه آنهایی که از فناوری آگاه نیستند.
بنیانگذار این سایت می‌گوید: «اجرای VPN به سطحی از تسلط فناوری نیاز دارد و همچنین انرژی و باتری بیشتری در مقایسه با استفاده استاندارد اینترنت مصرف می‌کند. به همین دلیل راهکار SDK، یک راه‌حل خوب برای «وقتی است که اپلیکیشن، در حال استفاده است و به کاربران کمک می‌کند.»
این سادگی، بسیار مهم است زیرا در ایران نسخه محدودی از اینترنت ایجاد شده و به دنبال این محدودیت‌ها، کاربران باید با جابجایی ناشیانه بین اینترانت و اینترنت کنار بیایند و این موضوع هم، اغلب با قیمت‌های بالاتر میسر است.
این در حالی است که بنا بر ادعای مدیران گوگل این محصول به توسعه‌دهندگان دیگر اجازه می‌دهد تا مستقیما بدون هیچ هزینه‌ای، اتصال VPN را به اپلیکیشن‌ها ایجاد کنند و در عین حال، دسترسی کاربران به وب را آسان‌تر و به طور بالقوه، ارزان‌تر می‌کند.
(به زبان ساده‌تر این ابزار به عنوان یک فیلترشکن درون خود اپلیکیشن‌های مسدود شده جاسازی می‌شوند تا کاربران نیازی به فعال‌سازی VPNهای دیگری را نداشته باشند.)
اما رویا انصافی، استاد مهندسی برق و علوم کامپیوتر در دانشگاه میشیگان نیز می‌گوید: «در حالی که SDK ممکن است تغییردهنده بازی برای مجموعه‌هایی مانند برخی اپلیکیشن‌ها باشد اما ساخت فناوری مقاوم در برابر سانسورِ «کاربردی، پایدار و قوی» در سال‌های آینده، به توجه بیشتر نیاز دارد، زیرا بازیگران متعددی در این عرصه، حضور خواهند داشت.
انصافی که در تیم تحقیقاتی با Jigsaw در زمینه پروژه‌های اندازه‌گیری سانسور همکاری می‌کند، در عین حال مدعی است فناوری جدید گوگل، با توجه به نوسانات پرهزینه و مشکلِ رو به رشد سانسور، «گامی در مسیر درست» است و وی به آن، «خوش‌بین» است.
همچنین Jigsaw اعلام کرده برای ادغام با دیگر شرکای جهانی کار می‌کند و بر همکاری با اپلیکیشن‌های خبری و رسانه‌ای تمرکز دارد.
در پایان این گزارش تاکید مجدد شده که این فناوری جدید گوگل تنها روی اپلیکیشن‌ها کار می‌کند، نه سایت‌ها.
- تبلیغات یا واقعیت؟
البته ما نیز باید این موضوع را به کل گزارش مذکور اضافه کنیم که در یک سال گذشته رپورتاژآگهی‌های زیادی از سوی بسیاری از ارایه‌دهندگان خدمات فیلترشکن و VPN در سایت‌های خارجی و گاها داخلی منتشر شده و در آنها ادعا شده که این ابزارها برای عبور از محدودیت‌ها به ویژه در کشورهایی نظیر ایران بسیار کارآمد و موثر هستند.
اما کمی بعد مشخص شده که این اخبار صرفا تبلیغاتی بوده و با توجه به شرایط اینترنت در ایران به دنبال نصب و جذب محصول خود از سوی میلیون‌ها کاربر بوده‌اند و فاقد کارکرد هستند.
بخشی از این تلاش‌ها برای بالا بردن کاذب آمارهای نصب و جذب کاربران، به عنوان ابزاری برای دریافت حمایت‌های مالی مستقیم و غیرمستقیم از سوی برخی فعالان مردمی و بودجه‌های دولتی در خارج از کشور است.
اگرچه انگیزه احتمال آلودگی ابزار و دستگاه‌های کاربران ایرانی از طریق این اخبار و تبلیغات را هم نمی‌توان از نظر دور نگه داشت و در هفته‌نامه عصر ارتباط نیز بارها در خصوص آلودگی‌هایی ناشی از نصب فیلترشکن‌ها گزارش‌هایی منتشر شده است.