عوارض رواج فیلترشکن‌ها برای کودکان
کودکان از گروه‌های سنی حساسی هستند که بدون کسب هرگونه آگاهی درباره فضای مجازی وارد شبکه‌های اجتماعی می‌شوند.
بحث اینترنت کودکان و محتوا‌های نامناسبی که بچه‌ها می‌توانند از آن دریافت کنند، یک نگرانی جهانی است. تا آنجا که قانون‌گذاران اتحادیه اروپا هم با پیش‌نویس قوانینی مربوط به سوءاستفاده جنسی ازکودکان (CSAM) که توسط کمیسیون اروپا در سال گذشته پیشنهاد شده بود، موافقت کردند.
قرار است که سرویس‌های پیام‌رسان، فروشگاه‌های اپلیکیشن و ارائه‌دهندگان دسترسی به اینترنت را ملزم به شناسایی و حذف هرزه‌نگاری آنلاین کودکان کنند. علاوه‌براین، مرکزی تخصصی نیز در اتحادیه اروپا برای مقابله با سوءاستفاده جنسی از کودکان راه‌اندازی خواهد شد و گزارش‌ها را به پلیس ارائه خواهد کرد. در کشور ما هم شاهد رشد چشمگیر استفاده افراد از فضای مجازی هستیم که محدودیت سنی هم ندارد. در این بین کودکان یکی از آسیب‌پذیرترین گروه ها و شهروندان در برابر آسیب‌های اینترنت هستند. با وجود این به نظر می‌رسد مسئولان امر هم قوانین خاصی را در این خصوص تصویب نکردند و بستر امنی را برای کودکان در نظر نگرفتند.
باوجود این‌که بسیاری معتقدند که دنیای غرب در بسیاری از اصول و موارد پایبند نیست، اما قانون‌گذاران اتحادیه اروپا اخیرا سرویس‌های آنلاین را ملزم به شناسایی و حذف هرزه‌نگاری آنلاین کودکان می‌کنند؛ ولی همچنان امنیت خاصی در فضای مجازی کشور برای کودکان ما وجود ندارد. البته شهریور سال گذشته بود که سرویس اینترنت کودک‌ونوجوان (سرویس ۴۵۶) به‌منظور حفاظت از کودکان در فضای مجازی راه‌اندازی شد، اما این‌که تا چه حد در حال اجراشدن است و تا چه میزان خانواده‌ها از آن مطلع هستند، موضوعی است که به نظر می‌رسد هنوز در جامعه فراگیر نشده است. البته مسئولان و متولیان این امر باید در این خصوص حساس باشند و سواد رسانه‌ای و آگاهی خانواده‌ها را نسبت به آسیب‌های این فضا افزایش دهند.
کودکان در استفاده از فضای مجازی آسیب‌پذیرترند
کودکان یکی از گروه‌های سنی حساسی هستند که بدون کسب هرگونه آگاهی و مهارتی درباره فضای مجازی، از سنین بسیار پایین حتی پیش از ورود به مدرسه، وارد شبکه‌های اجتماعی می‌شوند. علی‌اصغر کیا، رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به استفاده کودکان از فضای مجازی به جام‌جم می‌گوید: «از همان ابتدای دهه ۹۰میلادی و با توجه به گسترش فناوری‌های نوین، در کشور‌هایی همچون کانادا و استرالیا برای چگونگی استفاده از اینترنت توسط کودکان و نوجوانان، قوانینی ایجاد شد که بخشی از آن آموزش و قانون‌گذاری درباره چگونگی دسترسی به فضای مجازی بود. با عمومی شدن این فضا، عده‌ای از جوانان و نوجوانان و حتی کودکان وارد آن شدند. در بسیاری از کشور‌ها این قوانین و آموزش انجام شد، اما در برخی کشور‌ها که مصرف‌کننده هستند همچون کشور ما، این موضوع کمی با تاخیر انجام شد و آسیب‌های خاصی را مخصوصا برای کودکان‌ونوجوانان ایجاد کرد.»
کیا بر این باور است که استفاده از این فضا را نمی‌توانیم منع کنیم بلکه باید روش‌های درست استفاده از آن را آموزش دهیم و البته حریم خصوصی افراد هم دراین قضیه مهم است و این موارد باید آموزش داده شود، چراکه محدودکردن و ممنوع‌کردن شیوه مناسبی دراین خصوص نیست.
بازار داغ قاچاق فیلترشکن
آمار و ارقام عجیبی از دسترسی کودکان و نوجوانان به فیلترشکن به چشم می‌خورد. استفاده از فیلترشکن در ایران با ابعاد مختلف زندگی کاربران گره خورده است و این مسأله اقشار مختلف جامعه مخصوصا کودکان را در معرض آسیب قرار می‌دهد. این استادتمام دانشگاه علامه خاطرنشان می‌کند: «امکان این وجود دارد که افراد، در سنین کودکی و نوجوانی وارد سایت‌های ممنوع شوند. از آن طرف بازار بزرگ فیلترشکن، بسیار داغ در حال فعالیت است و روز به روز نیرو‌های جدیدی به این حوزه جذب می‌شوند. بسیاری از این شبکه‌های اجتماعی که در این فضای جهانی هستند، متناسب با فرهنگ کشور ما نیست چراکه تولیدکنندگان این شبکه‌ها، مطابق با شرایط کشور و فرهنگ خود این فضا‌ها را گسترش می‌دهند.» کیا معتقد است که پیام‌رسان‌های داخلی هم با تاخیر ایجاد شد و حتی در ابتدا بسیاری از مردم به آن اعتماد نمی‌کردند، ولی درحال‌حاضر در بسیاری از دانشگاه‌ها و ادارات از این پیام‌رسان‌ها استفاده می‌شود و تا حدودی پاسخگوی نیاز‌های افراد است. وی تصریح می‌کند: «از آنجا که این پیام‌رسان‌ها با تاخیر در دسترس مردم قرار گرفت، شاهد بازار قاچاق فیلترشکن شدیم و کودکان، نوجوانان و جوانان آسیب‌های بسزایی را در این زمینه متحمل شدند.»
امروزه حضور در این فضا تا حدودی قوه تخیل را از کودکان سلب کرده است چراکه در گذشته با توجه به وجود انواع بازی‌ها و تعاملات کودکان با یکدیگر، قوه تخیل کودکان نیز قوی‌تر بود. بر همین اساس و طبق توضیحات کیا، بازی‌های فضای مجازی که در دسترس کودکان است را می‌توانیم علاوه بر لحاظ‌کردن جنبه سرگرمی و تفریحی، به جنبه آموزشی آن هم بپردازیم و با ارائه آموزش‌هایی در این زمینه به خانواده‌ها، می‌توانیم از این فضا به‌عنوان ارتقای مهارت کودکان و نوجوانان استفاده کنیم.
آسیب‌های اینترنت بدون فیلتر برای کودکان
رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی ضمن بیان آسیب‌های اینترنت بدون فیلتر برای کودکان می‌گوید: «اینترنت‌های بدون فیلتر روی بحث هویت کودکان و روح و روان آنان تاثیر بسزایی دارد. البته امواجی که ساطع می‌شود نیز روی مغز آنان تاثیر می‌گذارد. در کنار آسیب‌هایی که فضای مجازی در مسائل اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی می‌گذارد، شاهد بیماری‌های مختلف جسمانی همچون شنوایی، دیداری و ساختار فیزیکی بدن و طرز نشستن کودکان نیز در این خصوص هستیم.»
وی با اشاره به راهکار این موضوع می‌افزاید: «در کنار نقش خانواده‌ها، باید هماهنگی در بین نظام آموزشی کشور و رسانه وجود داشته باشد. در صورت تعارض بین این نظام‌ها، کودکان نیز دچار سردرگمی می‌شوند و نمی‌دانند چگونه از این فضا استفاده کنند. اگرچه این موضوع نیازمند یک برنامه‌ریزی مناسب و ارائه آموزش به خانواده‌ها و والدین است. نسل جدید کودکان بسیار متفاوت با نسل گذشته است و امکان به‌کارگیری شیوه‌های قدیمی برای آنان ممکن نیست. باید هویت ایرانی و اسلامی را به روش‌های مختلف به این نسل آموزش دهیم تا خانواده‌ها هم آثار تربیتی آن را در فرزندان‌شان مشاهده کنند.» (جام جم آنلاین)