نبود زیرساخت فنی مانع واریز سود سهام از طریق سامانه سجام
مهم‌ترین مانع واریز سود سهام شرکت های بورسی از طریق سامانه سجام، وجود نداشتن ارتباط قوی و آنلاین بین سامانه های پیش از معاملات، هنگام معاملات و پس از معاملات در بورس است.
برخی مخاطبان سامانه «فارس من» با ثبت موضوع «عدم واریز سود مجامع بورس توسط سامانه سجام» و جمع‌آوری بیش از 84 هزار امضا خواستار پیگیری این مسئله توسط خبرگزاری فارس و پاسخگویی مسئولان مربوطه شدند.
بررسی های خبرنگار فارس درباره روش دریافت سود سهام شرکتها که در مجمع عمومی سالانه تصویب می‌شود توسط سهامداران نشان داد، برخی سهامداران با معرفی بانکی که از سوی شرکت بورسی یا اصطلاحاً «ناشر بورسی» انجام می‌شود با مراجعه به بانک و ارائه کارت ملی نسبت به دریافت سود سهام خود اقدام می‌کنند. سود برخی دیگر از سهامداران نیز به شماره شبا بانکی که به شرکت بورسی یا همان ناشر بورسی اعلام شده است، به صورت مستقیم واریز می‌شود که روش مذکور، همان روش پرداخت سود سهام با استفاده از سامانه «سجام» است.
*چرا استفاده از سامانه «سجام» برای واریز سود سهام شرکت های بورسی اهمیت دارد؟
به گزارش فارس، سالانه حدود 60 هزار میلیارد تومان سود سهام،اوراق بهادار و اسناد خزانه بین سهامداران و ذینفعان توزیع می‌شود که عمده آن توسط سامانه شرکت سمات صورت می‌گیرد.
با حضور میلیون ها نفر از دارندگان سهام عدالت که دارای سهام پراکنده و اندکی از 36 شرکت بورسی هستند و همچنین با افزایش مشارکت کنندگان در عرضه اولیه شرکتها در بورس که تعداد اندکی سهم به هر نفر می‌رسد، ضرورت وحدت رویه در توزیع سود سهام شرکت های بورسی و تسهیل روش آن (واریز سود سهام از طریق شماره شبا سهامداران با استفاده از سامانه سجام)، اهمیتی مضاعف پیدا کرده است زیرا در بسیاری از موارد، رقم سودهای مذکور آنقدر کم است که نمی صرفد افراد به بانک ها مراجعه کنند و این سودها را دریافت نمایند.
*چرا اکثر شرکت های بورسی از سامانه «سجام» برای واریز سود سهام خود استفاده نمی کنند؟
در این زمینه خبرنگار فارس، اجرایی شدن این روش را از حسین فهیمی مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه (سمات) پیگیری کرد و فهیمی نیز گفت: «ما هم حاضریم پویش 82 هزار امضایی شما برای الزام شرکت‌های بورسی به واریز سود سهام از طریق شماره شبای اعلامی در سامانه سجام به حساب سهامداران واریز کنیم تا سهامداران در بانک‌های مختلف سرگردان نشوند.
خبرنگار فارس این موضوع را از مسئولان بورس جویا شد. برخی از این مسئولان اعلام کردند الزامی برای شرکت‌های بورسی یا ناشران بورسی وجود ندارد که سود سهامداران خود را با چه روشی واریز کنند. اما بهتر است این کار از طریق درگاه‌های الکترونیکی و یا از طریق شماره شبای اعلامی سهامداران در سامانه سجام و حتی از طریق بانک‌های طرف قرارداد خود، صورت گیرد.
* ناشران بورسی تمایلی به استفاده از سجام ندارند
اما این همه ماجرا نیست. چنانکه بعضی مسئولان بورسی معتقدند خود ناشران بورسی هم تمایلی به استفاده از سجام ندارند. در این باره یکی از مسئولان بورس که نخواست نامش برده شود، به خبرنگار فارس گفت: «ناشران بورسی تمایلی ندارند که نقدینگی خود را در اختیار شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه (سمات) قرار دهند تا این شرکت سهامی عام غیر دولتی بخواهد به وکالت از ناشر بورسی سود سهام را بین سهامداران توزیع کند».
همزمان با تحولات مذکور، سید محسن دهنوی عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی در توئیتی نوشت: «باید پای حق مردم ایستاد. دلیلی ندارد که برخی شرکت‌های بورسی به بهانه نبود زیرساخت، مبالغ پایین سود سهامداران را پرداخت نکنند و با آن ثروت های هنگفتی برای خود جمع کنند. چرا از سجام برای حل این مشکل استفاده می‌شود. اولین سؤال از وزیر اقتصاد را در این موضوع مطرح خواهم کرد».
* نبود زیرساخت فنی و قانون الزام‌آور مهم‌ترین مانع واریز سود سهام از طریق سجام
اما آیا عدم تمایل شرکت ها برای توزیع سود خود از طریق سامانه سجام و همچنین عدم الزام آنها به اجرای این موضوع، تنها دلایل استفاده نشدن از این سامانه برای توزیع سود شرکت های بورسی است؟ بررسی های خبرنگار فارس نشان می دهد این تحلیل درست نیست و اجرایی نشدن این موضوع، دلایل مهم دیگری هم دارد. شاهین چراغی عضو شورای عالی بورس در پاسخ به سوال خبرنگار فارس درباره این موضوع گفت: «مهم‌ترین مشکل و مانع بر سر راه واریز سود سهام سهامداران از طریق سامانه سجام و شماره حساب شبای سهامداران این است که بین سامانههای پیش از معاملات یعنی همان سامانه جامع اطلاعات مشتریان (سجام) و سامانه هنگام معاملات یعنی سامانه شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (TSETMC) و همچنین سامانه پس از معاملات یعنی سامانه موجود در شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه (سمات) ارتباط قوی و آنلاین وجود ندارد و مهم‌ترین دلیل اینکه در روزهای شلوغ معاملات هسته معاملات دچار مشکل می‌شود همین مسئله است».
وی در توضیح بیشتر این موضوع گفت: «سامانه معاملات که اصطلاحاً به موتور معاملات معروف است مربوط به شرکت آتوس فرانسه است که این سامانه معاملات بعداً توسط شرکت «نزدک» آمریکایی خریداری شده و به خاطر تحریم‌ها با ایران قطع همکاری کرده و در حالیکه باید سامانه پس از معاملات هم توسط همین شرکت طراحی شود تا زبان مشترک وجود داشته باشد اما این اتفاق نیفتاد است. همچنین سامانه پس از معاملات یا اصطلاحاً پست ترید از یک شرکت کانادایی خریداری شد که آخرین نسخه آن مربوط به سال 1375 است. بنابراین ارتباط محکمی بین این 2 سامانه معاملات و پس از معاملات برقرار نیست و این مهم‌ترین مانع بر سر اجرای طرح‌های الکترونیکی از جمله واریز سود سهام شرکتها به صورت متمرکز از طریق سجام به شمار می‌رود».
* قانون تجارت مانع الزام شرکتها به استفاده از سجام
این عضو شورای عالی بورس افزود: «مانع دیگر قانون تجارت است که براساس قانون تجارت مدیران شرکت‌های بورسی (ناشران بورسی) می‌توانند طبق قانون عملکرد یک سال شرکت خود را مثلاً از اول فروردین 98 تا 29 اسفند 98 را بررسی کرده و مجمع عمومی سالانه شرکت خود را تا آخر تیرماه 99 برگزار کنند و در آنجا اگر سودی حاصل شده باشد بین سهامداران تقسیم می‌شود اما برای تقسیم سود طبق همان قانون تجارت 8 ماه فرصت وجود دارد. بنابراین یک ناشر بورسی می‌تواند سود عملکرد سال 98 خود را تا پایان اسفندماه 99 به حساب سهامداران واریز کند اما هیچ قانونی او را ملزم نکرده این سود را به سهامدار بدهد».
به گفته چراغی، با راه‌اندازی شبکه‌های اینترنتی و بانکداری الکترونیکی و نیز شماره شبای حساب بانکی که برای هر فرد منحصر به فرد است ناشران بورسی می‌توانند با دریافت شماره شبای سهامداران سود آنها را به صورت متمرکز از طریق بانک عامل خود واریز کنند و نیازی هم به واریز این سود از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه ندارند.
وی گفت: «ناشران بورسی همچنین می‌توانند سود سهامداران خود را از طریق نرم‌افزاری‌های بانکداری به راحتی با دریافت شماره شبای بانکی رأساً واریز کنند».
به گفته این عضو شورای عالی بورس، البته اگر زیرساخت‌هایی که شرکت سپرده‌گذاری مرکزی از طریق سامانه جامع اطلاعات مشتریان (سجام) فراهم کرده آنقدر به‌روز و مناسب باشد که کار ناشران بورسی را آسان کند معلوم است یک مدیر بورسی از آن امکانات می‌تواند استفاده کند و سود سهامداران را به راحتی واریز کند.
چراغی این نکته را هم یادآور شد که تعداد مشتریان بورس اوراق بهادار تهران ظرف یکسال گذشته 5 تا 6 برابر شده و به همان نسبت تعداد مبادلات و معاملات و تعداد دفعات عملیات سامانههای معاملاتی افزایش یافته است و این هم عاملی برای کندی هسته معاملات و عدم ارتباط مؤثر بین سامانههای پیش از معاملات، سامانه موتور معاملات و سامانه پس از معاملات است.
به گفته وی، طراحی سامانه معاملات و سامانههای پس از معاملات بسیار پیچیده است و مانند فناوری ساخت هواپیما در انحصار چند بورس بزرگ دنیا قرار دارد.
چراغی در برابر این پرسش که آیا نمی‌توان از فارغ‌التحصیلان زبده دانشگاه‌های ایران در رشته‌های الکترونیک و کامپیوتر و رشته‌های مدیریت مالی و اقتصاد و حقوق برای طراحی یک سامانه ایرانی معاملات بورس استفاده کرد، گفت: «طراحی سامانه معامله بورسی و به ویژه سامانه پس از معاملات یک کار بسیار سخت و پیچیده‌ای است که نیاز به دانش فنی و دقت بسیار بالایی دارد و بالاخره باید این دانش را به دست آوریم. چون تعداد مشتریان سرمایه‌گذاری در بورس در حال افزایش است».
با توجه به آنچه گفته شد، انتظار می رود مسئولان بورس هر چه سریعتر مشکل زیرساختی سامانه های بورس برای واریز سود سهام شرکت های بورسی از طریق سامانه سجام را برطرف نمایند و همچنین مسئولان دولتی یا نمایندگان مجلس، هر چه زودتر قوانین لازم برای الزام این شرکت ها به توزیع سود خود از این طریق را به تصویب رسانند تا شاهد برطرف شدن این مشکل مهم بسیاری از سهامداران در آینده نزدیک باشیم.