امپراتوری خودگردان اینستاگرام در ایران
باید اینستاگرام را بستر قابل اتکایی برای سامان دادن به بازاریابی و عرضه انواع محصولات و خدمات به شمار آورد که هم فضای تبلیغی لازم برای فروشندگان مجازی را مهیا کرده و هم خود در حکم تشکیلاتی سامان یافته و خودگردان برای مدیریت این کسب و کار‌ها در آمده است.
خبرگزاری میزان- در روز‌هایی که اینستاگرام همچنان عشوه می‌خرد و جلوه می‌فروشد و تب استفاده از این نرم افزار مجازی فرو ننشسته، برآورد‌ها حکایت از وجود یک میلیون صفحه فارسی با کاربری تجاری در این شبکه اجتماعی دارد. بیشتر این صفحات مجازی که از کسب و کارهای خرده پا تا تجارت‌های سودآور و پرمنفعت را شامل می‌شود در انواع داد و ستد‌های خانگی، منطقه‌ای و محلی و به شکلی غیر رسمی مشغول فعالیتند.
محبوبیت اینستاگرام در میان کاربران ایرانی البته بیش از اینهاست. چرا که آنگونه که از آمار‌ها بر می‌آید شمار ایرانیان بهره‌مند از این پیام رسان مجازی از رقم چهل و هفت میلیون نفر هم گذشته است. از همین است که وجود یک میلیون صفحه فارسی دارای کاربری تجاری را نباید چندان هم به اتفاقی چشمگیر تعبیر کرد.
هرچه هست، اما بسامد بالای استفاده از بستر این شبکه اجتماعی در میان ایرانیان فضایی را سر و شکل داده تا اینستاگرام به بازارچه اینترنتی پرازدحامی برای داد و ستد انواع کالا‌ها و خدمات تبدیل شود و از رهگذر این میدانگاه مجازی، کسب و کارهای خانگی هم رونقی به خود ببینند. از این بابت باید این شبکه اجتماعی را بستر قابل اتکایی برای سامان دادن به بازاریابی و عرضه انواع محصولات و خدمات به شمار آورد که هم فضای تبلیغی لازم برای فروشندگان مجازی را مهیا کرده و هم خود در حکم تشکیلاتی سامان یافته و خودگردان برای مدیریت این کسب و کار‌ها در آمده است.
رامین پاشایی معاون اجتماعی پلیس فتا ناجا، اما بر این باور است که مبادرت به هر نوع فعالیت تجاری در بستر اینستاگرام تخلف محسوب می‌شود. او به میزان از عدم وجود مجوز برای کسب و کار در محیط اینستاگرام می‌گوید: خرید‌هایی که از طریق پایگاه‌های اینترنتی و صفحات موجود در اینستاگرام انجام می‌شود جزو تخلفات مشهود و عمده‌ای است که در شرایط کنونی که ما با شیوع بیماری کرونا مواجه هستیم به کرات اتفاق می‌افتد. باید دقت شود که هیچ صفحه‌ای در نرم افزار اینستاگرام مجوز فعالیت تجاری ندارد. گاه شاهدیم دارندگان بعضی از این نوع صفحات مدعی می‌شوند که ما از فلان نهاد یا شرکتی برای فعالیت هایمان مجوز گرفته ایم. اما من باید تاکید کنم از اساس هیچ مجوزی در این باره وجود ندارد و هیچ صفحه‌ای در اینستاگرام مجوزی برای این نوع فعالیت‌ها ندارد.
اما کدام بستری در فضای مجازی امکان فعالیت تجاری قانونی را دارد: تنها این سایت‌ها و پایگاه‌های اینترنتی هستند که می‌توانند برای این نوع فعالیت‌ها مجوز داشته باشند. مالکان پایگاه‌های اینترنتی مجوزشان را از وزارت صنعت، معدن و تجارت می‌گیرند و اینماد (نماد اعتماد الکترونیکی) دریافت می‌کنند. اما گردانندگان صفحات مجازی و همینطور سایت دیوار ادعا‌هایی را که در این مورد مطرح می‌کنند نادرست است. نکته‌ای که درباره داد و ستد‌های مجازی باید اتفاق بیفتد این است که شهروندان تا زمانی که کالای خریداری شده به دستشان نرسیده پولی را پرداخت نکنند. البته بعضی از صفحات موجود در اینستاگرام فعالیت مطلوبی دارند و اعلام می‌کنند پرداخت وجه در هنگام تحویل کالا صورت خواهد گرفت. من به هموطنان توصیه می‌کنم از این روش برای خرید‌های اینترنتی استفاده کنند.
اما اینکه چگونه می‌توان از جعلی بودن سایت‌های اینترنتی فروشنده کالا مطمئن شد هم خود به دغدغه‌ای مهم برای کاربران ایرانی تبدیل شده: نکته اول اینکه اینماد نشان دهنده این است که شخص حقیقی یا حقوقی دارنده اینماد مجوز این فعالیت را دارد. شهروندان حتما باید بر روی نماد اینماد سایت‌های فروشنده کالا کلیک کنند تا اصل یا جعلی بودنش مشخص شود. چون بعضی از کلاهبرداران این نماد را جعل می‌کنند. اما وقتی روی اینماد کلیک کنیم یک صفحه زرد رنگ برای ما باز می‌شود. اگر در یکی از این سایت‌ها اینماد جعلی باشد آن صفحه باز نمی‌شود. البته بعضی مواقع هم اینماد جعلی نیست بلکه تاریخ انقضای آن فعالیت گذشته است؛ بنابراین شهروندان حتما باید تاریخ اعتبار را هم بررسی کنند.
آنگونه که از صحبت‌های پاشایی بر می‌آید حتی سایت‌های دارای مجوز هم مصون از لغزش نیستند: شهروندان بهتر است معمولا از سایت‌هایی خرید کنند که شهرت خاص مربوط به تجارت الکترونیک را دارند. یعنی این نوع سایت‌ها مشخص هستند و شهرت لازم در این حوزه را به دست آورده اند. بعضی اوقات ما شاهد این مساله بوده ایم که بعضی از سایت‌ها مجوز لازم برای فعالیت را داشته اند، اما مرتکب تخلف شده اند. تخلف‌هایی هم که مرتکب شده اند معمولا به این شکل نبوده که وجه معامله را مشتریان دریافت کرده باشند و بعد کالا را تحویل ندهند. آن‌ها پول را از مشتری می‌گیرند و مدتی آن را پیش خود نگه می‌دارند و کالایی که سفارش داده شده را اصلا ندارند. مثلا کالای سفارش داده شده تلفن همراه بوده است. بعد از مدتی به مشتری اطلاع می‌دهند که به خاطر عدم موجودی کالا این جنس موجود نیست و پول را به مشتری عودت می‌دهند. اما این پروسه یک ماه به طول می‌انجامد.
شمار موسسات انتشاراتی معروفی که بستر اینستاگرام را به محملی برای تبلیغ و فروش کتاب و کالا‌های فرهنگی تبدیل کرده اند هم رو به فزونی گذاشته. آیا این موسسات مجوزی برای فعالیت هایشان دارند: من به مردم این را اطلاع می‌دهم که هیچ صفحه‌ای در اینستاگرام مجوزی برای کسب و کار ندارد. مجوز کسب و کار صرفا به سایت‌های اینترنتی داده می‌شود. بیشتر کسب و کار‌هایی هم که در اینستاگرام فعال هستند معمولا مشکلی ندارند. اما این صفحات سامان دهی نشده اند. ما صفحه‌ای را در اینستاگرام شناسایی کردیم که مدعی فروش اجناس وارداتی از بندر انزلی بود. اما گرداننده این صفحه را ما در تهران دستگیر کردیم. درواقع این صفحات اینستاگرامی از اساس ساماندهی نشده اند.
از صحبت‌های معاون اجتماعی پلیس فتا ناجا اینطور بر می‌آید که راه انداختن کسب و کار در بستر اینستاگرام اقدامی غیرقانونی است. برای همین ابهام زدایی از صحبت هایش ضروری می‌شود: اما باید حتما نسبت به ساماندهی این نوع کسب و کار‌ها اقدام شود و پلیس فتا هم این مساله را مطرح می‌کند. این نوع کسب و کارهای مجازی شبیه به کار افرادی است که در کنار خیابان دکه‌ای مستقر می‌کنند و اجناسی را به فروش می‌رسانند. دارندگان کسب و کارهای مجازی هم تقریبا همین وضعیت را دارند. بعضی از این‌ها هم البته کسب و کارهایشان از شهرت زیادی برخوردار است. اما شکایت‌های زیادی علیه دارندگان این کسب و کار‌ها به دست ما می‌رسد که مثلا کالا را تحویل نداده اند یا کالای تقلبی تحویل داده اند. یا مثلا در هنگام پیش آمدن یک مورد حقوقی یا شکایت اصلا پاسخگوی مشتریان نیستند و تلفن را قطع می‌کنند یا در فضای مجازی مشتری را مسدود می‌کنند. هموطنان درباره این موارد باید هوشیار و آگاه باشند و زمانی که قصد خرید از سایت‌های اینترنتی را دارند حتما نظرات کاربران را مطالعه کنند تا ببینند دیگران درباره نوع فعالیت و کسب و کار این سایت‌ها چه نظراتی دارند. آن دسته از سایت‌های اینترنتی یا صفحات مجازی که نظرات کاربران را مسدود می‌کنند قطعا مشکوک هستند. شهروندان سعی کنند در خرید‌های اینترنتی بیعانه هم پرداخت نکنند و بعد از اینکه کالا را دیدند و از اصالت آن مطمئن شدند آن وقت مبادرت به خرید بکنند.