دنبال مدیریت فضای مجازی هستیم، نه فیلتر کردن
نسخه جدیدی از طرح موسوم به «ساماندهی پیام رسان‌های اجتماعی» که اولین بار در مهرماه 97 از آن رونمایی شده بود، به مجلس یازدهم راه یافته و تغییرات جزیی نسبت به قبل پیدا کرده است.
به نظر می‌رسد تغییرات مرکز پژوهش‌های مجلس قبلی چندان در طرح جدید مجلس فعلی اعمال نشده و مفاد طرح فعلی به گونه ای است که در صورت تصویب، احتمالا باعث مسدود شدن تمام پیام‌رسان‌های خارجی در کشور شود.
در همین رابطه، یک عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس که خود از امضا کنندگان این طرح بوده، معتقد است که در فضای مجازی یک کاستی وجود دارد و جایی که باید به این کاستی پاسخ دهد، مجلس است. این طرح هم می تواند جنبه حل یک مساله و هم می تواند جنبه پیشگیری از بروز برخی ناهنجاری ها را در آینده داشته باشد و همچنین می تواند مانع برخی رفتارهای نادرستی شود که باعث تضییع حقوق دیگران در فضای مجازی می شود.
متن کامل گفت و گوی خبرنگار جماران را با حسینعلی حاجی دلیگانی در ادامه بخوانید:
آقای حاجی دلیگانی! با توجه به اینکه نام شما به عنوان یکی از نمایندگان امضاءکننده طرح محدودیت پیام رسان های خارجی در میان سایر اسامی دیده می شود، آیا این طرح به معنای «فیلتر شدن» شبکه پیام رسان های خارجی در کشور است؟
همانطور که ما در فضای فیزیکی برای یک زندگی شرافتمندانه و ایمن، همراه با آزادی ای که مخل آزادی دیگران نباشد نیاز به وضع قوانین و قراردادهای اجتماعی داریم در فضای مجازی نیز با توجه به گستردگی آن چنین نیازی احساس می شود. عمر فضای مجازی به بیش از دو دهه نمی رسد و طبیعتا در این مدت آن مقدار که نیاز به مقررات و قراردادهای اجتماعی در خصوص فضای مجازی وجود داشته، صورت نگرفته است.
مسلم است که اگر بخواهیم هر قانون و مقرراتی در این رابطه وضع کنیم باید در چارچوب قانون اساسی باشد. و آن حقوقی که قانون اساسی به عنوان حقوق مشروع مردم به رسمیت شناخته، رعایت شود. ما بر اساس همان قانون اساسی نمی توانیم فضای مجازی را رها کنیم. زیرا اگر چنین شود مردم بی پناه می مانند و باعث یک نوع شلختگی فرهنگی در فضای مجازی می شود.
می بینیم برخی افراد از فضای مجازی استفاده سوء می کنند. همانطور که در فضای فیزیکی شاهد افرادی هستیم که آزادی های مردم را رعایت نمی کنند و به حریم دیگران تعدی می کنند، متأسفانه در فضای مجازی نیز شاهدیم که برخی سوءاستفاده کنندگان با انتشار تصاویر و فیلم هایی باعث تعدی به حقوق مردم می شوند. بنابراین چنین ضرورتی احساس می شود اما مردم ما مطمئن باشند که آزادی های مشروع آنها مطابق آنچه که در قانون اساسی آمده و حقوق شهروندی نقض نخواهد شد.
هیچ کس مدعی نیست تمام آنچه امروز به عنوان یک طرح مطرح است، تصویب می شود. کسی هم نمی گوید که این طرحی جامع و بی نقص است. بنابراین انتظاری که وجود دارد این است که همگان کمک کنند این طرح تبدیل به طرحی جامع شود. ما کلیات این طرح را امضا کرده ایم منتها در فرآیند تصویب، باید کمیسیون و مرکز پژوهش های مجلس و صحن علنی نظر دهند. لذا تلاش خواهیم کرد که قانونی جامع و مانع همراه با حکمت را تصویب کنیم.
به نظر شما ارائه چنین طرح هایی تا چه اندازه می تواند معضلات جامعه را حل کند؟
ارائه این طرح ها یک ضرورت است. در فضای مجازی یک کاستی وجود دارد و جایی که باید به این کاستی پاسخ دهد، مجلس است. این طرح هم می تواند جنبه حل یک مساله و هم می تواند جنبه پیشگیری از برور برخی ناهنجاری ها را در آینده داشته باشد و همچنین می تواند مانع برخی رفتارهای نادرستی شود که باعث تضییع حقوق دیگران می شود.
برخی معتقدند چنین طرح هایی پیش مقدمه فیلتر پیام رسان های خارجی است و استفاده از فیلترشکن ها را گسترش خواهد داد. شما چه نظری دارید؟
همه ما یک ملت هستیم و هویت ملی و اسلامی داریم. امروز بسیار دیر شده است؛ زیرا ما باید از سال ها پیش شبکه بومی اطلاعات داخل کشور و پیام رسان های داخلی خود را راه اندازی می کردیم. باید آنچه به عنوان «آزادی های مشروع» قلمداد می شود را توسعه می دادیم تا امروز با چنین شرایطی مواجه نباشیم. اما به تعبیری ماهی را هر وقت از آب بگیریم تازه است. الان باید این حرکت را انجام دهیم و قطعا نمی توانیم در این راه از آنچه که جنبه های درستی دارد و مورد توجه جامعه است، استفاده نکنیم.
اینکه امروز بدون هیچ محدودیت و طبقه بندی از لحاظ صنف، فضای رها و یله ای در محیط مجازی داشته باشیم کار درستی نیست.
برخی نمایندگان امضا کننده این طرح معتقدند که باید شبکه های اجتماعی و پیام رسان های خارجی موجود با فیلتر مواجه شوند. نظر شما در این رابطه چیست؟
ما طالب کسب نقطه نظرات منطقی و علمی و معقولانه همراه با حکمت کسانی هستیم که در این رابطه نقطه نظراتی دارند و می توانند آن را اجرا کنند تا «قانون نهایی» جامع و مانع باشد و ما تا مدت ها نیاز به اصلاح آن نداشته باشیم.
فکر نمی کنید با توجه به اظهارات رهبر انقلاب مبنی بر اینکه بخشی از زندگی مردم با شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها پیوند خورده، امضا و ارائه چنین طرح هایی باعث محدود شدن و فیلتر پیام رسان های موجود شود؟
نه، نمی دانم چرا برخی روزنامه ها و رسانه های خاص علاقه دارند که کلمه «فیلتر شدن» را به کار ببرند. ما با قانون گذاری به دنبال مدیریت درست و معقولانه فضای مجازی هستیم. این نوع تعبیرهای افراطی از موضوع می تواند فضای نامتعادلی را در بررسی ها به وجود آورد. لذا خواهشم این است که همگی به منافع ملی و مصالح کشور و تربیت نسل ها و آینده جوانان فکر کنند. خواهشم این است که از سیاسی کاری در خصوص این طرح پرهیز شود. همه پدران و مادران و جوانان که عرق ایرانی و اسلامی دارند نگران بی بندوباری ای هستند که در حال حاضر در فضای مجازی حاکم است.
با توجه تجاربی که شما در کسوت نمایندگی دارید، دست کم بخشی از مردم ابراز نگرانی می کنند از اینکه چرا مجلس یازدهمی که با شعارهای اساسی و معیشتی روی کار آمده، به جای ارائه طرح های اقتصادی و کاربردی، چنین حاشیه هایی را به وجود می آورد و به دنبال ارائه طرح هایی است که حساسیت های بالایی در حوزه اجتماع به دنبال دارند؟ از این رو که ممکن است محدود کردن آزادی های مردم در فضای مجازی مورد رضایت اغلب کاربران نباشد.
95 درصد طرح هایی که در مجلس یازدهم اعلام وصول شده یا در این فرآیند قرار دارد، به نوعی اقتصادی است. شاید تنها 5 درصد طرح هایی که در فرآیند قانونگذاری یا اعلام وصول است مسائلی غیر اقتصادی را در برگیرد. بنابراین این مطلبی که شما می فرمایید، در زمره مباحثی است که برخی رسانه های خاص به آن دامن می زنند. واقعیت این نیست و تحریفی در این رابطه صورت می گیرد.
شما اگر مشروح مذاکراتی که در مجلس می شود را دنبال یا طرح هایی که در مجلس اعلام وصول می شود را مشاهده کنید و یا مباحث مربوط به نظارت ها، سوالات و تذکرات را دنبال کنید. همچنین اگر طرح های استیضاحی را که ارائه شده و طرح سوالی که از آقای رئیس جمهور ارائه شده و هنوز تصمیم نهایی راجع به آن گرفته نشده، ملاحظه کنید، متوجه خواهید شد که همه آنها به اقتصاد و معیشت جامعه بازمی گردد.
در همین طرحی که مربوط به فضای مجازی است، اتفاقا این فضا یکی از بسترهایی است که باید قاعده مند باشد تا امنیت کافی برای فعالیت های اقتصادی داخلی به وجود آید. زیرا اگر مدیریت درست و معقولی در این شبکه ها نداشته باشیم، چطور می توانیم با اطمینان مبادلات پولی و برخی امضاهای الکترونیکی و امثالهم را در این فضا به کار ببریم؟ بنابراین لازمه فعالیت های اقتصادی امن تر و بهتر این است که فضای مجازی دارای چارچوب و مقررات و قواعد خاص خود باشد. تا دستگاه های مربوط هم بتوانند در مواقعی که منافع مردم به خطر می افتد و یا تهدید می شود، رسیدگی های لازم را انجام دهند.
با توجه به اینکه پیام رسان های داخلی از دو سال گذشته فعال شده اند، به نظرتان این پیام رسان ها تا چه اندازه می توانند قابلیت جایگزینی پیام رسان های خارجی را داشته باشند؟
به این دلیل که وزارت ارتباطات آنطور که باید و شاید در این سال ها از پیام رسان های داخلی حمایت نکرده و امکانات و بسترهای فنی را به طور کامل و مطابق نیاز آنها در اختیارشان قرار نداده، این پیام رسان ها نتوانستند رشد کافی داشته باشند. بنابراین یک حالت رقابتی داخلی می تواند ایجاد شود برای اینکه هر پیام رسان داخلی که بیشتر بتواند به سلیقه مردم نزدیک باشد و نظر آنها را جلب کند، مورد حمایت قرار گیرد.
ما تجربه فیلتر تلگرام را در کشور داریم. قطعا در جریان بودید که با حکم یک قاضی شبکه پیام رسان تلگرام در کشور فیلتر شد و بسیاری از کسب و کارهای مجازی با دشواری مواجه شد. این اتفاق افتاد که استفاده از فیلترشکن ها گسترش پیدا کرد و دسترسی کودکان و خانواده ها به محتواهای غیراخلاقی آسان تر از گذشته شد. با توجه به اینکه تجربه تقریبا شکست خورده فیلتر تلگرام وجود دارد و بنابر آمارهای منتشر شده حتی پس از فیلتر نیز استفاده از تلگرام چندان کاهش پیدا نکرد، این تفکر تا چه اندازه در مجلس طرفدار دارد که راهی را که برای کنارگذاشتن تلگرام پیموده شد، برای سایر شبکه های پیام رسان خارجی پیموده شود؟
اتفاقا همین سوالی که شما مطرح کردید ضرورت مقررات گذاری و قانون گذاری برای این شبکه ها را بیشتر آشکار می کند. ما وقتی قانون شفاف و روشن برای فضای مجازی داشته باشیم، از افراط و تفریط هم جلوگیری می کنیم. از طرفی وقتی بستر قانونی فراهم شد فعالین اقتصادی هم با امنیت بیشتر می توانند به فعالیت های خود بپردازند. فکر نمی کنم چنین مسیری طرفداران زیادی داشته باشد ولی قانونگذاری در خصوص ساماندهی وضع بی بند وبار فضای مجازی مورد توجه است.
در بخشی از پاسخ های خود به شبکه های پیام رسان داخلی اشاره کردید، به نظرتان با توجه به تجربه ناموفق این پیام رسان ها تا چه اندازه بسترهای موجود درون کشور ظرفیت و امنیت کافی برای ایجاد چنین فضایی را دارند، ضمنا بفرمایید مردم چگونه می توانند به این پیام رسان ها اعتماد داشته باشند و دیگر این نگرانی نباشد که با عضویت در این پیام رسان ها، دسترسی به فضای مجازی بین المللی قطع خواهد شد؟
تا امروز در برخی حوزه ها اقدامات خوبی صورت گرفته، اما در برخی دیگر از حوزه ها نیازمند سرمایه گذاری و تقویت زیرساخت ها است. شاهد بودیم در مقطعی که شبکه های خارجی مختل شد، سامانه های داخلی برای ارائه خدمات دچار خلل نشدند. همین نشان می دهد کشور در برخی حوزه ها از لحاظ زیرساخت فضای مجازی اقدامات خوبی انجام داده است.
اما در خصوص امنیت، ما وقتی قانون گذاری داشته باشیم و گفته شود چه فعل و ترک فعلی جرم شناخته می شود و چه آزادی هایی در فضای مجازی وجود دارد، این بسیار بهتر از این است که هرج و مرج در فضای مجازی وجود داشته باشد.
این قانونی که شما می فرمایید باید تهیه شود، هنوز تدوین و تصویب نشده است. بسیاری این نگرانی را دارند همان موضوعی که شما القائات رسانه های خاص می خوانید؛ یعنی« فیلتر» در مورد شبکه های پیام رسان موجود عملی شود زیرا هیچ راهکار دیگری برای محدودسازی و کنترل این شبکه ها وجود ندارد. آیا مشخصا راهکاری جز فیلتر برای کنترل این فضا در نظر گرفته اید؟
ببینید؛ در مجموع ما آنچه را که به عنوان قانون به تصویب می رسانیم، ذیل قانون اساسی تعریف می شود. بنابراین ملت بزرگ ایران بداند آنچه قانونگذاری می شود در چارچوب قانون اساسی است و آزادی های مشروعی را که در این قانون به رسمیت شناخته شده، نقض نمی کند. حتی اگر مجلس هم به اشتباه قانونی خارج از این چارچوب تصویب کند، شورای نگهبان وقتی آن را مغایر با قانون اساسی تشخیص دهد، مصوب نخواهد شد.
بنابراین تصورم این است که مجلس یازدهم به دنبال محدودسازی فضای مجازی نیست بلکه به دنبال ساماندهی و وضع چارچوب هایی خواهد رفت که به نفع عموم مردم باشد. و جلو سوءاستفاده برخی کسانی را که به دنبال استفاده از فضای مجازی برای پیشبرد اغراض خود هستند، خواهد گرفت. پس از نهایی شدن این طرح، قطعا وضعیت ما بهتر از امروز خواهد شد.