«زوال دیجیتال» و ناپدید شدن بسیاری از صفحات وب
تا همین دو سه سال پیش دغدغه دیجیتال خیلی از کاربران و حتی متخصصان اینترنت این بود که مثلاً اگر روزی و به هر دلیل، اینترنت دچار قطعی و فروپاشی شده و به اصطلاح بترکد، انسان امروزی با این حجم وابستگی به وب، چه گِلی باید به سر بگیرد؟
در کنار همه نگرانی‌های ناشی از فیلترینگ، هک شدن، حملات سایبری، اختلال در سرورها و... که همیشه وجود دارند، تا همین دو سه سال پیش دغدغه دیجیتال خیلی از کاربران و حتی متخصصان اینترنت این بود که مثلاً اگر روزی و به هر دلیل، اینترنت دچار قطعی و فروپاشی شده و به اصطلاح بترکد، انسان امروزی با این حجم وابستگی به وب، چه گِلی باید به سر بگیرد؟
صفحه درخواستی موجود نیست!
«بی‌بی‌سی» حدود ۱۰ سال پیش در مطلبی به قلم «کریس بارانیوک» به مخاطراتی پرداخت که ممکن است اینترنت را تحت تأثیر شدید قرار داده و از کار بیندازد. این مطلب با ردیف کردن نمونه‌های مختلف از اختلالاتی که در گوشه و کنار جهان رخ داده بود در پایان نتیجه می‌گرفت: «واقعیت این است که اینترنت دارد روز به روز در جهان گسترده‌تر می‌شود و به نظر می‌رسد چه متولیان و چه کاربران به خاطر نیازی که به آن دارند، نمی‌خواهند خیلی جدی و عمیق درباره روزی که ممکن است اینترنت نباشد، فکر کنند. این در حالی است که خطر از دست دادن اینترنت و قابلیت‌هایش ممکن است خیلی از بشر دور نباشد!».
چند سالی است که شکل و شمایل نگرانی بابت از دست رفتن اینترنت، عوض شده است. «یورونیوز» چندماه پیش هشدار تازه‌ای را در این زمینه مطرح کرد و درباره ناپدید شدن عجیب و غریب برخی صفحات وب حرف زد. این ناپدید شدن همان حالتی است که وقتی شما در یکی از موتورهای جست‌وجو، دنبال مطلب و محتوایی می‌گردید، لینکش را پیدا می‌کنید اما با کلیک کردن روی آن پیام: «صفحه درخواستی شما موجود نیست» جلو چشمتان ظاهر می‌شود! در نگاه نخست، این ماجرا ممکن است استثنایی و کم‌اهمیت به نظرتان بیاید. با خودتان هم حساب کنید که سالی یک یا دو بار ممکن است چنین حالتی برای شما پیش بیاید و آن را به حساب حذف مطلب توسط ایجادکننده بگذارید. کارشناسان و محققان البته مثل شما فکر نمی‌کنند. آن‌ها حتی در این باره هشدار می‌دهند که خیلی از تحقیقات جدید نشان می‌دهد بخش رو به رشدی از وب در حال ناپدید شدن است به طوری که احساس می‌شود به‌زودی خلأ بزرگی در این زمینه پدیدار شود.
زوال دیجیتال
در مطلبی که دو روز پیش «ایسنا» به نقل از منابع خارجی منتشر کرد، آمده است: «اینترنت که زمانی تصور می‌شد می‌تواند یک «آرشیو ابدی» برای علم و دانش بشری باشد، به طرز فزاینده‌ای ناپایدار می‌شود». گزارش پروژه اینترنت و زندگی آمریکایی «پیو» هم بیانگر این است که از سال۲۰۱۳ به این طرف ۳۹درصد از صفحات وب فعال ناپدید شده‌اند! این پدیده فقط یک نگرانی عادی و معمولی را ایجاد نمی‌کند بلکه به یک سؤال ترسناک منجر می‌شود که: آیا می‌توانیم اینترنت را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم یا تاریخ دیجیتال ما در خطر نابودی دائمی است؟
کارشناسان می‌گویند اگر قرار باشد مبارزه و تلاشی برای حفظ این میراث انجام شود، در خط مقدم این مبارزه، «اینترنت آرکایو» قرار دارد که یک سازمان غیرانتفاعی با مأموریت زنده نگه داشتن گذشته آنلاین ماست. «اینترنت آرکایو» در سال۱۹۹۶ با هدف حفظ میراث دیجیتال توسط «بروستر کاله» تأسیس شد و هنوز هم به عنوان یک کتابخانه دیجیتال جامع، صفحات وب، کتاب‌ها، فیلم‌ها و محتوای دیگر را ذخیره می‌کند. این آرشیو تا به امروز، بیشتر از ۸۶۶ میلیارد صفحه وب، ۴۴ میلیون کتاب و ۶/۱۰ میلیون ویدئو را به صورت دیجیتال نگهداری کرده است.
با وجود این، موانع مالی، فناورانه و قانونی، مأموریت «اینترنت آرکایو» را تهدید می‌کند. مثلاً در سال۲۰۲۳ دادگاهی با متهم کردن «اینترنت آرکایو» به نقض قوانین کپی‌رایت، علیه دیجیتالی کردن و امانت دادن کتاب‌ها رأی صادر کرد و این سازمان ضربه حقوقی بزرگی خورد. این حکم نه‌تنها مانع از تلاش‌های «اینترنت آرکایو» برای حفظ کتاب‌ها می‌شود، بلکه آینده مأموریت گسترده‌تر آن را هم با تردید مواجه می‌کند.
به جز این‌ها «اینترنت آرکایو» با آسیب‌پذیری‌های فنی قابل‌توجهی هم مواجه است. این سازمان در ماه می ۲۰۲۴، هدف یک حمله «داس» قرار گرفت که آسیب‌پذیری آن در معرض تهدیدات سایبری را نشان داد. حملات« داس» با هدف ایجاد اختلال در عملکرد عادی یک سرویس یا ممانعت از دسترسی سایر کاربران به آن انجام می‌شود. حالا دانشمندان نگران هستند که اگر «اینترنت آرکایو» شکست بخورد، ممکن است بخش قابل‌توجهی از دنیای دیجیتال برای همیشه از بین برود.
همه باید بجُنبند
فکر نکنید این زوال دیجیتال فقط به وب‌سایت‌های قدیمی یا وبلاگ‌های فراموش شده محدود می‌شود. براساس گزارش مرکز تحقیقات «پیو» خیلی از صفحات وب ناپدید شده در فاصله سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳ شامل اطلاعات مهم دولتی، مقالات خبری و مراجع دانشگاهی است.
دایره‌المعارف ویکی‌پدیا که یکی از پرکاربردترین منابع آنلاین است، با پدیده «لینک‌های شکسته» مواجه شده است و بیش از نیمی از مقالات آن دست‌کم یک لینک شکسته دارند. این پدیده زمانی اتفاق می‌افتد که هایپرلینک‌ها شکسته شوند یا وب‌سایت‌های مورد نظر آن‌ها دیگر وجود نداشته باشند. اما این فقط یک مشکل شخصی نیست، بلکه از دست دادن عمیق حافظه جمعی جامعه ماست.
با این روند دستیابی به اطلاعاتی که ستون فقرات درک ما از گذشته نزدیک را تشکیل می‌دهد، برای محققان، مورخان و کاربران روزمره دشوارتر خواهد شد. شوربختانه مشکل فراتر از وب‌سایت‌هاست، چون شبکه‌های اجتماعی هم که امروزه به رکن اصلی ارتباطات مدرن تبدیل شده‌اند، آسیب‌پذیر هستند. برای مثال، ۱۵درصد از توییت‌ها چند ماه پس از ارسال حذف می‌شوند و کل حساب‌های شبکه اجتماعی می‌توانند با یک کلیک ساده ناپدید شوند. این ماهیت موقتی محتوای دیجیتال، نشان می‌دهد برای بایگانی کردن درست و حسابی محتواهای دنیای دیجیتال باید فکری سریع و اساسی کرد.
هرچند سازمان‌هایی مثل «اینترنت آرکایو»، مسئولیت حفظ تاریخ دیجیتال را برعهده دارند، اما این کافی نیست و چنین مسئولیتی نباید فقط بر دوش آن‌ها باشد. هم دولت‌ها و هم مؤسسات خصوصی باید در حفاظت از محتوای دیجیتال نقش داشته باشند. مانند سیاست‌هایی که برای کتاب‌ها و اسناد فیزیکی وجود دارد. اجرای سیاست‌های عمومی که حفظ منابع دیجیتال حیاتی را الزامی می‌کند، یک گام اساسی رو به جلو خواهد بود. ناگفته نماند که افراد هم می‌توانند در این زمینه مشارکت کنند. اقدام‌های ساده مانند پشتیبان‌گیری از داده‌های مهم، ذخیره صفحات وب و مشارکت در بایگانی پروژه‌ها می‌توانند وضع موجود را تغییر دهند. در عصری که اطلاعات دیجیتالی به سرعت در حال ناپدید شدن است، اطمینان از بقای میراث برخط ما برای مطالعه، رجوع و درک نسل‌های آینده مهم‌تر از همیشه است. (منبع:قدس)
- ۰۳/۰۷/۰۹