نتیجه مذاکرات ایران با توییتر، تلگرام و اینستاگرام
نادر نینوایی - در سال‌های اخیر حواشی زیادی در خصوص وعده‌های مکرر و بزرگ پیرامون مذاکره مقام‌های ایرانی با شبکه‌های اجتماعی مختلف از جمله توییتر، تلگرام و اینستاگرام در رسانه‌ها منتشر شده و گاهی در لفافه و گاهی به شکل علنی مقام‌های کشور خبر از مذاکره با شبکه‌های اجتماعی خارجی داده‌اند.
اما آنچه رسانه‌ها پیگیر آن نشده‌اند، نتیجه اخبار و اظهارات مسوولان داخلی در خصوص سرنوشت مذاکرات و خروجی آنهاست.
رازهای بی‌پاسخ بستن و باز ماندن برخی پلتفرم‌ها در ایران
نگاهی به سابقه ادعاهای مطرح شده در زمینه مذاکره مسوولان ایرانی با شبکه‌های اجتماعی خارجی اما گویای آن است که حتی در یک نمونه که به سفر محرمانه پاول دوروف مالک تلگرام به تهران و مذاکره با آذری‌جهرمی ختم شد، ظاهرا طرف خارجی در نهایت حاضر به پذیرش خواسته‌های مسوولان ایرانی نشده است و در نهایت تلگرام نیز فیلتر شد.
حال سوال اینجاست؛ در شرایطی که بیشتر شبکه‌های اجتماعی خارجی در ایران فیلتر هستند و مذاکره با صاحبان این اپ‌های خارجی نیز نتیجه‌ای برای دولتی‌ها نداشته، علت اصرار و در برخی موارد ژست باز کردن باب مذاکرات با مالکان این پلتفرم‌ها چیست؟
برای بررسی و مرور خروجی مذاکرات مقام‌های ایرانی با مسوولان شبکه‌های اجتماعی که در سال‌های اخیر وعده‌های آن مطرح شده است، با ما همراه باشید.
استارت مذاکره از سوی واعظی
سابقه اخبار نشان می‌دهد نخستین بار و در آبان ماه سال 94 این محمود واعظی وزیر سابق ارتباطات بود که بحث مذاکره با یکی از سرویس‌دهندگان خارجی را مطرح کرد.
وی در آن مقطع با بیان اینکه قطعا موتور جست‌وجوی یاندکس روسیه بهتر از گوگل آمریکا با ما راه خواهد آمد، گفته بود اگر این شرکت مقررات کشور ما را رعایت کند، خدماتش روی مردم باز می‌شود.
واعظی این اظهارات را در حاشیه دیدار با همتای روسی خود گفته بود که موافقت شده تا با هدف شکست انحصار گوگل در ایران، بزرگ‌ترین موتور جست‌وجوی روسی با هدف بهینه کردن خدمات خود برای مردم ایران، دفتری در کشورمان دایر کند.
اتفاقی که هرگز رخ نداد و چیزی نگذشت که مسوولان این جویشگر روسی طی بیانیه‌ای سریعا اظهارات وزیر ارتباطات ایران را تکذیب کرده و گفتند که هیچ برنامه‌ای برای گشایش دفتر در ایران ندارند.
**در نهایت یاندکس همچون بسیاری دیگر از موتورهای جست‌وجوی شناخته شده دنیا، به دلایل نامعلومی در ایران فیلتر ماند تا چیزی از انحصار موتور جست‌وجوی گوگل به دلایل نامعلومی در ایران کاسته نشود!**
واعظی و مذاکره با اینستاگرام
دو سال بعد در سوم تیر ماه 96، بار دیگر محمود واعظی وزیر سابق ارتباطات بحث مذاکره و ارتباط با یکی از شبکه‌های اجتماعی را مطرح کرد.
وی در آن مقطع انجام مذاکرات با مسوولان اینستاگرام را تایید کرده و گفته بود: بعد از استفاده اینستاگرام از سیستم رمزگذاری و با اجازه شورای‌عالی فضای مجازی با اینستاگرام تماس گرفتیم و آنها اعلام کردند که آمادگی دارند تا در مورد محدودیت‌های ما صحبت کنیم.
وی همچنین اظهار کرد: آنها اعلام کردند که حاضرند محدودیت‌های ما از نظر اخلاقی، قانونی، سنت و دین را رعایت کنند و انشاالله با مذاکره سعی می‌کنیم آن را حل کنیم.
**البته همانطور که انتظار می‌رفت نتیجه روشنی از خروجی مذاکره با اینستاگرام نیز به دست نیامد ** البته اینستاگرام در ایران با وجود انتقاداتی که سال‌هاست به واسطه حواشی فرهنگی پیرامون پدیده سلبریتی‌ها و ترویج رفتارهای ناشایست رخ می‌دهد، دچار فیلتردرمانی نشده و بر خلاف دیگر رقبای آمریکایی خود نظیر توییتر و فیس‌بوک، در کنار گوگل مشغول ارایه خدمت به ایرانیان است!
درخواست مذاکره با اینستاگرام از طرف فیروزآبادی
پس از اظهارات بی‌نتیجه واعظی (همچون دیگر تفاهم‌نامه‌های خارجی او) در خصوص مذاکره با اینستاگرام و احتمال حذف مطالبی که متناسب با فرهنگ ما نیست این بار در دی ماه سال 97، ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای‌عالی فضای مجازی خبر از مذاکره با مدیران اینستاگرام داد.
او نیز گفت: **ما از اینستاگرام خواسته‌ایم که با آنها صحبت داشته باشیم اما هنوز صحبتی صورت نگرفته است. درباره اینستاگرام مکاتبات اولیه صورت گرفته ولی هنوز قراری نگذاشته‌ایم. البته ما دنبال این هستیم که جایگزینی برای این شبکه داشته باشیم و جایگزین مشابه داخلی شکل گرفته است! **
وی با بیان اینکه تعداد قابل توجهی از جامعه مذهبی کشور درباره اینستاگرام مشکل دارند و اثرگذاری خودشان را هم دارند و صدایی دارند که شنیده می‌شود، اضافه کرد: من معتقدم باید پلتفرم بهتر و کامل‌تر بدهیم. چون پلتفرمی مثل اینستاگرام متعلق به ۱۰ سال قبل است که تازه به نتیجه رسیده است. در عین حال، چیزی که ما الان ارایه کنیم سه سال دیگر به نتیجه می‌رسد و بالغ می‌شود. لاجرم تا آن زمان، چیزی که ما ارایه کنیم نسبت به اینستاگرام خیلی بهتر خواهد بود.
از نتیجه این موضوع نیز البته اطلاعی در دست نیست. اگرچه مدتی زمزمه‌های بستن اینستاگرام در ایران مشروط بر رعایت خواسته‌های کشور مطرح بود که این موضوع نیز مدتی بعد مسکوت ماند.
آمادگی مدیران «توییتر» برای مذاکره با ایران
21 مرداد 96، در شرایطی که محمدجواد آذری‌جهرمی، هنوز وزیر نشده و تازه به عنوان وزیر پیشنهادی ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت دوازدهم معرفی شده بود از اعلام آمادگی مدیران شبکه اجتماعی «توییتر» برای پیگیری خواسته‌های ایران در جهت فعالیت این سرویس‌دهنده خارجی در کشور خبر داد.
جهرمی در آن زمان گفته بود: فیلتر توییتر تصمیم و سیاست کلان نظام است لذا مذاکره با مدیران این سرویس‌دهنده‌ها برای پیگیری خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران تنها کاری است که از دست ما بر می‌آید؛ البته مدیران توییتر نیز برای این مذاکره اعلام آمادگی کرده‌اند و در ادامه اگر نتیجه این مذاکرات مورد قبول جمع عاقله کشور قرار گرفت فبها‌المراد؛ و اگر مورد قبول واقع نشد تلاش بیشتری خواهیم کرد.
جهرمی در این مقطع همچنین با بیان اینکه مدیران تلگرام تاکنون همکاری‌های لازم را در خصوص خط قرمزهای فرهنگی ایران داشته‌اند، گفته بود: بنابراین لزومی بر فیلتر تلگرام وجود ندارد.
این اظهارات اما نشان می‌داد که ظاهرا ارتباطات و مذاکراتی با مدیر تلگرام در جریان بوده است. موضوعی که کمی بعد علنی و تایید شد که دوروف به تهران سفری داشته و با آذری جهرمی گفت‌وگو کرده است.
مهر تایید بر مذاکره با تلگرام
اواخر اردیبهشت ماه سال 97 در کشاکش فیلتر تلگرام بود که روزنامه صبح نو، گزارشی درباره مذاکره‌های پنهانی دولت با پاول دوروف مدیر تلگرام منتشر کرد. چند روز قبل از این گزارش بود که حسامالدین آشنا، مشاور رییس‌جمهوری از لغو استقرار سرورهای شبکه توزیع محتوای پیام‌رسان تلگرام (CDN) در ایران خبر داد. خبری که هر چند درست بود اما تمام ماجرای دولت و تلگرام نبود. حسامالدین آشنا در واقع به‌صورت ناخواسته ماجرای توافق پنهانی دولت با این پیام‌رسان را افشا کرده بود.
در گزارش روزنامه‌صبح نو از این ملاقات، آمده بود: طبق این گزارش در نیمه نخست سال۹۴، پاول دوروف مدیر تلگرام در سفری به تهران می‌آید و با دولتی‌ها به مذاکره می‌نشیند. توافقات انجام می‌شود و بنا بر ادعای دولتی‌ها قرار می‌شود کانال‌های مستهجن توسط تلگرام فیلتر شود. امری که ظاهرا انجام می‌شود اما دی‌ماه۹۶ که از راه رسید مدیر تلگرام راه و روش دیگری در پیش گرفت و تقاضاهای علنی دولت ایران را برای مسدودسازی کانال‌های تروریستی بی‌جواب گذاشت، امری که برای دولت گران آمد و دستور مسدودسازی آن را صادر کرد. با این‌حال تلگرام مدتی بعد دوباره به‌صورت عادی به فعالیت خود ادامه داد. در ادامه این گزارش از جزییات این توافق نوشتیم که اگر مدیر تلگرام آن را رعایت می‌کرد با مسدودسازی در ایران مواجه نمی‌شد.
1. تلگرام باید تضمین دهد اطلاعات کاربران ایرانی را به غیر -که احتمالا در اینجا شرکت‌ها یا دولت‌های غربی است- ندهد.
۲. تلگرام تضمین دهد مقررات ایران را در مسایل فرهنگی رعایت کند.
۳. تلگرام تضمین دهد منافع اقتصادی حاصل از ایران را با دولت تقسیم کند.
۴. تلگرام باید تعهد دهد که احکام دادگاه‌های ایران را به رسمیت می‌شناسد.
نخستین واکنش آذری‌جهرمی در مقام وزیر ارتباطات به این مساله چهار روز پس از انتشار گزارش «صبح نو» بود. وی در حاشیه جلسه هیات دولت در این‌باره صحبت کرد و گفت: مذاکره دولت ایران و تلگرام چیز محرمانه‌ای نبوده و در دولت یازدهم توسط وزیر وقت ارتباطات صورت گرفته است. این دیدار با اطلاع دادستان وقت کشور انجام شده است. در دولت یازدهم مذاکراتی با تلگرام در حیطه رعایت الزامات فرهنگی کشور انجام شده که البته توافق‌هایی هم به‌دست آمد و تلگرام ملاحظات ما در مورد کانال‌های غیراخلاقی یا کانال‌های مرتبط با تروریسم را لحاظ کرد. آذری‌جهرمی در این اظهارات مذاکره‌کننده با مدیر تلگرام را محمود واعظی، وزیر ارتباطات وقت عنوان کرد.
جهرمی در همین مقطع بار دیگر نیز درباره مذاکره با تلگرام مورد سوال واقع شد و این بار وعده داد که گزارش این مذاکره منتشر شود.
وی در ۱۱مهر ۹۷ در حاشیه نوزدهمین نمایشگاه مخابرات و اطلاع‌رسانی گفت: «باوجود ادعای مطرح شده، مذاکرات محرمانه نبوده و با دستور دادستان وقت و کمیته تعیین محتوای مجرمانه مذاکرات انجام و گزارش آن نیز منتشر خواهد شد.» (اگرچه اطلاعی از سرنوشت گزارش مذکور در دست نیست.)
ناگفته نماند که موضوع مذاکره با تلگرام در تهران جنجالی شد و اعتراضات برخی نمایندگان مجلس را هم در پی داشت که مذاکرات خارجی باید حتما با اطلاع مجلس باشد. در نهایت اما موضوع خاتمه یافت.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
واقعیت آن است که اصولا تمام دیدارها، مذاکرات و توافقات، چه با کشورهای خارجی و چه شرکت‌های خارجی اصولا و لزوما رسانه‌ای نمی‌شوند. به قول معروف دیدارهایی که رسانه‌ای می‌شوند همواره ارزشی کمتر از دیدارهایی که رسانه‌ای نمی‌شوند، دارد.
**اما ما در این گزارش صرفا به اظهارات و وعده‌های مبنی بر این دیدارها پرداختیم و علی‌القاعده از اینکه در پس فیلتر نشدن و ادامه فعالیت شرکت‌هایی نظیر گوگل یا اینستاگرام یا این اواخر بازگشت مجدد واتس‌اپ، مذاکرات و وتوافقاتی وجود دارد، اطلاعی نداریم.
لذا همچنان علت فیلترینگ انبوهی از موتورهای جست‌وجوی دنیا در ایران و گذاشتن کامل و انحصاری بازار جست‌وجو در اختیار گوگل روشن نیست. کما اینکه دلایل عدم فیلترینگ اینستاگرام، فیلترینگ توییتر و فیس‌بوک و تلگرام و غیره به وضوح روشن نیست.**
فراموش نکنیم که اگرچه کشورهایی نظیر چین، روسیه و اتحادیه اروپا تا حدودی توانسته‌اند شبکه‌های اجتماعی آمریکایی را از جنبه اقتصادی، امنیتی و رعایت برخی مسایل داخلی این کشورها با خود همراه کنند، لیکن علت این همراهی به وسعت بازار و قدرت این کشورها در فشار به شبکه‌های مذکور باز می‌گردد.
اما انتظار رعایت خواست‌های طرف ایرانی با توجه به وسعت بازار ما از سوی آنها و تضاد منافع شرکت‌های عمدتا آمریکایی با ما، به نظر امری دور از ذهن و ناشدنی است. به این ترتیب شاید بهتر باشد که مقامات ما به جای مذاکرات بی‌نتیجه یا کم‌حاصل با شبکه‌های اجتماعی خارجی، به دنبال توانمندسازی کشور در ساخت پلتفرم‌های بومی و در راستای شبکه ملی اطلاعات باشند و عطای مذاکره با توییتر، فیس‌بوک و تلگرام و ... را به لقای آن ببخشند، یا لااقل بازار کشور را به شکل انحصاری در اختیار برخی پلتفرم‌های خارجی قرار ندهند. (منبع:عصرارتباط)