اتصال به فیبر نوری؛ از هدف تا عمل
هفته گذشته وزیر ارتباطات درباره فیبر نوری به موضوع اولویت اتصال بر پوشش تاکید و اعلام کرد خط قرمز ما در پروژه توسعه فیبر نوری، حرف‌های خلاف واقع است. طبق اعلام ستار هاشمی اکنون در توسعه فیبر، ۸ میلیون خانوار تحت پوشش قرار گرفته‌اند، اما وزیر ارتباطات مساله اتصال را مشکل اصلی استفاده نهایی از فیبر نوری می‌داند و کارشناسان در این باره آمار پایین اتصال‌ها را مطرح می‌کنند که موانع آن طی سال‌های گذشته برطرف نشده و با وجود اینکه پیشرفت ۴۰ درصدی در زمینه پوشش صورت گرفته است، اما اکنون تنها حدود ۵۰۰ هزار اتصال در کشور وجود دارد. کارشناسان همچنین هدف ۲۰ میلیونی برای اتصال تا پایان برنامه توسعه هفتم (سال ۱۴۰۷) را بلندپروازانه می‌دانند و معتقد هستند که کشور هنوز زیرساخت‌های بیشتری برای رسیدن به این هدف لازم دارد.
اهداف بلندپروازانه
موضوع توسعه فیبر نوری در کشور از زمان دولت سیزدهم مطرح شد؛ پروژه‌ای که به عنوان یکی از اهداف برنامه هفتم تعریف شد و عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات دولت سیزدهم نیز پوشش ۲۰ میلیونی فیبر نوری برای منازل و کسب‌وکارها را مهم‌ترین پروژه این وزارتخانه دانسته بود. زارع‌پور معتقد بود این عدد قرار است تا پایان دولت سیزدهم محقق شود؛ عددی که نه‌تنها محقق نشد، بلکه باعث شد بار دیگر توجه‌ها به سمت زیرساخت‌های ضعیف در این حوزه جلب شود. البته گسترش توسعه فیبر نوری و تحقق اهداف برنامه توسعه در دولت چهاردهم نیز مورد توجه قرار گرفته و اظهارات وزیر ارتباطات در هفته ایران‌دیجیتال این موضوع را تایید می‌کند. به گفته ستار هاشمی، در حال حاضر فقط ۸ میلیون خانوار تحت پوشش فیبر نوری قرار دارند؛ یعنی دولت تا فاصله ۳۰۰ متری مشترکان این فناوری رسیده است. او همچنین معتقد است که کمتر از ۴ درصد از ظرفیت فیبر نوری در کشور استفاده شده است؛ در حالی که این رقم در دنیا تا ۷۰ درصد می‌رسد.
فارغ از این اظهارات، جدیدترین گزارش فصل رگولاتوری از شاخص‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور به پایان تابستان ۱۴۰۳ مربوط می‌شود که از تداوم کاهش ضریب نفوذ تلفن ثابت و افزایش ضریب نفوذ تلفن همراه، اینترنت همراه و اینترنت ثابت حکایت می‌کند، اما در این گزارش آمارهای مربوط به توسعه شبکه فیبر نوری به‌روز نشده است و صرفا اعداد گزارش پیشین تکرار شده‌اند.
ارزیابی کارشناسان از چالشهای توسعه فیبر نوری در کشور این است که ضعف‌های زیرساختی مانع توسعه این فناوری شده و تاکنون تدابیری برای رفع این چالش اندیشیده نشده است. صادق عباسی شاهکوه، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نیز درباره چالشهای توسعه فیبر نوری در کشور به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «عمده توسعه فیبر نوری به شهرداری‌ها وابسته است. این روند برای آن دسته از شهرهایی که شهرداری‌های آنها موافقت می‌کنند و مجوز می‌دهند، راحت‌تر پیش می‌رود و در سایر موارد که پیشرفت کار به تعویق افتاد به دلیل صادر نشدن این مجوزها بوده است.» او همچنین توضیح می‌دهد: «در زمینه پوشش اگر همکاری شهرداری‌ها وجود داشته باشد، فعلا مشکل دیگری وجود ندارد، ولی در زمینه اتصال با مشکلات بیشتری مواجه هستیم. در درجه اول باید متقاضی وجود داشته باشد و طبیعتا بحث قیمت‌ها و چالشهای دیگری در این بین به وجود می‌آید؛ به همین دلیل نیز در زمینه اتصال پیشرفت کمتری داشته‌ایم. البته اگر توافقی انجام شود که بتوان از روی تیرهای برق به در خانه‌ها سیم کشید، کار راحت‌تر می‌شود و در نهایت پیشرفت خوبی نیز برای اتصال به وجود می‌آید. این فرآیند منوط به مجوز اداره برق است و اگر صورت بگیرد به پیشرفت کار سرعت می‌بخشد.»
او در ادامه صحبت‌های خود از تغییر نگاه توسعه فیبر نوری می‌گوید و در این خصوص توضیح می‌دهد: «برنامه‌ریزی و فرآیندهای اجرایی توسعه فیبر نوری در حال اصلاح هستند و بر این اساس، نگاه توسعه این فناوری از تمرکز بر پوشش به اتصال تغییر پیدا کرده است. به همین منظور، برخی از برنامه‌ها در حال اصلاح است و باید تا پایان برنامه هفتم توسعه حدود ۲۰ میلیون مکان اعم از مکان‌های اداری، تجاری و مسکونی به فیبر نوری متصل شوند.» به گفته رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اصلاحات توسعه فیبر نوری در دست بررسی است و هر زمان که جزئیات آن مشخص شود، اعلام خواهد شد.
با این حال، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی هدف ۲۰ میلیونی برنامه هفتم برای اتصال به فیبر نوری را بلندپروازانه می‌داند و از روند کند اتصال به این تکنولوژی در مقایسه با پوشش آن انتقاد می‌کند: «تا کنون با وجود اینکه پوشش ۴۰ درصدی فیبر نوری محقق شده، اما فقط حدود ۵۰۰ هزار اتصال در کشور وجود دارد.» مهدی روحانی‌نژاد، معاون راهبردی و توسعه بازار سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نیز در این باره اعلام کرده است برخلاف گسترش تعداد خانوارهای تحت پوشش فیبر نوری، آمار مربوط به اتصال تغییر چندانی نکرده است. او با بیان این مطلب معتقد است که اصلاح پروانه‌ها و سیاست‌ها در جهش اتصال به فیبر نوری موثر خواهد بود.
شروط کارآیی فیبر نوری
با وجود همه کاستی‌ها و مانع بزرگ توسعه فیبر نوری از ضعف زیرساخت‌های ارتباطاتی گرفته تا محدودیت‌های اینترنتی، کارشناسان معتقدند که مزایای توسعه این فناوری زمانی می‌تواند موثر باشد که فیلترینگ برداشته شود. مجتبی رحیمی، کارشناس حوزه اینترنت و فناوری اطلاعات درباره مزایای استفاده از فیبر نوری به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «مزایای فیبر نوری از نام آن پیداست؛ فیبر نوری به معنای حرکت دیتا و داده‌ها با سرعت نور با سوار شدن بر فوتون‌ها(کم‌ترین مقدار قابل اندازه‌گیری در یک میدان الکترومغناطیسی) است. این امکانات و قابلیت‌ها باعث می‌شود تا فیبر نوری کیفیت بالاتری برای شبکه اینترنت داشته باشد و نسبت به بسترهایی که متکی بر سیم مسی هستند بهتر عمل کند. از لحاظ تخصصی نیز فناوری فیبر نوری از سرویس‌های باکیفیت محسوب می‌شود که پایداری بالایی نیز دارد.» همچنین کارشناسان این حوزه می‌گویند که اینترنت با فیبر نوری امکان ارائه سرعت آپلود و دانلود تا بیش از هزار مگابیت بر ثانیه را دارد و همچنین دانلود یک فیلم دوساعته با کیفیت HD با استفاده از اینترنت فیبر تنها در حدود ۴۰ ثانیه زمان می‌برد؛ فیبر نوری توانایی آن را دارد که کاربران و داده‌های بیشتری را با سرعت‌های بالاتر مدیریت کند.
البته فارغ از موضوع فیبر نوری عملکرد ایران طی سال‌های گذشته به گونه‌ای بوده که استفاده از اینترنت ثابت را به‌شدت کاهش داده و اینترنت سیار را جایگزین آن کرده است. رحیمی درباره این رویکرد به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «مسائل مختلفی در این باره می‌تواند دخیل باشد، اما یکی از اصلی‌ترین نکات این است که ایران تا همین چند سال پیش در زیرساخت اینترنت ثابت ضعیف بوده است. در حالی که برخی از کشورها به استفاده از فناوری VDSL دست پیدا کرده بودند ما به ارائه سرویس‌های ADSL محدود بودیم. همچنین زیرساخت‌های ما نیز در این زمینه ضعیف بودند. اما پس از این دوران اینترنت سیار با ضریب نفوذ مناسب در یک زمان مناسبی از سوی اپراتورها ارائه شد و مواردی مانند سهولت دسترسی باعث شد تا مردم بیشتر به این سمت روی بیاورند و در نهایت این اتفاق باعث پایین آمدن ضریب نفوذ اینترنت ثابت شد. از سوی دیگر در این بین بحث تعرفه‌ها مطرح است. در بسیاری از کشورها تعرفه اینترنت سرویس‌های ثابت کمتر از تعرفه سرویس‌های سیار است، اما در ایران تعرفه این دو تقریبا با هم برابری می‌کند. این مورد هم یکی از دلایلی است که می‌تواند باعث اقبال کمتر سرویس‌های ثابت بین مردم شود. همچنین خدماتی که روی این سرویس‌ها به کاربران داده می‌شود بسیار موثر است.»
در این بین او معتقد است که دولت حتی با وجود مهیا کردن زمینه برای اتصال مردم به فیبر نوری باید خدماتی را در نظر بگیرد که استفاده مردم از این فناوری برای آنها به‌صرفه باشد. این کارشناس با بیان این مطلب توضیح می‌دهد: «فناوری فیبر نوری ممکن است هزینه‌ها را برای کاربران افزایش دهد که به نظر می‌رسد بهتر است تا ارائه‌دهندگان این فناوری بخشی از هزینه‌های مذکور را برای مصرف‌کننده کاهش دهند.» او معتقد است در کشورهای غربی در برخی موارد تجهیزات و ابزارهای مربوط به این فناوری‌ها به صورت رایگان به کاربران تحویل داده می‌شود و از این طریق مردم ترغیب می‌شوند تا از سرویس مورد نظر استفاده کنند. در مجموع به نظر می‌رسد که با وجود ارائه خدمات مفید در زمینه فیبر نوری نظارت مناسبی نسبت به این سرویس در کشور وجود ندارد. آنها در این خصوص توصیه می‌کنند تا کارگروهی برای رسیدگی و نظارت بر توسعه فیبر نوری در کشور تشکیل شود.