ایجاد انحصار دولتی در حوزه سلامت الکترونیکی؟
نادر نینوایی - ماجرا از ارسال نامه‌ای از طرف سید حسن قاضی‌زاده هاشمی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خطاب به محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات شروع شد. در این نامه وزیر بهداشت از وزیر ارتباطات دو خواسته مهم را داشته است.
نخست آنکه شرکت تحت نظارت این وزارتخانه را به عنوان مجری کلیه خدمات الکترونیکی حوزه سلامت به اپراتورها معرفی کند و دوم آن که اپراتورها مکلف شوند که همکاری با هر شرکتی برای اجرای هرگونه محتوای دیجیتالی سلامت را منوط به تایید شرکت مورد تایید وزارت بهداشت کنند.
در این نامه وزیر بهداشت اعلام کرده که "این وزارتخانه با هدف توسعه خدمات الکترونیکی در حوزه سلامت به مردم و متخصصین بهداشت و درمان، شرکتی به نام "آوای فناوری اطلاعات سلامت" را راسا تاسیس کرده است."
ظاهرا این شرکت با وجود آن که از سوی وزارت بهداشت راه‌اندازی شده، اما صد در صد مالکیت آن متعلق به نهاد عمومی، غیر دولتی است و شیوه اداره آن هیات امنایی بوده و آنطور که ذکر شده به دنبال صرفه‌جویی ارزی در معالجه بیماران است.
وزیر بهداشت در این نامه به وزیر ارتباطات خاطر نشان کرده شرکت مذکور تحت نظارت و مطابق سیاست‌های وزارت بهداشت فعالیت می‌کند و وظیفه دارد یک بستر یکپارچه ارایه محتوا و خدمات الکترونیکی از طریق درگاه‌های ارتباطی گوناگون ایجاد کند.
بر همین اساس هم وزارت بهداشت خواستار آن شده که وزارت ارتباطات شرکت "آوای فناوری اطلاعات سلامت" را به نمایندگی از این وزارتخانه، به عنوان مجری و تجمیعکننده خدمات الکترونیکی سلامت و محتواهای سلامت در فضای مجازی به کلیه اپراتورهای تلفن همراه و ثابت و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی جهت همکاری و تعاملات سازنده برای راه‌اندازی خدمات نوین الکترونیکی در حوزه سلامت معرفی کند.
در این نامه وزیر بهداشت از واعظی خواسته تا به منظور تسهیل دسترسی مردم و مراکز بهداشتی درمانی به خدمات فوق‌الذکر و امکان نظارت جامع و یکپارچه بر محتوای دیجیتال سلامت و خدمات الکترونیکی مرتبط، اپراتورهای تلفن همراه و ثابت، صرفاً با هماهنگی این شرکت به توسعه و ارایه خدمات الکترونیکی در حوزه سلامت اقدام کنند. آنچه که ممکن است در بین فعالان حوزه سلامت الکترونیکی به چشم یک امتیاز عظیم و انحصارگونه نگریسته شود.
اما برای آنکه بدانید ابعاد اختیار و حیطه فعالیت شرکت تازه تاسیس "آوای فناوری اطلاعات سلامت"، چقدر وسیع است، بد نیست نگاهی گذرا به 4 ابرپروژه در دستور کار این شرکت داشته باشیم.
تعریف 4 ابر پروژه برای شرکتی نوپا
آبان ماه سال گذشته بود که در مراسمی با حضور مدیران عامل شرکت آوای فناوری اطلاعات سلامت (وابسته به وزارت بهداشت) و شرکت عصر دانش افزار، تفاهم‌نامه اجرای 4 ابر پروژه در حوزه سلامت الکترونیکی منعقد شد.
پروژه‌هایی پیش‌بینی شده در این تفاهم‌نامه از ایجاد زیرساخت‌های آی‌تی محور تمام مراکز درمانی و بهداشتی کشور از وزارت بهداشت تا داروخانه‌ها و تا حتی راه‌اندازی وایفای برای مطب تمامی پزشکان را شامل می‌شد.
گستردگی هدف‌گذاری ورود این شرکت به بحث خدمات الکترونیکی سلامت که از کلان‌ترین تا جزیی‌ترین بخش‌ها را مد نظر قرار داده، به نحوی است که برخی از صاحب‌نظران و فعالان این عرصه را نگران شکل‌گیری یک ابر شرکت خصولتی و حرکتی مغایر با کوچک‌سازی دولت و مغایرت با اصل 44 کرده است.
درواقع تفاهم‌نامه‌ای که در تاریخ 18 آبان ماه 94 به امضای مدیران عامل شرکت‌های آوای فناوری اطلاعات سلامت وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و شرکت عصر دانش افزار رسید، کلیات طراحی و اجرای چهار ابر پروژه در حوزه سلامت را به این شرح تعیین می‌کرد.
نخستین ابر پروژه این تفاهم‌نامه، سلامت وایفای (Salamat Wi-Fi) است که ایجاد شبکه دسترسی وایفای در تمامی شهرهای ایران و ارایه سرویس‌های الکترونیکی در حوزه سلامت در تمامی دانشگاه‌ها و دانشکده‌های پزشکی، خوابگاه‌ها، بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی درمانی، داروخانه‌ها، آزمایشگاه‌ها و مطب پزشکان را مورد تأکید قرار داده است.
دومین ابر پروژه نیز سلامت پی (Salamat Pay) نام دارد و ایجاد زیرساخت بانکداری مجازی و امن موبایلی در خانواده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در جهت سهولت پرداخت هزینه‌ها در بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی درمانی، داروخانه‌ها، آزمایشگاه‌ها، مطب پزشکان و سرویس‌های ارزش افزوده و واریز مبالغ به حساب‌های مجازی و امکان مدیریت مبالغ واریز شده از ویژگی‌های این پروژه است.
سومین ابر پروژه در این تفاهم‌نامهSalamat Loyalty نام دارد و بر این اساس دسترسی به کلیه سرویس‌های مرتبط با حوزه پیشگیری و سلامت اعم از اپلیکیشن‌های حوزه سلامت مانند برنامه نسخه‌پیچ، برقراری ارتباط نزدیک بین بیماران و بیمارستان، سیستم نوبت‌دهی پزشکان، برقراری ارتباط بین دانشجویان و دانشگاه و ... ممکن خواهد شد.
اما چهارمین ابر پروژه این شرکت تازه تاسیس مربوط به ایجاد اپراتور مجازی در حوزه سلامت است که MVNO Salamat نام دارد. ایجاد یک اپراتور موبایلی مجازی با ارایه سیم‌کارت با بسته‌های مختلف صوتی، پیام و دیتا که قابلیت اتصال به اینترنت پرسرعت 3G در اقصی نقاط داخل و خارج از کشور جهت سهولت در اتصال به تمام خدمات حوزه سلامت را داشته باشد نیز از ویژگی‌های این ابر پروژه است.
البته به گفته یکی از مدیران شرکت آوای فناوری اطلاعات سلامت، در طراحی و اجرای ابر پروژهSalamat MVNO، شرکت «عصر انتقال داده‌ها» به نمایندگی از کنسرسیوم «عصر خدمات ارتباطات مجازی همراه» متشکل از شرکت‌های عصر انتقال داده‌ها، حلما گستر خاورمیانه (FCT)، سرمایه‌گذاری کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، سرمایه‌گذاری عصر ارتباطات و فناوری اطلاعات پارس، آزمون کیفیت، اندیشه تجارت میهن، همراه الکترونیک افق کیش (دفاتر پیشخوان دولت) و Transatel فرانسه مشارکت دارند.
براساس آنچه در خبرها آمده شرکت Transatel که از سهامداران ایجاد ابرپروژه اپراتور مجازی است از شرکت‌های فعال در زمینه اپراتورهای مجازی تلفن همراه است که در اروپا فعالیت می‌کند و احتمالا قرار است اجرای فنی قرارداد به آن سپرده شود.
شرکت مجری ابر پروژه در نقش یک میانجی؟
اگرچه هر 4 ابر پروژه ذکر شده در برنامه‌های شرکت آوای فناوری اطلاعات سلامت دیده شده‌اند، اما ظاهرا اجرای هر بخش از ابر پروژه‌ها به علت پار‌ه‌ای از محدودیت‌های فنی، مجوزی و قانونی، به یک شرکت واگذار شده و ظاهرا قرار است خود در نقش یک میانجی عمل کند.
در یک نمونه دیگر در ابر پروژه مربوط به اپراتور مجازی، شرکت فناپ (وابسته به بانک پاسارگاد) نیز با امضای توافقنامهای با شرکت "آوای فناوری اطلاعات سلامت" به عنوان یکی از اپراتورهای سلامت هوشمند معرفی شد. سرمایه‌گذاری و مشارکت در طراحی، معماری، پیاده‌سازی، استقرار، بهره‌برداری، پشتیبانی و توسعه راهکار جامع و یکپارچه بیمارستان هوشمند و ابر درمان (سلامت) جزو مفاد توافقنامه بین شرکت وابسته به وزارت بهداشت و فناپ است.
برمبنای توافق صورت گرفته، شرکت‌های فناپ و آوا می‌توانند بین دو تا چهار سال آینده، راهکار جامع بیمارستان هوشمند برای 20 هزار تخت را به اجرا گذارند، اما قرار است از همین امسال برخی از خدمات در قالب طرحی آزمایشی به اجرا در آید.
گفته می‌شود بیمارستان شریعتی تهران به عنوان پایلوت مطالعه فرآیندها برای معماری این طرح انتخاب شده است. این بیمارستان بیش از 600 تخت بیمارستانی دارد.
اما اپراتور مجازی تنها بخش برون‌سپاری شده "شرکت آوای فناوری اطلاعات سلامت" نیست بلکه ابر پروژه ایجاد زیرساخت بانکداری مجازی هم در توافقنامهای بین این شرکت و شرکت راهبرد هوشمند شهر (وابسته به بانک شهر) نیز منعقد شده است.
آنطور که یکی از مسوولان بانک شهر گفته پیشنهاد تولید و بهره‌برداری از راهکار جامع بیمارستان هوشمند، از سوی "شرکت آوای فناوری اطلاعات سلامت" مطرح و به منظور اجرایی شدن آن، تفاهم‌نامه‌ای بین این شرکت و "شرکت راهبرد هوشمند شهر" منعقد شده است.
جمع‌بندی و چند پرسش
به این ترتیب با توجه به آنچه از نظر گذشت باید به طرح چند پرسش و ابهام پیرامون اتفاقات در حال وقوع در حوزه الکترونیکی وزارت بهداشت بپردازیم.
نخست اینکه اگرچه شرکت آوای فناوری اطلاعات سلامت به عنوان زیر مجموعه وزارت بهداشت در صدد اجرای 4 ابرپروژه ملی با مساعدت و هماهنگی وزارت بهداشت است، اما در این میان همانطور که ذکر شد نوعی نگرانی از ایجاد یک انحصار جدید در حوزه خدمات الکترونیکی سلامت وجود دارد که می‌تواند سایر شرکت‌های کوچک و متوسط این حوزه را با تهدید مواجه کند. اگرچه ابهامات مغایرت این اقدام وزارت بهداشت با اصل 44 و تلاش برای کوچک‌سازی دولت نیز مطرح است.
ناگفته نماند گردش سالانه مالی در حوزه درمان و بهداشت کشور رقمی بالغ بر 100 هزار میلیارد تومان ذکر می‌شود که نیمی از این مبلغ در حوزه دولتی است، که خود گویای وسعت و گستردگی خدمات و اقدامات مرتبط با این حوزه است.
از سوی دیگر همپوشانی زیادی در برخی برنامه‌های پیش‌بینی شده برای این شرکت با زیرمجموعه‌های وزارت کار و رفاه اجتماعی نیز مشاهده می‌شود که از میزان هماهنگی این دو وزارتخانه اطلاعاتی در دست نیست.
همچنین شنیده شده طرح سیب (سامانه یکپارچه بهداشت) نیز که نوعی USO در حوزه خدمات بهداشت روستایی محسوب می‌شود، قرار است از طریق شرکت مذکور به اجرا درآید که البته هنوز روشن نیست.
آنچه مسلم است یکی از عمده‌ترین دلایل شکل‌گیری شرکت‌هایی با وسعت عملیاتی که ذکر شد، مسایلی همچون جلوگیری از موازی‌کاری، جلوگیری از اقدامات پراکنده و جزیره‌ای، یکپارچه‌سازی، تجمیع داده‌ها و مواردی از این قبیل مطرح می‌شود که در ظاهر بسیار خوب است. اما موضوع در این میان چگونگی اجرا، توان مجری، چگونگی واگذاری طرح‌ها به ایشان، ادغام شدن نقش کارفرما، مجری و ناظر است، که طبعا چالش‌ها و مسایل خاص خود را دارد.
به هر حال اگر بنا بود این شرکت صرفا به عنوان بازوی مشورتی در حوزه سیاستگذاری و رگولاتوری خدمات الکترونیکی بهداشت وارد عمل شود، بسیار متفاوت از ورود به عنوان بازوی اجرایی وزارت بهداشت بود.
در این میان چند پرسش مشخص نیز در خصوص شرکت آوای فناوری اطلاعات سلامت وجود دارد که شفاف‌سازی آن ضروری و مفید است.
نخست این که شرکت مذکور مشخصا دولتی، خصوصی یا عمومی است؟
هیات امنای شرکت آوای فناوری اطلاعات سلامت چه کسانی هستند؟
هیات مدیره شرکت آوای فناوری اطلاعات سلامت چه کسانی هستند؟
سوابق اجرایی این شرکت در اجرای پروژه، بالاخص ابرپروژه‌هایی در حدی که ذکر شد، چیست؟
مدل اقتصادی و روش درآمدزایی این شرکت چگونه است، آیا بودجه دولتی قرار است داشته باشد، یا از سایر فعالان این حوزه کسب درآمد خواهد کرد یا به شکلی ترکیبی؟
نمونه جهانی در ایجاد چنین شرکت‌هایی وجود دارد؟ و اصولا چه مطالعاتی در خصوص ایجاد شرکت آوای فناوری اطلاعات سلامت انجام شده است؟
با توجه به فعالیت شرکت‌های کوچک و بزرگ متعدد و قدیمی در حوزه سلامت و بهداشت، چه نیازی به تاسیس این ابرشرکت و ایجاد دوباره تمامی زیرساخت‌های الکترونیکی حوزه بهداشت است؟
نهاد ناظر بر عملکرد شرکت آوای فناوری اطلاعات سلامت کدام است و این شرکت به کجا پاسخ می‌دهد؟
با توجه به فرابخشی بودن مسایل فناوری اطلاعات و ارتباطات، آیا یک شرکت از نظر جایگاه حقوقی، فنی، مقرراتی و استاندارد، توان هماهنگی‌های کلان با وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مرتبط در راستای تحقق دولت الکترونیکی یکپارچه را نیز دارد، یا این مهم باید به نهادی همچون سازمان فناوری اطلاعات یا شورای عالی فضای مجازی واگذار شود؟
اگر قرار است پروژه‌های سلامت الکترونیکی به چندین شرکت مختلف واگذار شوند، فلسفه ایجاد "شرکت" آوای فناوری اطلاعات سلامت به عنوان زیر مجموعه وزارت بهداشت چیست و آیا خود وزارت بهداشت نمی‌توانست در قالب کمیسیون یا کارگروه ویژه راسا وارد عمل شود؟
به هر حال این موارد بخشی از چالش‌ها، پرسش‌ها و ابهامات پیرامون اقدام اخیر وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی است.
هفته‌نامه عصر ارتباط نظر به گستردگی و اهمیت موضوع در هفته‌های آتی با جزییات بیشتری به پیگیری این مورد خواهد پرداخت و بدیهی است آماده درج توضیحات احتمالی از سوی شرکت آوای فناوری اطلاعات سلامت یا مسوولان وزارت بهداشت نیز هستیم. (منبع:عصرارتباط)
نگرانی شما کاملا درست است، سهامداران شرکت افراد دیگری هستند. کل پول را به یک شرکت می دهیم شرکتی که خودش اصلا توان اجرایی ندارد