دولت هوشمند در ایران هیچ تعریف روشنی ندارد
از حدود سه دهه قبل مفهوم دولت الکترونیک و حتی دولت هوشمند مد نظر بوده و حتی مقالاتی هم در این رابطه تالیف شده، اما در هیچ یک از آنها کاربردها و مولفه های مربوط به این مقوله مورد توجه قرار نگرفته و تنها به تعریف مفهوم خاصی از آن اکتفا شده است.
البته در یک دهه اخیر عده ای از پژوهشگران به چالش های تحقق این امر و نقش دولت هوشمند در مدیریت منابع اطلاعاتی و همچنین ملزومات دولت هوشمند، پرداخته اند.
علاوه بر این، نزدیک به دو دهه است که در دنیا ارائه انواع خدمات الکترونیکی از سوی سازمان ها آغاز شده است. چنانکه در کشور ما نیز بسیاری از پژوهشگران، مسوولان و دست اندرکاران امر، هوشمند سازی دولت را در دستور کار خود قرار داده اند.
با این وجود تعریف دقیقی از دولت هوشمند، اجزاء و ابعاد آن به گونه ای که مورد اجماع متخصصان و دست اندرکاران امر باشد، وجود ندارد. از طرفی هزینه بالای اجرای پروژه های خدمات الکترونیکی در سطح کلان، دولت ها را به مدل سازی اولیه دولت الکترونیکی و کنترل هزینه ها تشویق می کند.
علیرغم اینکه در این حوزه بیش از یک دهه است که مدل های مختلف توسعه، ارائه خدمات، ارزیابی و دیگر ابعاد دولت الکترونیکی مطرح و مورد بحث قرار گرفته شده است. اما به دلیل نوین بودن مباحث دولت هوشمند، به عنوان نسل جدید دولت الکترونیک هنوز چارچوب و مدل مشخصی در این خصوص ارائه نشده است.
این در حالیست که به موازات ظهور فناوری های جدید، دولت ها باید توانایی استفاده از این فناوری ها را منطبق با شرایط جدید و ایجاد نوآوری در شیوه ارائه خدمات دولتی همراه با سرعت و کیفیت داشته باشند.
فناوری ها و راهبردهایی از قبیل ابرداده ها، نحوه ارائه خدمت را متحول کرده اند به همین دلیل، بسیاری از صاحب نظران شهر هوشمند، دولت هوشمند و حاکمیت هوشمند راهکارهایی مانند دولت باز را برای مواجه شدن با این چالش ها و حرکت در راستای تغییرات فناورانه ارائه کرده اند.
از این رو، با ظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات دولت الکترونیک به عنوان راهکاری در راستای بهبود کمیت و کیفیت خدمت رسانی دولت مطرح شد.
در پی مطرح شدن این مقوله، توسعه پایدار توانمندسازی هوشمند فناوری اطلاعات، مانند شهر هوشمند و دولت هوشمند، توجه بسیاری از سیاستگذاران، محققان و متخصصان را به خود جلب کرد.
- دولت الکترونیک مفهومی فراتر از پیشرفت فناوری دارد
یک استاد دانشگاه و کارشناس مدیریت فناوری اطلاعات در رابطه با این موضوع در گفتگو با سیناپرس گفت: با توجه به تقسیم بندی دولت می توان مفهوم دولت الکترونیک را فراتر از پیشرفت فناوری دانسته و آن را زنجیره ای از تغییرات فناورانه، سیاسی، سازمانی تا اجتماع معرفی کرد.
محمدتقی تقوی فرد ادامه داد: آنچه دولت هوشمند را از نسل های پیشین دولت متمایز می کند، فعالیت هایی خلاقانه است که با فناوری های نوظهور، همراه با راهبردهای نوآورانه برای رسیدن به ساختار دولتی چالاک تر و انعطاف پذیرتر به ارائه خدمات شخصی سازی شده، با قابلیت جابجایی، گشودگی بنیادین، تعامل پذیری می پردازد.
وی عنوان کرد: هرچند با مرور تعاریف دولت هوشمند تفاوت های مبنایی مانند نگرش به مشارکت شهروندی، جمع آوری اطلاعات مکان محور، پردازش ابرداده ها، گوشی های هوشمند، محاسبات ابری و... با دولت الکترونیکی یا دولت همراه مشخص می شود. اما هنوز مدل قابل قبولی چه در ارائه مفاهیم و چه در نیل به دولت هوشمند مشاهده نشده است.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: برخی از پژوهشگران اعتقاد دارند که دولت هوشمند در کشور ما هنوز هم یک اصطلاح کاملا فازی و غیر شفاف است که فاقد یک تعریف روشن است.
- جای خالی دولت هوشمند در پژوهش ها
وی عنوان کرد: بنابراین، این مقوله، نیازمند یک تعریف دقیق و علمی است که بیانگر ابعاد و نتایج و ابزار قابل استفاده در هر بعد باشد. به نظر می آید این موضوع تاکنون بیشتر مورد علاقه شرکت های مشاوره ای فناوری اطلاعات بوده که با عناوینی چون دولت هوشمند، دولت پویا، خدمات هوشمند، شهر هوشمند و... بدان پرداخته اند و در حوزه دانشگاهی کمتر به آن پرداخته شده است.
تقوی فرد تصریح کرد: بررسی در سه حوزه دولت الکترونیکی، دولت همراه و دولت هوشمند و موضوعات مرتبط با آن، مانند شهر هوشمند، نشان می دهد در سال های اخیر دولت هوشمند به موضوعی جذاب برای محققان تبدیل شده است.
وی ادامه داد: از این رو، به دلیل اهمیت موضوع دولت هوشمند و لزوم برنامه ریزی برای نیل به آن، کشورهای مختلف، برنامه های متفاوتی را طراحی و پیاده سازی کرده اند. به عنوان مثال استرالیا، دانمارک، انگلستان، ایالات متحده، کانادا، امارات متحده عربی و مغولستان از جمله کشورهایی هستند که در زمینه دولت هوشمند برنامه هایی تدوین و اجرا کرده اند.
این پژوهشگر و استاد دانشگاه اظهار کرد: با نگاهی به تجربه کشورهای مطرح شده در این زمینه، می توان گفت ظهور فناوری های پیشرفته موجب افزایش پیچیدگی در دولت ها و مدیریت کشورها شده است.
تقوی فرد ادامه داد: از این رو، هرقدر مخاطرات بیشتر باشد، ضروری است که برای مدیریت کارآمد و اتخاذ سیاست های مواجهه با خطرات، نگاهی فراتر از فناوری داشته باشیم. بنابراین در کنار توسعه فناوری، توسعه مدیریت و حکمرانی در دولت هوشمند امری ضروری بوده و یافتن ابتکاری که شامل تمام ابعاد هوشمندسازی دولت باشد، بسیار دشوار است.