سرعت سنج دوران‌های تاریخی ارتباطات
عباس پور خصالیان - اگر هر سال را در 24 ثانیه طی کنیم، هر 150 سال در یک ساعت و هر 3600 سال در 24 ساعت یا در یک روز طی می‌شود.
حال فرض می‌کنیم سال 2000، آغاز "امروز" تاریخ‌مان باشد. در این صورت، اکنون که سال 2004 است، ساعت تاریخ ما، یک دقیقه و سی و شش ثانیه از بامداد امروز را نشان می‌دهد.
به همین ترتیب، "دیروز" تاریخ‌مان، از سال 1600 قبل از میلاد مسیح شروع می‌شود و در سال 2000 میلادی پایان می‌گیرد و "پریروز" تاریخ بشر نیز از سال 5200 (ق.م) پایان می‌پذیرد.
پس از آنجایی که در 3300 سال (ق.م) نظام خط تصویری برای نخستین بار در کشور سومر (واقع در بین‌النهرین) به کار رفت لذا درست در نیمروز "پریروز" تاریخ بشر، یعنی در ساعت 12 ظهر "پریروز" بود که سیستم خط اختراع شد و از آن زمان تاکنون در کنار سیستم زبان که رساترین سیستم ارتباطی در تمام طول تاریخ است و خواهد بود، سیستم نگارش را داریم. از ظهر "پریروز" تا حدود ساعت 20 "دیروز" (یعنی تا ساعت 8 بعدازظهر "دیروز") دوران طولانی حاکمیت بلامنازع خط، ادامه یافت تا اینکه در این ساعت، ماشین چاپ اختراع شد.
با اختراع چاپ تکامل تدریجی ارتباطات، شتاب فراوانی گرفت و پس از طی فقط دو سه ساعت، علوم و فنون جدید یکی پس دیگری به وجود آمدند، ماشین بخار و مولد برق اختراع شدند و کمتر از یک ساعت پیش، تلفن نیز ابداع گردید. اما در این یک ساعت اخیر، ارتباطات، هر لحظه با تحولی بزرگ روبرو بود به طوری که بیست و چند دقیقه پیش رایانه به وجود آمد و حدود چهار دقیقه پیش، اینترنت از شبکه‌محلی به شبکه‌ای جهانی تبدیل شد.
این روند تکامل تاریخی ارتباطات را می‌توان به صورت نمودار زیر نشان داد:
به این ترتیب می‌توان حدس زد که هزاران سال تنها وسیله ارتباطی انسان‌ها، زبان بود و بس اما هنگامی که نظام خط یا
Writing system به وجود آمد، "کاروان ارتباطات" به حرکت درآمد و در سده پانزدهم میلادی با اختراع چاپ، کاروانیان ارتباطات، سوار بر ماشین زمان شدند و چنان سرعتی گرفتند که اینک در هر "ثانیه" (یا هر دو هفته)، دگرگونی مهمی در فناوری‌ها، ابزار، سرویس‌ها و حجم محتوای اطلاعاتی ارتباطات رخ می‌دهد.
پیشینه‌های پریروزترین و دیروزترین ارتباطات
* حدود 3300 سال پیش از میلاد، خط تصویری در سومر (بین‌النهرین) به کار رفت.
* 3200 سال پیش از میلاد، جوهری متشکل از دوده و سفیده تخم مرغ برای نوشتن خط هیروگلیف روی "کاغذ" پاپیروس در مصر، ساخته شد.
* 2500 سال پیش میلاد، عددنویسی ویژه‌ای که در آن ارزش هر رقم را مکان رقم تعیین می‌کرد، ابداع شد.
* 1350 سال پیش از میلاد، اعداد دهدهی در چین به کار گرفته شد.
* 1300 سال پیش از میلاد، نمادگذاری برای نت‌های موسیقی در سوریه ارائه شد. 875 سال پیش از میلاد، نماد صفر (0) در هند ابداع شد.
* 430 سال پیش از میلاد، تلگراف نوری که در آن طرز حرکت مشعل افروخته، حروف رمزی معینی را نشان می‌داد، در یونان به کار رفت. این حروف رمزی را مورخ یونانی: "پولی بیوس" اختراع کرده بود.
* 165 سال پیش از میلاد، در پرگاموم (واقع در جنوب‌غربی ترکیه) کاغذی از پوست گوساله اختراع شد.
* حدود یکصد سال پیش از میلاد، اعداد منظمی توسط چینی‌ها، معرفی شدند.
* 70 سال پیش از میلاد، روش تندنویسی (موسوم به "تیرونی") در رم ابداع شد.
* سال 650 (قرن هفتم پس از میلاد)، نوعی چاپ با استفاده از مهر چوبی در چین به کار رفت.
* سال 868، نخستین کتاب چاپ شده با مهرچوبی حاوی آموزه‌های بودا، در چین پدید آمد.
* سال 950، چرتکه از آسیا وارد فرانسه شد.
* سال 1040، روش جدید نت‌نویسی موسیقی با استفاده از خطوط حامل، در جنوب اروپا ابداع شد.
* سال 1100، چاپ رنگی اسکناس، در چین رایج شد.
* سال 1136، عددنویسی عربی در ایتالیا به کار رفت.
* سال 1232، چینی‌ها از بادبادک برای پیام‌رسانی نظامی استفاده کردند.
* سال 1260، در سوریه و مصر از کبوتر برای پیام‌رسانی استفاده کردند.
* سال 1477، دستگاه چاپ توسط یوهان گوتنبرگ اختراع شد.
از این تاریخ به بعد تحولات روی داده در تکامل ابزار و وسایل ارتباطی به قدری شدید و کوتاه‌مدت بوده است که برای ضبط و تدوین گام‌های آن، باید کتابی به نسبت قطور نوشته شود.
برخی از مهم‌ترین گام‌های تحول وسایل ارتباطی در 150 سال اخیر
* سال 1850، اختراع ماشین تحریر با نوار جوهردار توسط الیور ادی آمریکایی
* سال 1851، کابل‌کشی زیردریایی در دریای مانش برای برقراری ارتباط تلگرافی و تاسیس خبرگزاری رویتر (توسط یک آلمانی به همین نام).
* سال 1854، اختراع شیشه عکاسی خشک با پوشش ژلاتین توسط (جان کابوت انگلیس).
* سال 1858، اختراع نوار پاسخ یا نوار کاغذی سوراخ شده برای ثبت پیام تلگرافی.
* سال 1860، ایجاد پست اکسپرس در آمریکا.
* سال 1865، ITU یا اتحادیه بین‌المللی تلگراف (و بعداً مخابرات) تاسیس شد.
* سال 1886، بهره‌برداری از نخستین کابل کارآمدی که در اقیانوس اطلس کشیده شده.
* سال 1867، به کارگیری صفحه کلید برای ماشین تحریر توسط (کریستوفر شولتنر در آمریکا).
* سال 1871، اختراع تلگراف نوری به هنگام در محاصره قرار داشتن پاریس، توسط "ژول لیساژو" فرانسوی
* سال 1874، ابداع کد دهدهی برای رمزگذاری کتاب‌ها توسط "دیویی" در آمریکا.
* اختراع تلفن گراهام بل در آمریکا.
* اختراع فونوگراف (یا دستگاه ضبط صوت) توسط ادیسون در آمریکا.
* سال 1878، اختراع میکروفون توسط (دیوید هیوز) در انگلستان.
* سال 1884، قلم خودنویس به نام لوئیس واترمن آمریکایی به ثبت رسید.
* سال 1887، زبان بین‌المللی اسپرانتو توسط یک لهستانی به نام(لودویک زامن‌هوف)ابداع شد.
* سال 1888، دستگاه تکثیر استنسیل توسط (داوید گشتنر) در انگلستان اختراع شد.
* سال 1889، فیلم 35 میلی‌متری توسط ادیسون اختراع شد.
* سال 1890، دستگاه کارت پاسخ یا کارت‌های سوراخ شده برای آمارگیری توسط (هرمان هالویت) در آمریکا اختراع شد.
* سال 1891 دوربین فیلم‌برداری "کینوسکوپ" توسط ادیسون اختراع شد.
* سال 1892 نخستین مرکز تلفن خودکار توسط (المون استروجر) در آمریکا اختراع شد.
* سال 1893 نخستین استودیوی فیلم‌سازی توسط ادیسون افتتاح شد.
* سال 1894، ارتباطات رادیویی را مخترع ایتالیایی، "مارکونی" پدید آورد.
* سال 1899، تقویت کننده قابل تلگراف زیردریایی توسط مهندس انگلیسی، سیدنی براون اختراع شد.
* سال 1900، سینما با پرده عریض عرضه شد.
* سال 1901، سمعک الکتریکی نوآوری شد.
* سال 1902، ماشین تحریر برقی روانه بازار شد.
* سال 1904، دستگاه پیام‌گیر تلفن اختراع شد.
* سال 1905، دستگاه شماره‌گیر تلفن توسط استروجر اختراع گردید.
* سال 1906، پخش رادیویی تجاری در آمریکا شروع شد.
* سال 1908، حروف مورس درخواست کمک اضطراری (SOS) با علائم ...ـــ... استاندارد شد.
* سال 1912، گیرنده رادیویی هترودین اختراع شد.
* سال 1919، گیرنده رادیویی (سوپر هترودین)توسط(ادوین آرمسترانگ)آمریکایی،ابداع گردید.
* سال 1922، روش ضبط صدا به صورت نوار نوری روی فیلم، ابداع شد.
* سال 1923، لامپ تلویزیونی را مهندس روس تبار آمریکایی، ولادمیر زووریکین اختراع کرد.
* سال 1925، فرستنده پرقدرت رادیویی امواج بلند در انگلستان ساخته شد.
* سال 1928، دستگاه تلویزیون رنگی توسط زووریکین ساخته شد.
* سال 1929، آغاز پخش تلویزیونی توسط BBS
* سال 1930، رایانه آنالوگ در آمریکا ساخته شد.
* سال 1931، اختراع دوربین الکترونیکی، توسط شرکت EMI در انگلستان به ثبت رسید.
* سال 1932، خدمات تلکس توسط پست انگلستان عرضه شد. در ضمن اصطلاح مخابرات (tele communication) در این سال به وجود آمد و اتحادیه بین‌المللی تلگراف به اتحادیه بین‌المللی مخابرات تبدیل شد.
* سال 1935، رادار به طور مستقل در ارتش آلمان و انگلستان به کار گرفته شد.
* سال 1939، پخش تجاری تلویزیون سیاه و سفید در آمریکا شروع شد و رایانه الکترونیکی، نوآوری گردید.
* سال 1940، پخش تلویزیونی رنگی در آمریکا
* سال 1944، دومین رایانه الکترونیکی جهان موسوم به "مارک- ا"، ساخته شد.
* سال 1946، رایانه "ایناک" (انتگرال‌گیری عددی الکترونیکی) ساخته شد.
* سال 1947، دوربین پولاروید در آمریکا اختراع شد. در همین سال ITU ، به عضویت سازمان ملل درآمد.
* سال 1949، رایانه‌ای که با برنامه ذخیره شده کار می‌کرد در دانشگاه کمبریج آغاز به کار کرد.
* سال 1950، دستگاه کپی‌کشی زیراکس ساخته شد.
* سال 1951، اوینواک- ا، به عنوان نخستین رایانه تجاری جهان ساخته شد.
* سال 1952، رایانه دیجیتالی "ادواک" توسط جان فون نویمان در آمریکا نوآوری شد.
* سال 1953، حافظه رایانه با هسته مغناطیسی توسط مهندس چینی تبار آمریکایی "ان وانگ" ابداع شد.
* سال 1955، نخستین رایانه ترانزیستوری به نام "ترادیک" در آمریکا ساخته شد.
* سال 1956، نخستین تلفن تصویری یا ویدیو فون در آمریکا اختراع شد.
* سال 1958، ضبط صوت‌های استریو ساخته شدند. همچنین مودم با توانایی انتقال کدهای دودویی ابداع شد.
* سال 1959، تلویزیون ترانزیستوری قابل حمل و نقل در ژاپن ساخته شد.
* سال 1960، ماهواره‌های تعاملی "اکو" به مدار زمین پرتاب شد.
* سال 1962، ماهواره مخابراتی "تل استار" برای پخش برنامه‌های تلویزیونی زنده، میان اروپا و آمریکا پرتاب شد.
* سال 1963، ماشین‌حساب الکترونیکی روانه بازار شد.
* سال 1964، نخستین واژه‌پرداز توسط "آی بی ام" روانه بازار شد.
* سال 1965، زبان رایانه‌ای بیسیک ابداع گردید.
* سال 1966، فیبرنوری اختراع و به کار گرفته شد.
* سال 1968، حافظه حبابی که داده‌ها را حتی هنگام خاموش بودن رایانه‌ها حفظ می‌کند، ساخته شد.
* سال 1969، ارسال تصاویر رنگی زنده از ماه به زمین توسط فضانوردان آمریکایی عملی شد. همچنین در این سال "آرپانت" که بعدها به "اینترنت" معروف شد، به وجود آمد.
* سال 1970، دیسک نرم وارد بازار شد.
* سال 1971، ماشین‌حساب جیبی روانه بازار شد و چاپگر نقطه ماتریسی اختراع گردید.
* سال 1972، ضبط لیزری دیسک ابداع شد.
* سال 1973، آغاز فروش بازی‌های رایانه‌ای در شرکت آتاری آمریکا
* سال 1974, رمزینه یا بارکد استاندارد شد.
* سال 1975, نخستین رایانه شخصی (پی سی) و همچنین دستگاه ویدیویی خانگی وارد بازار شد.
* سال 1976, چاپگر جوهرپاش توسط "آی بی ام" اختراع شد. همچنین در این سال نوار ویدیویی "وی اچ اس" توسط ژاپنی‌ها روانه بازار شد.
* سال 1977, تلویزیون کابلی با استفاده از فیبرنوری در آمریکا عرضه شد.
* سال 1978, لوح فشرده در آلمان عرضه شد.
* سال 1979, تلویزیون با صفحه تخت در ژاپن و تلفن همراه در سوئد نوآوری شدند.
* سال 1981, دیسک ویدیویی سونی روانه بازار شد.
* سال 1982, برنامه رایانه‌ای صفحه گسترده توسط شرکت لوتوس ساخته شد.
* سال 1983, مراکز تلفن مجهز به رایانه و کاملا دیجیتالی در بسیاری از کشورها نصب شدند.
* سال 1984, شبکه تلفن همراه در شیکاگو آمریکا راه‌اندازی شد. همچنین در این سال اینترنت عملا شروع به کار کرد.
* سال 1985, دیسک CD-ROM و سیستم ویندوز وارد بازار شد.
* سال 1986, ISDN به عنوان فناوری داده روی صوت (روی شبکه تلفن) استاندارد شد.
* سال 1987, نوارکاست ضبط صوت دیجیتالی در ژاپن اختراع شد.
* سال 1989, شبکه ISDN در ژاپن شروع به کار کرد.
* سال 1990, پخش تلویزیونی با توان تفکیک بالا (HDTV) در ژاپن راه‌اندازی شد.
* سال 1991, آغاز برنامه‌های LEO (ماهواره های مدار پائین زمین)
* سال 1994, آغاز به کار جهانی اینترنت.
* سال 1995, مطرح شدن جامعه اطلاعات در ITU و شروع کار استانداردسازی سری Y در ITU (درباره زیرساخت جهانی اطلاعات)
* سال 1996, همکاری ITU با IETF (سازمان استانداردسازی اینترنت)
* سال 1997, پرتاب نخستین ماهواره‌های LEO به مدار
* سال 1998, پیشنهاد ITU به جامعه ملل درباره برگزاری اجلاس جهانی جهانی جامعه اطلاعات در سال 2003
* سال 1999, ورود رایانه‌های دستی به بازار
* سال 2000, نهضت پیشگیری جهانی خطر Y2K و همکاری جهانی برای رفع آن
* سال 2001, رواج SMS در تلفن‌های همراه و مجهز شدن تلفن‌های همراه به قابلیت عکس‌برداری
* سال 2002, آغاز بهره‌برداری جهانی از (GPRS).
* سال 2003, رونق بهره‌برداری نسل سوم تلفن همراه در ژاپن و برپایی بزرگ‌ترین اجلاس مردمی سازمان ملل در مورد جامعه اطلاعات در ژنو
مروری گذرا بر تاریخچه ارتباطات در ایران
همان‌طور که گفتم: پیشینه ارتباطات به قدمت طبیعت است. اما پیشینه پست و مخابرات به عنوان دستاوردهای انسانی, به دوران موسوم به (مدرنیته) برمی‌گردند.
باید توجه داشت که، اگر چه نهاد (آنگورا) یا (برید), به عنوان نوعی پست دولتی, از اختراعات ایرانیان به شمار می‌آید اما، شبکه پست عمومی و ایجاد دفاتر پستی برای شهروندان, از سال 1839 میلادی, در سطح ملی توسط (رولاند هیل) انگلیسی باب شد. او همچنین تمبر پستی چسب‌دار را که به خاطر قیمت و رنگش, (پنی سیاه) نامیده می‌شد، ابداع کرد.
12 سال بعد از این ابداع در انگلستان, در سال 1230 هجری شمسی, نخستین اداره پست تحت نام (چاپارخانه), در تهران, دایر شد.
در سال (1242 ه.ش) نخستین خط تلگراف میان شمس العماره و کاخ سلطنتی سلطانیه در زمان صدراعظمی آقاخان نوری (در زمان حکومت ناصرالدین شاه), ایجاد شد.
در همین سال, نخستین ارتباط تلگرافی بین کشوری، از ایران (تبریز) به روسیه برقرار گردید.
ورود تلفن به ایران در سال‌های (1264 و 1265 ه.ش) توسط یک شرکت بلژیکی انجام شد لیکن استفاده از آن عمومی نبود و به کارکنان راه آهن (تهران- ری) محدود بود.
در سال 1266, ه.ش همین شرکت بلژیکی, میان عمارت وزارت جنگ و کامرانیه شمیران, ارتباط تلفنی برقرار کرد, سپس ارتباط تلفنی میان مقر ییلاقی شاه و عمارات سلطنتی در تهران, توسعه یافت.
از سال (1279 ه.ش) امتیازهای تاسیس مراکز تلفنی در شهرهای مختلف داده شد.
در سال (1280 ه.ش) نخستین تلفن عمومی در شعاع 24 کیلومتری در تبریز دایر شد. پس از آن شهرهای مشهد و رشت دارای شبکه تلفن شدند.
چهارمین شهر پس از تبریز, مشهد و رشت, شهر تهران بود که در سال 1285 منجر به شبکه تلفن غیرخودکار شد.
این شبکه, از مرکزی اداری و خطوط تک سیمه تلفن تشکیل می‌شد که مشترکین را به (تلفن چی) وصل می‌کرد.
از آنجا که کیفیت صوتی این تلفن‌های تک سیمه, بسیار بد بود, لذا در سال 1305 ه.ش در تهران تلفن‌هایی باب شدند که دارای دو سیم (حلقه مشترک یا Subscriberloop) و باطری مرکزی بودند. در این سال شمار مشترکین تلفن تهران به 2300 نفر رسید.
در سال (1308 ه.ش), امور تلفن کشور از وزارت (فواید عامه) به وزارت (پست و تلگراف), منتقل شد.
از سال 1310, وزارت پست و تلگراف, دو سوم سهام شرکت‌های تلفن مشهد, تبریز و رشت را خریداری کرد و نام این وزارت به وزارت (پست و تلگراف و تلفن) تغییر یافت.
در سال 1316 شرکت تلفن (تهران), تعداد 6000 شماره دو هزار شماره قدیمی, نصب نمود. اما شرکت تلفن, از آنجایی که خصوصی بود و قادر به سرمایه‌گذاری کافی در امر شبکه‌سازی سراسری نبود. در سال 1331, طبق قانون, ملی شد و در همان سال وزارت پست و تلگراف و تلفن, اقدام به سروسامان دادن تلفن در کشور کرد.
نخستین اقدام وزارت پست و تلگراف و تلفن, به کار انداختن 22000 شماره‌ای بود که شرکت تلفن از (زیمنس) خریداری کرده بود ولی به علت فقدان منابع مالی نتوانسته بود، آنها را واگذار کند.
سپس قرارداد جدیدی با زیمنس امضا شد که طبق آن 180 هزار شماره جدید خریداری شد. در سال 1348 اولین ارتباط ماهواره‌ای ایران در اسدآباد برقرار و از محل قرارداد فوق, 92 هزار و یکصد شماره در تهران نصب شد. در سال 1350, شرکت مخابرات ایران تاسیس شد و از این سال تا 1358, شانزده برنامه توسعه خطوط ارتباطی در تهران پیاده شد به طوری که در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی، تعداد شماره‌های منصوبه در تهران به 295622 خط رسید.
نخستین مرکز تلفنی که در آغاز انقلاب اسلامی در تهران, نصب شد, مرکز 22 بهمن واقع در زیرزمین ساختمان شماره 2 شرکت مخابرات ایران بود.
اما نخستین مرکز تمام دیجیتال تهران به طور اتفاقی سه عدد (64) همراه بود: سال 64, مرکز محلی تلفن 64 (تهران- دانشگاه) با کانال‌های ارتباطی 64 کیلوبیت برثانیه.
نخستین مرکز راه‌دور تمام دیجیتال در سال 67 در میدان امام (ره) به جای مرکز الکترومکانیکی SC تهران نصب و بهره‌برداری شد.
از سال 67 تاکنون (82), ظرف پانزده سال اخیر, دوران گذر از آنالوگ به دیجیتال در شبکه سراسری به طول انجامیده است و در طی این سال ها حدود 90 درصد از شبکه سراسری دیجیتال شده‌اند.
بزرگ‌ترین رویدادهایی که در سال 82 برای بخش مخابرات کشور روی داد, یکی از مصوبه شورای عالی اداری در تیرماه 82 در زمینه خصوصی‌سازی 30 شرکت زیرمجموعه شرکت مخابرات از طریق بازار بورس و دیگری تصویب نام, وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به جای وزارت پست و تلگراف و تلفن از سوی مجلس شورای اسلامی در آذر 82 بود.
منبع:www.tcwmagazine.com
- ۸۴/۰۶/۳۱
