مردم را با وعده رفع فیلتر سر کار نگذارید
پویا نعمت‌الهی - چندی قبل وزیر محترم ارتباطات گفت که فقط دو سرویس اینترنتی در کشور فیلتر شده‌اند. از نظر این مقام دولتی، ده‌ها پلتفرم خارجی برای ارتباط با خارج از کشور وجود دارد. این گزاره‌ها به دنبال القای چه مفهومی هستند؟
قطعا تعداد سرویس‌های اینتنرتی مسدودشده، بیشتر از «دو سرویس» است اما چرا آقای وزیر از عدد دو استفاده کرده است؟
یک پاسخ می‌تواند این باشد که عدد مذکور ناظر بر تعداد سرویس‌های پرکاربرد است. به عبارتی، تلگرام و واتس‌اپ به‌عنوان دو سرویس بزرگ و مورد اقبال ایرانیان، «تهدید» شناخته شده و مسدود شده‌اند. بقیه سرویس‌های فیلترشده البته موقعیت تهدیدکننده نداشته و از استقبال عامه شهروندان ایرانی نیز برخوردار نبوده‌اند.
پاسخ دوم نیز می‌تواند ناظر بر تعابیر تقلیل‌گرایانه باشد. عدد دو در بین اعداد حالت ویژه‌ای دارد. این عدد در‌واقع اولین عدد بعد از یک است و هر مدلولی را از حالت منفرد خارج می‌کند اما درعینحال هنوز آن مدلول را به کثرت نمی‌رساند؛ بنابراین در مرز بین قلت و کثرت قرار می‌گیرد.
عدد بعد از دو (یعنی عدد سه) می‌تواند مصداق «تعدد» قرار گیرد. وقتی دو سیب داریم نمی‌توانیم بگوییم تعدادی سیب داریم، ولی اگر سه سیب داشته باشیم، می‌توانیم بگوییم که «تعدادی سیب» داریم.
استفاده از عدد دو از سوی وزیر ارتباطات نیز به دنبال تلقین همچنین حسی است. قرار است یک مقام رسمی و عالی‌رتبه دولتی اعلام کند که میزان فیلتریزاسیون دستگاه متبوع وی به‌هیچ‌وجه آمار بالایی نیست، به همین خاطر باید از تعابیر حداقلی بهره گرفت و ذکر عدد دو نیز در این چارچوب قابل‌فهم است. درعینحال وزیر محترم به چند اپلیکیشن و برنامه اشاره می‌کند. به‌طور ویژه چندین عنوان از آنها منحصر به سیستم ios است و با توجه به سهم احتمالی بالای 80درصدی اندروید در ایران، اساسا چنین برنامه‌ها و اپلیکیشن‌هایی برای استفاده در کشور موضوعیت چندانی ندارند یا حداقل اینکه وزیر مملکت نمی‌تواند آن را به‌عنوان یک اپلیکیشن مورد قبول رقابتی برای قاطبه دارندگان گوشی هوشمند محسوب کند.
با این اوصاف، ذکر دو نکته دیگر لازم است:
ابتدا اینکه فیلترشدن یا فیلترنشدن هر اپلیکیشن یا پیام‌رسان یا شبکه اجتماعی، بستگی به میزان حمایت و استقبال کاربران دارد. اپلیکیشن به‌خودی‌خود هیچ محتوایی تولید نمی‌کند بلکه محتوای آن از سوی کاربران تولید و منتشر می‌شود.
اگر همین الان یکی از همین پیام‌رسان‌های غیرفیلترشده خارجی مورد استقبال جمیع مردم قرار گیرد و مثلا شهروندان تصمیم به مهاجرت به آن را بگیرند، آنگاه به‌زودی آن پیام‌رسان (یا شبکه اجتماعی) احتمالا زیر تیغ حساسیت دستگاه‌های مربوطه قرار گرفته و به سرنوشت سایر پیام‌رسان‌های محبوب خارجی دچار خواهد شد. مشکلی با اسامی یا قابلیت‌های پیام‌رسان‌ها وجود ندارد. واتس‌اپ به‌هیچ‌وجه قابلیت‌های تلگرام را نداشت اما به دلیل فیلتر تلگرام بود که محبوب شد و در‌نهایت تیغ فیلترینگ بر گردنش مالیدند. به‌طور مشابه این اتفاق در ناصیه هر پیام‌رسان دیگری است که مردم به آن روی خوش نشان دهند.
دوم آنکه ساختار موجود به پدیده جایگزینی اعتقاد دارد. وزیر در همین مصاحبه اخیرش گفته زمانی که یک پیام‌رسان خارجی با محدودیت مواجه می‌شود، باید زمینه جایگزینی پیام‌رسان‌های داخلی را فراهم کنیم. او اضافه کرده که پلتفرم‌های داخلی اکنون توانایی میزبانی از مردم را دارند. بنابراین هرگاه یک پیام‌رسان داخلی عرض اندام می‌کند، این هماوردطلبی به بهای خاموشی اجباری چراغ عمر یک پیام‌رسان خارجی خواهد بود. پیام‌رسانی که به بودجه عمومی وصل است و از پول مردم ارتزاق می‌کند، درعینحال همان مردم را از دسترسی به آن پیام‌رسانی که انتخاب کرده‌اند، به اجبار محروم می‌کند. یکی فیلتر می‌کند تا دیگری رشد کند. یکی پول می‌گیرد تا رقابتی نباشد و یکی فیلتر می‌شود تا آنکه رقابتی نیست، به زور در صحنه رقابت باقی بماند. حداقل انتظاری که در این موارد می‌توان داشت، این است که دست از بازی‌کردن با روح و روان مردم بردارند و مردم را با وعده رفع فیلتر قریب‌الوقوع برخی از پلتفرم‌های خارجی سر کار نگذارند. (روزنامه شرق)