نسل 5 در ایران از شعار تا واقعیت
عباس پورخصالیان - حدود ده سال پیش (در سال های 1390/1389 خورشیدی) مطالعات جهانی پیرامون 5G با تمرکز بر ویژگی ها و الزامات فنی استفاده از موج های میلیمتری (mmW) در شبکه های مخابراتی جدید، به منظور ترابری داده ها با سرعتِ 1گیگابیت بر ثانیه و بالاتر، شروع شد.
در سال 1392 چند شرکت بزرگ مخابراتی، عملاً وارد عرصۀ جهانی رقابت با یکدیگر برای ربودن گوی سبقت در بازار آتی شبکه سازی 5G شدند:
- در چین: شرکت هوآوی؛ در کرۀ جنوبی: شرکت سامسونگ؛ در ژاپن: شرکت نیپون تلگراف و تلفن؛ به علاوۀ مراکزی پژوهشی در هندوستان و اسرائیل.
در سال 1393 دکتر هولین ژائو (Houlin Zhao از کشور چین) در مجمع عمومی اتحادیۀ بین المللی مخابرات (ITU) توانست رأی اکثریت اعضای ITU را دریافت کند و از این سال تا سال 1397 به دبیر کلی این اتحادیه برسد. او سپس برای دومین بار (برای دورۀ 2018 تا 2022) به دبیر کلیِ ITU انتخاب شد، درست در مقطع زمانی یی که دولت ترامپ، مناسبات و روابط عادی خود با اکثر مجامع بین المللی را تقلیل داده یا قطع کرده بود. برعکس، در طی این سال ها، دولت چین با حضور هولین ژائو در مقام دبیر کلی ITU، به نفع شرکت های چینی کار کرد و شرکت های چینی توانستند، بیش و پیش از سایر اعضای کشوری و شرکتیِ عضوITU ، روی استانداردهای 5G در گروه های مطالعاتیITU کار کنند و استانداردهای 5G مورد نظر خود را به قبول سایر اعضا برسانند و آنها را در کسوت «توصیه نامه های بین المللی ITU» معرفی کنند. در میان شرکت های چینی، بیش از همه، هوآوی، پیشتاز عرصۀ جهانی استانداردسازی 5G بود، هست و خواهد بود. در نتیجۀ این پیشتازی، امروزه هوآوی دارای بیشترین اختراع ثبت شدۀ 5G یا the lion's share of 5G patents در جهان است. این شرکت با سرمایه گذاری 6 میلیون دلاری خود روی نوآوری های نرم افزاری و سخت افزاری 5G و ثبت اختراعات اَش، بزرگ ترین و قوی ترین شرکت دارندۀ بیشترین حق انحصاری بهره برداری جهانی از 5G است و بازاری جهانی در اختیار دارد به ارزش حدوداً 1.4 میلیارد دلار، تنها از ناحیۀ فروش حق امتیاز 5G به سازندگان تجهیزات یا به فراهم آوران شبکه سازی 5G (www.aljazeera.com/economy/2020/6/9/huaweis-trump-card-firm-owns-most-5g-patents-despite-us-ban).
در نخستین دورۀ دبیرکلی هولین ژائو، عمده ترین فرسنگسار (یا "مایل استون") در رَوَند تکمیل الزامات تحقق 5G، در سال 2015، تصویب و انتشار چارچوب IMT-2020 (مخابرات سیار بین المللی 2020) از طرف ITU بود. در این سال، هوآوی نخستین بستر آزمون 5G را که روی باند فرکانسیِ زیر 6 گیگاهرتز (sub-6 GHz) کار می کرد، به نمایش گذاشت.
در سال 1395، در حالی که شرکت های چینی پروژه های 5G آزمایشی خود را شروع کرده بودند؛
- اتحادیۀ اروپا داشت برای راه اندازی خدمات 5G در 28 کشور عضو و بهره برداری در پایان سال 2020 برنامه ریزی می کرد؛
- شرکت های نوکیا، اریکسون، ان.تی.تی دومومو و چند شرکت مخابراتی دیگر تازه داشتند تحقیقات پیرامون 5G را راهبری می کردند. و
- کمیسیون ارتباطات فدرال ایالات متحده نیز داشت به تخصیص تکه هایی از باند فرکانسی بالایِ طیف به 5G اقدام می کرد [ولی سه سال بعد یعنی در سال 2019 موفق شد، مزایدۀ فروش باند اصلی طیف 2.5 گیگاهرتز را برای استفادۀ بخش خصوصی برگذار کند و خُرده هایی از آن را برای آموزش (education) کنار بگذارد (www.reuters.com/article/us-usa-wireless-idUSKCN1U522C)]
در زمستان سال 1396 (اواخر 2017) "پروژۀ مشارکت نسل 3" (3GPP) که از مشارکت هفت سازمان توسعۀ استانداردهای مخابراتی شامل (ARIB, ATIS, CCSA, ETSI, TSDSI, TTA, TTC ) تشکیل می شود، نخستین استاندارد رادیویی 5G خود برای non-stand-alone New Radio یا «رادیو جدید نا-تَک ایستا (NR)» را عرضه کرد. سپس در اوخر بهار 1397 (ژوئن 2018) 3GPP نسخۀ نهایی استاندارد رادیویی خود را برای stand-alon 5G یا «نسل پنجم تَک ایستا» نهایی نمود. اکنون در اواخر سال 2020 همۀ شرکت های بزرگ مخابراتی در حال ارائۀ خدمات 5G به دو صورت ثابت و سیار هستند؛ اما این خدمات را به طور انحصاری در تعداد انگشت شماری از نقاط یک شهر یا در معدود شهرهای کشور مربوط عرضه می کنند (medium.com/swlh/the-road-to-5g-a0b3ad5fc0b0). در این سال (1396 برابر با 2017) 77 اُپراتور مخابراتی در جهان اعلام کردند که آزمون های خود را پیرامون 5G با موفقیت به اتمام رسانده اند (https://timelines.issarice.com/wiki/Timeline_of_5G).
در سال 1397 شرکت مخابرات قطر شبکۀ 5G خود را افتتاح کرد اما طی سال 1397 خدمات 5G موبایل در قطر در دسترس عموم قرار نگرفت؛ اما الیزا (فنلاند) توانست در دو شهر Tampere و Tallinn خدمات تجاری 5G موبایل را واگذار کند. کرۀ جنوبی نیز در اُلمپیک زمستانی 2018 خدمات 5G موبایل را به صورت آزمایشی واگذار کرد.
در اواخر سال 1398 (2019) شرکت های چینی China Mobile , China Unicom و China Telecom در چند شهر بزرگ چین مثل پکن، شانگهای، و شهرهای دیگر، موفق به راه اندازی تجاری از خدمات پیشرفتۀ 5G شدند؛ و شرکت های مخابراتی کرۀ جنوبی نیز تنها شرکت هایی در جهان بودند که در سراسر کشور موفق شدند خدمات 5G موبایل را به بهره برداری عمومی برسانند (fortune.com/2019/10/31/china-5g-rollout-spectrum).
برای سال جاری (2020) پیش بینی می شود که درآمد جهانی حاصل از عرضۀ خدمات 5G در همین سال به 4.2 میلیارد دلار آمریکا برسد و 260 میلیون گوشی موبایل 5G–پذیر نیز فروخته شود.
برآمدن "خورشید نسل های پیشرفتۀ ارتباطات سیار 5G و 6G" پس از "شب ترامپیسم"
پیش بینی وضعیت بازار 5G برای سال آتی (2021) بستگی دارد به رفتن ترامپ برای همیشه از صحنۀ سیاست تجاری جهان و موفقیت دولت بعد از او (بایدن) در لغو موفقیت آمیز تحریم ها و بی اعتبار کردن محدودسازی هایی که ترامپ و وُزرایش علیه 5G مرتکب شدند. او با تحریم هایی که در مورد ممنوعیت خرید تجهیزات 5G از چین و هوآوی برای همۀ شرکت ها و کشورها، وضع کرد؛ به علاوۀ محدودسازی فروش قطعات ساخت آمریکا به هوآوی و منوط کردن آن به دریافت مجوز از وزارت بازرگانی آمریکا، ضربۀ سهمگینی به شرکت های بزرگ فراهم آور زیرساخت های 5G و قطعه فروشان سیلیکان ولی زد.
وضعیت ایران از لحاظ زیرساخت ها و خدمات 5G
نسل پنجم ارتباطات سیار در ایران در وضعیتی مناسب نیست!
- برای گذار از 4G به 5G و تعیین راهبردهای این گذار مهم از منظر امنیت ملی، هنوز سیاست گذاری نشده؛ آنهم با وجود شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی! و تا راهبرد ملی برای گذار از 4G به 5G ارائه نشود، شرکت های داخلی فراهم آور شبکه نیز نخواهند توانست راهبردهای شرکتی خود را تنظیم، تصویب و اقدامی در راستای آن کنند. در نتیجه، این می شود که شده است: راه اندازی آزمایشی-نمایشی آنتن 5G در سه نقطۀ شهر تهران توسط یک اُپراتور موبایل در بخش خصوصی کشور و جشن گرفتن این اقدامات مقطعی به عنوان رویداد ملی بزرگ از سوی دولتی که کاری در قبال آن نکرده جز افتتاحی رسمی!
- آماده سازی زیرساخت های کشور برای برآورده ساختن الزامات قانونی، حقوقی، فنی، امنیتی و تجاریِ راه اندازیِ خدمات 5G می بایست در سال های گذشته، با آغاز چرخۀ حیات تحقیقات فناوری ارتباطات سیار نسل های آتی برای گذار از 4G به 5G شروع می شد، ولی هیچ کاری در قبال آن امور هنوز صورت نگرفته است. تا آن امور مهم انجام نشوند، از 5G در ایران، جز ارتقاء کیفیت و کمیت تعدادی خدمات موجود، کاری ساخته نیست و نخواهد بود. یعنی: پس از گذار از 4G به 5G نیز استفادۀ پیشرفته از 5G را فراموش کنید! "لِیتِنسی" یا تأخیر چند میلی ثانیه ای پاسخدهی زیرساخت های کنونی کشور، مانع از بهره برداری از خدمات پیشرفتۀ 5G است؛ چرا که خدمات پیشرفتۀ 5G به تأخیری زیر یک میلی ثانیه نیازمند اند و این تقلیل "لِیتِنسی" باید در شبکه های LAN (داخل اماکن)، شبکه های MAN (درون کلان شهرها) و WAN (بین شهری و بین المللی) به اجرا در آیند! آنهم با صرف میلیون ها دلار!
- تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی مورد نیاز 5G در سال های گذشته می بایست اجرا می شد ولی در آخرین سال دولت حسن روحانی نیز پروژۀ مقررات گذاری 5G در کشور، "روی زمین" است. در مدت کوتاه باقیمانده از دولت دوازدهم، کسی را رمق و توانی برای کار روی مقررات گذاری 5G نیست.
- هیچ زمانی برای برگذاری مزایدۀ عمومی به منظور فروش باند فرکانس لازم برای 5G تعیین نشده است
- همچنین، هیچ چشم اندازی برای آزادسازی باند فرکانس بلااستفاده در سازمان صداوسیما و مورد نیاز 5G دیده نمی شود. ظاهراً سازمان صداوسیما خیال دارد رأساً از آن بهره برداری کند و رقیب فرادست و فرادولتی دیگران شود!
- با راه اندازی کامل 5G، شبکه های زیر پوشش 2G و 3G خاموش می شوند. پس کاربران نهادی و تجاری شان در بخش خصوصی و دولتی باید به موقع برای کوچیدن از 2G و 3G به 4G یا 5G و تغییر، مناسب سازی و برای ارتقاء زیرساخت های شان به 4G یا 5G آماده شوند.
این همه کار روی زمین مانده، تهدیدهایی جدی هستند که در دهۀ اول قرن پانزدهم خورشیدی باید به فرصت تبدیل شوند! (منبع:عصرارتباط)