نشت دارو و تداوم مشکلات با وجود سامانه‌ها و نسخه الکترونیکی
کمبود کالای راهبردی و حیاتی دارو در سال‌های اخیر گریبان مردم را گرفته است. در این میان، وضعیت بعضی از اقلام دارویی ویژه بیماران خاص به مراتب بدتر از بقیه بوده و کمبودشان در بازار رسمی یا همان داروخانه‌ها کاملاً احساس می‌شود.
این در شرایطی است سازمان غذا و دارو به عنوان یکی از راهکارهای تأمین داروی موردنیاز جامعه هر ساله اقدام به واردات اقلام کمیاب می‌کند، به‌طوری که براساس تازه‌ترین آمار این سازمان، واردات دارو در هفت ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۰درصد افزایش داشته است.
با این حال کم نیستند بیمارانی که پس از ترسیدن به داروی موردنیازشان از داروخانه‌های منتخب ارائه‌دهنده داروهای خاص، به بازار سیاه دارو مثل بازار ناصرخسرو در تهران می‌روند و با قیمت‌های بسیار گران‌تر آن را تهیه می‌کنند.
موضوعی که نشان می‌دهد با وجود همه تلاش‌ها ازجمله طراحی و راه‌اندازی سامانه ردیابی، رهگیری و کنترل اصالت دارو یا همان تیتک از یک دهه پیش، انگار همچنان بخشی از داروهای وارداتی از زنجیره توزیع رسمی نشت می‌کنند و سر از بازار سیاه درمی‌آورند.
اما مشکل کجاست؟ درصد نشت دارو از چرخه رسمی چقدر است؟ اصلاً چگونه و با چه روش‌هایی داروها از زنجیره توزیع رسمی خارج می‌شوند و از بازارهای غیررسمی سر درمی‌آورند و سرانجام اینکه برای کوتاه کردن دست سودجویان از این محل چه باید کرد؟
نشت دارو به زیر ۳درصد رسیده است
سجاد اسماعیلی، مشاور رسانه‌ای رئیس سازمان غذا و داروی کشور در پاسخ به قدس می‌گوید: نظام سلامت برای تأمین و توزیع داروها به‌ویژه داروهای بیماران خاص که معمولاً بسیار گرانقیمت هستند، بودجه قابل توجهی را ثبت و صرف می‌کند. به همین خاطر همواره در تلاش است این داروها از مجاری رسمی یا داروخانه‌ها و با قیمت مناسب به دست بیماران برسند تا از بُعد مالی فشار چندانی به آن‌ها و خانواده‌شان وارد نشود.
سجاد اسماعیلی، مشاور رسانه‌ای رئیس سازمان غذا و داروی کشور
وی اجرای کامل طرح نسخه‌نویسی الکترونیک در کشور در دو سه سال اخیر را یکی از تلاش‌های دولت به‌منظور ساماندهی فرایند توزیع و عرضه داروها عنوان می‌کند و می‌افزاید: با اجرا و توسعه نسخه‌نویسی الکترونیک در کشور بخشی از مشکلاتی که پیش از این در تجویز نسخه‌های کاغذی تقلبی داشتیم برطرف شده است.
وی از افزایش نظارت هوشمند سازمان غذا و دارو بر فرایند توزیع و عرضه دارو با راه‌اندازی سامانه تیتک از سال ۱۴۰۰ خبر می‌دهد و می‌گوید: در حال حاضر حدود هزارو۷۰۰ قلم کد ژِنریک دارویی مشمول رهگیری صفر تا صد هستند. یعنی اطلاعات مربوط به این داروها از زمانی که تأمین می‌شوند تا زمانی که به دست یک مصرف‌کننده خاص می‌رسند، وجود دارد و فرایند کار شفاف است. در واقع جدا از نوع داروها حتی معلوم است چه مقدار دارو برای بیمار تجویز شده و چه مقدار دارو از دروخانه دریافت کرده است.
اسماعیلی با اشاره به اینکه موارد یاد شده موجب نظارت بهتر سازمان غذا و دارو بر زنجیره توزیع رسمی دارو شده است، تصریح می‌کند: از ابتدای امسال تاکنون مجوز فعالیت ۱۵۰ داروخانه منتخب عرضه داروهای بیماران خاص، تعلیق شده، چون در جریان نظارت‌ها متوجه شدیم این داروخانه‌ها اقدام به ثبت داروهای گرانقیمت نمی‌کنند و ممکن است در انتقال این داروها به بازار آزاد نقش داشته باشند.
وی نشت دارو از زنجیره توزیع رسمی را کمتر از ۳درصد اعلام می‌کند و می‌افزاید: این رقم نشان می‌دهد خروج دارو از زنجیره رسمی تأمین دارو نسبت به سالیان گذشته به حداقل رسیده است، اما همچنان مشکل انتقال برخی از داروهای گرانقیمت از مجاری رسمی به بازار آزاد وجود دارد. از این رو باید بیشتر تلاش کنیم همین درصد ناچیز را هم به صفر برسانیم تا همه بیماران بدون هیچ مشکل خاصی به داروی باکیفیت و سالم دسترسی داشته باشند.
وی با اشاره به اینکه مردم به هیچ وجه نباید به داروها، مکمل‌ها و شیرخشک‌هایی - کالاهای سلامت‌محور- که در بازار آزاد عرضه می‌شوند، اعتماد کنند، می‌گوید: بررسی‌ها نشان می‌دهند بخش زیادی از این محصولات، تقلبی هستند. حتی در آن‌ها مواد مضر که سلامت مصرف‌کنندگان را به خطر می‌اندازد، به‌کار رفته است. بنابراین تنها محل مجاز دریافت کالاهای سلامت‌محور فقط و فقط داروخانه‌ها هستند.
اسماعیلی در خصوص ترفندهای انتقال دارو از زنجیره توزیع رسمی به بازار سیاه هم می‌گوید: وزارت بهداشت برای تسهیل و آسایش بیماران، تجویز نسخه فیزیکی از سوی پزشکان را تا سقف حدود ۱۰درصد مجاز دانسته است، یعنی بیماران تا یک سقف مشخصی اگر با نسخه کاغذی به داروخانه‌ها مراجعه کنند، می‌توانند خدمات دارویی دریافت کنند. در این شرایط ممکن است بعضی از این نوع نسخه‌ها جعلی باشند و این‌گونه، دارو از زنجیره توزیع رسمی خارج شود یا همان‌طور که اشاره شد، برخی از شرکت‌های دارویی و داروخانه‌ها مرتکب تخلفاتی در این زمینه می‌شوند. البته براساس بازرسی‌های اخیر ما نشت دارو و شیرخشک از این محل‌ها کمتر از ۲درصد است که می‌کوشیم با نظارت کامل بر زنجیره توزیع رسمی، این رقم به صفر برسد.
مشاور رسانه‌ای ریاست سازمان غذا و دارو سپس به راهکارهای دولت برای مقابله با نشت کالاهای سلامت‌محور از زنجیره توزیع رسمی کشور می‌پردازد و می‌گوید: مشخص‌ترین راهکار برای مقابله با این موضوع، هوشمندسازی کامل فرایند نظارت تأمین و توزیع دارو در کشور است، به‌طوری که مثلاً تمام داروها مشمول رهگیری شوند. از سوی دیگر نیز دستگاه‌ها و نهادهایی که کارشان پیشگیری و مقابله با قاچاق است باید به کمک سازمان غذا و دارو بیایند تا نشتی دارو، مکمل‌ها و شیرخشک‌ها از بازار رسمی به بازار آزاد به صفر برسد.
شکل‌گیری روابط ناسالم میان پزشکان و داروخانه‌ها
شهرام کلانتری خاندانی، رئیس انجمن داروسازی ایران هم در خصوص دلایل خارج شدن دارو از زنجیره تأمین و توزیع رسمی به قدس می‌گوید: در سال‌های اخیر شاهد حضور سرمایه‌داران غیرداروساز در عرصه داروخانه‌داری هستیم، افرادی که نگاهشان به این حرفه صرفاً اقتصادی است؛ در حالی‌که این نگاه با اقتصاد ضعیف داروخانه چندان همخوانی ندارد. این‌گونه افراد با این تصور اشتباه که در داروخانه‌داری سود سرشاری وجود دارد، وارد این حوزه می‌شوند اما پس از مدتی، در عمل درمی‌یابند از این محل سود چندانی عایدشان نمی‌شود، در نتیجه برخی از آن‌ها برای تأمین هزینه‌های سنگین داروخانه و کسب سود بیشتر وارد روابط ناسالم با بعضی پزشکان و افراد می‌شوند و این‌گونه با تجویز نسخه‌های جعلی از سوی تعداد بسیار کمی از پزشکان، بخشی از داروهای کمیاب و گرانقیمت به اسم بیماران از داروخانه‌ها خارج و در بازار آزاد به فروش می‌رسند.
وی اگرچه معتقد است از مجموع ۱۶هزار داروخانه موجود در کشور، کمتر از ۲درصد مرتکب این تخلف می‌شوند، اما می‌گوید: البته برای انجمن داروسازان حتی ورود یک داروخانه به چنین روابط ناسالمی پذیرفتنی نیست و با چنین تخلفاتی برخورد می‌کند. در واقع این انجمن برای اینکه دامن سفید جامعه داروسازی کشور لکه‌دار نشود با تشدید نظارت‌ها خودش را پایش می‌کند تا به این شکل تا جای ممکن روابط ناسالم میان بیمار و پزشک، بیمار و داروخانه و یا میان داروخانه و پزشک اتفاق نیفتد.
کلانتری خاندانی با اشاره به اینکه بخشی از داروها از طریق شرکت‌های واردکننده و توزیع‌کننده دارو، سر از بازار سیاه درمی‌آورند، می‌افزاید: ضمن اینکه برخی از داروها هم به‌طور مستقیم از داخل خود مراکز درمانی و بیمارستانی به بیرون نشت می‌کنند.
رئیس انجمن داروسازان کشور در پاسخ به اینکه با نشت دارو از مبادی رسمی به بازار آزاد با وجود راه‌اندازی سامانه تیتک که یکی از اهدافش پیشگیری از چنین تخلفاتی بوده، آیا می‌توان گفت این سامانه کارایی لازم را نداشته است، می‌گوید: اتفاقاً این سامانه برای پیشگیری از نشت دارو به بازار آزاد خیلی مفید بوده است؛ اما هنوز تکمیل نشده و به همین دلیل نیز همه اقلام دارویی الزام ثبت در آن را ندارند. یعنی فقط بخشی از اقلام دارویی در آن به ثبت می‌رسند و کار رصد و رهگیری آن‌ها انجام می‌گیرد. ضمن اینکه خود این سامانه هم مشکلات فنی و زیرساختی دارد که البته به مرور زمان رفع می‌شوند. مثلاً گاهی مواقع سیستم قطع می‌شود، اینترنت ضعیف است و در بعضی مناطق با قطعی اینترنت مواجه هستیم و... .
وی ادامه می دهد: نسخه‌نویسی الکترونیک مثل تیغ دو لبه عمل کرده است، یعنی بسیاری از تخلفاتی که پیش از این با نسخه کاغذی اتفاق می‌افتادند حالا رخ نمی‌دهند. اما از سوی دیگر، تجویز نسخه‌های جعلی البته با شیوه‌های جدید از طریق نسخه‌های الکترونیک هم اتفاق می‌افتد. در واقع هم سیستم سنتی و هم جدید دچار عارضه جعل نسخه‌نویسی هستند.
شهرام کلانتری خاندانی، رئیس انجمن داروسازی ایران
در حال حاضر بررسی هویت بیماران از سوی داروخانه‌ها با تجویز نسخه‌های الکترونیکی سخت‌تر شده است؛ قبلاً بیمار با دفترچه‌اش به داروخانه می‌آمد و الان با یک کد ملی و کد رهگیری می‌آید و دارو می‌خواهد و این کار بررسی هویتش را سخت می‌کند و معلوم نیست آیا نسخه تجویز شده، نسخه درستی است یا نه.
کلانتری خاندانی در خصوص راهکارش برای مقابله با نشت داروها از مبادی رسمی می‌گوید: چند راهکار در این زمینه وجود دارد؛ نخست اینکه به اقتصاد داروخانه‌ها بیشتر توجه شود تا آن‌ها وارد روابط ناسالم نشوند. دوم، کار داروخانه‌داری به دانش‌آموختگان داروسازی سپرده شود، یعنی دیوان عدالت اداری با صدور احکامی مانع دایر کردن داروخانه توسط افراد غیر داروساز شود. نکته بعد اینکه باید نظارت‌ها در همین سامانه تیتک هم افزایش پیدا کند.
متهمان اصلی نشت دارو
اما پدرام اصلانی‌فر، کارشناس حوزه سیاست‌گذاری سلامت، ریشه اصلی مشکل را متوجه مراکز درمانی و بیمارستان‌ها می‌داند و با اشاره به اینکه خروج دارو از زنجیره رسمی تأمین و توزیع در حوزه درمان «بیماران سرپایی» و «بیماران بستری» اساساً متفاوت است، به خبرگزاری فارس می‌گوید: عرضه دارو در بخش بیماران سرپایی، به صورت کلی توسط داروخانه‌ها صورت می‌پذیرد که داروهایی که به صورت آزاد در این حوزه به فروش می‌رسد، در سامانه رهگیری ثبت نمی‌شود. این درحالی است که زیرساخت لازم برای ثبت نسخه‌های آزادفروش نیز ایجاد شده و ثبت نشدن آن‌ها توسط این داروخانه‌ها یک تخلف آشکار است.
وی دلیل خروج دارو از زنجیره توزیع در حوزه اقلام مرتبط با بیماران بستری را کم‌کاری برخی از بیمارستان‌ها می‌داند و می‌افزاید: در حوزه بیماران بستری با دانشگاه‌های علوم پزشکی و بیمارستان‌ها مواجه هستیم. متأسفانه طرح کنترل اصالت دارو و ثبت اقلام مصرف شده در این مکان‌ها تاکنون چندان اجرایی نشده و بیمارستان‌ها میزان موجودی دارو و مصرف آن را آن‌گونه که باید در سامانه تیتک ثبت نمی‌کنند. (منبع: روزنامه قدس)