نقش اپراتورهای موبایل در انقلاب واقعیت گسترده
بررسی نقش اپراتورهای موبایل در روند جهانی فناوری‌های واقعیت مجازی (VR)، واقعیت افزوده (AR) و واقعیت ترکیبی (MR) که به شکل کلی تحت عنوان واقعیت گسترده یا Extended Reality که به اختصار XR هم نامیده شده و شامل AR، VR و MR می‌شود، نشان می‌دهد
که اپراتورها به طور کلی در حال بازی در دو نقش 1- ارایه صرف زیرساخت‌های ارتباطی و 2- ارایه زیرساخت‌های ارتباطی به همراه مشارکت با تولیدکنندگان سخت‌افزار و محتوای مبتنی بر واقعیت گسترده (XR) در حال ورود، سرمایه‌گذاری، مشارکت و برنامه‌ریزی هستند.
به گزارش آی‌تی آنالیز، در ابتدای متن برای آشنایی ذهن مخاطبان با کاربردهای متنوع و اولیه فناوری‌های واقعیت مجازی (VR)، واقعیت افزوده (AR) و واقعیت ترکیبی (MR) که به شکل تجمیعی تحت عنوان واقعیت گسترده (XR) نیز شناخته می‌شوند، ذکر دو نمونه کمک می‌کند.
سال‌ها پیش بازی ژاپنی پوکمون که به شکلی انفجاری میلیون‌ها نفر در دنیا را سرگرم خود ساخت و بازی سال کشور آمریکا نیز شد بر مبنای فناوری واقعیت افزوده بود. اما نمونه تقریبا نهایی فناوری‌های واقعیت گسترده نیز در پروژه بلندپروازانه موسوم به متاورس در حال اجرا و پیاده‌سازی است که خیل عظیمی از شرکت‌های نرم‌افزاری، سخت افزاری و اپراتورهای موبایل را درگیر خود کرده و بر اساس آمار P&S Intelligence تنها اندازه بازار AR و VR تا سال 2030 از 200 میلیارد دلار خواهد گذشت.
• 5 مورد استفاده از XR برای اپراتورهای موبایل
اما همانطور که ذکر شد موضوع استفاده از فناوری‌های XR تنها به همکاری اپراتورهای موبایل با دیگر توسعه‌دهندگان این فناوری محدود نشده و این فناوری‌ها منشا تحولات و کاربردهای زیادی در درون خود اپراتورهای موبایل نیز محسوب می‌شود.
برخی از موارد کاربرد XR در اپراتورهای موبایل و مخابراتی به این شرح هستند:
- ارایه تجارب قدرتمند XR
امروزه شرکت‌های مخابراتی مسوول تامین قوای پیشران بسیاری از کسب‌وکارها هستند. بدون ارتباطات موبایل، ما مکالمات تلفنی، تعاملات تلفن هوشمند، اینترنت و تعاملات مختلف ویدئو کنفرانس نخواهیم داشت.
در همین راستا اپراتورهای موبایل همچنین می‌توانند مسوول تامین نیروی پیشران نسل جدیدی از ارتباطات و تجربیات از طریق واقعیت گسترده باشند. اکثر برندهای مخابراتی در حال حاضر روی اتصال5G و استراتژی‌های شبکه سرمایه‌گذاری می‌کنند که برای تقویت مکالمات و ارتباطات موثرتر طراحی شده‌اند. این شبکه‌های جدید و فناوری‌های ارتباطی نیز برای آینده XR ضروری خواهند بود.
مواردی مانند اتصال5G به ویژه برای آینده واقعیت توسعه‌یافته بسیار مهم هستند و تضمین می‌کنند که کاربران می‌توانند در هر کجا که هستند به محتوای بی‌سیم دسترسی داشته باشند تا تجربه غوطه‌وری حداکثری در محیط‌های طراحی شده بر اساس این فناوری‌ها را داشته باشند. شرکت‌هایی که می‌توانند تجربیات XR را تقویت کنند، در آینده بسیار ارزشمند خواهند بود، زیرا مفاهیمی مانند متاورس و مشابه آن جایگاه بیشتری پیدا می‌کنند.
در یک محیط متافورمحور، اپراتورهای موبایل و ارتباطات با دانش عمیق از چشم‌انداز XR می‌توانند شبکه‌های قدرتمند، کمپین‌های تبلیغاتی و پشتیبانی تعمیر و نگهداری را برای کسب‌وکارهای در حال رشد در بسترهای فوق ارایه دهند.
- آموزش کارکنان
همانطور که فناوری در چشم‌انداز ارتباطات همچنان به تکامل خود ادامه می‌دهد، اکوسیستم‌های سیمی و بی‌سیم نیز پیچیده‌تر می‌شوند. در همین راستا نگهداری، تعمیرات و بازرسی دستگاه‌های مختلف مستلزم آموزش گسترده و توسعه مهارت برای مهندسان است. اما آموزش کارمندان با تجهیزات واقعی مستلزم سرمایه‌گذاری قابل توجهی در زمان و هزینه کسب و کار است.
با واقعیت گسترده، اپراتورهای ارتباطی قادر خواهند بود محیط‌های آموزشی پیشرفته‌ای را توسعه دهند که تجربیات دنیای واقعی را شبیه‌سازی کند. با استفاده از این سناریوهای آموزشی، شرکت‌ها می‌توانند مهارت‌های مورد نیاز برای استفاده از قطعات پیچیده ماشین آلات را به تیم‌های خود ارایه دهند. در عین حال می‌توان از برنامه‌های آموزشی مشابه برای آموزش‌های غیر فنی نیز استفاده کرد.
شرکت‌های مخابراتی و رسانه‌ای همچنین می‌توانند از محیط‌های XR برای آموزش نحوه تعامل مؤثر با مشتریان در گفتگوهای مهم فروش و خدمات به متخصصان استفاده کنند. بعلاوه، ابزارهای مناسب ردیابی کارکنانی که از آموزش خود به بهترین نتایج می‌رسند را آسان‌تر کرده و تعیین می‌کنند که کاربران به چه نوع استراتژی‌های آموزشی بهترین پاسخ را می‌دهند.
- پشتیبانی از راه دور و مدیریت خدمات میدانی
همانطور که ذکر شد، شرکت‌های مخابراتی اغلب زمان زیادی را صرف کار با تجهیزات و ابزارهایی می‌کنند که نیاز به بینش متخصص دارند. چه یک ماشین پیچیده باشد، چه یک سیستم نرم‌افزاری که بینش‌هایی را در مورد تجزیه و تحلیل داده‌ها ارایه می‌دهد. به همین جهت کارکنان باید اطمینان حاصل کنند که می‌توانند هنگام مقابله با چالش‌های تجاری به پشتیبانی متخصصان مرتبط با موضوع مربوطه دسترسی داشته باشند.
به عبارت دیگر با XR، شرکت‌های مخابراتی می‌توانند کارشناسان خدمات میدانی را به طور مؤثرتری مدیریت کنند و همچنین اطمینان حاصل کنند که پشتیبانی تخصصی همیشه در صورت نیاز کارمندان در هر زمان و مکانی دسترس است. تکنسین‌های خدمات میدانی می‌توانند از عینک‌های MR و AR برای ارسال اطلاعات از میدان به متخصصان در هر محیطی استفاده کنند و در زمان واقعی از پشتیبانی و راهنمایی در مورد نحوه رفع مشکلات رایج استفاده کنند.
در عین حال، محیط‌های واقعیت مجازی منظره‌ای را فراهم می‌کنند که در آن متخصصان می‌توانند در تجسم داده‌ها و گزارش‌ها با یکدیگر همکاری کنند تا تصمیمات بهتری در مورد رشد و پیشرفت کسب‌وکار بگیرند.
- بهبود تجربه مشتری
همچنین اپراتورهای موبایل و رسانه‌ای هر دو در ارایه خدمات استثنایی به مشتریان پیشرفت می‌کنند. در همین راستا XR می‌تواند به ارتقای این خدمات و پشتیبانی به سطح جدیدی کمک کند. به عنوان مثال، با یک اکوسیستم XR، شرکت‌های مخابراتی می‌توانند به مشتریان خود دسترسی به کتابچه‌های راهنمای تجهیزاتی را که می‌توانند در یک محیط غوطه‌ور کاوش کنند، فراهم آورده و یادگیری نحوه استفاده و نگهداری از قطعه را آسان‌تر می‌کند.
• اپراتورها در قلب آینده XR
اما خلق دنیای چندبعدی به واسطه تجهیزات، سخت‌افزارها، پردازنده‌ها و نرم‌افزارهای بسیار پیچیده و کماکان گران‌قیمت، بدون زیرساخت‌های ارتباطی و فوق سریع، عملا بی‌سرانجام می‌ماند و هر گونه تاخیر در سرعت اینترنت به شکست تجربه کاربری و توسعه فناوری‌های واقعیت گسترده ختم می‌شود.
به زبان ساده زیرساخت پرسرعت و مبتنی بر فناوری نسل 5 و بالاتر به اپراتورها این فرصت را می‌دهد تا از فناوری‌هایی مانند AR و VR با مهم‌ترین دارایی موجود در زرادخانه خود، یعنی زیرساخت شبکه دسترسی کم تاخیر، درآمد کسب کنند.
چراکه اپراتورها به لطف زیرساخت‌های پرسرعت خود، برنامه‌ها و فرآیندهای قابل اجرای روی دستگاه‌هایی مانند گوشی‌های واقعیت افزوده و واقعیت مجازی را افزایش می‌دهند.
به عنوان مثال در یک کاربرد ابتدایی اگر در حال تماشای محتوای AR/VR هستید یا حتی یک بازی با هدست خود انجام می‌دهید، - نمی‌خواهید تاخیر ویدیویی یا بافر داشته باشید چراکه تجربه‌ای ناراحت‌کننده را ایجاد می‌کند.
به همین جهت شبکه نسل 5 اپراتورهای موبایل به منزله قلب و موتور پیشران این فناوری‌های شگفت‌انگیز شناخته می‌شوند. از این رو همکاری‌ها و رقابت‌های گسترده‌ای در دنیا میان اپراتورهای موبایل و دیگر غول‌های فناوری در حال شکل‌گیری است که در ادامه به آن پرداخته می‌شود.
همانطور که ذکر شد اپراتورهای موبایل و رسانه‌ای در موقعیتی عالی برای استفاده از پیشرفت فناوری XR هستند. برای سازمان‌هایی که در این چشم‌انداز هستند، گسترش فرصت‌ها در این فناوری همه‌جانبه می‌تواند اهداف متعددی را دنبال کند. از یک طرف،XR می‌تواند اپراتورهای موبایل و شرکت‌های ارتباطی و رسانه‌ای را مانند بسیاری از برندهای دیگر توانمند کند و راه‌های جدیدی برای تقویت خلاقیت، بهره‌وری و همکاری در اختیار آنها قرار دهد.
از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در راه‌حل‌های XR همچنین به برندهای Media و Telecom اجازه می‌دهد تا راه کسب‌وکار جدیدی را برای ایجاد تجربیات و تعاملات استثنایی مشتری باز کنند. به‌ویژه در عصر رو به رشد فناوری 5G، برندهای بی‌شماری در این بخش شروع به سرمایه‌گذاری عمیق‌تری در فرصت‌های VR،AR و MR کرده‌اند.
در ادامه باید نگاهی به برخی از اپراتورهای موبایل و شرکت‌های مخابراتی که در سال 2022 در XR ورود کرده‌اند بیندازیم.
- Verizon
در حال حاضر غول مخابراتی آمریکایی چند ملیتیVerizon با همکاری شرکت‌های بی‌شماری برای ایجاد تجربیات جدید VR و AR، در چند سال گذشته تمرکز قابل توجهی بر ارزش واقعیت توسعه‌یافته داشته است. از طریق اتصال Ultraband Verizon 5G، چندین شرکت پیشرو شروع به اجرای تجربیات نوآورانه مصرف کننده و شریک، از جمله Snapchat و Penske Entertainment کرده‌اند.
در حال حاضرVerizon در حال کار با رهبران کسب و کار روی نمایشگرهای خرده فروشی دارای AR-Enabled، و همچنین راه حل‌های AR و MR برای همکاری است. ما احتمالاً شاهد افزایش سرمایه‌گذاری Verizon در محیط XR در آینده خواهیم بود، زیرا اتصالات5G همچنان در حال تکامل است.
- اریکسون
تیم اریکسون نمونه عالی دیگری از یک شرکت مخابراتی پیشرو است که با شرکای خود برای نسل بعدی فرصت‌های آموزشی، آموزشی و همکاری AR کار می‌کند. محیط گسترده5G اریکسون به شرکت‌هایی که در آینده XR مشارکت می‌کنند اجازه می‌دهد تا پهنای باند بالا و تأخیر کم مورد نیاز خود را برای تجربه حسی کامل در دنیای همه‌جانبه باز کنند.
اریکسون تعدادی وبلاگ و اطلاعیه در مورد تمرکز خود بر عصر فراگیر XR به اشتراک گذاشته است، و به احتمال زیاد این شرکت به همکاری با مبتکران جدید در آینده ادامه خواهد داد، به خصوص که تجربیات متاورس جذاب تر می‌شود.
- گروه MTN
بزرگترین ارایه دهنده مخابرات در آفریقا یعنی گروه MTN، اخیراً اعلام کرد که در سال قبل 11 قطعه املاک دیجیتال را در پلتفرم اوبونتولند متاورس خریداری کرده است. این اولین بار است که یک شرکت آفریقایی در املاک دیجیتال سرمایه‌گذاری می‌کند. خرید زمین مجازی نشان دهنده تمرکز فزاینده شرکت مخابرات بر آینده فضاهای مجازی در ارتباطات و همکاری است.
در حالی که باید دید که گروه MTN چگونه از سرمایه‌گذاری جدید متاورس خود استفاده خواهد کرد، بدون شک این هزینه همچنین منجر به افزایش سرمایه‌گذاری در تجربیات جدید واقعیت توسعه یافته در آینده خواهد شد. دسترسی به فضای دیجیتال املاک مستلزم دسترسی به واقعیت مجازی یا هدست‌ها و نرم افزار واقعیت ترکیبی از طرف برند در حال توسعه است.
- تی موبایل
یکی از برترین شرکت‌های مخابراتی که آینده XR را با فناوری5G توانمند می‌کند غول ارتباطی تی‌موبایل است. T-Mobile قبلاً با انواع شرکت‌های پیشرو XR مانند HTC Vive شریک شده است تا از طریق قدرت اتصالات کم تأخیر، تجربیاتی همه‌جانبه برای مشتریان ایجاد کند.
در همین راستا همزمان با تجربیات آموزشی جدید در دانشگاه فیسک این امکان فراهم شده تا مجموعه‌ای از تجربیات مشترک جدید را در محیط اداری مدرن نیز تقویت شود. مانند دیگر برندهای مخابراتی که فرصت‌های XR را بررسی می‌کنند، T-Mobile از رویکردی قوی برای مشارکت با نوآوران پیشرو در دنیای دیجیتال سود می‌برد.
- دویچه تلکام
دویچه تلکام نیز در صنعت XR سرمایه‌گذاری کرده است که به چندین سال قبل بازمی‌گردد. این شرکت طی سال‌ها مشارکت‌های قدرتمندی را جمع‌آوری کرده است، از جمله همکاری با VRDirect و VR Expert.
با نگاهی به آینده، دویچه تلکام می‌تواند یکی از اولین شرکت‌های مخابراتی باشد که تجربه‌های واقعیت مجازی کاملاً مجهز به5G را برای مشتریان خود در محیط‌های مختلف ارایه می‌کند. این شرکت به دلیل اتخاذ رویکردی پیشرفته نسبت به نوآوری‌های جدید در بازار و سرمایه‌گذاری در فناوری مدرن شناخته شده است. اگر T-Mobile به یک رهبر بازار در فضای Telecom XR تبدیل شود، منطقی است که Deutsche Telekom در همان دسته قرار گیرد.
• دو تجربه از توسعه XR در غول‌های مخابراتی
بررسی اخبار و گزارش‌ها نشان می‌دهد غول‌های مخابراتی و موبایل دنیا، با سر و صدایی کمتر از شرکت‌هایی نظیر متا، در حال کاربری و توسعه مدل‌های مبتنی فناوری‌های XR هستند.
برای مثالNTT DoCoMo و BT جزو اولین شرکت‌های مخابراتی هستند که پتانسیل یک فناوری پیچیده و پیشرفته را بررسی می‌کنند که فایل‌های سه بعدی تعاملی بزرگ و با کیفیت را قادر می‌سازد تا از طریق دستگاه‌های تلفن همراه مبتنی بر 5G دریافت شوند و مستقیماً از طریق یک مرورگر، همراه با AR/VR مشاهده شوند.
فناوری ویدئوی حجمی که می‌تواند یکی از جالب‌ترین برنامه‌های مبتنی بر شبکه‌های تلفن همراه5G باشد، تا به امروز یکی از کمتر گزارش‌شده‌ها بوده است، اما اکنون غول‌های مخابراتی بریتانیا و ژاپن BT و NTT DoCoMo تقریباً به طور همزمان از پیشرفت‌هایی در این زمینه خبر داده‌اند.
در اصل، ویدئوی حجمی روشی برای فیلمبرداری یک شی یا محیط به صورت سه بعدی است تا بتوان آن را از راه دور به صورت سه بعدی از هر منظری دید. متعاقب آن نیز اتصال 5G با تأخیر کم همراه با محاسبات شبکه لبه، اشیاء حجمی گرفته شده را قادر می‌سازد تا به نمایشگر منتقل شوند و به همان شیوه‌ای که مردم از یک شی در حال حرکت در مقابل خود درک می‌کنند، تجربه کنند.
ویدیوی حجمی امکان پخش آنلاین رویدادهای زنده با کیفیت بالا و سه بعدی را فراهم می‌کند و به بینندگان این امکان را می‌دهد تا در زمان واقعی از هر زاویه‌ای که انتخاب می‌کنند تماشا کنند.
موارد استفاده می‌تواند از تماشای اجراهای زنده از فاصله چند فوتی و حرکت در آنها تا استفاده توسط شرکت‌ها در صنایع مختلف از تجارت الکترونیکی گرفته تا مراقبت‌های بهداشتی و فراتر از آن گسترش یابد.
برای مثال، در فرایند معماری، بینندگان قادر خواهند بود از راه دور مدل‌های مجازی سه‌بعدی ساختمان‌ها یا محصولات را جمع‌آوری کنند و بتوانند با یکدیگر همکاری کرده و تنظیمات را انجام دهند.
همچنین پتانسیلی در آموزش از راه دور وجود دارد که در آن کلاس‌های مجازی با استفاده از فناوری 5G می‌توانند شکافی را که برای بسیاری از کودکان و خانواده‌هایی که قادر به دسترسی به فضاهای یادگیری فیزیکی نیستند و خطر آسیب‌دیدگی با آن مواجه هستند، ببندد.
در بیمارستان‌ها نیز، پزشکان می‌توانند اسکن‌های سه بعدی بدن بیمار را مطالعه کنند.
بنا به گفته مسوولان اپراتورBT ویدیوی حجمی به وضوح متکی به فناوری نسل 5 است.
این شرکت می‌گوید: «مقدار بسیار زیاد قدرت پردازشی مورد نیاز برای ارایه و نمایش یک تصویر سه‌بعدی با وضوح بالا، فشار زیادی را حتی بر آخرین گوشی‌های هوشمند وارد می‌کند و دستگاه‌های تلفن همراه امروزی برای مقابله با کار پردازشی مورد نیاز برای پخش یک ویدیوی حجمی مشکل دارند.»
اما اپراتور ژاپنی NTT DoCoMo نیز به این دوره جدید نزدیک‌تر شده است و همکاری خود را با ارایه‌دهنده ویدیوی حجمی جهانی Arcturus برای کمک به پخش ویدیوهای حجمی‌با هر طولی از طریق شبکه تلفن همراه برای اولین بار اعلام کرده است.
علاوه بر سرعت‌های بالا و تأخیر کم، ظهور فناوری سلولی 5G می‌تواند بر قیمت‌های بازار اتصال WAN فعلی فشار وارد کند.
در حالی که انتظار می‌رود شرکت‌ها یکی از ذینفعان اولیه شبکه‌های5G باشند که نوید اتصال با تاخیر کم را برای وسایل نقلیه بدون راننده و ماشین‌آلات کارخانه‌ای می‌دهند، موارد استفاده مصرف‌کنندگان نیز محبوب خواهند بود.
گفته می‌شود که این مشارکت چالشی را برطرف کرده است که به موجب آن با توجه به پیچیدگی و اندازه فایل‌ها - که شامل هندسه سه بعدی دقیق و زوایای دوربین متعدد است - ویدئوهای حجمی برای پخش چیزی فراتر از کلیپ‌های کوتاه مناسب نیستند.
این شرکت‌ها می‌گویند که کاربران تلفن همراه DoCoMo 5G اکنون می‌توانند ویدیوهای حجمی با هر طولی را بدون افت کیفیت پخش کنند.
برای آوردن ویدیوهای حجمی به دستگاه‌های تلفن همراه،DoCoMo از سرعت شبکه 5G و CDN خود با ابزارهای فشرده سازی Arcturus، سیستم پخش نرخ بیت تطبیقی و پخش کننده ویدیو استفاده می‌کند که ادعا می‌شود قادر به تطبیق با پهنای باند دستگاه برای حفظ کیفیت است. کاربران همچنین می‌توانند به مدل‌های سه‌بعدی حجمی به‌عنوان واقعیت افزوده یا از طریق VR، همه در زمان واقعی دسترسی داشته باشند.
- تجربه شرکت SK Telecom
شرکت SK Telecomبزرگترین شرکت مخابراتی بی‌سیم کره‌جنوبی، سال قبل اعلام کرد با شرکت مخابراتی هنگ کنگ PCCW Group همکاری می‌کند تا محتوای واقعیت ترکیبی 5G خود را در آنجا منتشر کند.
اپراتور کره جنوبی گفت که با گروه PCCW همکاری خواهد کرد تا محتوای واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR) خود را در هنگ کنگ ارایه کند.
بر اساس آمارهای سال 2021، اپراتور کره جنوبی محتوای واقعیت افزوده و واقعیت مجازی را از طریق برنامه Jump خود ارایه می‌دهد که 3 میلیون کاربر تجمعی و بیش از 600000 کاربر فعال ماهانه را جذب کرده است. سرویس این اپراتور طیف گسترده‌ای از محتوای واقعیت مجازی و واقعیت مجازی، از جمله کنسرت‌ها و ملاقات‌های مجازی با استفاده از آواتارها را ارایه می‌کند.
این شرکت همچنین در با غول فناوری ایالات متحده مایکروسافت همکاری کرد تا یک استودیوی فیلمسازی را ایجاد کند که از فناوری ضبط ویدیوی حجمی استفاده می‌کند، اولین نمونه در نوع خود در آسیا، برای تولید محتوای هولوگرام سه بعدی.
SK Telecom در یک جلسه توجیهی اعلام کرد که قصد دارد تا پایان سال 2022 تا 10 میلیون کاربر سرویس Jump داشته باشد.
• اپراتورهای ایرانی و فناوری‌های XR
در کشور ما نیز اپراتورهای موبایل با توجه به کاربری‌های متعدد فناوری‌های مبتنی بر XR اقداماتی را از سال‌های قبل در دستور کار داشته‌اند.
در سال 96 و در جریان برگزاری نمایشگاه انرژی‌های تجدیدپذیر همراه اول از نمایش شهر هوشمند از طریق AR رونمایی کرد.
اسفندماه سال 99 بود که تست سرویس‌های AR/VR و گیمینگ روی شبکه 5G همراه اول اجرا شد.
همچنین همزمان با برگزاری نمایشگاه تلکام 2021، نیز همراه اول پروژه MEC خود را معرفی کرد که اختصاری Mobile edge computing است و راهکاری برای پردازش روی لبه شبکه به حساب می‌آید که تا پیش از این در اختیار اپراتورهای ارتباطی نبود. اما همراه اول با توان یک شرکت دانش بنیان داخلی موفق به توسعه آن شده و یوزکیس این سلوشن را در قالب AR/VR به نمایشگاه تلکام برد؛ در این یوزکیس تصویر زنده دریافت شده و بعد از افکت گذاری به صورت بلادرنگ (real time) نمایش داده شد.
این یوزکیس قابلیت استفاده برای «ربات جراح» و «خودروی هوشمند» که از دیگر پروژه‌های همراه اول هستند را دارد و یکی از درگاه‌های ورود به 5G حساب می‌شود.
همچنین در شهریورماه سال 1400 خانه بازی جهش اول با حمایت مرکز تحقیق و توسعه همراه اول و شرکت همراه کسب و کارهای هوشمند (EBCOM) اقدام به برگزاری جشنواره بازی‌های واقعیت افزوده و واقعیت مجازی (AR & VR) کرد که در این جشنواره در مجموع 19 بازی با فناوری VR و 41 بازی با فناوری AR شرکت کرده بودند که مورد حمایت قرار گرفتند.
مهر ماه سال قبل نیز ایرانسل در مراسمی در جزیره کیش از نمونه ای از کاربردهای فناوری نسل پنج تلفن همراه، از جمله پخش آنلاین ویدیو با کیفیت 4K ، مقایسه سرعت دانلود فایل در نسل چهار با نسل پنج ، مشاهده ویدیو با عینک VR و انجام بازی آنلاین رونمایی کرد.