ITanalyze

دانیال رمضانی - سال 91 بود که رسانه‌ها به نقل از محمد ابراهیم طریقت قائم‌مقام مجری طرح کارت هوشمند ملی، این تیتر را زدند: «کارت هوشمند ملی جای شناسنامه را گرفت».

وی 10 سال قبل از آغاز عملیات صدور این کارت در استان قم خبر داد و گفت: پس از اتمام صدور کارت هوشمند ملی در استان قم از سال آینده عملیات صدور کارت برای 62میلیون ایرانی در سراسر کشور به مرور آغاز می‌شود.
اواخر سال ۹۶ اما اعلام شد به دلیل مشکلاتی مثل تحریم و تامین اعتبار ارزی برای انتقال وجه به خارج از کشور صدور کارت هوشمند ملی به مشکل خورد و این پروژه با سکته مواجه شد. در نتیجه بحث تولید آن در داخل به میان آمد و اکنون که در آستانه ورود به دهمین سال بلاتکلیفی این طرح هستیم، بد نیست یادی دوباره از سرنوشت آن کنیم.
این پروژه که از سال 91 و در دولت قبل کلید خورد، یکی از تلخ‌ترین طرح‌های بلاتکلیف در تاریخ فناوری کشور به شمار می‌رود، چون بر خلاف تصور عمومی، علاوه بر ناتمام ماندن اصل تولید کارت‌ها، آثار ناخوشایند دیگری نیز بر جای گذاشت که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 
1. در این طرح تقریبا نام تمام نهادهای مسوول و نظارتی بارها به میان آمد و در نهایت گره‌ای از آن گشوده نشد، تا نشان دهد در اجرای طرحی به این سادگی، با چه شرایطی مواجه هستیم، چه رسد به طرح‌های پیچیده و چند ذی‌نفعی مثل نسخه الکترونیکی یا سامانه جامع تجارت و غیره.
2. در طول 10 سال گذشته حتی یک مسوول بابت این بلاتکلیفی، برکنار نشد و مورد مواخذه قرار نگرفت.
3. این طرح به یک پاشنه آشیل و گاه دستمایه طنز تبدیل شد که وقتی چنین طرحی پس از سال‌ها در کشور به سرانجام نرسید، چه انتظاری از سایر طرح‌های بزرگ و پیچیده در نظام اجرایی و فناوری کشور می‌توان داشت.
4. در طول این یک دهه به کرات وعده اتمام و تکمیل طرح داده شد و خاطره این بدقولی‌ها در اذهان عمومی ماند. 
5. این طرح نشان داد که نظام ضمانت اجرایی در قوانین و طرح‌های کشور، همچنان بلاتکلیف و بی‌برنامه است.
6. البته سرنوشت کارت هوشمند ملی یک نکته دیگر را هم برجسته کرد. اینکه محرومیت و خسارت عدم همکاری با طرح صرفا متوجه مردم است، اما تقصیر و کندی مجریان با هیچ جریمه و محرومیتی مواجه نمی‌شود. (کمااینکه در نمونه‌هایی مثل نسخه الکترونیکی یا الزام ثبت اطلاعات در سامانه املاک، نیز شاهدیم که گاه کار در بخش مردمی تا صد در صد به اتمام می‌رسد، اما خبری از اجرایی شدن طرح از سمت مجریان نیست.)
7. و در نهایت اینکه در این میان باید به یک نکته مهم نیز توجه داشت که اگرچه همچنان میلیون‌ها نفر با مصائب زندگی با رسید کاغذی کارت هوشمند ملی سر می‌کنند، اما ماجرا اینجاست که حتی تحویل این کارت‌ها تا آخرین متقاضی، به منزله آغاز استفاده از هوشمندی این کارت نیست. 
چون تازه باید منتظر استقرار خوانشگر این کارت‌ها در اقصا نقاط کشور و توسط دستگاه‌های بهره‌بردار از کارت هوشمند ملی بود که تا کنون خبری از این مهم نیست. کمااینکه تا کنون (بر اساس آمار) 51 میلیون نفر از دارندگان فعلی کارت هوشمند ملی، همچنان آن را همچون تکه کاغذی به رویت احرازکنندگان هویت می‌رسانند و در برخی ادارات از کارت هوشمند ملی، کپی هم خواسته می‌شود!

*از تمدید مهلت تا سررسید تحویل کارت‌ها
اما بر اساس آخرین اخبار از سرنوشت صدور و تکمیل کارت‌های هوشمند ملی، خرداد ماه سال جاری بود که عضو هیات رییسه کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی از صدور ۱۰ میلیون کارت ملی توسط ثبت احوال تا پایان شهریور خبر داد.
نصرالله پژمانفر درباره آخرین وضعیت رسیدگی به موضوع عقب افتادگی در صدور کارت‌های ملی، گفت: این کمیسیون بر اساس شکایت‌هایی که در مورد عدم صدور کارت‌های ملی شده بود، به این موضوع ورود کرد و پیگیر این مساله شدیم.
وی افزود: مردم در انجام کارهای اداری خود به دلیل نبود کارت ملی دچار مشکلاتی می‌شدند که با توجه به اهمیت موضوع و شکایت‌های واصله به کمسیون اصل 90، به موضوع رسیدگی کردیم.
عضو هیات رییسه کمیسیون اصل 90 مجلس افزود: در جلسه‌ای که در همین باره با حضور وزیر کشور، رییس اداره ثبت احوال برگزار شد از آنها خواستیم تا درباره عقب‌افتادگی دو ساله‌ای که در صدور کارت‌های ملی وجود دارد، توضیحاتی را ارایه داده و اطلاع دهند که تا چه زمانی این کار را انجام می‌دهند.
وی گفت: تعهدات معوقه سازمان ثبت احوال کشور در خصوص صدور بالغ بر 10 میلیون قطعه کارت هوشمند ملی هموطنان درخواست‌کننده که مراحل پیش‌ثبت‌نام آنها کامل شده بود، مربوط به دولت پیشین بوده که نشان از ترک فعل مسوولان در دولت قبل برای صدور این کارت‌ها است.
پژمانفر ادامه داد: لازم به ذکر است از ابتدای کار دولت فعلی با پیگیری‌های به عمل آمده و اهتمام جدی وزیر کشور و مسوولان سازمان ثبت‌ احوال برنامه‌ریزی‌های لازم برای انجام این تعهدات با تکیه بر منابع و دانش داخلی به عمل آمده و صدور کارت‌های هوشمند ملی از دی ماه سال گذشته مجددا شروع شده و ان‌شاءالله به فضل الهی تا پایان شهریور ماه، الباقی کارت‌ها نیز صادر خواهد شد.
به گفته نماینده مشهد در مجلس، قرار شد تا اداره ثبت احوال در سه شیفت، کارت‌های ملی را صادر کنند تا در انتهای شهریور ماه طبق وعده‌ای که به مردم داده شده ۱۰ میلیون کارت ملی صادر شود.
مساله تکمیل صدور کارت‌های هوشمند ملی ظرف روزهای آینده در حالی مطرح می‌شود که در سمت دولت، وزارت کشور با توجه به اعتبار هفت ساله کارت‌های هوشمند ملی و آغاز انقضای آنها به‌دلیل گذشت زمان قانونی از اولین صدور، از هیات دولت خواسته تا با وجود قابلیت استفاده از کارت‌های دارای اعتبار تا پایان سال ۱۴۰۳، با تمدید دو ساله آنها (یعنی تا پایان سال 1405) موافقت کند.

*اثری از توزیع کارت‌ها نیست
اما در حالی به روز شمار تحویل بیش از 10 میلیون کارت بلاتکلیف هوشمند ملی نزدیک می‌شویم که آثاری از شروع یا تسریع صدور این کارت‌ها مشاهده نمی‌شود.
چهاردهم مرداد ماه جاری خبرگزاری تسنیم گزارش داد؛ «بر اساس اعلام سازمان ثبت‌ احوال کشور، فرایند ثبت‌نام واجدین شرایط برای دریافت کارت ملی هوشمند باید در دفاتر پیشخوان انجام بشود اما در این بین شاهد کارشکنی برخی از دفاتر پیشخوان هستیم.
این در حالی است که در روزهای گذشته و بر اساس برخی از مراجعات متقاضی کارت ملی هوشمند به دفاتر پیشخوان اعلام شده است که دسترسی برای ثبت‌نام کارت ملی هوشمند وجود ندارد!
در حالی این کارشکنی از سوی دفاتر پیشخوان اعلام شده است که از سوی سازمان ثبت احوال پیش‌تر اعلام شده بود که صدور کارت ملی هوشمند تسریع شده است اما چنین اقدامات سلیقه‌ای از سوی برخی از دفاتر به این فرایند لطمه وارد خواهد کرد.
همچنین هاشم کارگر رییس سازمان ثبت احوال درباره برنامه‌ریزی این مجموعه برای تسریع در فرایند صدور کارت ملی هوشمند گفت‌: در راستای سیاست‌ها و برنامه‌های دولت مردمی برای خدمتگزاری و خدمات‌دهی مناسب و بهینه به مردم شریف، خوشبختانه به سرعت در مسیر ایفای تعهدات پیشین خود هستیم و با حمایت‌های وزیر کشور و همت همکاران سازمان، ضمن راه‌اندازی مجدد تولید کارت هوشمند ملی، برنامه‌ریزی لازم به منظور صدور و ارایه کارت به تمامی متقاضیان عزیز کارت هوشمند ملی که در گذشته موفق به تکمیل ثبت‌نام خود شده‌اند و بالغ بر حدود 10 میلیون نفر هستند، انجام پذیرفته و ان‌شاءالله قبل از پایان نیمه اول سال 1401 آن را دریافت خواهند کرد.»
اینکه وعده مذکور تا پایان شهریور ماه سال جاری به سرانجامی نرسد، برای متقاضیان صدور کارت‌المثنی و فاقدان کارت هوشمند ملی که باید با مشکلات و معضلات عدم خدمات‌دهی در برخی موارد و حفظ و نگهداری از رسیدهای پوسیده کارت هوشمند ملی سر کنند، موضوع جدیدی نیست.
اما مساله اینجاست که هنوز اثری از شروع توزیع یکباره 10 میلیون کارت هوشمند ملی در دست نیست و با توجه به حجم بالای متقاضیانی که در دفاتر منتخب ثبت‌نام کرده‌اند، حتی در صورت آغاز عرضه، با صف‌ها و ازدحام در دریافت کارت‌ها مواجه خواهیم شد.
نکته پایانی آنکه فراموش نشود با توزیع کارت هوشمند ملی برای ایرانیان داخل و خارج کشور هم نمی‌توان این پروژه را تمام شده انگاشت زیرا همان‌طور که ذکر شد، اثری از دستگاه‌های خوانشگر و ارایه‌دهنده خدمات مبتنی بر کارت‌های هوشمند ملی در تمامی ادارات، بانک‌ها و دستگاه‌های ارایه‌دهنده خدماتی که نیازمند وصول کارت هوشمند ملی هستند، نیست.