اپراتورها در انتظار فرکانس 5G
فرحناز سپهری - همان‌طور که اینترنت نسل پنجم یا 5G با سرعت بالاتر و تاخیر پایین‌تر نسبت به نسل‌های پیشین اینترنت درحال توسعه است و طیف وسیعی از صنایع و خدمات‌دهندگان با استفاده از این فناوری امکان شکوفایی و جهش در ارایه خدمات خود دارند و در وسعت کلان یکی از پیشران‌های اقتصاد دیجیتال که از قضا از جمله برنامه‌ها و اهداف دولت جدید نیز به شمار می‌آید.
اما با این وجود همچنان کشورها از جمله ایران با چالش‌هایی برای توسعه این نسل اینترنت روبه‌رو هستند که از جمله مهم‌ترین این موارد می‌توان به هزینه بالای تجهیزات و طولانی بودن زمان بازگشت سرمایه اشاره کرد. در این میان اما تخصیص سریع‌تر فرکانس‌های لازم برای توسعه نیز از جمله پیش‌نیازهای مهم و مورد نیاز اپراتورها محسوب می‌شود.در همین خصوص یک کارشناس و فعال حوزه ارتباطات می‌گوید، مشکلاتی در حوزه تامین تجهیزات شبکه 5G از تامین‌کنندگان خارجی وجود دارد به طوری که از یک سو هزینه خرید تجهیزات 5G و راه‌اندازی شبکه به میزان قابل ملاحظه‌ای بالاست و از سوی دیگر زمان بازگشت سرمایه برای اپراتورها نیز طولانی است.
برای آشنایی با آخرین وضعیت توسعه نسل پنجم ارتباطات در دنیا و چالش‌هایی که به شکل خاص گریبانگیر اپراتورهای ایرانی است، به گفت‌وگویی با وحید عابدی‌فر کارشناس و فعال حوزه فاوا و از دانش‌آموختگان دکترای مهندسی برق انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
در ابتدا لطفا آماری جهانی از میزان گسترش شبکه ارتباطی نسل پنجم (5G) ارایه دهید و این که به طور مشخص کدام کشورها در این حوزه پیشرو هستند؟
نسل پنجم شبکه‌های ارتباطی یا 5G به عنوان یک فناوری جدید و تحول‌آفرین در حوزه فاوا مطرح و توسط بسیاری از اپراتورها در کشورهای مختلف، عملیاتی شده است. مطابق آمار موسسه GSA (Global mobile Suppliers Association) تا پایان ماه فوریه 2022، تعداد 195 اپراتور در 62 کشور جهان، حداقل یکی از سرویس‌های موبایل 5G را به صورت تجاری راه‌اندازی کرده‌اند.
همچنین به استناد مراجع معتبر بین‌المللی از جمله اطلاعات منتشرشده توسط رصدخانه 5G در اتحادیه اروپا که نهادی برای پایش وضعیت پیاده‌سازی شبکه 5G در دنیا است و با پشتیبانی کمیسیون اروپا، به اطلاع‌رسانی در مورد موضوعات مرتبط با 5G می‌پردازد، می‌توان کشورهای چین، آمریکا، کره جنوبی، ژاپن و حوزه اتحادیه اروپا را به عنوان کشورهای پیشرو در زمینه 5G نام برد.
البته از نظر تعداد سایت‌های راه‌اندازی شده 5G، کشور چین با بیش از 900 هزار سایت 5G در رتبه اول قرار دارد و پس از آن، کشور کره‌جنوبی و کشورهای اتحادیه اروپا به ترتیب با بیش از 160 هزار و 147 هزار سایت 5G، در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. از نظر تعداد کاربران 5G، کشورهای چین، آمریکا و اتحادیه اروپا به ترتیب با 460 میلیون، 80 میلیون و 31 میلیون کاربر 5G، در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارند.
این نکته هم جالب توجه است که از نظر نسبت تعداد سایت 5G به جمعیت، کشور کره‌جنوبی با یک سایت 5G به ازای هر 320 نفر، در رتبه اول در بین کشورهای پیشرو قرار دارد و کشور چین با یک سایت 5G به ازای هر 1501 نفر و کشور ژاپن با یک سایت 5G به ازای هر 2516 نفر، در این زمینه پیشرو بوده‌اند. مطابق پیش‌بینی موسسه GSMA، تا سال 2025، میزان 25 درصد از کل اتصالات به شبکه‌های موبایل در دنیا، بر بستر 5G خواهند بود و این میزان، بدون احتساب سهم 5G در اتصالات اینترنت اشیا بر بستر شبکه‌های موبایل است. در نگاهی به منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که در سال 2025، هفده درصد از اتصالات به شبکه‌های موبایل در این منطقه، مبتنی بر 5G خواهد بود.
سراغ کشور خودمان برویم. در حال حاضر مهم‌ترین چالش‌ها برای ارتقا به نسل پنجم در ایران و راهکارهای احتمالی آن چیست؟
چالش‌های ارتقا به 5G در ایران، مشابهت‌هایی با چالش‌های کشورهای دیگر برای راه‌اندازی شبکه 5G و بهره‌برداری از آن دارد. یکی از این چالش‌ها، آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم در حوزه فاوا برای راه‌اندازی 5G است. برای غلبه بر این چالش، بایستی ضمن شناسایی الزامات و پیش‌نیازهای 5G در بخش‌های مختلف شبکه ارتباطی و حوزه فناوری اطلاعات، فناوری‌های توانمندساز 5G در این بخش‌ها را تا حد امکان پیاده‌سازی کرد.
انجام این کار مستلزم سرمایه‌گذاری قابل توجه برای ارتقای زیرساخت‌های موجود به منظور تامین الزامات 5G است.
از سوی دیگر، یکی از تفاوت‌های 5G نسبت به فناوری‌های پیش از خود، تاکید بر ارایه سرویس به صنایع مختلف از قبیل کشاورزی، کارخانجات صنعتی، بهداشت و سلامت، خودرو، آموزش و غیره است. بنابراین، یکی دیگر از این چالش‌ها، ترغیب این صنایع برای شناخت مزایای 5G و به‌کارگیری این فناوری در آن صنایع است. برای حل این موضوع، معمولا نهادهای حاکمیتی و بالادستی، مثلا06 از طریق تشکیل کمیته‌های ملی و بین‌بخشی، هماهنگی بین بازیگران اکوسیستم فاوا و صنایع مختلف را تسهیل می‌کنند. همچنین یکی دیگر از راهکارهای کمک به بهره‌برداری از 5G در صنایع مختلف، اجرای پروژه‌های تحقیقاتی و تست و پایلوت به منظور شناسایی جنبه‌های مختلف فنی و تجاری برای ارایه خدمات ارتباطی به آن صنایع است. یکی دیگر از چالش‌هایی که برای ارتقا به 5G باید بر آن غلبه کرد، تامین فرکانس لازم برای راه‌اندازی شبکه است. برای این کار، نهادهای حاکمیتی (مثلا در کشور ما، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی) سعی بر آن دارند که منابع فرکانسی لازم را در همه بازه‌های فرکانسی مطرح در دنیا برای 5G، در زمان مناسب و با برنامه‌ریزی شفاف، در اختیار اپراتورهای موبایل قرار دهند.
به طور مشخص در این خصوص اپراتورها در ایران با چه وضعیت و موانعی مواجه هستند؟
یکی از موانع این است که هزینه خرید تجهیزات 5G و راه‌اندازی شبکه به میزان قابل ملاحظه‌ای بالاست و زمان بازگشت سرمایه برای اپراتورها طولانی است. از سوی دیگر، به واسطه مسایل تحریمی، مشکلاتی نیز در حوزه تامین تجهیزات شبکه 5G از تامین‌کنندگان خارجی وجود دارد. همچنین، عدم دسترسی به موقع به منابع فرکانسی لازم برای راه‌اندازی شبکه نیز از جمله چالش‌هایی است که اپراتورهای موبایل با آن مواجه هستند. چراکه این کار، برنامه‌ریزی اپراتورها برای طراحی شبکه و تامین تجهیزات را با تاخیر مواجه می‌سازد.
به نظر شما، برای تسریع توسعه این فناوری و کاهش هزینه و کاربری بیشتر آن در کشور، دولت چه اقداماتی را می‌تواند انجام دهد؟
تجربیات کشورهای مختلف نشان می‌دهد که دولت و نهادهای حاکمیتی می‌توانند اقداماتی برای کاهش هزینه‌های استفاده کاربران از 5G انجام دهند. به عنوان مثال، حمایت از اپراتورها برای راه‌اندازی و توسعه شبکه از طریق کمک به تامین سرمایه مالی لازم و برقراری فاندهایی به منظور ارتقای زیرساخت‌های ارتباطی و فناوری اطلاعات در کشور.
در برخی کشورها این تامین سرمایه برای راه‌اندازی 5G در مکان‌های عمومی از قبیل بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها، مدارس و غیره براس ارایه خدمات عمومی صورت گرفته است تا ضمن کمک به توسعه 5G در آن کشور، کاربران نیز با مزایای 5G آشنا شده و با افزایش تقاضا، توجیه اقتصادی کافی برای سرمایه‌گذاری‌های بعدی اپراتورها به وجود آید. همچنین، نهادهای بالادستی در حوزه فاوا می‌توانند با تحقیقات هدفمند برای شناسایی حوزه‌های اولویت‌دار و تدوین راهبردهای توسعه شبکه، به هدفمند شدن سرمایه‌گذاری‌ها و جلوگیری از هدررفت منابع کمک کنند. از سوی دیگر، حمایت‌های بین‌بخشی و وضع قوانین و مقررات مناسب و شفاف برای همکاری بازیگران مختلف، می‌تواند به موفقیت مدل‌های کسب و کار این بازیگران و کاهش هزینه تمام شده برای ارایه خدمات 5Gکمک کند.
در این خصوص، کشورهای پیشرو چه امکاناتی را در اختیار اپراتورهای این حوزه قرار می‌دهند؟
با نگاهی به وضعیت کشورهای پیشرو در حوزه 5G می‌توان محورهای مختلفی را جمع‌بندی کرد که از جمله این موارد می‌توان به این موارد اشاره کرد: تامین دسترسی به‌موقع به منابع فرکانسی لازم برای راه‌اندازی شبکه 5G و به‌کارگیری همه منابع فرکانسی موجود به منظور تامین پوشش شبکه 5G و ارایه سرویس‌های پهن باند 5G، حمایت مالی برای راه‌اندازی شبکه 5G و تامین فاندهای مالی لازم برای ارتقای زیرساخت‌های ارتباطی و فناوری اطلاعات، ارایه پروانه راه‌اندازی و بهره‌برداری ازشبکه توسط نهاد رگولاتوری به اپراتورها به‌صورت مستقل از فناوری (پروانه یکپارچه)، مقررات‌زدایی در حوزه رگولاتوری و ارتقای شفافیت و حمایت از بازار رقابتی، رفع موانع و تسهیل ورود به بازار برای بازیگران جدید و کوچک در حوزه‌هایی مثل ارایه خدمات بر بستر 5G با استفاده از سازوکارهای حمایتی از قبیل معافیت مالیاتی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری.
با توجه به تاکید وزارت ارتباطات بر توسعه شبکه فیبرنوری، تاثیر توسعه این شبکه بر ارایه نسل 5 را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
توسعه شبکه فیبرنوری به عنوان یکی از الزامات فنی برای بهره‌برداری حداکثری از مزایای 5G مطرح است. هم از نظر پشتیبانی از ظرفیت لازم برای تبادل ترافیک 5G و هم از نظر تامین الزامات سرویس‌های 5G و انعطاف‌پذیری و کنترل‌پذیری شبکه نوری. از سوی دیگر، با توجه به قابلیت‌هایی که در معماری شبکه 5G وجود دارد، شبکه‌های فیبرنوری بیش از پیش به سمت کاربر نهایی شبکه، توسعه پیدا می‌کنند و فناوری‌هایی که شاید پیش از این بیشتر در بخش هسته شبکه انتقال مشاهده می‌شدند، در بخش دسترسی نوری نیز به‌کار گرفته می‌شوند. با مطالعه تجربه کشورهای دیگر ملاحظه می‌شود که سرمایه‌گذاری قابل توجهی برای ارتقای زیرساخت‌های فیبر نوری در این کشورها برای پشتیبانی از الزامات سرویس‌های 5G صورت گرفته است. در کشور ما نیز خوشبختانه این موضوع برای وزارت ارتباطات اهمیت دارد و فعالیت‌های خوبی نیز برای توسعه شبکه فیبر نوری در جریان است.
آیا برای اپراتورهای موبایل مقرون به صرفه است که در انتظار توسعه شبکه فیبر نوری باشند یا به شکل مستقل توسعه نسل 5 را دنبال خواهند کرد؟
همان گونه که پیش از این عرض کردم، اپراتورهای کشور در حال حاضر با چالش‌هایی برای راه‌اندازی 5G روبه‌رو هستند و تلاش‌های زیادی نیز برای رفع آنها در جریان است. به نظر می‌رسد اگر موضوعات اولیه‌ای مثل تخصیص فرکانس و تامین هزینه راه‌اندازی و خرید تجهیزات 5G حل و فصل شوند، اپراتورهای موبایل با شبکه فیبرنوری موجود اقدام به راه‌اندازی و توسعه 5G (ولو به شکل محدود) خواهند کرد چراکه فضای رقابتی بین اپراتورها و درخواست کاربران برای دسترسی بهتر به سرویس پهن باند موبایل ایجاب می‌کند که راه‌اندازی شبکه 5G به‌طور جدی در دستور کار اپراتورهای موبایل باشد.
با توجه به زمزمه‌های توسعه نسل 6 در دنیا، آیا شاهد جهش از نسل 4 به 6 خواهیم بود یا نه و همچنان نسل 5 در کشور مستقر خواهد شد؟
در مورد نسل ششم موبایل، فعالیت‌های بین‌المللی در حوزه‌های تحقیقاتی و استانداردگذاری برای این فناوری در جریان است اما هنوز به بلوغ موردنظر برای اجماع نهایی روی مشخصات فنی آن نرسیده است. بنابراین به‌نظر می‌رسد در کشور ما نیز به تبع کشورهای دیگر، ابتدا توسعه نسل 5 و ارایه سرویس‌های آن را شاهد باشیم.
به منظور کاهش هزینه‌های توسعه نسل‌های پیشرفته موبایلی، آیا امکان همکاری میان اپراتورهای موبایل و سایر ارگان‌ها نظیر شهرداری‌ها و غیره متصور است یا نه؟
همان‌طور که ذکر شد باید توجه داشت یکی از چالش‌های جدی برای راه‌اندازی اولیه شبکه 5G، هزینه آن است. این موضوع مختص ایران نیست و جزو دغدغه‌های اپراتورهای بین‌المللی نیز بوده است. به همین دلیل یکی از راهکارهایی که برای کمک به اپراتورها به منظور کاهش هزینه راه‌اندازی مدنظر بوده، اشتراک گذاری زیرساخت است. به این معنا که اپراتورها در تعامل و توافق تجاری با همدیگر (و مبتنی بر مقرراتی که از سوی نهادهای حاکمیتی برای آن تدوین شده) از امکانات و تجهیزات فعال و غیرفعال یکدیگر برای راه‌اندازی شبکه 5G خود و ارایه سرویس‌های آن استفاده می‌کنند. البته اشتراک‌گذاری زیرساخت، مفهوم جدیدی در حوزه ارتباطات نیست اما با حرکت به سمت 5G، اهمیت آن بیش از قبل شده است.
در همین راستا، از جمله بازیگرانی که در 5G می‌توانند نقش بسزایی در تسریع راه‌اندازی و کاهش هزینه‌های آن داشته باشد، صاحبان مبلمان شهری هستند. این نهادها دارای امکاناتی در سطح شهر هستند که می‌تواند برای نصب تجهیزات و توسعه شبکه 5G به‌کارگرفته شود. قابل توجه است که در کشورهای پیشرو، در پرتو یک راهبرد بین‌بخشی برای توسعه ICT، مقررات‌گذاری جامعی برای همکاری بین اپراتورها و صاحبان مبلمان شهری انجام شده است.
در عین حال باید اشاره کنم فناوری 5G به عنوان یکی از فناوری‌های توانمندساز برای تحول دیجیتال مطرح شده و مطالعات مختلف نشان می‌دهند که این فناوری می‌تواند نقش بسزایی در حرکت به سمت اقتصاد دیجیتال ایفا کند. از این رو، امید است که با حمایت دولت و نهادهای حاکمیتی و همکاری متقابل همه ذی‌نفعان این حوزه، پیش‌نیازهای لازم برای راه‌اندازی 5G در کشور انجام شده و به‌زودی شاهد ارایه خدمات 5G در مقیاس قابل توجه باشیم.(عصر ارتباط)