آرامش اپراتورهای مجازی در آستانه ارایه خدمت
مریم آریایی - نزدیک به دو سال است که صحبت از حضور اپراتورهای مجازی در بازار اپراتورهای همراه ایران به میان می‌آید و بسیاری از وعده‌ها و مصوبات و موعدهای قانونی حالا به سررسید نزدیک شده و انتظار می‌رود تا هفته‌های آینده سیمکارتهای نخستین اپراتور روشن شود، اما هنوز هیچ نشانه و تحرک خاصی از ورود این اپراتورها به بازار دیده نمی‌شود.
طرح ارتقای شبکه‌های تلفن همراه در کمیسیون تنظیم مقررات در اردیبهشت‌ماه دو سال پیش موضوع اپراتورهای مجازی در کشور را کلید زد؛ در آن زمان مسوولان رگولاتوری معتقد بودند که برای ارتقای رقابت میان اپراتورها، شرایط حاضر زمان مناسبی است تا اپراتورهای مجازی تلفن همراه وارد بازار شوند.
به‌دنبال آن در بهمن‌ماه سال ۹۳ وزیر ارتباطات وعده فعال شدن اپراتور چهارم تلفن همراه را به‌عنوان «اپراتور مجازی» در سال 94 داد. آنچنان که وزیر ارتباطات روایت کرد، ایده صدور مجوز برای اپراتورهای مجازی از آنجا نشات گرفت که با توجه به تجهیزات و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده توسط سه اپراتور فعلی، پس از این به جای ارایه مجوز فعالیت برای نصب تجهیزات و سرمایه‌گذاری، پروانه «اپراتور مجازی تلفن همراه» را به متقاضیان اعطا می‌کنند.
تازه‌واردانی برای رقابتی کردن بازار
بر این اساس قرار بود تا شرکت‌های علاقه‌مند به ارایه خدمات موبایل در ایران نیاز به سرمایه‌گذاری و نصب تجهیزات نداشته باشند و بتوانند از مجوز «اپراتور مجازی» استفاده کنند.
این نوع اپراتورها با بستن قرارداد با یک اپراتور دیگر که دارای امکانات فیزیکی برای ارسال مکالمات و داده‌ها است، خدمات خود را به‌صورت عمده خریداری کرده و سپس با نشان تجاری و برند خود به‌فروش خدمات تلفن همراه، در بازار خرده‌فروشی اقدام می‌کنند.
به‌عبارت دیگر، MVNO سرویس ویژه‌ای متفاوت از خدمات تلفن همراه ارایه نمی‌دهد، بلکه شرکت‌های اپراتور مجازی می‌توانند با استفاده از بستر تلفن‌های همراه محتوا و اپلیکیشن‌های داخلی را ارایه دهند و برای رسیدن به این نقطه لازم است میزان تولید محتوا افزایش پیدا کند.
دورنمایی مهیج از بازار
اما هنوز بازار اپراتورهای مجازی در عالم واقع، گرم نشده و مجوزها صادر نشده بود که رقابت‌های لفظی آغاز شد. در آن زمان عضو هیات‌مدیره یکی از شرکت‌هایی که خود را برای ورود به این بازار آماده می‌کرد در کنگره سالیانه شبکه‌های MVNO در لندن، چنان حاشیه‌ساز شد که می‌شد پیش‌بینی کرد بازار رقابتی و مهیجی پیش‌روی MVNOها باشد. وی بر این باور بود که جابه‌جایی زیادی میان مشترکان اپراتورهای سنتی و مجازی رخ خواهد داد.
اما بعد از آن مسوولان رگولاتوری گفتند که قرار نیست MVNOها (اپراتورهای مجازی) با MNOها (اپراتورهای موبایل) سرشاخ یا وارد دعوا شوند تعداد مخاطبان این سیم‌کارت‌ها را 5/3 میلیون نفر برآورد کرد.
در همین حال مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات پیش‌بینی کرده‌اند در ۱۰ سال آینده حداقل ۱۵ درصد از سهم بازار ارتباطات کشور در اختیار اپراتورهای مجازی قرار خواهد گرفت و برای این بخش نزدیک به ۱۲ میلیون مشترک وجود خواهد داشت.
مقامات دولتی معتقدند که تا انتهای سال 1394 سهم دیتای تلفن همراه تنها پنج درصد بوده است و فاصله بسیاری تا حد مطلوب وجود دارد؛ آنها بر همین اساس تاکید دارند که اپراتورهای مجازی ظرفیت زیادی برای بالا بردن سهم دیتا دارند و حتی سهم آنها از فضای اپراتورهای کشور را باید به 27 درصدافزایش داد.
صدور 24 موافقت اصولی و فعلا یک خروجی
اما برای سهم 15 درصدی از بازار اپراتورهای مجازی 24 موافقت اصولی برای متقاضیان صادر شد که گفته می‌شود رقمی در حدود 130 میلیاردتومان برای اعطای موافقت‌ها پرداخت شده است.
به گفته رییس سازمان تنظیم مقررات، ۲۴ شرکت موافقت اصولی پروانه اپراتور مجازی تلفن همراه دریافت کردند و بر اساس مصوبه کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، اپراتورهای تلفن همراه تا سوم آبان سال جاری فرصت داشتند برای عقد حداقل یک قرارداد عمده‌فروشی با دارندگان موافقت اصولی پروانه اپراتور مجازی تلفن همراه اقدام کنند و حداکثر تا یک ماه بعد یعنی سوم آذرماه هم فرصت داشتند یک قرارداد دیگر را با سایر دارندگان موافقت اصولی MVNO منعقد کنند.
با عقد قرارداد یکی از این ۲۴ شرکت با یکی از اپراتورها و نهایی شدن مجوز این اپراتور مجازی، رگولاتوری اعلام کرد که تا اوایل آذر، سیمکارتهای این اپراتور با پیش‌شماره 0999 به‌عنوان اولین اپراتور MVNO، وارد بازار می‌شود.
بنا بر وعده دیگر مسوولان رگولاتوری تا ماه آینده احتمالا باید شاهد عرضه نخستین سیم‌کارت مجازی در کشور باشیم و ظاهرا هنوز مشکلی از بابت تاخیرهای قانونی وجود ندارد.
مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات پیش‌بینی کرده‌اند در 10 سال آینده حداقل 15 درصد از سهم بازار ارتباطات کشور در اختیار اپراتورهای مجازی قرار خواهد گرفت و برای این بخش نزدیک به 12 میلیون مشترک وجود خواهد داشت. همچنین گفته می‌شود نخستین سیمکارتهای اپراتور مجازی تلفن همراه کشور در دو فاز (اعتباری و دایمی) در آذرماه و بهمن‌ماه سال‌جاری روانه بازار شود.
این پیش‌بینی‌ها در حالی صورت می‌گیرد که **بیشتر دارندگان موافقت‌نامه اصولی پروانه اپراتور مجازی می‌گویند، مذاکراتشان با اپراتورهای اصلی تلفن همراه کشور به‌سرعت و همراه با پیشرفت جلو نمی‌رود.
اما از همین تک‌اپراتور مجازی که به گفته مسوولان رگولاتوری قرار است نخستین سیم‌کارت مجازی را تا دی‌ماه عرضه کند، شاهد اخبار و تبلیغات خاصی نیستیم. آن‌هم در شرایطی که از وعده اوایل آذر حداقل یک هفته گذشته و برای وعده اوایل دی هم تنها حدود سه هفته دیگر باقی‌مانده است. **
اپراتورهای خارجی چه شدند
از سوی دیگر وزیر ارتباطات بهمن‌ماه سال گذشته خبر داده بود که اپراتورهای خارجی مجازی نیز در راهند که از آنها هم خبر خاصی نیست.
وزیر ارتباطات در آن زمان گفته بود که تعدادی از شرکت‌های خارجی برای کار در این بخش اعلام آمادگی کرده‌اند و از آنها خواسته بود تا مدارک خود برای دریافت پروانه را به وزارت ارایه دهند. به گفته وی این شرکت‌ها می‌توانند با همکاری شرکای ایرانی در این بخش فعالیت داشته باشند.
در انتظار خدمات اپراتورهای مجازی
**به گفته کارشناسان، در بازار ایران صوت و پیامک در مرحله بلوغ است و فعالیت‌ها در حوزه دیتا هنوز در مرحله نوزادی است. موفقیت در صورتی محقق می‌شود که اپراتورهای مجازی با ایجاد ارزش افزوده و سرویس‌های جدیدی که تاکنون وجود نداشته، در بازار تحول ایجاد کنند.**
آمارها نشان می‌دهد در بخش مکالمه و صوت، ما از 14 هزار میلیارد تومان درآمد به 20 هزار میلیارد تومان رسیده‌ایم، اما در بخش دیتا باید از هزار میلیارد به 18 هزار میلیارد در سال 1399 دست پیدا کنیم.
مسوولان رگولاتوری تاکید دارند که اپراتورهای مجازی نباید روی مکالمه و صوت زیاد حساب کنند. دارندگان موافقت اصولی اپراتور مجازی نیز این موضوع را پذیرفته‌اند. یکی از آنها تاکید می‌کند سرویس‌های شرکت ما، بار ارزشی دارند و در زمینه‌های سلامت روان، آموزش و سرگرمی سیمکارتهای خود را فعال کرده‌ایم. ما همچنین تصمیم نداریم با MNOها وارد رقابت شویم بلکه می‌خواهیم مکمل خدمات آنها باشیم.
اعتراضی در کار نیست
نکته قابل توجه آنکه از سال گذشته که فراز و نشیب اعطای مجوزهای MVNO آغاز شد بر خلاف اعتراضاتی که از گوشه و کنار از سوی FCPها به مشکلات در اجرای کارشان انجام شد، در جست‌وجوهای انجام‌شده تقریبا هیچ‌گونه مشکل و اعتراضی از سوی اپراتورهای مجازی پیدا نمی‌شود.
تنها موضوعی که گاه در این میان مطرح می‌شود، ریسک بالای ورود به این حوزه است که البته طرح آن هم در حد احتمالات است نه طرح موضوع و گلایه و اعتراض. در این زمینه یک متقاضی دریافت پروانه اپراتورهای مجازی با این اعتقاد که بازار ایران تشنه اپراتور مجازی است، در عین حال می‌گوید: تجربه جهانی نشان می‌دهد اپراتورهای مجازی بیزنس‌های پُر‌ریسکی هستند. کمتر از یک سوم و به گفته برخی از آمارها کمتر از یک چهارم این بیزنس‌ها با موفقیت روبه‌رو می‌شوند.
در همین حال، مدیر نخستین شرکتی که مجوز اپراتور مجازی را دریافت کرده وعده داده بود که این سیم‌کارت‌ها در دو فاز به صورت اعتباری و دائمی از اواسط آذرماه و نیز اواخر بهمن و اوایل اسفند وارد بازار ارتباطات کشور می‌شوند.
او اما می‌گوید: مطالعات نشان می‌دهند که حدود ۷۲ درصد از این تجارت با شکست مواجه می‌شود و بسیاری از فعالان این صنعت در این حوزه موفق نخواهند بود. اما در صورت سرمایه‌گذاری مناسب و نقشه راه دقیق، می‌توان امید داشت این پروژه در ایران با موفقیت همراه باشد.
مقامات رگولاتوری هم می‌گویند: ارایه خدمات پایه‌ای از سوی اپراتورهای مجازی قطعا محکوم به شکست است و آنها باید روی خدمات نوین و کاربردی که ارایه آن از سوی اپراتورهای همراه به‌صرفه نیست تمرکز کنند، در این صورت قطعا موافقت اپراتورهای تلفن همراه را خواهند داشت.
آرامش در آستانه ارایه خدمات
حالا مجوزهای MVNOها هم به مجوزهایی پیوسته‌اند که در سال گذشته از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای فعالان خصوصی صادر شد، اما هنوز خبری از خروجی این مجوزها نیست؛ پروژه‌هایی که دولت ماموریت خود را به‌واسطه ایجاد بسترهای قانونی پایان یافته می‌داند و منتظر اقدامات فعالان این بخش است.
اگرچه فعلا روی قطعی شدن ارایه خدمت یکی از اپراتورهای مجازی از ماه آینده تاکید می‌شود، اما همان‌طور که اشاره شد هیچ تحرک و شور خاصی از سوی این شرکت و 23 دارنده دیگر این مجوزها نیز دیده نمی‌شود.