خطر ایلان ماسک برای حکمرانی دیجیتال ایران
علی شمیرانی - در عصر حاضر، قدرت‌های سنتی با چالشی نوین و ژئوپلیتیکی روبه‌رو هستند که منشاء آن نه در پایتخت‌ها، بلکه در مدار زمین است. ایلان ماسک، کارآفرین جاه‌طلب و مالک اسپیس ایکس که در ایران به نام اینترنت ماهواره‌ای شناخته شده، توانسته است
با تکیه بر پروژه‌های فضایی خود، حکمرانی دیجیتال را از مرزهای زمینی فراتر برده و در مقیاس فضا اعمال کند. این امپراتوری فضایی اما فراتر از کنترل بر پرتاب موشک‌ها و ماهواره‌ها، به یک ابزار ژئوپلیتیک بی‌سابقه تبدیل شده است که قادر است موازنه قدرت‌های جهانی و حتی سرنوشت جنگ‌ها را دگرگون سازد.
در این میان جمهوری اسلامی ایران، با توجه به ملاحظات خاص در حوزه ارتباطات و سیاست‌های امنیتی، خواسته یا ناخواسته در مرکز این طوفان دیجیتال قرار دارد. کمااینکه به زعم کارشناسان بین‌المللی، تسلط انحصاری ماسک بر زیرساخت‌های ارتباطی فضایی مانند استارلینک(Starlink)، اکنون نه تنها ثروت و نفوذ سیاسی او را به شکلی بی‌سابقه تقویت کرده، بلکه در مسیری خطرناک، حاکمیت دیجیتال و امنیت ملی ایران را مستقیماً هدف قرار داده است.
در چنین شرایطی، این پرسش بنیادین مطرح می‌شود که آیا دولت‌ها (و به طور مشخص ایران) می‌توانند در برابر این قدرت فضایی سرکش ایستادگی کنند؟ یا جهان جدید به طور کامل در اختیار پروژه‌های جاه‌طلبانه ایلان ماسک قرار خواهد گرفت؟
این موضوعی است که سایت تحلیلی وایرد (Wired) در گزارشی مشروح به عمق آن پرداخته و مقاله حاضر، واکاوی خلاصه‌ای از مهم‌ترین یافته‌های این گزارش بالغ بر ۵ هزار کلمه‌ای است.
- ابعاد سرسام‌آور یک انحصار فضایی
قدرت ژئوپلیتیکی که ماسک اکنون اعمال می‌کند، حیرت‌آور و بی‌نظیر است. او از طریق اسپیس‌ایکس (SpaceX) و استارلینک، سهمی سرسام‌آور از پرتاب‌های موشکی جهان و هزاران ماهواره اینترنتی را در کنترل خود دارد. مقیاس این عملیات، بلافاصله زوایای قدرت او را آشکار می‌سازد. به عنوان مثال، در یک مشاهده در کیپ کاناورال، پرتاب موشک فالکون ۹ اسپیس‌ایکس که منظره‌ای خیره‌کننده ایجاد کرده بود، تنها یکی از ۹۵ پرتاب این شرکت در سال گذشته بود؛ رقمی معادل تقریباً یک پرتاب در هر روز! برای درک بهتر این رکورد کافیست بدانید؛ «این حجم، بسیار بیشتر از مجموع کل پرتاب‌هایی است که سایر کشورهای جهان روی هم رفته انجام می‌دهند.»
محموله آن شب ۲۸ ماهواره اینترنتی استارلینک بود. این زیرساخت ارتباطی فضایی، با دارا بودن بیش از ۸ هزار ماهواره در صورت فلکی خود، سایر رقبا را به حاشیه رانده است. برای درک این انحصار، کافی است بدانیم که نزدیک‌ترین رقیب آن، OneWeb شرکت یوتل‌ست، تنها حدود ۶۳۰ ماهواره دارد و حتی پروژه کویپر آمازون نیز با تنها ۱۰۲ ماهواره پرتاب‌شده، اکنون با چالش جدی برآورده کردن الزامات نظارتی برای قرار دادن ۱۶۰۰ ماهواره در مدار روبه‌رو است.
قدرت ماسک دیگر یک امر نظری نیست؛ هنگامی که استارلینک برای چند ساعت دچار اختلال شد، نیروهای نظامی در دو سوی درگیری روسیه و اوکراین در اتصال به پهپادها و یکدیگر فلج شدند. این حادثه نقش محوری ماسک را در جنگ‌های مدرن برجسته ساخت. علاوه بر این، کپسول دراگون اسپیس‌ایکس تنها وسیله‌ای است که ایالات متحده برای حمل فضانوردان به ایستگاه فضایی بین‌المللی استفاده می‌کند که بیانگر وابستگی حیاتی زیرساخت فضایی آمریکا به این شخصیت غیرقابل پیش‌بینی است.
گزارش وایرد نشان می‌دهد که ماسک اکنون در موقعیتی قرار گرفته که می‌تواند تسلط خود در پرتاب و ارتباطات ماهواره‌ای را به حوزه سوم، یعنی تسلیح فضا، گسترش دهد.
در حالی که پنتاگون، در پاسخ به تهدیدات چین و روسیه، سرمایه‌گذاری هنگفتی در پلتفرم‌های تهاجمی و دفاعی فضایی انجام می‌دهد، این اسپیس‌ایکس/استارلینک است که وظیفه پرتاب و تأمین شبکه ارتباطی برای هماهنگی این تسلیحات را بر عهده خواهد داشت.
این وابستگی، کارشناسانی مانند ویکتوریا سامسون از Secure World Foundation را به شدت نگران کرده است که چرا دولت ایالات متحده خود را «به شخصیتی بسیار دمدمی‌مزاج زنجیر کرده است.»
- موشک‌ها: از نوپای جسور تا انحصارگر پرتاب
در اوایل دهه ۲۰۱۰، دسترسی به فضا به دلیل هزینه‌های گزاف (اغلب بیش از ۱۰ هزار دلار به ازای هر کیلوگرم) و سرعت کم (کمتر از ۲۰ پرتاب سالانه در آمریکا) یک امتیاز پرهزینه محسوب می‌شد. ماسک، با همکاری مهندس تام مولر، این وضعیت را با رویکردی نوآورانه به چالش کشید؛ استفاده از مهندسی هوشمندانه و قطعات تجاری آماده (مانند استفاده از قفل‌های ۳۰ دلاری به جای نمونه‌های ۱۵۰۰ دلاری ناسا).
- مهندسی هوشمندانه و بازی‌های سیاسی
ماسک نه تنها یک مهندس، بلکه یک بازیگر فعال در صحنه سیاست واشنگتن بود. او با چهره‌هایی چون مایکل گریفین، مدیر سابق ناسا، ائتلاف‌هایی ایجاد کرد و همچنین از طریق طرح دعوی قضایی علیه نیروی هوایی، به رقابت برخاست.
شکایت او علیه قرارداد ۱۱ میلیارد دلاری اعطا شده به ULA (شرکت مشترک بوئینگ و لاکهید مارتین) یک مانور کلیدی بود. او با بهره‌گیری از احساسات ضد روسی پس از حمله سال ۲۰۱۴ به اوکراین، کنگره را مجبور کرد تا استفاده ULA از موتورهای روسی موشک اطلس ۵ را متوقف کند.
- مدل اقتصادی پرتاب‌های بازیافتی
اما نقطه عطف واقعی در سال ۲۰۱۷ با موفقیت روتین و استفاده مجدد از هسته‌های موشک‌ها حاصل شد. موشک‌های فالکون ۹ و فالکون هوی همچنان تنها موشک‌های کلاس وزن خود هستند که هسته‌های قابل استفاده مجدد دارند؛ به طوری که حدود ۸۵ درصد از مأموریت‌های فالکون ۹ از مراحل اولیه‌ای استفاده می‌کنند که قبلاً پرتاب شده‌اند! این مدل بازیافتی، همراه با موتور فوق‌العاده مقاوم «مرلین»، هزینه پرتاب را به شدت کاهش داد. اکنون فالکون ۹ می‌تواند یک کیلوگرم را با یک سوم هزینه قبلی به مدار پایین زمین برساند.
این کاهش هزینه، یک اقتصاد فضایی کاملاً جدید را ایجاد کرده است که در آن شبکه‌هایی از فضاپیماهای کوچک (مانند صدها ماهواره شرکت Planet Labs) به دسترسی ارزان اسپیس‌ایکس وابسته شده‌اند. از سوی دیگر تلاش‌های ناسا برای پرتاب‌های فضایی و اکتشافات انسانی نیز اکنون تقریباً به طور کامل توسط امپراتوری فضایی ماسک کنترل می‌شود.
با وجود تلاش رقبا برای عقب نماندن (مانند ULA که بر مدارهای ژئواستیشنری متمرکز است یا بلو اوریجین جف بزوس که در پرواز آزمایشی موشک‌های خود با مشکل مواجه است)، اسپیس‌ایکس با پرتاب‌های سالانه خود که اکنون از ۱۳۸ پرتاب فراتر رفته، از همه جلوتر است.
در این میان حتی قدرت‌های فضایی بزرگ مانند چین نیز با پرتاب‌های سالانه ۶۴ تا ۶۸ موشک، بسیار عقب‌تر هستند و اسپیس‌ایکس بیش از ۱۰ برابر جرم گزارش‌شده را به مدار می‌برد.
توسعه استارشیپ عظیم توسط ماسک، که قرار است بزرگترین پرتاب‌کننده تاریخ با مراحل کاملاً قابل استفاده مجدد باشد، انحصارگر سابق، ULA، را تهدید می‌کند که به «نقش‌های خاص» در آینده محدود شود.
- اینترنت ماهواره‌ای موتور نقدی برای مریخ
ایلان ماسک بی‌پرده اعلام کرده است: «اینترنت استارلینک همان چیزی است که برای رفتن بشریت به مریخ هزینه می‌شود.»
به باور او، کسب‌وکار پرتاب فضایی برای تأمین مالی رؤیای سفر به سیاره سرخ کافی نیست، اما تأمین خدمات اینترنت، منبع نقدی بسیار قابل اعتمادتر و پایدارتری است.
در همین راستا بود که استارلینک در سال ۲۰۱۵ برای ایجاد یک شبکه اینترنت با تأخیر کم در مدار طراحی شد و تنها با موفقیت ماسک در کاهش هزینه‌های پرتاب بود که به یک طرح سودآور تبدیل گشت.
- ارزش میلیاردی، نفوذ جهانی
امروز اعداد موفقیت‌آمیز استارلینک گویای همه چیز هستند: این شرکت اخیراً ۱۳ میلیارد دلار درآمد کلی داشته که سهم استارلینک حدود ۸ میلیارد دلار بوده است. استارلینک اکنون ادعا می‌کند که بیش از ۶ میلیون مشترک دارد که نشان‌دهنده افزایش تقریباً ۵۰ درصدی در ۱۲ ماه است. این عملکرد مالی باعث شده است که ارزش اسپیس‌ایکس به ۴۰۰ میلیارد دلار برسد.
اما تأثیر استارلینک فراتر از سود مالی است و به یک ابزار کلیدی برای نفوذ جهانی تبدیل شده است. این موضوع به وضوح در اوکراین دیده شد، اما همچنین در تصمیمات ماسک برای قطع دسترسی استارلینک بر فراز منطقه خرسون در جریان ضدحمله اوکراین و همچنین انکار پوشش در نزدیکی کشتی‌های روسی در کریمه منعکس شد. این نشان‌دهنده ریسک «تکیه‌گاه واحد شکست» در این شبکه است.
- ایران در کانون طوفان دیجیتال
اما بخش ویژه گزارش مذکور به موضوع ایران و تقابل آن با آمریکا و غرب باز می‌گردد که جایگاهی متفاوت در ارزیابی‌های ناشی از قدرت فزاینده ماسک و نحوه مواجهه با ایران را به خود اختصاص داده است.
در این بخش آمده است: گزارش‌هایی مبنی بر دسترسی ایرانی‌ها به گیرنده‌های استارلینک به روزهای آغاز حمله اسرائیل که یک کمپین حمله هوایی طراحی شده برای سرنگونی و بی‌ثبات‌سازی دولت تهران بود، باز می‌گردد که ایران دسترسی به اینترنت را قطع کرد.
در همان روز، مارک لوین، مفسر راست‌گرای آمریکایی، در توییتر نوشت که «ایلان ماسک می‌تواند با فراهم کردن اینترنت استارلینک برای مردم ایران، میخ آخر را بکوبد!» در مقابل ماسک، که مدتی طولانی متحد بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، بوده است، پاسخ داد: «پرتوهای (اینترنت) روشن هستند.»
متعاقبا پارلمان ایران به سرعت قانونی را تصویب کرد که مجازات زندان تا دو سال را برای کسانی که از استارلینک استفاده می‌کنند، اعمال می‌کرد.
با این وجود، طبق یک گزارش محلی، تعداد کاربران استارلینک در ایران به بیش از ۱۰۰ هزار نفر افزایش یافت.
در این رابطه یک ناظر آگاه می‌گوید: «ماسک اغلب اجازه می‌دهد استارلینک به صورت غیررسمی کار کند، گاهی اوقات به عنوان راهی برای تحت فشار قرار دادن دولت‌ها برای صدور مجوز قانونی. اما در ایران، آن‌ها آشکارا قوانین را زیر پا می‌گذارند و سعی می‌کنند با دادن قدرت، یعنی دسترسی به اینترنت، نظام حکمرانی را تغییر دهند.»
اما این تنها نمونه‌ای نبود که ماسک از استارلینک به روش‌هایی استفاده کرد که از اهداف دولت اسرائیل حمایت می‌کند.
وایرد قبلاً گزارش داده بود که سرمایه‌گذاران خطرپذیر به نیروهای دفاعی اسرائیل کمک کردند تا پس از حملات ۷ اکتبر ۲۰۲۳، به استارلینک دسترسی پیدا کنند. در همین حال، دسترسی غیرنظامیان در غزه به شدت محدود شده و تنها یک بیمارستان استثناء بوده است.
در مقابل، گزارش شده است که مجتمع‌های کلاهبرداری در میانمار، شبکه‌های جهادی در ساحل و شورشیان سودانی کم و بیش به طور نامحدود به شبکه ماهواره‌ای ماسک دسترسی داشته‌اند، که نشان‌دهنده استانداردهای دوگانه و قدرت شخصی ماسک در تعیین دسترسی جهانی است.
- فیل در اتاق: آمازون و رؤیای کنترل زیرساخت‌های جهانی
به همین جهت خطرات تکیه بر این شبکه فضایی از چشم بازیگران ژئوپلیتیک دور نمانده است؛ تا جایی که برخی واحدهای نظامی اوکراینی اکنون در حال رها کردن خدمات ماسک هستند.
مهم‌ترین رقیب استارلینک، پروژه کویپر آمازون است که قراردادهایی برای ۸۳ پرتاب، به ارزش میلیاردها دلار، منعقد کرده است. کویپر قصد دارد از دسترسی عظیم خود به مصرف‌کننده و قابلیت‌های شبکه‌سازی امن خدمات وب آمازون (AWS) استفاده کند، با این حال، برای برآورده کردن مهلت مجوز FCC خود به منظور پرتاب ۱۶۰۰ ماهواره تا اواسط سال ۲۰۲۶، با کمبود وقت زیادی مواجه است.
در این میان اسپیس‌ایکس، در اوج اعتماد به نفس، حتی ماهواره‌های کویپر را با موشک‌های فالکون ۹ خود حمل کرده است.
از سوی دیگر تمرکز ماسک بر استارشیپ برای مأموریت مریخ، که نیاز به یک فرآیند سوخت‌گیری مداری بسیار پیچیده دارد، توسط برخی تحلیلگران به عنوان حواس‌پرتی از هدف فوری و سودآورتر دیده می‌شود: «تضمین کنترل کامل بر آینده زیرساخت‌های ارتباطی جهانی از طریق استارلینک.»
همانطور که تحلیلگر لوکاس پلنی اشاره می‌کند، «این واقعاً فیل توی اتاق است. و ماسک به مریخ اشاره می‌کند و می‌گوید: این هدف من است. به استارلینک نگاه نکنید.»
با این حال اگر استارلینک مسیر خود را ادامه دهد، ماسک نه تنها کنترل می‌کند که چه کسی متصل شود و چقدر بپردازد، بلکه ممکن است بتواند به داده‌های آن‌ها نیز دسترسی داشته باشد و موقعیت خود را به عنوان حاکم بالفعل زیرساخت‌های ارتباطی جهانی تثبیت کند.
- جنگ فضایی: قرارداد نهایی نظامی
در این میان قانون و سیاست ایالات متحده، رقابت را برای پروازهای فضایی نظامی الزامی می‌کند و نیاز به «حداقل دو وسیله پرتاب فضایی» برای محموله‌های امنیت ملی را دیکته می‌کند. پنتاگون تلاش می‌کند با اعطای قراردادهایی به بلو اوریجین و دیگران، این اصل را رعایت کند.
رقیب اصلی ماسک در این زمینه ULA است که موشک جدید خود، ولکان، را به عنوان یک پلتفرم بالقوه جنگ فضایی معرفی می‌کند، پلتفرمی که می‌تواند ماهواره‌ها را پنهان کرده یا به فضاپیماهای دشمن حمله کند. این در پاسخ به تغییر عمده سیاست تحت دولت فعلی است که اکنون قابلیت‌های «ضد نیروی» (امکان بالقوه تخریب یا غیرفعال کردن فضاپیماهای چینی و روسی) را مجاز می‌شمارد.
- از «گنبد طلایی» تا کلید خاموش و روشن آمریکا
علیرغم تمایل نظری برای حمایت از ULA، وابستگی عملی ارتش به اسپیس‌ایکس همچنان رو به افزایش است. اسپیس‌ایکس اخیراً 7 مورد از ۹ پرتاب فضایی امنیت ملی را که در آوریل اعطا شد، به ارزش کلی ۸۴۶ میلیون دلار، به دست آورد. پنتاگون میلیاردها دلار را به «استارشیلد»، نسخه خصوصی و نظامی استارلینک، اختصاص داده است.
بزرگترین ترس از تمرکز قدرت ماسک حول برنامه پیشنهادی «گنبد طلایی» می‌چرخید؛ یک سیستم دفاع ضد موشکی که ادعا می‌شد ایالات متحده را در برابر موشک‌های مختلف محافظت می‌کند.
کارشناسان تخمین می‌زنند که این طرح به هزاران رهگیر مداری نیاز دارد و بیش از نیم تریلیون دلار هزینه خواهد داشت.
این جنجال با گزارشی تشدید شد که اسپیس‌ایکس نقش خود در گنبد طلایی را به عنوان «خدمات اشتراک» پیشنهاد کرده بود، به این معنی که ماسک کلید خاموش و روشن کردن سیستم تسلیحات مداری آمریکا را در اختیار خواهد داشت!
تحلیل نهایی این است که دولت ایالات متحده و امپراتوری ماسک اکنون در یک رابطه همزیستی قرار دارند. صنعت فضایی، چه تجاری و چه نظامی، اساساً به تصویر و تکنولوژی او وابسته شده است.
و در نهایت، یک ناظر صنعت فضایی وضعیت ماسک را اینگونه خلاصه می‌کند: «او یک کله‌خر است… اما فناوری او، واقعاً بهتر از هر کس دیگری کار می‌کند.» این برتری فنی پایدار تضمین می‌کند که در آینده نزدیک، هیچ کس واقعاً نمی‌تواند او را متوقف کند. (منبع:عصرارتباط)