ITanalyze

رانندگی بدون استفاده از جی پی اس به نظر غیرممکن می رسد اما سیستم Surrey AI جدید می تواند این چالش رابرطرف کند.

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از اینترستینگ انجینرینگ، محققان دانشگاه سوری انگلیس یک ابزار هوش مصنوعی ابداع کرده اند که موقعیت مکانی را حتی در مناطق متراکم شهری که سیگنال های ماهواره ای ممکن است کارآمد نباشد، نشان می دهد.

این سیستم PEnG نام دارد و در آزمایش ها اشتباهات در تعیین موقعیت مکانی را از ۷۳۴ متر به ۲۲ متر کاهش داد. PEnG به جای اتکا به ماهواره های جی پی اس، تصاویر ماهواره ای و خیابان را ترکیب و مکان دقیق یک دستگاه را مشخص می کند.

این فرایند دو مرحله ای نخست موقعیت مکانی را در سطح خیابان محدود می کندو در مرحله بعد با استفاده از تخمین موقعیت نسبی، که تکنیکی برای محاسبه جهت‌گیری دوربین است، دقت آن را ارتقا می دهد.

محققان توضیح داده اند این روش با یک دوربین تک چشمی ساده کار میکند که به طور معمول در وسایل نقلیه وجود دارد و به این ترتیب برای به کارگیری در آینده قابل دسترس و همچنین عملیاتی است. آنها تاکید دارند پوشش GPS بیشتر اوقات در تونل ها، شهرهایی با ساختمان های مرتفع مانند نیویورک یا مناطقی با ارتباطات ضعیف چندان قابل اعتماد نیست و سیستم آنها برای پرکردن این شکاف طراحی شده است.

مولف پژوهش می گوید: بسیاری از سیستم های ناوبری به جی پی اس متکی هستند اما پوشش شبکه همیشه تضمین شده نیست. هدف ما ایجاد راه حلی است که با استفاده از اطلاعات بصری است.

محققان معتقدند انعطاف پذیری سیستم می تواند شیوه ناوبری ابزارهادر شرایط غیرقابل پیش بینی را دگرگون کند.

طبق گزارش نشریۀ فوربز این مدل زبانی هوش‌مصنوعی بیش از ۳۷۰ هزار گفت‌وگو را روی وب‌سایت خود منتشر کرده و این اطلاعات توسط موتورهای جست‌وجو ایندکس و عمومی شده‌اند.

بخشی از آن‌ها مکالمات عادی و بی‌ضرری داشته‌اند اما تعدادی از آن‌ها شامل موارد حساسی مثل دستورالعمل خودکشی، ساخت بمب یا موادمخدر بوده‌اند.

قبل از این هم وب‌سایت ۴۰۴مدیا خبر داده بود که یک پژوهشگر بیش از ۱۳۰ هزار گفت‌وگوی کاربران با «چت‌جی‌بی‌تی» و «کلود» را پیدا کرده است.

مدیرعامل «موزیلا» دراین‌باره به کاربران توصیه کرده که هیچ‌وقت اطلاعات شخصی یا محرمانۀ خود را در این سیستم‌ها وارد نکنند.

تینا مزدکی_ یک بررسی تازه نشان می‌دهد که هوش مصنوعی از برخی وب‌سایت‌ها به عنوان منابع اصلی اطلاعات خود بیشترین استفاده را داشته است. این رتبه‌بندی می‌تواند نشان‌دهنده میزان اعتماد توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی به منابع مختلف و همچنین تأثیر این وب‌سایت‌ها در شکل‌دهی به داده‌ها و پاسخ‌های تولیدشده توسط هوش مصنوعی باشد.

براساس تحلیلی که توسط شرکت Semrush انجام شده است، مدل‌های زبانی بزرگ (LLM) مانند ChatGPT بیش از همه، به وب‌سایت‌هایی مانند Reddit و Wikipedia برای دریافت اطلاعات و حقایق مراجعه می‌کنند. برای داده‌های جغرافیایی نیز، این مدل‌ها معمولاً از داده‌های Mapbox و OpenStreetMap استفاده می‌کنند.

این بررسی، که در ژوئن ۲۰۲۵ و بر اساس بیش از ۱۵۰ هزار اطلاعات استفاده شده توسط مدل‌های زبانی بزرگ انجام شد، نشان می‌دهد که چت‌بات‌ها تا چه اندازه به محتوای تولید شده توسط کاربران وابسته هستند. این موضوع نگرانی‌هایی را درباره محدودیت‌های ابزارهای هوش مصنوعی امروزی ایجاد کرده است. این رتبه‌بندی، ارائه شده در قالب یک اینفوگرافیک، نمای روشنی از منابع مورد اعتماد مدل‌های هوش مصنوعی ارائه می‌دهد و به کاربران و توسعه‌دهندگان کمک می‌کند تا درک بهتری از عملکرد این فناوری‌ها پیدا کنند.

داده‌های استفاده شده در این اینفوگرافیک از شرکت Semrush به دست آمده است و نشان می‌دهد که مدل‌های هوش مصنوعی تا چه اندازه به دامنه‌های مختلف وب هنگام ارائه اطلاعات مراجعه می‌کنند. این آمار مربوط به ژوئن ۲۰۲۵ است و تصویر روشنی از منابع مورد استناد مدل‌های زبانی بزرگ ارائه می‌دهد.

براساس تحلیل ژوئن ۲۰۲۵ از بیش از ۱۵۰ هزار اطلاعات استفاده شده توسط مدل‌های زبانی، وب‌سایت‌های زیر به ترتیب بیشترین مراجعه را داشته‌اند:

• Reddit.com – ۴۰.۱٪
• Wikipedia.org – ۲۶.۳٪
• YouTube.com – ۲۳.۵٪
• Google.com – ۲۳.۳٪
• Yelp.com – ۲۱.۰٪
• Facebook.com – ۲۰.۰٪
• Amazon.com – ۱۸.۷٪
• Tripadvisor.com – ۱۲.۵٪
• Mapbox.com – ۱۱.۳٪
• OpenStreetMap.com – ۱۱.۳٪
• Instagram.com – ۱۰.۹٪
• Mapquest.com – ۹.۸٪
• Walmart.com – ۹.۳٪
• eBay.com – ۷.۷٪
• LinkedIn.com – ۵.۹٪
• Quora.com – ۴.۶٪
• Homedepot.com – ۴.۶٪
• Yahoo.com – ۴.۴٪
• Target.com – ۴.۳٪
• Pinterest.com – ۴.۲٪

استفاده از محتوای تولید شده توسط کاربران!

وب‌سایت Reddit با ۴۰.۱٪ بیشترین میزان استناد و پس از آن Wikipedia با ۲۶.۳٪ در رتبه دوم قرار دارند. این آمار نشان می‌دهد که مدل‌های زبانی بزرگ (LLM) اغلب به بحث‌های آزاد در فروم‌ها و محتوای تولید شده و نگهداری شده توسط جامعه کاربران تکیه می‌کنند.

این وب‌سایت‌ها منابع گسترده‌ای از دانش تولیدشده توسط کاربران ارائه می‌دهند، اما ماهیت باز و قابل ویرایش آن‌ها نگرانی‌هایی درباره صحت و جانبداری اطلاعات ایجاد می‌کند. وابستگی بالای هوش مصنوعی به چنین منابعی می‌تواند منجر به تقویت روایت‌هایی شود که بیشترین دیده شدن یا محبوبیت را دارند اما صحت آن‌ها تایید نشده است. به عنوان مثال، کاربران گزارش داده‌اند که ChatGPT گاهی پیشنهاد کرده است که برای تصفیه آب خود از وایتکس استفاده کنند یا آن را با سرکه مخلوط کنند، اقدامی که منجر به تولید گاز سمی کلر می‌شود.

همچنین باید بدانید که سه ریسک اصلی استفاده از محتوای تولید شده توسط کاربران عبارت است از:

• اشاعه اطلاعات نادرست و شایعات: از آنجا که محتوا همیشه توسط کارشناسان دامنه بررسی نمی‌شود، هوش مصنوعی ممکن است به صورت غیرعمد اطلاعات نادرست یا جانبدارانه را تکرار کند.
• تقویت حباب اطلاعاتی: روایت‌های محبوب اما تایید نشده ممکن است تکرار شوند و منابع دقیق‌تر و کمتر دیده شده را تحت‌الشعاع قرار دهند.
• عدم اعتبار: به ویژه در موضوعات حساس مانند سلامت، حقوق و مالیه، وب‌سایت‌های تولید محتوا توسط کاربران فاقد نظارت ویراستاری لازم برای ارائه راهنمایی معتبر هستند. (منبع:خبرآنلاین)

منبع: visualcapitalist

معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری از نسخه اولیه دستیاران هوش مصنوعی دستگاه‌های اجرایی رونمایی کرد.
به گزارش مهر این دستیاران هوش مصنوعی با همکاری دانشگاه‌های کشور بر اساس مدل‌های زبانی بزرگ (LLM) بومی و با پشتیبانی از زبان فارسی توسعه داده شده‌اند و تمامی داده‌ها و اطلاعات مربوط به آنها در سکوی ملی هوش مصنوعی ایران ذخیره‌سازی می‌شود.

در فاز نخست این طرح، دستیار‌های هوش مصنوعی در وزارتخانه‌های «بهداشت، درمان و آموزش پزشکی»، «اقتصاد و دارایی»، «صنعت، معدن و تجارت»، «میراث فرهنگی و گردشگری»، «ارتباطات و فناوری اطلاعات»، «وزارت نفت» و «جهاد کشاورزی»، «راه و شهرسازی»، «وزارت نیرو» و «سازمان حفاظت محیط زیست» پیاده‌سازی خواهد شد.

بر این اساس، دستیار هوش مصنوعی دستگاه‌های اجرایی در ۴ فاز اجرایی می‌شود: فاز اول: بارگذاری قوانین و مقررات دستگاه‌های اجرایی؛ فاز دوم: بارگذاری قوانین کاربردی؛ فاز سوم مدل سازی پیش‌بینی‌ها؛ فاز چهارم: کاربردی شدن دستیار هوش مصنوعی برای تصمیم‌سازی‌ها.

«حسین افشین»، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری پیش از این اعلام کرده بود که دستیار هوش مصنوعی رئیس‌جمهوری نیز تا پایان امسال اجرایی می‌شود و به «مسعود پزشکیان» و کابینه‌اش در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی مشاوره می‌دهد.

سنای آمریکا تحقیق درباره سیاست‌های هوش مصنوعی شرکت متا را به دنبال حواشی اخیر این چت‌بات آغاز کرد. Meta AI متهم است که سیاست‌های مراقبتی کافی در رابطه با مکالمه با کودکان لحاظ نکرده است.

به گزارش همشهری آنلاین، سناتور «جاش هاولی» در نامه‌ای به مدیران این شرکت خواستار ارائه اسنادی شد که به گفته وی به ربات‌های هوش مصنوعی متا اجازه داده بود با کودکان وارد مکالمات «رمانتیک یا احساسی» شوند.
این موضوع پس از انتشار گزارشی در خبرگزاری رویترز و افشای یک سند داخلی متا مطرح شد که واکنش هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات در کنگره آمریکا را به دنبال داشت.
هاولی در نامه خود تأکید کرده است که سناتورها قصد دارند مشخص کنند چه افرادی این سیاست‌ها را تأیید کرده‌اند، این مقررات چه مدت اجرا شده و چه اقداماتی برای توقف آن انجام گرفته است.
خبرگزاری رویترز با استناد به یک سند داخلی متا گزارش داده بود که در دستورالعمل‌های چت‌بات‌های هوش مصنوعی این شرکت، مثال‌هایی از رفتارهای مجاز آمده که شامل گفت‌وگوهای «رمانتیک یا حسی» با کودکان بوده است.

شرکت متا تا این لحظه واکنش رسمی به این موضوع نداشته اما ضمن تایید اصالت این سند اعلام کرده که موارد مطرح‌شده با سیاست‌های این شرکت مغایرت داشته و حذف شده‌اند.
هاولی همچنین خواستار دریافت پیش‌نویس‌های اولیه سیاست‌های یادشده، گزارش‌های داخلی مربوط به ریسک‌های احتمالی به‌ویژه در مورد کاربران خردسال و اطلاعات ارائه‌شده به نهادهای ناظر درباره محدودیت‌های خدمات هوش مصنوعی متا شد.

پس از راه اندازی چت جی پی تی ۵، جدیدترین مدل هوش مصنوعی اوپن ای آی، عده ای از کاربران خواستار بازگشت مدل چت جی پی تی ۴o شدند.
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از انگجت، آنها درباره کیفیت نوشتن در مدل به روز رسانی شده هوش مصنوعی گله داشتند و برخی دیگر حتی به خاطر از دست دادن چت جی پی تی ۴o که به گفته عده ای مانند دوست و همراز شده بود، ناراحت بودند.

اوپن ای آی در جدیدترین به روز رسانی هوش مصنوعی خود که چت جی تی ۵ را هوشمندترین، سریع ترین و مفید ترین مدل موجود معرفی می کند، گزینه انتخاب بین مدل ها را حذف کرده و به طور پیش فرض از چت جی پی تی ۵ استفاده می کند. چت جی پی تی جدید از یک روتر بلادرنگ(real-time router) استفاده می کند که بین یک مدل کارآمدتر برای پاسخگویی به سوالات ساده و یک نسخه استدلالی عمیق تر برای پاسخ دادن به درخواست های پیچیده تر، تغییر می کند.

به گفته سم آلتمن مدیر ارشد اجرایی اوپن ای آی، راه اندازی اولیه این مدل با چالش هایی روبرو و سبب شد که چت جی پی تی ۵ احمق تر به نظر بیاید. از سوی دیگر آلتمن همچنین یک جلسه پرسش و پاسخ زنده در شبکه اجتماعی ردیت برگزار کرد تا چشم انداز دقیق تری از تغییر در مدل هوش مصنوعی جدید فراهم کند.

آلتمن در ردیت در پاسخ به سوالی گفت کیفیت نوشتن چت جی پی تی ۵ بهتر از مدل های قبلی است اما از کاربر پرسید این امر درست است یا خیر. برخی کاربران ردیت در پاسخ هایشان نوشتند که به نظر آنها چت جی پی تی ۵ بی‌روح و بسیار بدتر بوده و پاسخ‌ها را کوتاه و خشک می‌دهد. آلتمن در واکنش به این اعتراض در شبکه اجتماعی ایکس نوشت اوپن ای آی به مشترکان نسخه پلاس اجازه خواهد داد بین استفاده از چت جی پی تی ۵ یا چت جی پی تی ۴o انتخاب کنند.

بازگشت چت جی پی تی ۴o با استقبال روبرو شد اما هیچ تضمینی وجود ندارد که اوپن ای آی نسخه قدیمی تر را برای همیشه در دسترس نگه دارد.

تینا مزدکی_در یک سال گذشته، گوگل دست به تغییری اساسی زد. احتمالاً تا الان متوجه‌اش شده‌اید، دیگر در صدر نتایج جست‌وجو آن فهرست آشنای لینک‌های آبی قرار ندارد. حالا اولین چیزی که می‌بینید، معمولاً پاسخی تولیدشده توسط هوش مصنوعی است که گوگل آن‌ را مرور کلی هوش مصنوعی (AI Overviews) می‌نامد. اگر پیشنهادهای این هوش مصنوعی که به کاربران گفته بود سنگ یا چسب بخورند را در نظر نگیریم، این پاسخ‌ها گاهی واقعاً مفیدند.

می‌توان گفت این ماجرا یک «اتفاق بسیار مهم» است. کاربران اینترنتی هر سال پنج تریلیون بار از جست‌وجوی گوگل استفاده می‌کنند، این دقیقاً همان‌جایی است که بخش عمده‌ای از فعالیت‌های آنلاین آغاز می‌شود. بسیاری از وب‌سایت‌ها، به‌ویژه آن‌هایی که اطلاعات و محتوا ارائه می‌دهند و نه کالا یا خدمات، درآمدشان را از طریق تبلیغات تأمین می‌کنند. این یک اکوسیستم وابسته به اندازه‌ی مخاطب است و همان‌طور که بارها دیده‌ایم، تغییرات کوچک در الگوریتم گوگل می‌تواند در عرض یک شب، یک کسب‌وکار آنلاین را به‌طور کامل از بین ببرد.

این شرایط، ممکن است پیش‌نمایشی از آینده‌ی نزدیک باشد؛ چرا که گوگل به‌تازگی قابلیتی به‌نام حالت هوش مصنوعی (AI Mode) را معرفی کرده که کلاً نتایج جست‌وجوی سنتی را کنار می‌گذارد. لیلی ری و تعداد زیادی از کارشناسان هشدار می‌دهند که این تصمیم می‌تواند فاجعه‌بار باشد. برخی حتی نگران‌اند که این روند، به‌تدریج باعث نابودی اینترنتی شود که امروز می‌شناسیم. با این حال، گوگل همه‌ی این نگرانی‌ها را بی‌اساس می‌داند. سخنگوی این شرکت در پاسخ به انتقادها می‌گوید:«ما هر روز میلیاردها کلیک را به وب‌سایت‌ها هدایت می‌کنیم و هیچ کاهش معناداری در ترافیک کلی وب مشاهده نکرده‌ایم، برخلاف آنچه مطرح شده است. این پژوهش از روش‌شناسی معیوب و مجموعه‌ای از جست‌وجوهای غیرنماینده استفاده کرده که نمی‌توان آن را بازتاب‌دهنده‌ی واقعی رفتار کاربران در جست‌وجوی گوگل دانست.»

اما مرکز پژوهشی Pew با اطمینان از یافته‌های خود دفاع می‌کند. آرون اسمیت، مدیر Data Labs در این مرکز می‌گوید: «نتایج ما با مطالعات مستقل شرکت‌های تحلیل وب هم‌خوانی دارد.» به‌گفته‌ی او و دیگر تحلیل‌گران، ده‌ها گزارش مختلف نشان می‌دهد که AI Overviews می‌تواند بسته به نوع جست‌وجو، ترافیک وب را بین ۳۰ تا ۷۰ درصد کاهش دهد. لیلی ری نیز می‌گوید این روند را در داده‌های صدها وب‌سایت به چشم دیده است.

اما گوگل در گفتگو با BBC تأکید کرده است که این داده‌ها را نباید جدی گرفت، چون به‌گفته‌ی این شرکت، پژوهش انجام شده «ضعیف»، «جهت‌دار» و بر پایه‌ی «حکایت‌های بی‌ارزش» است. از نگاه گوگل، نوسان در ترافیک وب دلایل متعددی دارد و AI Overviews در واقع باعث شده کاربران با منابع متنوع‌تری روبه‌رو شوند و راه‌های تازه‌ای برای کشف وب‌سایت‌ها پیدا کنند. سخنگوی گوگل می‌گوید: «کلیک‌هایی که از طریق پاسخ‌های هوش مصنوعی انجام می‌شوند، باکیفیت‌تر هستند چون کاربران زمان بیشتری را در سایت‌های مقصد سپری می‌کنند.»

نکته‌ی جالب اینجاست که حتی هوش مصنوعی خود گوگل با تیم روابط عمومی‌اش مخالف است. اگر از Google Gemini بپرسید، به‌صراحت پاسخ می‌دهد که AI Overviews به ترافیک سایت‌ها آسیب می‌زند. لیلی ری هم معتقد است شواهد کافی وجود دارد؛ گوگل اطلاعات را وارونه جلوه می‌دهد و واقعیت را پنهان می‌کند، چون می‌داند مردم اگر از حقیقت باخبر شوند، وحشت می‌کنند. در عین حال، این شرکت همچنان بر تعهدش به شفافیت تأکید دارد.

اما یک پرسش دیگر باقی می‌ماند؛ آیا واقعاً این همان چیزی نیست که ما می‌خواهیم؟

دست‌کم گوگل اینطور فکر می‌کند، چراکه سخنگوی این شرکت بر این باور است که کاربران به‌سمت تجربه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی گرایش پیدا کرده‌اند و ویژگی‌های مبتنی بر AI در جست‌وجوی گوگل، به مردم این امکان را می‌دهد که سؤالات بیشتری مطرح کنند و راه‌های جدیدی برای ارتباط با وب‌سایت‌ها پیدا کنند. اما لیلی ری معتقد است گوگل اصل ماجرا را نادیده می‌گیرد. او می‌گوید:«گوگل ممکن است بگوید: “حالا کسی دیگر تمایلی به کلیک کردن ندارد.” اما واقعیت این است که خودش دارد از زحمات دیگران سود می‌برد. آن‌ها کلیک‌هایی را از آنِ خود می‌کنند که در اصل باید به سازندگانی برسد که محتوایشان توسط هوش مصنوعی گوگل استخراج شده است.»

ری تأکید می‌کند که حتی اگر از سرنوشت وب‌سایت‌ها هم صرف‌نظر کنیم، تمایل هوش مصنوعی به «توهم‌زایی» می‌تواند برای خود کاربران هم خطرناک‌تر باشد. او اینطور توضیح می‌دهد:« AI Overviews خیلی وقت‌ها اشتباهات فاحش و خطرناکی مرتکب می‌شود. نه‌تنها دارد ترافیک را از وب‌سایت‌ها می‌دزدد، بلکه گویا حق انتخاب اینکه بتواند خودش بین منابع مختلف مقایسه کند، تصمیم بگیرد چه چیزی را بخواند و به چه نتیجه‌ای برسد را از کاربر می‌گیرد.»

در مقابل، گوگل می‌گوید پاسخ‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در جست‌وجو کاربردی، دقیق و در حد دیگر ویژگی‌های جست‌وجوی سنتی هستند. شاید این همان معامله‌ای باشد که همه‌مان، خواسته یا ناخواسته، با آن کنار آمده‌ایم، کمی راحتی بیشتر، اصطکاک کمتر و شاید حق انتخابی محدودتر. اما اگر گوگل اشتباه کرده باشد و اگر وب‌سایت‌ها یکی‌یکی کنار بروند، مشکل از این نیست که روی لینک اشتباهی کلیک کرده‌ایم بلکه مشکل این است که اصلا روی هیچ لینکی کلیک نکرده‌ایم. (منبع:خبرآنلاین)

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور اعلام کرد: پروژه «هوش مصنوعی رئیس‌جمهور» وارد مرحله اجرا شده است و اولین نتیجه عملیاتی آن تا پایان سال جاری آماده استفاده خواهد بود.

به گزارش معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، حسین افشین گفت: هدف از این سامانه، کمک به تصمیم‌گیری سریع‌تر و آسان‌تر برای رئیس‌جمهور و وزرا در موضوعاتی مانند تغییر قیمت‌ها، تعرفه‌ها و سیاست‌های اقتصادی است.

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور افزود: اطلاعات دستگاه‌های اجرایی جمع‌آوری شده و در قالب داشبوردهای هوشمند، به صورت پیشنهادهای فوری در اختیار هیئت دولت قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: سازوکارهای کارشناسی و کمیسیون‌ها همچنان به کار خود ادامه می‌دهند، اما هوش مصنوعی نقش تکمیلی در افزایش دقت، سرعت و نظم تصمیم‌گیری ایفا خواهد کرد.

مصطفی طاهری، رئیس کمیته فناوری کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، با اشاره به اهمیت طرح ملی هوش مصنوعی برای آینده کشور تاکید کرد: این طرح در حال بررسی های نهایی است و به زودی به صحن علنی می آید.

به گزارش خبرگزاری صداوسیما، مصطفی طاهری، رئیس کمیته فناوری کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، در گفتگو با خبرنگار حوزه هوش مصنوعی خبرگزاری صدا و سیما، با اشاره به ضرورت توجه به تحولات اخیر در حوزه امنیتی و سایبری، بر نقش حیاتی هوش مصنوعی در آینده دفاعی و اقتصادی کشور تأکید کرد و گفت: باید توجه داشت اقدامات قابل مشاهده‌ی امنیتی و سخت‌افزاری فقط یک روی سکه است؛ آن روی سکه که حوزه‌ای نرم‌ و مهم‌تر است، مربوط به فضای مجازی، هوش مصنوعی و جنگ سایبری است. در این جنگ بار‌ها شنیده شد که دشمن چگونه از شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌هایی مانند واتساپ و حتی از هوش مصنوعی بهره گرفته است. 

نایب‌رئیس فراکسیون هوش مصنوعی مجلس افزود: در جریان جنگ اخیر، برخی واقعیت‌ها بیش از پیش نمایان شد. مجلس شورای اسلامی در طول دوازده روز دفاع مقدس، اقدامات قابل‌توجهی انجام داد. برای مثال، تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، یا ورود به مقوله‌ی تنظیم مقررات پهپاد‌های غیرنظامی که پیش از آن قانونی برایش تدوین نشده بود، در همین فرصت کوتاه بررسی و پیگیری شد. همچنین طرح تشدید مجازات جاسوس‌ها نیز در دستور کار قرار گرفت.

در کشور ما پیش‌نویس قانون هوش مصنوعی حدود یک سال پیش تهیه و به مجلس تقدیم شد. این قانون اکنون در کمیسیون آموزش در مرحله‌ی بررسی جزئیات است تا پیشنهادات احتمالی را به کمیسیون صنایع اعلام کند. همان‌گونه که مجلس در شرایط جنگی برای تشدید مجازات جاسوس‌ها تشکیل جلسه داد، اگر به اهمیت هوش مصنوعی هم توجه می‌شد؛ قوانین مرتبط با حوزه هوش مصنوعی زودتر به سرانجام می‌رسید. امیدوارم که قانون‌گذاری برای هوش مصنوعی در کشور سریعتر اتفاق بیفتد. در حال حاضر کمیسیون صنایع و معادن مجلس باید روند رسیدگی به این قانون را تسریع کند و امیدوارم با اولویت قرار دادنش، تا چند روز آینده آن را تصویب کند.

عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس، با اشاره به اینکه هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف نظامی کاربرد دارد گفت: در سطح جهانی، استفاده از هوش مصنوعی در حوزه‌های نظامی در دو راهبرد دفاعی و تهاجمی مورد استفاده قرار میگیرد. نیرو‌های مسلح ما از اهمیت هوش مصنوعی آگاه هستند و پیشرفت‌های خوبی در این زمینه اتفاق افتاده.

• هوش مصنوعی با پیش بینی مبتنی بر تحلیل داده دست فرماندهان نظامی را پر می کند

آقای طاهری در ادامه گفت: هوش مصنوعی کاربرد‌های متنوع و متعددی در امور نظامی دارد؛ از جمله شبیه‌سازی و آموزش نظامی که هوش مصنوعی می‌تواند محیط‌های واقعی جنگ را در بستر مجازی بازسازی کند تا نیرو‌ها بدون خطر، تمرین کنند، آموزش ببینند و ارزیابی شوند. با استفاده از این فناوری نیرو‌های نظامی می‌توانند به بیشترین مهارت با کمترین هزینه برسند. شبیه سازی کمک می‌کند که نیرو‌های نظامی اتفاقات پیشبینی نشده در جنگ را نیز تجربه کنند و بار‌ها آموزش ببینند.

نایب‌رئیس فراکسیون هوش مصنوعی مجلس با اشاره به کاربرد هوش مصنوعی در حوزه شناسایی، تحلیل و ردیابی هدف گفت: هوش مصنوعی نقش جدی و اثرگذاری در این زمینه دارد. با ورودی‌هایی نظیر اطلاعات ماهواره‌ای، پهپادها، دوربین‌های حرارتی، رادار‌ها و داده‌های دیگر، سیستم هوش مصنوعی می‌تواند اهداف را شناسایی، دسته‌بندی و ردیابی کند و در اختیار فرماندهان قرار دهد. هرچه ورودی این داده‌ها به هوش مصنوعی بیشتر و دقیق‌تر باشد، خروجی بهتری به دست خواهد آمد. این ردیابی می‌تواند شامل اشخاص، خودروها، پهپادها، هواپیما یا تسلیحات دشمن باشد.

عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در ادامه گفت: در حوزه جنگ سایبری، هوش مصنوعی در هر دو سوی دفاع و حمله در فضای مجازی، کاربرد جدی دارد؛ از اختلال در شبکه‌های دیجیتال دشمن تا جلوگیری از نفوذ! حوزه سیستم‌های خودمختار تسلیحاتی، خطرناک‌ترین و غیراخلاقی‌ترین کاربرد هوش مصنوعی است. مانند پهپاد‌های هاروپ رژیم صهیونیستی که به صورت خودمختار و بدون دخالت انسان تصمیم‌گیری و حمله می‌کنند. این‌گونه سیستم‌ها از جنجالی‌ترین و غیر اخلاقی‌ترین استفاده‌ها از هوش مصنوعی به شمار می‌روند.

رئیس کمیته فناوری کمیسیون صنایع و معادن مجلس با اشاره به کاربرد هوش مصنوعی در تحلیل اطلاعات و تصمیم‌سازی فرماندهان گفت: هوش مصنوعی می‌تواند با تحلیل داده‌های میدانی، پیشنهاداتی برای بهینه‌سازی عملیات، پیشبینی عملیات دشمن و کاهش تلفات ارائه کند. در جنگ الکترونیک هم، در اخلال رادیویی و مقابله با تجهیزات ارتباطی دشمن نقش‌آفرین است.

• سازمان ملی هوش مصنوعی باید زودتر با راهبری این حوزه، بین دستگاه‌ها تقسیم کار کند

آقای طاهری ضمن اشاره به خلا‌های مدیریتی در حوزه هوش مصنوعی گفت: با توجه به شرایط امروز و اقدامات دشمنان جمهوری اسلامی ایران در جنگ ترکیبی و هوشمند، کشور ما نمی‌تواند در حوزه هوش مصنوعی دچار تأخیر یا عقب‌ماندگی باشد. جدی‌ترین اقدام دشمن راه انداختن یک جنگ سخت است که ما شاهد آن بودیم. قطعا نقش هوش مصنوعی در این شرایط خیلی پررنگ است. 

نایب‌رئیس فراکسیون هوش مصنوعی با اشاره به نقش کلیدی سازمان ملی هوش مصنوعی در توسعه این فناوری تاکید کرد: متاسفانه ما در زمینه مدیریت هوش مصنوعی فرصت سوزی داشتیم. اگر طبق ابلاغ صورت گرفته، در یک سال گذشته سازمان ملی هوش مصنوعی زیر نظر دولت شروع به کار کرده بود و امور و تکالیف خودش را جلو برده بود، امروز ما پیشرفت بیشتری در توسعه هوش مصنوعی داشتیم، اما بخشی نگری در امور سازمانی این کار را عقب نگه داشت. در حال حاضر ورود مجلس به این امر باعث خواهد شد که سرعت بیشتری به کار داده شود.

آقای طاهری در ادامه گفت: ذینفعان این قانون که انگیزه‌های بالایی برای کار در حوزه هوش مصنوعی دارند، مثل معاونت علمی ریاست جمهوری، وزارت ارتباطات، وزارت علوم، وزارت بهداشت، وزارت آموزش و پرورش، مرکز ملی فضای مجازی و همچنین سازمان ملی هوش مصنوعی، با تسریع روند قانون گذاری می‌توانند هوش مصنوعی در بستر جامعه پیش ببرند. توسعه هوش مصنوعی به پرورش نیروی انسانی متخصص کمک خواهد کرد.

رئیس کمیته فناوری کمیسیون صنایع و معادن مجلس، با اشاره به صحبت‌های رهبر انقلاب درباره لزوم پیشرفت در حوزه هوش مصنوعی، گفت: من امیدوارم سازمانی که حدود یک سال پیش تشکیل شده، هرچه سریع‌تر محوریت امور را به‌عهده بگیرد و تقسیم کاری که در قانون پیش‌بینی شده، در حوزه‌های مختلف از جمله بین وزارتخانه‌ها به‌درستی اجرایی شود. باید در این زمینه یک جهش واقعی اتفاق بیفتد. ما باید جزو ده کشور برتر دنیا قرار بگیریم؛ این همان خواسته‌ای است که مقام معظم رهبری مطرح فرمودند. در حال حاضر فاصله ما با آن جایگاه زیاد است.

آقای طاهری در ادامه گفت: این هدف نیاز به یک جهش و همکاری و هم‌افزایی جدی میان بخش‌های مختلف دارد. ما در مجلس، چه در حوزه بودجه، چه در زمینه ساختار، و چه در بحث روان‌سازی دسترسی به داده‌ها برای شرکت‌های دانش‌بنیان، تلاش کردیم خلأ‌های قانونی را شناسایی و برای آنها راه‌حل ارائه کنیم تا شرایط این جهش آماده شود. در بحث هوش مصنوعی و زیرساخت‌های آن، ما در لایه‌های زیرین دچار بیشترین فاصله با استاندارد‌های جهانی هستیم. بخشی از این لایه‌های عمیق، فناوری‌هایی مثل میکروالکترونیک هستند.

• برای جبران چند سال عقب ماندن، باید بودجه جدی به هوش مصنوعی اختصاص دهیم

نایب‌رئیس فراکسیون هوش مصنوعی مجلس درباره لزوم سرمایه گذاری در حوزه هوش مصنوعی گفت: ما باید در این حوزه‌ها سرمایه‌گذاری کنیم؛ فقط با قانون‌نویسی و سخنرانی کاری پیش نمی‌رود. اگر واقعاً می‌خواهیم عقب‌ماندگی چندین‌ساله را جبران کنیم، باید برای اینها بودجه اختصاص دهیم. حتماً باید سرمایه‌گذاری جدی، آن هم در بخش دولتی صورت گیرد. چون در مراحل ابتدایی کار، امکان رقابت برای کشور وجود ندارد و بخش خصوصی اگر بخواهد در این زمینه ورود کند، با شرکت‌هایی روبه‌روست که سال‌ها در حوزه میکروالکترونیک سرمایه‌گذاری کرده‌اند و در مقیاس انبوه تولید دارند. مثلاً اگر یک چیپ را تولید می‌کنند، بلافاصله چندصد میلیون عدد از آن را به بازار عرضه می‌کنند.

آقای طاهری در ادامه گفت: اگر بخواهیم نیاز داخلی خودمان را پاسخ دهیم، در اوایل کار قطعاً هزینه‌ها بالاتر خواهد بود و ممکن است صرفه اقتصادی برای بخش خصوصی نداشته باشد. بنابراین، در ابتدای راه باید حاکمیت، بخش خصوصی، دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان چه در حوزه میکروالکترونیک و چه در زمینه‌هایی مثل فناوری کوانتوم در کنار یکدیگر سرمایه‌گذاری کنند. این حوزه‌ها باید با سرمایه‌گذاری‌های دولتی به حرکت درآیند تا بعد از آن بخش خصوصی بتواند ادامه کار را به‌دست گیرد و شرکت‌های دانش‌بنیان آن را توسعه دهند.

رئیس کمیته فناوری کمیسیون صنایع و معادن مجلس درباره بحث صندوق خصوصی مطرح شده در طرح ملی هوش مصنوعی گفت: درباره «صندوق خصوصی ۱۰۰ هزار میلیارد ریالی هوش مصنوعی» که در طرح ملی هوش مصنوعی آمده، بحث‌هایی مطرح است. چون ایجاد یک صندوق جدید به لحاظ ساختاری، ممکن است با قانون برنامه هفتم هم‌راستا نباشد. با این حال اگر مجلس بخواهد می‌تواند قانونی را با دو سوم آرا تصویب کند. اگر صحن مجلس اصرار داشته باشد، می‌توان صندوق جدید ایجاد کرد. اگر نه، می‌توانیم از صندوق‌های موجود مانند صندوق نوآوری و شکوفایی استفاده کنیم که در حال حاضر هم هیچ ایراد قانونی ندارند.

• نهاد راهبر هوش مصنوعی باید تنها مسولیتش هوش مصنوعی باشد

آقای طاهری با تاکید بر اینکه برای توسعه هوش مصنوعی، وجود نهاد مستقل ضروری است، گفت: ما در نگارش طرح، چارچوب را به گونه‌ای طراحی کرده‌ایم که چه در سطح ساختار و چه در مورد صندوق، نهادی مستقل به‌وجود بیاید که مختص هوش مصنوعی باشد و هیچ وظیفه دیگری نداشته باشد. در همین حال، برخی پیشنهاد داده بودند که اصلاً سازمان هوش مصنوعی تشکیل نشود و آن را ذیل یک دستگاه دیگر تعریف کنیم. اما آن دستگاه‌ها معمولاً چندین مسئولیت دیگر هم دارند و هوش مصنوعی تنها یکی از آنها خواهد بود. ما گفتیم نه! هوش مصنوعی موضوع بسیار مهمی است که باید به صورت مستقل دیده شود.

نایب‌رئیس فراکسیون هوش مصنوعی تصریح کرد: در مورد صندوق هم همین نگاه را داشتیم. الان هم صندوق‌هایی داریم که ممکن است این وظیفه را برعهده بگیرند، ولی آنها معمولاً در حوزه‌های مختلف از شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت می‌کنند. ما صندوقی می‌خواهیم که فقط و فقط مختص هوش مصنوعی باشد. در نهایت تصمیم‌گیری با مجلس است؛ اگر مجلس رأی دو سوم آرا بدهد که صندوق جدید ایجاد می‌شود؛ اگر نه، از صندوق‌های موجود برای پیشبرد اهداف استفاده خواهیم کرد.

معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با هدف تقویت همکاری‌ها در حوزه‌های کلیدی هوش مصنوعی، کوانتوم و امنیت سایبری، در نشستی مشترک نقشه راه همکاری‌های آتی را ترسیم کردند.

به گزارش معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، در راستای تقویت همکاری‌های علمی و فناورانه، نشستی مشترک میان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با حضور حسین افشین، معاون علمی رییس‌جمهور و سید ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، برگزار شد.

محور اصلی این جلسه که امروز؛ ۳۱ تیرماه در وزارت ارتباطات برگزار شد، ترسیم نقشه راه مشخص برای همکاری‌های آتی در حوزه‌های کلیدی از جمله هوش مصنوعی، کوانتوم و امنیت سایبری بود.

هم‌افزایی زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان

افشین در این نشست با اشاره به نزدیکی حوزه‌های فعالیت معاونت علمی و وزارت ارتباطات، اظهار داشت: هر دو نهاد در تلاش برای توسعه اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال کشور هستیم. ارتباط خوبی میان ما وجود دارد و حتی برخی اختلاف‌نظرها نیز می‌تواند زمینه‌ساز پیشرفت‌های جدیدی شود.

معاون علمی رییس‌جمهور در این باره اظهار داشت: ما به عنوان نهاد حامی، علاقه‌مندیم وزارتخانه‌ها در مسیر فعالیت‌شان همراهی کنیم. امیدواریم در نتیجه این جلسه، تفاهم‌نامه‌های همکاری مشترک میان ما و وزارت ارتباطات شکل بگیرد تا بتوانیم با توجه به ظرفیت‌های هر دو نهاد، هم‌افزایی داشته باشیم.

وی با اشاره به تفاهم‌نامه سه‌جانبه اخیر میان معاونت علمی، وزارت ارتباطات و صندوق نوآوری و شکوفایی، این اقدام را گامی مهم در جهت تمرکز و انسجام حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان خواند.

معاون علمی رییس‌جمهور، این رویکرد را شروع بسیار خوبی برای کمک به زیست‌بوم در شرایط چالش‌برانگیز جنگ تحمیلی ۱۲ روزه توصیف کرد و گفت: مجموع منابعی که از سمت معاونت علمی، صندوق نوآوری و وزارت ارتباطات و دو بانک صورت گرفت، ۵ همت بود.

۵۱ درصد دستگاه‌های اجرایی نیازمند ارتقای امنیت شبکه هستند

در ادامه این نشست، به چالش‌های موجود در حوزه امنیت شبکه و ارتباطات پرداخته شد. معاون علمی رییس‌جمهور خاطرنشان کرد: گزارش‌های ارائه‌شده از سوی افتا حاکی از این است که ۵۱ درصد دستگاه‌های اجرایی نیازمند ارتقای امنیت شبکه هستند.

وی در همین راستا تاکید کرد: توقع می‌رود معاونت علمی با همکاری وزارت ارتباطات در قالب یک برنامه منسجم، این موضوع را ساماندهی کند.

همکاری‌های مشترک با وزارت ارتباطات در حوزه افتا، هوش مصنوعی و کوانتوم

معاون علمی رییس‌جمهور در ادامه سخنان خود بر اهمیت همکاری‌های مشترک با وزارت ارتباطات در حوزه‌های کلیدی از جمله «افتا» (امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات)، «هوش مصنوعی» و «کوانتوم» تاکید کرد.

وی با اشاره به تشکیل ستاد افتا توسط هیئت وزیران و کمیسیون تخصصی، ظرفیت‌های همکاری میان این ستاد و وزارت ارتباطات را بالا ارزیابی کرد.

افشین در این باره توضیح داد: ما در واقع ستاد علم و فناوری حوزه افتا هستیم که نقش حامی را ایفا می‌کنیم، نه ستاد اجرایی. هدف ما ارتقای سطح علمی کشور در حوزه افتا است.

وی همچنین خواستار همکاری مشترک با وزارت ارتباطات در این زمینه شد و ابراز امیدواری کرد که با این همکاری‌ها، اقدامات موثری صورت گیرد.

این مقام مسئول همچنین از تایید ۹ هسته پژوهشی توسط معاونت علمی خبر داد که به زودی ابلاغ و از طریق فراخوان به اطلاع عموم رسانده خواهد شد تا افراد مورد حمایت قرار گیرند.

افشین همچنین با اشاره به ستاد هوش مصنوعی معاونت علمی، بر لزوم همکاری مشترک با وزارت ارتباطات در این حوزه تاکید کرد. معاون علمی رییس‌جمهور با بیان اینکه آموزش هوش مصنوعی به دانش‌آموزان از مقاطع اولیه آغاز شده است، گفت: وزارت آموزش و پرورش در این مسیر به کمک ما و وزارت ارتباطات نیاز دارد. ما باید با کمک هم، سطح سواد جامعه در این زمینه را بالا ببریم.

وی با اشاره به فعالیت‌های مشترک در زمینه حسگرها و رایانش کوانتومی با دستگاه‌های مختلف، افزود: برخی دستگاه‌ها نیز در زمینه ارتباطات کوانتومی خواهان همکاری هستند. ولی ما معتقدیم هسته اصلی باید وزارت ارتباطات باشد و سایر دستگاه‌ها در قالب تفاهم‌نامه‌ها همکاری مشترک داشته باشند.

این مقام مسئول همچنین اعلام کرد: برنامه ملی کوانتوم توسط معاونت علمی ارائه شده و پس از دریافت نظرات دستگاه‌های مختلف طی یک هفته، نهایی و توسط رییس‌جمهور ابلاغ خواهد شد.

معاون علمی رییس‌جمهور خاطرنشان کرد: در صورت توجه کافی به حوزه کوانتوم در دولت چهاردهم، این حوزه می‌تواند بهترین دستاورد علمی این دولت باشد.

آمادگی همکاری با وزارت ارتباطات در ارزیابی و حمایت از دانش‌بنیان‌های اقتصاد دیجیتال

معاون علمی رییس‌جمهور در پایان بر تمایل معاونت علمی به همکاری نزدیک با وزارت ارتباطات در زمینه شرکت‌های دانش‌بنیان اقتصاد دیجیتال و ارزیابی عملکرد آن‌ها تاکید کرد، هدف از این همکاری، هدایت و حمایت هدفمند از شرکت‌ها در حوزه‌های آینده‌نگر است.

افشین در این باره اظهار داشت: نظرات تخصصی وزارت ارتباطات در این حوزه می‌تواند سمت و سوی مشخصی برای شرکت‌های ما ایجاد کند و حوزه‌هایی که آینده‌نگری دارند، برایشان تسهیلاتی در نظر بگیریم که ترغیب شوند و شرکت‌ها در آن حوزه‌ها رشد قابل توجهی داشته باشند.

با وجود شعارهای پرطمطراق مسوولان درباره ورود به باشگاه کشورهای پیشرفته در حوزه هوش مصنوعی، آمارهای بین‌المللی تصویر دیگری از وضعیت ایران نشان می‌دهد؛ کشوری که در مهم‌ترین شاخص‌های آمادگی دیجیتال و حکمرانی هوش مصنوعی، نه‌تنها از کشورهای توسعه‌یافته که حتی از رقبای منطقه‌ای خود نیز عقب مانده است. داده‌های منتشرشده توسط پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، گویای ضعف عمیق در سیاست‌گذاری، زیرساخت و سرمایه‌گذاری هستند و زنگ خطری جدی را برای آینده دیجیتال کشور به صدا درآورده‌اند.
 بررسی جدید پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات نشان می‌دهد که ایران با وجود برخی پیشرفت‌ها در شاخص‌های جهانی هوش مصنوعی، همچنان در رتبه‌هایی پایین‌تر از میانگین منطقه‌ای قرار دارد؛ به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند سیاست‌گذاری، زیرساخت و ظرفیت دیجیتال که از ارکان کلیدی آمادگی دولت‌ها برای بهره‌برداری موثر از هوش مصنوعی محسوب می‌شوند. تحلیل روندها نشان می‌دهد که برای کاهش این فاصله، ایران نیازمند اصلاحات اساسی در ساختار حکمرانی دیجیتال، توسعه زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری هدفمند در زیست‌بوم هوش مصنوعی است.

شاخص‌های جهانی؛ معیار قدرت  نرم و آمادگی دیجیتال

در جهان امروز که رقابت فناورانه به سرعت در حال گسترش است، شاخص‌های جهانی هوش مصنوعی به یکی از معیارهای اصلی سنجش قدرت نرم و میزان آمادگی دیجیتال کشورها تبدیل شده‌اند. جایگاه ایران در این ارزیابی‌ها تنها بیانگر توان داخلی در بهره‌برداری از فناوری‌های نوین نیست، بلکه نقشی تعیین‌کننده در موقعیت علمی، اقتصادی و حتی سیاسی کشور در عرصه بین‌الملل ایفا می‌کند. به همین دلیل، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات با تدوین گزارشی تحلیلی، جایگاه ایران در نظام‌های رتبه‌بندی جهانی هوش مصنوعی را بررسی کرده و آن را با وضعیت سایر کشورها، به‌ویژه کشورهای منطقه، مقایسه کرده است.

 وضعیت ایران در شاخص آمادگی  هوش مصنوعی دولت

یکی از شاخص‌های اصلی مورد ارزیابی، «شاخص آمادگی هوش مصنوعی دولت» یا GARI است. این شاخص بر مبنای میزان پذیرش و استفاده از هوش مصنوعی در دولت‌ها، کیفیت خدمات عمومی، چارچوب‌های سیاست‌گذاری و میزان نوآوری طراحی شده و فرض اصلی آن این است که بهره‌برداری موثر از هوش مصنوعی مستلزم آمادگی زیرساختی، سیاستی و نیروی انسانی است. ایران در این شاخص در میان کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارد. عملکرد کلی کشورهای این منطقه نزدیک به میانگین جهانی است، اما در این میان، برخی کشورهای پیشرو مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی عملکردی فراتر از میانگین دارند و به عنوان نمونه‌هایی از ظرفیت رو به رشد منطقه برای نوآوری و توسعه شناخته می‌شوند. در جدیدترین گزارش مربوط به سال ۲۰۲۴، ایران با کسب امتیاز ۴۳.۸۸ موفق به کسب رتبه ۹۱ از میان ۱۸۸ کشور جهان شده است.

این رتبه نسبت به سال ۲۰۲۳ سه پله ارتقاء یافته و نشان از روندی نسبتاً مثبت دارد. با این حال، مقایسه‌ای با رتبه‌های ایران در سال‌های گذشته از نوسان‌هایی حکایت دارد. به‌طور مشخص، ایران در سال ۲۰۱۹ در جایگاه ۷۲، در سال ۲۰۲۰ در رتبه ۷۵، در سال ۲۰۲۱ مجدداً در رتبه ۷۲، در سال ۲۰۲۲ دوباره به رتبه ۷۵، در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۹۴ و در سال ۲۰۲۴ به رتبه ۹۱ رسیده است.

این آمار بیانگر آن است که جایگاه ایران در طی سال‌های اخیر، دچار افت‌وخیز بوده و مسیر تثبیت‌شده‌ای را دنبال نکرده است. از نظر تغییرات در زیرشاخص‌های مختلف GARI در سال ۲۰۲۴، بیشترین کاهش مربوط به «ظرفیت دیجیتال» و «زیرساخت» بوده، درحالی که زیرشاخص «دسترسی به داده» نسبت به سال گذشته رشد مثبتی را تجربه کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ضعیف‌ترین رکن در دو سال اخیر، یعنی در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، مربوط به عملکرد دولت است. افت در این حوزه عمدتاً به نبود سند مصوب و رسمی در زمینه هوش مصنوعی بازمی‌گردد.

همچنین، تحلیل‌ها بیانگر آن است که ضعف در سیاست‌گذاری، ظرفیت دیجیتال و فقدان سازگاری ساختاری از عوامل اصلی کاهش امتیاز ایران در حوزه حاکمیت هوش مصنوعی بوده‌اند.

عقب‌ماندگی نسبت به کشورهای منطقه

با مقایسه ایران با کشورهای دیگر منطقه در شاخص آمادگی دولت برای هوش مصنوعی، مشخص می‌شود که ایران در تمامی ابعاد این شاخص عملکردی ضعیف‌تر داشته است. عربستان سعودی به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در منطقه، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای را در این حوزه انجام داده و پروژه‌ای بلندپروازانه به نام Transcendence را با بودجه ۱۰۰ میلیارد دلاری معرفی کرده است. این پروژه که در هشتمین اجلاس سرمایه‌گذاری در آینده (FII) رونمایی شد، با هدف ایجاد یک مرکز رقابتی جهانی در زمینه هوش مصنوعی طراحی شده و ساخت مراکز داده، جذب نخبگان و توسعه مدل‌های بومی را در دستور کار دارد. در همین راستا، کشور عمان نیز برای تقویت موقعیت خود در عرصه هوش مصنوعی، برنامه اجرایی خود را در سال جاری به‌روزرسانی کرده و تعهدات خود برای افزایش پذیرش این فناوری را بازتعریف کرده است. چنین اقدامات هدفمندی در کشورهای منطقه نشان‌دهنده فاصله فزاینده‌ای است که ایران برای کاهش آن نیازمند تحرک جدی و برنامه‌ریزی منسجم است.

 جایگاه ایران در شاخص جهانی  هوش مصنوعی GAI

شاخص جهانی هوش مصنوعی (GAI) که توسط موسسه تورتویز از سال ۲۰۱۹ معرفی شده است، در پنجمین نسخه خود وضعیت ۸۳ کشور را از منظر سه بُعد اصلی سرمایه‌گذاری، نوآوری و پیاده‌سازی مورد بررسی قرار داده است. این شاخص با ترکیبی از معیارهای مطلق و نسبی، توان کشورها را در مقایسه با ظرفیت اقتصادی و جمعیتی آنها ارزیابی می‌کند. ایران در نسخه ۲۰۲۴ این ارزیابی، رتبه ۶۰ را از میان ۸۳ کشور به دست آورده است. در میان زیرشاخص‌ها، بهترین عملکرد ایران مربوط به «استراتژی دولت» با رتبه ۴۱، «تحقیق» با رتبه ۴۰ و «توسعه» با رتبه ۴۴ بوده است. با این حال، در حوزه‌هایی مانند «سرمایه‌گذاری تجاری» که ایران رتبه ۴۳ را کسب کرده و به‌ویژه در «محیط عملیاتی» که در رتبه ۸۲ قرار دارد، عملکرد بسیار ضعیف‌تری مشاهده می‌شود.

 چالش‌ها و الزامات ارتقاء جایگاه ایران  در هوش مصنوعی

تحلیل داده‌های به دست‌آمده از شاخص‌های GARI و GAI نشان می‌دهد که ایران در برخی حوزه‌ها پیشرفت‌هایی داشته اما همچنان در محورهای اصلی مانند تدوین سیاست‌های منسجم، اجرای مقررات مشخص، جذب سرمایه‌گذاری، پذیرش فناوری‌های نو و حمایت هدفمند از نوآوری‌های بخش خصوصی، با چالش‌های مهمی روبرو است. 
مهم‌ترین ضعف‌های شناسایی‌شده در موقعیت فعلی ایران در عرصه هوش مصنوعی شامل نبود برنامه عملیاتی ملی در این حوزه، عدم تصویب و اجرای قوانین تنظیم‌گری مرتبط با داده و هوش مصنوعی، ضعف جدی در توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و پردازشی، فقدان حمایت‌های موثر و هدفمند از زیست‌بوم این فناوری، فاصله فزاینده با کشورهای پیشرو منطقه و همچنین محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و دسترسی نداشتن به تجهیزات تخصصی است.

لزوم بازنگری جدی در حکمرانی دیجیتال

با در نظر گرفتن چالش‌های فوق و فاصله‌ای که ایران با کشورهای منطقه دارد، به‌روشنی مشخص است که ارتقاء جایگاه کشور در حوزه هوش مصنوعی مستلزم اصلاحات عمیق در ساختار حکمرانی دیجیتال، تدوین سیاست‌های هوشمند، توسعه زیرساخت‌های فناورانه و ارتقاء مهارت‌های تخصصی نیروی انسانی است. بدون در پیش گرفتن این مسیر، ایران نه‌تنها در رقابت جهانی هوش مصنوعی از رقبا عقب خواهد ماند، بلکه فرصت‌های بی‌شمار ناشی از این فناوری تحول‌آفرین را نیز از دست خواهد داد. (منبع:تعادل)

هوش مصنوعی درحال دگرگون کردن نحوه جست‌وجو و استفاده کاربران از اینترنت است.

سقوط مرورگرها

از زمان عرضه چت جی‌پی‌تی در اواخر سال۲۰۲۲، مردم شیوه‌ای نوین برای یافتن اطلاعات آنلاین در پیش گرفته‌اند. شرکت OpenAI، سازنده این چت‌بات، می‌گوید حدود ۸۰۰میلیون نفر از آن استفاده می‌کنند. شرکت اپل اعلام کرده که در آوریل برای نخستین‌بار، تعداد جست‌وجوهای معمولی در مرورگر سافاری کاهش یافته، چرا که کاربران ترجیح داده‌اند پرسش‌های خود را از هوش مصنوعی بپرسند. انتظار می‌رود «اپن ای‌آی» به‌زودی مرورگر اینترنتی مخصوص خود را نیز عرضه کند. با این وصف به‌نظر می‌رسد که دیگر کسی به وب‌سایت‌هایی که اطلاعات از آنها استخراج شده، سر نمی‌زند.
 

آمار چه می‌گوید؟

شرکت «سیمیلار وب» (Similarweb) که ترافیک بیش از ۱۰۰میلیون دامنه اینترنتی را پایش می‌کند، برآورد کرده که ترافیک جست‌وجوی انسانی در سطح جهان تا ژوئن امسال حدود ۱۵درصد کاهش یافته است. به‌گفته این مؤسسه، از هر ۱۰نفر، ۷نفر پاسخ خود را از چت‌بات می‌گیرند، بی‌آنکه حتی وارد صفحه‌ای شوند که آن پاسخ را فراهم کرده است. برای سایت‌هایی که درآمدشان از تبلیغات یا اشتراک‌ها تامین می‌شود، کاهش بازدید مساوی است با کاهش درآمد. گرچه برخی دسته‌ها مانند سایت‌های مربوط به سرگرمی و علاقه‌مندی‌ها همچنان عملکرد خوبی دارند، اما سایر حوزه‌ها به‌شدت آسیب دیده‌اند. بسیاری از این سایت‌های آسیب‌دیده، همان‌هایی هستند که معمولا به سؤالات کاربران پاسخ می‌دادند.

• سایت‌های علمی و آموزشی ۱۰درصد از بازدیدکنندگان خود را از دست داده‌اند.
• سایت‌های مرجع ۱۵درصد کاهش ترافیک داشته‌اند.
• سایت‌های سلامت تا ۳۱درصد بازدیدکننده کمتری دارند.

پایان تولید محتوا

مرگ اینترنت پیش از این هم پیش‌بینی شده بود؛ بار اول به‌خاطر شبکه‌های اجتماعی و بار دیگر به‌خاطر اپلیکیشن‌های موبایل. اما هرگز اتفاق نیفتاد. با این حال، هوش مصنوعی شاید بزرگ‌ترین تهدید حاضر برای آن باشد. بدین ترتیب وقتی پولی در کار نباشد تولید محتوایی هم در کار نخواهد بود.

بیشتر بخوانید:

• طرح بزرگ آلمان برای جهش در فناوری هوش مصنوعی

راه‌حل

برخی‌ها راه‌حل‌هایی ارائه کرده‌اند که شرکت‌های هوش مصنوعی را مجبور به پرداخت هزینه کند. همچنین برخی اعتقاد دارند که می‌شود جلوی ورود چت‌بات‌ها را به سایت‌ها و برداشت اطلاعات گرفت. اگر چنین نشود،حتما تولید محتوا کاهش می‌یابد که این امر البته چت‌بات‌ها را نیز ضعیف‌تر می‌کند.

شرکت اوپن‌ای‌آی(OpenAI) قصد دارد ظرف چند هفته آینده، مرورگر وب اختصاصی خود را عرضه کند. طبق گزارش‌ها، این شرکت قصد دارد داده‌های بیشتری را از کاربران خود جمع‌آوری کند.
به گزارش ایسنا، گفته می‌شود شرکت اوپن‌ای‌آی(OpenAI) تقریباً آماده است تا مرورگر وب خود را منتشر کند و این مرورگر می‌تواند ظرف چند هفته آینده به بازار عرضه شود.

به نقل از رویترز، این شرکت قصد دارد خدمات خود را عمیق‌تر در کار و زندگی شخصی کاربران ادغام کند و این مرورگر بخشی از این استراتژی است. همانطور که تلاش آن برای ورود به عرصه سخت‌افزار نیز بخشی از همین استراتژی است.

طبیعتاً قرار است این مرورگر دارای یک چت‌بات به سبک ChatGPT باشد.

طبق گزارش‌ها، «اوپن‌ای‌آی» به دنبال استفاده از مرورگر برای جمع‌آوری داده‌های بیشتری از کاربران است. این همان راهبردی است که با مرورگر کروم(Chrome) به نفع شرکت گوگل عمل کرده است.

همچنین انتظار می‌رود این مرورگر دارای ویژگی‌های هوش مصنوعی عامل، مانند Operator باشد که به عنوان ابزارهایی معرفی می‌شوند که می‌توانند اقداماتی مانند رزرو را از طرف کاربر انجام دهند. دسترسی مستقیم به اطلاعاتی مانند داده‌های مرور وب می‌تواند انجام این کار را برای «اوپن‌ای‌آی» آسان‌تر کند.

گفته می‌شود این مرورگر به گونه‌ای طراحی شده است که بسیاری از تعاملات را در رابط چت‌بات هوش مصنوعی نگه دارد تا اینکه کاربران را به وب‌سایت‌ها هدایت کند. همانند مرور کلی هوش مصنوعی گوگل، این امر می‌تواند مردم را از کلیک روی منابع اطلاعاتی که امثال ChatGPT به آنها متکی هستند، منصرف کند و به طور بالقوه اپراتورهای وب‌سایت را از ترافیک ارزشمند محروم کند.

اگر «اوپن‌ای‌آی» شروع به ارائه دسترسی به کاربران به مرورگر خود کند، از شرکت «Perplexity» پیروی خواهد کرد که روز چهارشنبه مرورگری با عملکردهای هوش مصنوعی عامل‌محور منتشر کرد. این مرورگر موسوم به کامت(Comet)، در حال حاضر فقط برای کسانی که اشتراک «Perplexity Max» را با اشتراک ۲۰۰ دلار در ماه دارند، در دسترس است.

گفتنی است که شرکت اوپرا(Opera) نیز در ماه مه یک مرورگر کاملاً عامل‌محور منتشر کرد.

در حالی که ChatGPT بیش از ۵۰۰ میلیون کاربر فعال هفتگی دارد که «اوپن‌ای‌آی» می‌تواند مرورگر خود را به آنها عرضه کند، اگر این شرکت واقعاً بخواهد مرورگر Chrome را که تخمین زده می‌شود بیش از ۳ میلیارد کاربر دارد، به چالش بکشد، با نبرد سختی روبرو خواهد بود.

همانطور که مرورگر «اوپن‌ای‌آی» بر اساس کد منبع باز گوگل موسوم به کرومیوم(Chromium) که کروم، کامت، «مایکروسافت اج» و اوپرا بر روی آن اجرا می‌شوند، ساخته شده است، گزارش‌های سال گذشته حاکی از آن بود که «اوپن‌ای‌آی» پس از استخدام دو مدیر اجرایی سابق شرکت گوگل که در ایجاد «کروم» نقش داشتند، ممکن است مرورگر خود را بسازد.

گوگل مدت‌هاست که از داده‌های جمع‌آوری‌شده از طریق «کروم» برای کمک به هدف‌گیری تبلیغات استفاده می‌کند. با این حال، وزارت دادگستری آمریکا اواخر سال گذشته اعلام کرد که گوگل باید «کروم» را بفروشد. یک قاضی در اوایل سال ۲۰۲۴ حکم داد که گوگل در بخش جستجو، «انحصارطلب» است و قانون را نقض کرده است. البته گوگل قصد دارد به این حکم اعتراض کند.

«اوپن‌ای‌آی» گفته است که اگر گوگل مجبور به فروش «کروم» شود، علاقه‌مند به خرید محبوب‌ترین مرورگر جهان خواهد بود.

قطعی گسترده در ChatGPT کاربران جهانی را با اختلال مواجه کرد؛ OpenAI در حال بررسی علت فنی این مشکل است.

به گزارش شهرآرانیوز؛ در روز سه‌شنبه، ۱۰ ژوئن ۲۰۲۵، چت‌بات محبوب ChatGPT که توسط شرکت OpenAI توسعه یافته است، با یک قطعی گسترده روبه‌رو شده است که کاربران در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار داده است. این مشکل از حدود ساعت ۱۳:۰۰ به وقت اروپای شرقی (EEST) آغاز شد و گزارش‌هایی از عدم دسترسی کاربران به این سرویس یا ناتوانی در استفاده از آن منتشر گردیده است. این رویداد بار دیگر توجه‌ها را به پایداری سرویس‌های مبتنی بر هوش مصنوعی جلب کرده است.

بر اساس اطلاعات منتشرشده در وب‌سایت Downdetector، بیش از ۸۶۰ کاربر در هندوستان در تاریخ ۱۰ ژوئن ۲۰۲۵ گزارش دادند که ChatGPT با اختلال مواجه شده است.

علت قطعی، حدس‌ها و اطلاعات موجود

تاکنون اطلاعات رسمی و دقیقی از سوی OpenAI درباره علت این قطعی منتشر نشده است. با این حال، برخی منابع به مشکلات فنی مانند اختلال در زیرساخت‌های سرور یا فشار بیش از حد بر سیستم اشاره کرده‌اند. در قطعی‌های مشابه در گذشته، عواملی مانند مشکلات سرور یا حتی حملات سایبری به عنوان دلایل احتمالی مطرح شده بودند. برای مثال، در تاریخ ۲۳ ژانویه ۲۰۲۵، قطعی دیگری رخ داده بود که پس از چند ساعت برطرف شد، اما جزئیات آن نیز به طور کامل مشخص نشد. کارشناسان امنیتی هشدار داده‌اند که چنین مشکلاتی می‌تواند ناشی از ضعف‌های امنیتی باشد، هرچند OpenAI این موضوع را تأیید نکرده است.

واکنش OpenAI

شرکت OpenAI در بیانیه‌ای تأیید کرد که کاربران در استفاده از ChatGPT، سورا و APIها با مشکل مواجه شده‌اند. تیم‌های فنی این شرکت اعلام کرده‌اند که در حال بررسی و رفع مشکل هستند و از کاربران درخواست کرده‌اند تا صبور باشند. این شرکت همچنین در تلاش است تا سرویس را در سریع‌ترین زمان ممکن به حالت عادی بازگرداند، اما هنوز زمان مشخصی برای رفع کامل مشکل اعلام نشده است.

سابقه قطعی‌ها و اهمیت پایداری

این اولین بار نیست که ChatGPT با چنین مشکلی مواجه می‌شود. در ماه‌های گذشته نیز گزارش‌هایی از قطعی‌های موقتی منتشر شده بود که نگرانی‌هایی را در مورد قابلیت اطمینان این سرویس ایجاد کرده است. با توجه به اینکه ChatGPT به ابزاری کلیدی برای افراد و سازمان‌ها در زمینه‌های مختلف تبدیل شده، پایداری و امنیت آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در گذشته، گزارش‌هایی از سوءاستفاده از این فناوری، مانند تولید بدافزار، نیز منتشر شده بود که ضرورت توجه به مسائل امنیتی را دوچندان می‌کند.

قطعی اخیر ChatGPT بار دیگر چالش‌های مرتبط با سرویس‌های هوش مصنوعی را برجسته کرد. تا زمانی که OpenAI اطلاعات دقیق‌تری درباره علت این مشکل منتشر نکند، گمانه‌زنی‌ها درباره مسائل فنی و امنیتی ادامه خواهد داشت. این رویداد نشان‌دهنده نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌ها و اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی در آینده است. کاربران نیز می‌توانند با دنبال کردن اخبار رسمی و استفاده از منابع معتبر، خود را با آخرین تحولات هماهنگ کنند.

به گزارش ایرنا از تارنمای تحلیلی «دیکریپت» و نشریه «فوربس»، هر هفته شاهد موج تازه‌ای از تعدیل‌ها تحت تاثیر هجوم هوش مصنوعی به فضای کسب و کار هستیم. شرکت مایکروسافت همزمان با سوگیری به سمت هوش مصنوعی برای تولید و توسعه کد، بیش از ۶ هزار نفر از مهندسین نرم‌افزار خود را تعدیل کرد. همان ماه، شرکت چندملیتی «آی‌بی‌ام» هزاران فقره از مشاغل واحد منابع انسانی خود را حذف کرد.

در ماه فوریه نیز شرکت «مِتا» به عنوان بخشی از اصلاح ساختاری مبتنی بر راهبرد «اولویت‌بخشی به هوش مصنوعی»، سه هزار و ۶۰۰ تن از کارکنان (حدود پنج درصد کل نیروی کار) این شرکت را تعدیل کرد. این نمونه‌ها تنها اتفاقات نادر یا استثنا نیستند بلکه نشانه‌هایی دال بر تغییری بزرگ در اقتصاد جهان به شمار می‌روند.

ثبت نام برای بهره‌مندی از مزایای بیکاری هفته گذشته به بالاترین میزان از پاییز پارسال رسید و شرکت‌های مختلف از «پروکتر اند گمبل» گرفته تا «استارباکس» از برنامه‌ خود برای تعدیل گسترده خبر دادند. اینکه چه میزان از این تعدیل نیروی انسانی تحت تاثیر جنگ تجاری دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکاست، مشخص نیست اما ظهور سامانه‌های خودکار با پیشرانه هوش مصنوعی که وظایف و کارهای روزمره را به آسانی آب خوردن انجام می‌دهند را قطعا نمی‌توان نادیده گرفت.

«جایگزینی نیروی انسانی با هوش مصنوعی»

اگر این جابه‌جایی به نظرتان ناخوشایند می‌آید، این را هم در نظر بگیرید که ما هنوز به مرحله بعدی عصر هوش مصنوعی یعنی «هوش جامع مصنوعی» نرسیده‌ایم. در آن مقطع، هوش مصنوعی قادر به ادراک، یادگیری و استفاده از دانش در طیف وسیعی از مسئولیت‌ها خواهد بود؛ درست مثل یک «انسان». هوش جامع مصنوعی همچنین قادر به استدلال، حل مسئله و انطباق با شرایط جدید بدون برنامه‌ریزی مجدد خواهد بود.

در حالی که بسیاری از کارشناسان بر این باورند که با هوش جامع مصنوعی فاصله بسیار زیادی داریم اما شمار روزافزونی از کارشناسان می‌گویند که تحقق آن ظرف پنج سال آتی محتمل است.

داریو آمودِی، مدیرعامل استارتاپ هوش مصنوعی «آنتروپیک» هفته گذشته با تکرار هشدارهای خود درباره اینکه هوش جامع مصنوعی احتمالا ظرف دو تا سه سال آینده پدیدار خواهد شد، به تیتر نخست رسانه‌ها بدل شد. دنیل کوکوتایلو، تحلیلگر سابق شرکت «اوپن اِی‌آی» که با اشاره به سهل‌انگاری این شرکت در جدی گرفتن مخاطرات ایمنی، با اوپن‌ای‌آی قطع همکاری کرده است، ماه مه در گزارشی مدعی شد که هوش جامع مصنوعی تا اواخر سال ۲۰۲۷ ظهور خواهد کرد.

و بعد از آن؟

برخی از کارشناسان بر این باورند که ما با جهش به «ابرهوش» تنها چند سال فاصله داریم. بسیاری از آنها معتقدند که آخرین مرحله تکامل یعنی جهش به «ابرهوش»، می‌تواند به فروپاشی عمیق ساختار استخدام سنتی و جایگزینی تمام مشاغل از مدیران اجرایی رده‌بالا تا پزشکان، وکلا، دانشمندان و محققان دارایی دکتری و حتی کارآفرین‌هایی که هم‌اکنون با استفاده از هوش مصنوعی در حال ثروت‌اندوزی هستند، منجر شود!

ما به هیچ وجه آماده نیستیم!

هوش جامع مصنوعی با توانایی استدلال، وفق‌پذیری و عملکردی به مراتب بهتر از انسان در تقریبا تمام حیطه‌ها، به مسئولیت‌هایی فراتر از وظایف روزمره تعمیم خواهد یافت.

بن گویرتزل، مدیر عامل و بنیانگذار «سینگیلارتی‌نت» دراین‌باره گفت: زمانی که هوش مصنوعی فقط اندکی از انسان باهوش‌تر شود، شاهد موج گسترده بیکاری خواهیم بود. مشاغل دفتری و «یقه‌سفیدها» (کارمندان) هم در صف اول هستند اما فکر می‌کنم که خیلی زود به لوله‌کش‌ها، برق‌کارها، سرایدارها و همه و همه سرایت خواهد کرد!

به گفته وی، هوش مصنوعی سال‌هاست که در حوزه دقت تشخیص نسبت به پزشکان عملکرد بهتری داشته اما صنایعی همچون بهداشت و درمان به دلیل قدرت تشکیلاتی و همچنین الزامات مجوز، مقابل جایگزینی با هوش مصنوعی مقاومت کرده‌اند!

وی اضافه کرد: کارمندان دفتری کسی را ندارند که از آنها دفاع کند. قدیمی‌ها و آنهایی که در کرسی قدرت هستند، می‌توانند از شغل‌ خودشان حفاظت کنند و در واقع آنها کسانی هستند که تصمیم می‌گیرند که هوش مصنوعی چطور گسترش پیدا کند. بنابراین، پر واضح است که آنها قصد ندارند که خودشان را با هوش مصنوعی جایگزین کنند.

به باور گویرتزل، هوش مصنوعی هنوز به آن شدتی که در حال کنار زدن یقه‌سفیدهاست، نتوانسته در مشاغل «یقه‌آبی‌ها» (متخصصان فنی) اختلال ایجاد کند چون سخت‌افزارها هنوز به این مرحله نرسیده‌اند. به عبارت دیگر، از آنجا که هوش مصنوعی در بخش نرم‌افزاری با سرعتی زیاد از علم رباتیک سبقت گرفته، مسلما یقه‌سفیدها قربانی‌های بزرگ تعدیل نیروی کار هستند و یقه‌آبی‌ها همچنان نسبتاً دست‌نخورده‌ باقی مانده‌اند؛ البته فعلا!

نیمی از مشاغل غیرتخصصی از بین خواهند رفت

آمودِی در تازه‌ترین گفت‌وگوی خود هشدار داد که اختلال در مشاغل ناشی از پیشرفت هوش مصنوعی، فاصله چندانی با ما ندارد و در حال شدت و سرعت گرفتن است. به باور وی، ۵۰ درصد مشاغل غیر تخصصی ظرف یک تا پنج سال آتی محو خواهند شد. از جمله این مشاغل می‌توان به کارآموزهای حقوقی، مالی، مشاوره‌ای، بازاریابی و فناوری اشاره کرد.

از آنجا که ابزار هوش مصنوعی به طور روزافزون قادر به ارزیابی، نوشتن، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری هستند، بسیاری از مشاغل انسانی هم‌اکنون منسوخ تلقی می‌شوند. آمودی در مصاحبه‌ای مجزا با سی‌ان‌ان با تکرار ادعای قبلی خود، هشدار داد که گذار به هوش مصنوعی به اندازه‌ای سریع خواهد بود که بشر نمی‌تواند خود را برای آن آماده کند.

یقه‌سفیدها زیر تیغ هوش مصنوعی!

اگر جزو پشت میزی‌ها هستید و یک نمایشگر جلوی‌تان قرار دارد، شما همین حالا در شعاع انفجار هوش مصنوعی هستید!

توبیاس سیتسما، اقتصاددان شرکت «رَند کورپوریشن» به «دیکریپت» گفت: بیشترین خطر متوجه مشاغلی است که نیازمند تحصیلات عالی‌تر، حقوق بیشتر و مسئولیت‌های شناختی هستند! از لحاظ تاریخی، این نوع از تاثیرپذیری از هوش مصنوعی با کاهش اشتغال نسبت داشته است.

طبق گزارش فدرال رزرو نیویورک که آوریل ۲۰۲۵ منتشر شد، فارغ‌التحصیلان مهندسی رایانه دوبرابر بیشتر از گرایش‌های رشته تاریخچه هنر در معرض بیکاری ناشی از ظهور هوش مصنوعی هستند.

در فهرست زیر به تعدادی از مشاغلی اشاره شده است که به گفته اقتصاددانان در اولویت اول خطر هوش مصنوعی قرار دارند:

مهندسین نرم‌افزار: شرکت‌های برای تولید، بازنگری و بهینه‌سازی کُدنویسی از هوش مصنوعی بهره می‌برند.

کارکنان واحد منابع انسانی: هوش مصنوعی برای غربال روزمه‌ها، ارزیابی عملکرد کارکنان و نگارش نامه قطع همکاری مورد استفاده قرار می‌گیرند. ‌

کارآموزهای حقوق: هوش مصنوعی قادر به خلاصه‌سازی پرونده‌های حقوقی، بررسی قراردادها و تهیه پیش‌نویس یافته‌هاست.

کارکنان واحد پشتیبانی و امور مشتریان: ربات‌های پاسخگو به منظور تعامل با مشتریان و رسیدگی به درخواست‌ مشتریان برای خدمات پس از فروش، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تحلیلگران مالی: الگوهای هوش مصنوعی می‌توانند حجم بالای داده‌ها را تحلیل و گزارش‌های کارآمدتر و دقیق‌تری نسبت به انسان تولید کنند.

تولیدکننده‌های محتوا: تولیدکنندگان، ویراستارها و طراحان گرافیکی همین حالا با ابزارهای هوش مصنوعی تولید محتوا دست به یقه هستند.

خواه هوش مصنوعی ما را به «آرمانشهر پسا اشتغال» هدایت کند یا در منجلاب «ویرانه‌ای نابرابری» فرو ببرد، یک موضوع روشن است: «اگر هنوز فکر می‌کنید که هوش مصنوعی اول سراغ یقه‌آبی‌ها می‌رود، کلاه‌تان پس معرکه است. هوش مصنوعی درست یقه همکارتان را می‌گیرد؛ منتظر هم نمی‌ماند!

مقوله هوش مصنوعی در حالی به یک موضوع راهبردی در سطح جهانی با پیامد‌های امنیتی، اقتصادی و اخلاقی بدل شده که بحث تأسیس یک «آژانس بین‌المللی هوش مصنوعی» مشابه آژانس انرژی اتمی مطرح است و کشور‌های پیشرو در حال تدوین و پیاده‌سازی چارچوب‌های جامع حکمرانی برای این فناوری تحول‌آفرین هستند. معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری به سمت تأسیس «صندوق زیرساخت هوش مصنوعی» با سرمایه اولیه ۱۰ هزار میلیارد تومان (۱۰ همت) حرکت کرده است. اگرچه این صندوق می‌تواند به عنوان ابزار حمایت از زیست‌بوم نوآوری، تقویت زیرساخت‌های پردازشی و تسهیل مشارکت بخش خصوصی مؤثر باشد، اما پرسش‌های اساسی‌تری فراتر از بودجه و تجهیزات مطرح است: آیا هوش مصنوعی را باید صرفاً یک فناوری رقابتی و بازارمحور دانست؟ نقش دولت در این میان چیست؟ و مهم‌تر از همه چه سازوکار حاکمیتی‌ای می‌تواند تضمین کند توسعه این فناوری حیاتی در آینده به گروگان منافع محدود بازیگران خاص یا شرایط بازار تبدیل نشود؟ اینجاست که ضرورت شکل‌گیری یک نهاد فراگیر حاکمیتی برای حکمرانی ملی بر هوش مصنوعی بیش از پیش احساس می‌شود. 

طبق اعلام رسمی، این صندوق با مشارکت بخش خصوصی و معاونت علمی ایجاد شده و هدف آن تقویت زیرساخت‌هایی، چون پردازش‌گر‌ها (GPU فارم‌ها) سرور‌های محاسباتی، فضای ابری، تجهیزات کلان‌داده و پشتیبانی از شرکت‌های فعال در هوش مصنوعی است. نکته مهم آن است که بخش خصوصی می‌تواند آورده مالی یا تجهیزاتی وارد کند و دولت نیز به‌صورت تطبیقی سهم مشارکت خود را تا دو برابر افزایش خواهد داد. همچنین مالکیت زیرساخت‌ها قرار است عمدتاً در اختیار شرکت‌های خصوصی باشد و معاونت صرفاً نقش تسهیل‌گر ایفا کند. در ظاهر، این مدل ترکیبی دولت- بازار به‌روز و جذاب به نظر می‌رسد، اما در یک لایه عمیق‌تر، این پرسش مطرح می‌شود که آیا کافی است هوش مصنوعی را صرفاً با رویکرد اقتصادی و زیرساختی ببینیم؟ یا این حوزه نیازمند حکمرانی و نهاد تنظیم‌گر است؟

علم یا فناوری؟ مسئله این است

در ادبیات علمی و فلسفه علم، هوش مصنوعی را نمی‌توان صرفاً یک فناوری قلمداد کرد. این حوزه در واقع تلفیقی است از علم‌های پایه مانند شناخت‌شناسی، منطق، ریاضیات، زبان‌شناسی و روانشناسی شناختی و فناوری‌هایی کاربردی همچون الگوریتم‌نویسی، طراحی سخت‌افزار، شبکه‌های عصبی و سیستم‌های پردازش داده. این ترکیب منحصر‌به‌فرد باعث می‌شود هوش مصنوعی همزمان هم محصول علوم نظری باشد و هم ابزار فنی. برخلاف فناوری‌هایی مانند پل‌سازی یا سدسازی که بیشتر مبتنی بر اصول مهندسی و محاسبات ایستا هستند، هوش مصنوعی ذاتاً پویا، یادگیرنده و تحول‌پذیر است. این ویژگی‌ها آن را در مرز «علم» و «فناوری» قرار می‌دهند و باعث می‌شوند آثار و تبعات آن، نه فقط فنی، بلکه عمیقاً اجتماعی، اخلاقی و سیاسی باشند. وقتی با پدیده‌ای مواجهیم که قدرت آن می‌تواند با انرژی اتمی یا تسلیحات مدرن رقابت کند، نمی‌توان صرفاً با رویکرد بازار، رقابت‌پذیری یا تخصیص بودجه با آن مواجه شد. پرسش اصلی اینجاست: آیا می‌توان با تزریق سرمایه به چند شرکت یا دانشگاه، آینده این فناوری راهبردی را تضمین کرد؟ یا نیازمند طراحی یک مدل جامع حکمرانی و نظارت ملی هستیم؟

جهان به کدام سو می‌رود؟ 

در جهان، هوش مصنوعی به‌سرعت در حال تبدیل‌شدن به یک موضوع راهبردی امنیتی، اقتصادی و حتی اخلاقی است. در این فضا، پرسش اصلی این است: اگر جهان به سمت نهادسازی و تنظیم‌گری حاکمیتی برای هوش مصنوعی می‌رود، آیا ایران نباید از هم‌اکنون در فکر ساختار مشابهی باشد؟ نگاه صرفاً خصوصی به هوش مصنوعی، بدون حضور ساختار‌های حکمرانی می‌تواند تبعات خطرناکی داشته باشد:

- تمرکز منابع پردازشی در دست چند شرکت خاص: در غیاب نظارت دقیق، شرکت‌های دارای زیرساخت می‌توانند دسترسی رقبا را محدود یا قیمت‌گذاری ناعادلانه کنند. 

- انباشت داده و قدرت الگوریتمی: شرکتی که هم زیرساخت دارد و هم داده، می‌تواند به‌سرعت به بازیگر غالب تبدیل شود و دیگران را از چرخه خارج کند. 

- احتمال گروگان‌گیری الگوریتمی: اگر زیرساخت‌های حیاتی مثلاً در آموزش، بهداشت و انرژی بر بستر مدل‌ها و پلتفرم‌های بخش خصوصی توسعه یابند، در صورت تعارض منافع یا بحران سیاسی، امکان سوءاستفاده یا قطع خدمات وجود دارد. 

چه باید کرد؟

۱. تشکیل نهاد تنظیم‌گر ملی هوش مصنوعی: مشابه سازمان تنظیم مقررات در حوزه مخابرات یا انرژی، هوش مصنوعی هم نیاز به نهاد ناظر و سیاستگذار دارد. این نهاد باید فرادست معاونت علمی باشد و دارای استقلال نسبی، ساختار تخصصی و ابزار‌های قانونی باشد. 

۲. شفاف‌سازی مشارکت بخش خصوصی در صندوق: مشخص شود چه شرکت‌هایی چه منابعی وارد صندوق می‌کنند، چه خدماتی ارائه می‌دهند و چگونه نرخ‌گذاری می‌شود. 

۳. ایجاد «سکوی ملی هوش مصنوعی» به‌عنوان زیرساخت عمومی: باید بخشی از زیرساخت‌ها به‌صورت متن‌باز، شفاف و در دسترس عموم پژوهشگران و شرکت‌های کوچک قرار گیرد. 

ایجاد «صندوق زیرساخت هوش مصنوعی» با سرمایه اولیه ۱۰ هزار میلیارد تومان (۱۰ همت) بدون تردید گامی مهم و ارزشمند در مسیر تقویت زیست‌بوم هوش مصنوعی کشورمان است؛ گامی که می‌تواند بخشی از خلأ‌های زیرساختی کشور در حوزه پردازش‌های سنگین، ذخیره‌سازی داده و توسعه پلتفرم‌های بومی را جبران کند. با مشارکت بخش خصوصی و حمایت تطبیقی دولت، این صندوق می‌تواند موتور محرکی برای رونق اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه فناوری‌های پایه‌ای در کشور باشد، اما باید توجه داشت هوش مصنوعی صرفاً یک ابزار فناورانه یا مزیت رقابتی اقتصادی نیست. این فناوری دارای ابعاد پیچیده و عمیقی در حوزه‌های امنیت ملی، حاکمیت داده، اخلاق عمومی، فرهنگ، سیاستگذاری عمومی و حتی قدرت نرم بین‌المللی است. توسعه بی‌ضابطه و بی‌پشتوانه هوش مصنوعی به‌ویژه زمانی که مالکیت زیرساخت‌ها در اختیار بازیگران خصوصی قرار گیرد، می‌تواند به تمرکز ناعادلانه قدرت، سوءاستفاده از داده‌های حساس و حتی گروگان‌گیری فناوری در مقاطع بحرانی منجر شود. در غیاب یک چارچوب حکمرانی مشخص و نهادی تنظیم‌گر، امکان دارد تصمیم‌گیری‌های حیاتی درباره دسترسی به زیرساخت‌ها، الگوریتم‌ها، داده‌ها و خدمات پایه‌ای بر بستر هوش مصنوعی در اختیار بازیگرانی قرار گیرد که منافع اقتصادی را بر منافع ملی ترجیح دهند. این یعنی وابستگی به تصمیم‌های خارج از کنترل حاکمیت و تضعیف امنیت فناوری کشور. از این‌رو در کنار راه‌اندازی این صندوق لازم است نهاد‌های حاکمیتی کشور به فوریت به طراحی سازوکار‌های حکمرانی ملی بر هوش مصنوعی، تدوین سیاست‌های تنظیم‌گری و تأسیس نهادی تخصصی با اختیارات قانونی در این حوزه بیندیشند؛ نهادی که بتواند تعادل بین نوآوری، امنیت، عدالت و منافع عمومی را برقرار کند.

منبع: روزنامه جوان

معاون سیاستگذاری اقتصاد دیجیتال وزارت ارتباطات گفت: سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به‌زودی شرایط اعطای مجوز به اپراتورهای جدید را بدون اعمال محدودیت در تعداد مجوزها اعلام خواهد کرد.

احسان چیت ساز معاون سیاستگذاری و برنامه ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال وزارت ارتباطات، در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص اعطای مجوز به اپراتورهای هوش مصنوعی، گفت: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌هیچ‌وجه به دنبال ایجاد محدودیت نیست و در چارچوب مأموریت‌های کلیدی خود، تمرکز ویژه‌ای بر مقوله حکمرانی داده و توسعه زیرساخت‌های مرتبط با حوزه هوش مصنوعی دارد.

وی افزود: در همین راستا، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به‌زودی شرایط اعطای مجوزها را بدون اعمال محدودیت در تعداد مجوزها اعلام خواهد کرد. چارچوب اولیه برای خدمات این اپراتورها مشخص شده و پس از تصویب نهایی در کمیسیون تنظیم مقررات، اطلاع‌رسانی خواهد شد.

معاون وزیر ارتباطات در خصوص برنامه این وزارتخانه جهت حمایت از کسب و کارهای اینترنتی بیان کرد: وزارت ارتباطات ظرفیتی با نام کارگروه اقتصاد دیجیتال دارد که بر اساس اختیارات ماده ۱۳۸ قانون اساسی تشکیل شده، این کارگروه در حال ایجاد هم‌گرایی بین نهادها و کاهش تنظیم‌گری‌های بخشی است که مانع رشد کسب‌وکارهای دیجیتال شده‌اند. از این رو، تلاش می‌شود با بهره‌گیری از ظرفیت‌های این کارگروه و ایجاد هماهنگی و تعامل گسترده‌تر میان دستگاه‌ها، مسیر اصلاح این نوع تنظیم‌گری‌ها هموار گردد؛ به‌نحوی که محدودیت‌های موجود، در راستای تحقق توسعه فراگیر و پایدار اقتصاد دیجیتال کشور کاهش یابد.

وی در پایان افزود: شایان ذکر است که کارگروه اقتصاد دیجیتال به‌صورت منظم و ماهیانه جلسات تخصصی برگزار می‌کند و در این نشست‌ها، چالش‌ها و مسائل پلتفرم‌ها و شرکت‌های فعال در زیست‌بوم دیجیتال کشور، با نگاه حمایتی و حل‌مسأله‌محور مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در دنیایی که فناوری با سرعت نور پیش می‌تازد هوش مصنوعی دیگر تنها در داستان‌های علمی‌تخیلی زندگی نمی‌کند بلکه آرام و پیوسته در حال تغییر چهره آموزش است. از کلاس‌های هوشمند کودکستان‌ها تا دانشگاه‌های آینده‌محور. هوش مصنوعی به یکی از تأثیرگذارترین عوامل در تحول نظام‌های آموزشی تبدیل شده است اما این تحول فرصت‌ها و چالش‌های عمیقی نیز به همراه دارد.

در دنیای پرشتاب امروز که فناوری به ‌ویژه هوش مصنوعی (AI) با سرعتی چشمگیر در حال نفوذ به همه ابعاد زندگی است نظام‌های آموزشی نیز ناگزیر از بازنگری، تطبیق و تحول هستند. هدف از نگارش این متن بررسی نقش و تأثیر هوش مصنوعی در حوزه آموزش است؛ از آموزش کودکان و طراحی محیط‌های یادگیری نوین تا تحول در نظام آموزش عالی و فرصت‌های ناشی از شخصی‌سازی یادگیری.

در این متن تلاش شده است تا ابتدا با مروری بر پیشینه نظری و تاریخی هوش مصنوعی، زمینه‌ای برای درک بهتر تحولات اخیر فراهم شود، سپس به کاربردهای عملی، فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارهای اجرایی در پیاده‌سازی AI در آموزش پرداخته شود. محور اصلی بحث پاسخ به این پرسش بنیادین است که چگونه می‌توان از ظرفیت‌های هوش مصنوعی برای افزایش کیفیت، عدالت و اثربخشی آموزشی بهره برد و در عین حال موانع آن را نیز به‌ درستی شناخت و مدیریت کرد.

هوش مصنوعی: از جرقه‌های تخیل ادبی تا انقلاب علمی قرن بیست‌ و یکم

سرگذشت هوش مصنوعی ترکیبی شگفت‌انگیز از تخیل ادبی و تلاش‌های علمی است. ریشه‌های مفهومی آن را می‌توان در دهه ۱۹۴۰ جست‌وجو کرد زمانی که ایزاک آسیموف در داستان علمی-تخیلی خود «Runaround» برای نخستین‌بار «سه قانون رباتیک» را معرفی کرد قوانینی که بعدها الهام‌بخش بسیاری از پژوهشگران حوزه رباتیک و هوش مصنوعی شد از جمله ماروین مینسکی یکی از بنیان‌گذاران هوش مصنوعی مدرن.

همزمان در آن سوی اقیانوس، آلن تورینگ ریاضی‌دان بریتانیایی در خلال جنگ جهانی دوم با ساخت دستگاه رمزگشای «بمب» و ایده‌پردازی درباره ماشین‌های هوشمند زمینه‌ساز تحولی بنیادین شد. او در سال ۱۹۵۰ با مقاله معروفش «ماشین‌های محاسباتی و هوش» آزمون تورینگ را پیشنهاد داد معیاری که هنوز هم برای سنجش هوشمندی سیستم‌های مصنوعی استفاده می‌شود.

در سال ۱۹۵۶ اصطلاح «هوش مصنوعی» به طور رسمی در کارگاه تابستانی دارتموث توسط مینسکی و جان مک‌کارتی مطرح شد. اگرچه هوش مصنوعی برای مدتی در حاشیه بود اما با ظهور کلان ‌داده‌ها رشد توان پردازش رایانه‌ها و پیشرفت الگوریتم‌های یادگیری این فناوری در دهه‌های اخیر به‌ سرعت وارد عرصه‌های گوناگون زندگی بشر شده است.

هوش مصنوعی (AI) تلاشی است برای بازسازی یا شبیه‌سازی فرآیندهای شناختی انسان در ماشین‌ها؛ از درک زبان و تصمیم‌گیری گرفته تا یادگیری و حل مسئله. با اینکه هنوز تعریف جامع و مورد اجماعی برای آن وجود ندارد اما می‌توان آن را مجموعه‌ای از نظریه‌ها، ابزارها و فناوری‌هایی دانست که هدفشان توسعه سیستم‌هایی با قابلیت انجام وظایف هوشمندانه انسانی است. [۱]

نقش هوش مصنوعی در یادگیری کودکان

پژوهش‌ها نشان می‌دهند که آموزش هوش مصنوعی به کودکان به ‌ویژه در سال‌های اولیه زندگی، ضرورتی اجتناب ‌ناپذیر است. سه دلیل عمده برای این موضوع مطرح شده است: نخست آشنایی با کارکردهای اساسی هوش مصنوعی و چگونگی استفاده از برنامه‌های مبتنی بر آن، بخشی جدایی‌ناپذیر از سواد دیجیتال در دنیای امروز است. در جامعه‌ای که روز ‌به ‌روز هوشمندتر می‌شود لازم است کودکان از همان ابتدا با مفاهیم پایه‌ای هوش مصنوعی آشنا شوند تا بتوانند در آینده شهروندانی توانمند و آگاه باشند.

البته یادگیری مفاهیم مرتبط با هوش مصنوعی باید متناسب با سن و سطح درک ذهنی کودکان طراحی شود. استفاده از برنامه‌ها و پلتفرم‌هایی که با مراحل رشد شناختی کودکان هم‌ راستا هستند، می‌تواند بستر مؤثری برای آموزش فراهم آورد. برای مثال بهره‌گیری از هوش مصنوعی در آموزش املا، تلفظ صحیح کلمات، تنظیم سطح یادگیری فردی و نیز آموزش‌های مبتنی بر وب و فضای آنلاین می‌تواند در ارتقای توانایی‌های تحصیلی و زبانی کودکان نقش مؤثری داشته باشد.

ابزارهایی مانند ربات‌های آموزشی، بازی‌های هوشمند و اسباب‌بازی‌های تعاملی مجهز به هوش مصنوعی، زمینه‌ای برای تقویت مهارت‌هایی چون خلاقیت، مشارکت، بیان احساسات و طرح پرسش در کودکان فراهم می‌سازند. همچنین فناوری‌هایی چون واقعیت مجازی (VR) و سه ‌بعدی‌سازی محتوا به یادگیری عمیق‌تر مفاهیم درسی کمک می‌کنند. [۲]

کاربردهای به ‌کارگیری هوش مصنوعی در نظام آموزشی

صابر صالح‌نژاد در پژوهشی علمی با هدف ارائه مدلی برای استفاده از هوش مصنوعی در نظام آموزش و پرورش ایران می‌نویسد: به ‌کارگیری هوش مصنوعی می‌تواند تأثیرات مثبتی بر ارتقای کیفیت آموزش، ارزشیابی دقیق‌تر و بهبود فرآیند یاددهی و یادگیری داشته باشد.

صالح‌نژاد در پژوهش خود معتقد است که هوش مصنوعی با استفاده از الگوریتم‌های تحلیل داده و یادگیری ماشینی قادر است نیازهای خاص هر دانش‌آموز را شناسایی کرده و محتوا و مسیر آموزشی شخصی‌سازی‌ شده ارائه دهد. همچنین این فناوری می‌تواند با تشخیص نقاط ضعف و قوت دانش‌آموزان و ارائه بازخوردهای فوری فرایند یادگیری را مؤثرتر و هوشمندانه‌تر کند. وی نتیجه می‌گیرد که به‌ کارگیری هوش مصنوعی نه‌ تنها باعث افزایش کیفیت آموزش و ارزشیابی می‌شود بلکه می‌تواند در خلق تجربه یادگیری نوآورانه و منطبق با نیازهای فردی هر دانش‌آموز نقش‌آفرینی کند. [۳]

افزون بر این مطالعه‌ای با عنوان «هوش مصنوعی در خدمت آموزش» نشان می‌دهد که یکی از کاربردهای مهم هوش مصنوعی نمره‌دهی خودکار است. اگرچه هوش مصنوعی نمی‌تواند جایگزین کامل انسان شود اما می‌تواند فرآیند ارزیابی را با دقتی نزدیک به انسان انجام دهد. در حال حاضر نمره‌دهی خودکار برای سوالات چندگزینه‌ای و جای ‌خالی رایج شده و ارزیابی سوالات تشریحی نیز در آینده‌ای نزدیک ممکن خواهد بود.

از آنجا که معلمان همیشه در دسترس نیستند و دانش‌آموزان نیاز دائمی به راهنمایی دارند، استفاده از مربی هوش مصنوعی می‌تواند راه‌حل مؤثری باشد؛ به ‌ویژه برای دانش‌آموزانی که دچار اضطراب اجتماعی یا تحصیلی هستند، این فناوری می‌تواند حمایت آموزشی مستمر و بدون استرس فراهم کند. [۴]

در یکی دیگر از تحقیقات انجام شده با عنوان «تحلیل فرصت‌ها و چالش‌های یادگیری شخصی‌سازی شده مبتنی بر هوش مصنوعی در آموزش عالی ایران» آمده است: هوش مصنوعی می‌تواند به ‌عنوان عاملی مؤثر در اصلاح نظام آموزشی ایفای نقش کند به‌ ویژه با شخصی‌سازی محتوا و روش‌های آموزشی براساس نیازها و ترجیحات یادگیرندگان. این تحول موجب می‌شود آموزش از شکل سنتی و معلم‌ محور فاصله گرفته و به سمت مدلی یادگیرنده‌ محور و مشارکتی حرکت کند؛ مدلی که در آن دانشجو در تعیین اهداف، پیگیری پیشرفت و بازتاب یادگیری خود نقش فعالی دارد.

هوش مصنوعی همچنین موجب افزایش عدالت آموزشی از طریق تقویت آموزش از راه دور و دسترسی جهانی به منابع یادگیری می‌شود. از سوی دیگر عملکرد یادگیرندگان نیز بهبود می‌یابد زیرا AI می‌تواند مسیرهای یادگیری را متناسب با سطح، سبک و توانایی هر فرد تنظیم کند.

در حوزه آموزش استادان، هوش مصنوعی ابزارهایی فراهم می‌کند که امکان تجزیه ‌و تحلیل دقیق‌تر داده‌های دانشجویی، ارائه بازخوردهای هدفمند و تسهیل طراحی تمرین‌ها را ممکن می‌سازد. همچنین AI در پژوهش نیز مفید است و با خودکارسازی تحلیل داده‌ها، سرعت و دقت تصمیم‌گیری اساتید را افزایش می‌دهد.

یکی دیگر از مزایای مهم این نوع آموزش تأثیر آن بر آمادگی شغلی دانشجویان است. محیط‌های یادگیری شخصی‌سازی‌ شده با تأکید بر مهارت‌های قرن بیست ‌و ‌یکم مانند تفکر انتقادی، خلاقیت، حل مسئله و همکاری دانشجویان را برای ورود به بازار کار پویا و جهانی آماده می‌کنند. این نوع آموزش ساختاری منسجم و خود تنظیم دارد که موجب افزایش مسئولیت‌پذیری و استقلال یادگیرندگان نیز می‌شود. [۵]

در پژوهشی با عنوان «هوش مصنوعی و فناوری‌های نو در نظام‌های آموزشی» به برخی دیگر از مزایای کلیدی هوش مصنوعی در آموزش اشاره شده است. از جمله می‌توان به آموزش آنلاین و ترکیبی: تسهیل یادگیری منعطف و شخصی‌سازی محتوا از طریق پلتفرم‌های تطبیقی. ارزیابی و آزمون تطبیقی: تنظیم سطح سوالات براساس توانایی فردی دانش‌آموز برای ارزیابی دقیق‌تر. جمع‌آوری و تحلیل کلان‌داده‌ها: کمک به تصمیم‌گیری بهتر آموزشی با بررسی روندها و الگوهای یادگیری. مداخله زود هنگام و آموزش ویژه: شناسایی سریع ناتوانی‌های یادگیری و ارائه پشتیبانی به موقع برای دانش‌آموزان با نیازهای خاص اشاره کرد. نویسندگان این مقاله بر این باورند که ادغام هوش مصنوعی در آموزش نه ‌تنها می‌تواند فرآیند یادگیری را بهینه کند بلکه با تشخیص به ‌موقع مشکلات، فرصت‌های یادگیری عادلانه‌تری را برای همه دانش‌آموزان فراهم می‌آورد. [۶]

هوش مصنوعی؛ گامی بلند به‌ سوی عدالت آموزشی جهانی

هوش مصنوعی در حال تبدیل شدن به ابزاری مؤثر برای تقویت همکاری بین معلمان و دانش‌آموزان است. این فناوری با استفاده از تحلیل داده‌های یادگیری، امکان شخصی‌سازی آموزش، بهبود عواطف و مشارکت دانش‌آموزان و کاهش فشارهای روانی را فراهم می‌کند.

براساس پیش‌بینی‌ها در دهه‌های آینده (۲۰۳۰ تا ۲۰۴۰) هوش مصنوعی می‌تواند به سطحی از توانایی‌های شناختی انسان بالغ برسد. این تحول از طریق پیشرفت در پنج حوزه کلیدی: آگاهی، معنا، یادگیری، فرهنگ و خلاقیت محقق خواهد شد.

در آینده‌ای نزدیک با کمک هوش مصنوعی امکان کاهش نابرابری‌های آموزشی فراهم می‌شود به ‌گونه‌ای که عوامل محل تولد و وضعیت اقتصادی تأثیر کمتری بر کیفیت یادگیری داشته باشند. این چشم‌انداز مستلزم اعتماد به پتانسیل مثبت فناوری در طراحی آموزش و پژوهش‌های آموزشی آینده است. [۷]

چالش‌های پیاده‌سازی هوش مصنوعی در آموزش

استقرار هوش مصنوعی در نظام آموزش عالی ایران با موانع متعددی مواجهه است که در ۶ محور اصلی دسته‌بندی می‌شوند: زیرساختی، فرهنگی، قانونی، انسانی، مداخله‌گر و ملزومات اجرایی. هر یک از این عوامل نقشی تعیین‌کننده در ایجاد محدودیت‌ها و کندی توسعه فناوری در این حوزه ایفا می‌کنند. از جمله مهم‌ترین چالش‌ها می‌توان به ضعف زیرساخت‌های فنی مانند سرعت پایین اینترنت، نبود تجهیزات بومی و همچنین مقاومت فرهنگی و اجتماعی نسبت به تغییر اشاره کرد.

نبود قوانین مشخص و کمبود نیروی متخصص نیز به عنوان موانعی جدی شناسایی شده‌اند که مانع پذیرش و استفاده مؤثر از هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها می‌شود. بسیاری از اساتید برای پیاده‌سازی مؤثر این روش آموزش کافی ندیده‌اند و درک روشنی از نقش خود در چنین نظامی ندارند.

همچنین نگرانی‌های اخلاقی، فرهنگی و مقاومت در برابر تغییر از جمله موانعی هستند که می‌توانند اجرای این رویکرد را با مشکل مواجه کنند. از سوی دیگر نیاز به همکاری خانواده‌ها در فرایند آموزش و حمایت مؤثر آن‌ها نیز مطرح است.

راهکارهای پیاده‌سازی هوش مصنوعی در آموزش

برای عبور از چالش‌ها راهکارهایی چون توسعه شبکه‌های پایدار، ارتقاء تجهیزات دیجیتال، تدوین چارچوب‌های قانونی شفاف، تربیت نیروی انسانی متخصص، اجرای دوره‌های آموزشی برای اساتید و دانشجویان و برگزاری کمپین‌های آگاهی‌بخشی عمومی پیشنهاد شده است.

در سطح کلان سرمایه‌گذاری هدفمند در فناوری، تعاملات بین‌المللی و حمایت از تولید داخلی نرم‌افزار و سخت‌افزار از جمله اقداماتی است که می‌تواند زمینه‌ساز تحول در نظام آموزش عالی کشور شود.

افزون براین برای بهره‌برداری بهتر از هوش مصنوعی در نظام آموزش و پرورش کشور می‌توان پیشنهادها زیر را در نظر گرفت؛ ارائه دوره‌های آموزشی به معلمان برای آشنایی با فناوری‌های هوش مصنوعی و روش‌های بهره‌برداری از آن در فرایندهای آموزشی، توسعه زیرساخت‌های فنی مانند تجهیزات به ‌روز و شبکه‌های ایمن، حفظ امنیت اطلاعات و داده‌های آموزشی در سیستم‌های هوشمند و ترویج فرهنگ استفاده از هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها.

بی‌توجهی به این موانع نه ‌تنها موجب تشدید شکاف دیجیتال می‌شود بلکه در بلندمدت می‌تواند تأثیرات منفی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گسترده‌ای به همراه داشته باشد.

پی‌نوشت

[۱] . برای اطلاع بیشتر درباره فراز و نشیب‌های پیدایش هوش مصنوعی بنگرید به : مایکل هانلین، تاریخچه مختصری از هوش مصنوعی: گذشته، حال و آینده هوش مصنوعی، فصلنامه تمدن حقوقی، سال۶، شماره ۱۸، ۱۴۰۲.

[۲] . فرهاد شفیع‌پور مطلق، هوش مصنوعی در آموزش و پرورش: چیستی، چرایی و چگونگی، فصلنامه آموزش و پرورش متعالی، دوره سوم، شماره چهار، ۱۴۰۲.

[۳] . صابر صالح‌نژاد بهرستاقی و همکاران، ارائه مدل به کارگیری هوش مصنوعی در نظام آموزش‌وپرورش کشور: پیشایندها و پیامدها، فصلنامه ایده‌های نوین روانشناسی، دوره ۲۰، شماره ۲۴، ۱۴۰۳.

[۴]. سید علی محمد مختاری، ریحانه رضوانی، کاربرد هوش مصنوعی در آموزش تاریخ، مجله پژوهش در آموزش تاریخ، دوره۳، شماره۴، ۱۴۰۱.

[۵] . صادق احمدی، داود طهماسب‌زاده شیخلار، تحلیل فرصت‌ها و چالش‌های یادگیری شخصی‌سازی شده مبتنی بر هوش مصنوعی در آموزش عالی ایران، دوفصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی آموزشی، دوره ۱۳، شماره ۲۶، ۱۴۰۳.

[۶] . بنگرید به دل‌آرا جعفری، هوش مصنوعی و فناوری‌های نو در نظام‌های آموزشی، فصلنامه پژوهش‌های نوین در اموزش و پرورش، شماره۴، ۱۴۰۲.

[۷] . رزا حسین‌زاده، نقش فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی در بهبود فرایندهای آموزشی: یک مطالعه مروری در آموزش ابتدایی، پژوهش در مطالعات برنامه‌ریزی درسی، دوره ۴، شماره ۲، پیاپی ۷، ۱۴۰۳.

هوش مصنوعی به‌سرعت در حال تغییر جنبه‌های مختلف زندگی ماست و یکی از حوزه‌هایی که بیشترین تأثیر را از این فناوری پذیرفته، روانشناسی است. استفاده از چت‌بات‌ها در پیش‌آوری مشاوره‌های خودکار و تحلیل داده‌های رفتاری و تشخیص زودهنگام اختلالات روانی نشان می‌دهد، این فناوری در حال تبدیل شدن به یک ابزار قدرتمند در ارائه خدمات سلامت روان است، اما واقعیت این است که هوش مصنوعی صرفا می‌تواند در تحلیل داده‌ها و ارائه پیشنهادات درمانی کمک کننده باشد و نمی‌تواند جایگزین کاملی برای متخصصان سلامت روان باشد و صرفا باید به عنوان یک ابزار مکمل با توجه به محدودیت‌هایش مورد استفاده قرار گیرد.  این موارد بارها در رسانه‌ها منعکس شده و شاید برای بسیاری از ما هنوز این مسئله باور‌پذیر و قابل درک نباشد. بنابراین بهتر است به سراغ چت جی‌پی‌تی برویم و با طرح سوالاتی از او، ببینیم این فناوری می‌تواند جانشین مناسبی برای جلسات مشاوره حضوری و رابطه انسانی باشد و یا به‌تنهایی، مشکلات حاد روانی ما را مدیریت کند؟ 

براین اساس ابتدا از او می‌پرسیم، آیا قادر است همانند یک روانشناس و یا مشاور به حل مسائل انسانی کمک کند؟ او با پاسخی صریح و البته قابل انتظار، آب پاکی را روی دستمان می‌ریزد: «خیر. نمی‌توانم جای روانشناسان و مشاور‌ان را بگیرم، زیرا من یک هوش مصنوعی هستم و تخصص‌ام صرفا ارائه اطلاعات عمومی است. برای مشاوره و روانشناختی یا درمان مشکلات عمیق‌تر روانی بهتر است با یک متخصص واجد شرایط مشورت کنید!»
سوال بعدی ما این است که وضعیت در سالیان آینده چگونه خواهد بود؟ پاسخی که چت جی‌پی‌تی می‌دهد جالب‌توجه است. مطابق دیدگاه او، اگرچه برخی افراد، به‌ویژه جوانان، راحت‌تر با چت‌بات‌ها صحبت می‌کنند و اگرچه هوش مصنوعی می‌تواند در برخی جنبه‌های روان‌درمانی مفید باشد، اما این فناوری هنوز نمی‌تواند جایگزین مطلوبی برای جلسات مشاوره حضوری و رابطه انسانی باشد. شاید آینده‌ای دور، زمانی که ماشین‌ها بتوانند احساسات را عمیقا درک کنند، این امکان فراهم شود. اما در حال حاضر، هوش مصنوعی بیشتر یک ابزار کمکی برای تسهیل فرآیند درمان است تا یک جایگزین کامل برای روانشناسان. در سال‌های آینده نقش و وظایف مشاوران و روانشناسان احتمالا به طور قابل‌توجهی گسترش خواهد یافت و باتوجه به تغییرات اجتماعی و فناوری ممکن است، روانشناسان به شیوه‌های جدید، خدمات حمایتی خود را عرضه کنند.

چت جی‌پی‌تی در گفت وگو با «ما» پیش‌بینی می‌کند که در سالیان پیش‌رو، آموزش و فرهنگ‌سازی در مدارس و محل کار، افراد را ترغیب می‌کند برای رفع مشکلات خود به روانشناس مراجعه کنند، ضمن آنکه پیشرفت‌های علمی در این حوزه به بهبود کیفیت خدمات مشاوره و افزایش متقاضیان منتهی خواهد شد. 

افرادی که مشکلات خود را با چت جی‌پی‌تی درمیان می‌گذارند، معتقدند پاسخ‌های خوبی دریافت کرده‌اند، آن‌ها می‌گویند، «دیگر نیازی نیست به مطب روانشناس بروند، از جلسات روان‌درمانی و مشکل نوبت گرفتن خلاص شده‌اند و هوش مصنوعی روان‌درمانگرهمیشه آماده به‌خدمت است و به نگرانی‌هایشان گوش می‌دهد و متناسب با حال‌و‌هوایشان تمرین‌های مناسبی پیشنهاد می‌کند»، نظر چت جی‌پی‌تی را در این مورد جویا شدیم. او می‌گوید: «من به‌عنوان یک مدل هوش مصنوعی، توانایی ارائه مشاوره‌های مبتنی بر اطلاعات و الگو‌های زبانی را در اختیار دارم، اما نمی‌توانم جای یک روانشناس یا مشاور حرفه‌ای را بگیرم، پاسخ‌ها و اطلاعاتی که ارائه می‌دهم، نتیجه تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها و الگوریتم‌های زبان طبیعی است و نه تجربه، آموزش و تخصص انسانی.» 

 اخذ مشاوره حرفه‌ای از یک روانشناس، بهترین گزینه برای حل مشکلات روانی است 
چت جی‌پی‌تی در ادامه تاکید می‌کند: «علیرغم ارائه اطلاعات و راهنمایی‌هایی عمومی، نمی‌توانم احساسات، تجربیات و مسائل خاص فردی را به طور دقیق درک کنم. روانشناسان و مشاوران حرفه‌ای قادر به ایجاد ارتباط عمیق‌تری با مراجعان خود هستند و می‌توانند براساس نیاز‌های خاص هر فرد، راهنمایی‌های شخصی‌تری ارائه دهند. این را هم در نظر بگیرید که نمی‌توانم درمان‌های بالینی یا تشخیص‌های پزشکی ارائه کنم، مشکلات روانی پیچیده‌تر نیازمند ارزیابی و درمان تخصصی هستند. هرچند قادرم اطلاعات عمومی، مشاوره‌های ساده و راهکار‌های مدیریت استرس یا اضطراب را با مخاطبانم در میان بگذارم، اما این اقدام، تنها براساس دانش عمومی است و نمی‌تواند به‌عنوان مشاوره روانشناختی معتبر تلقی شود. در‌نهایت، اگرچه ممکن است برخی افراد از تعامل با من راضی باشند، و احساس کنند که راهنمایی خوبی دریافت کرده‌اند، اما دریافت مشاوره حرفه‌ای از یک روانشناس هنوزهم بهترین گزینه برای حل مشکلات روانی وعاطفی است.»

یکی دیگر از پرسش‌های پرتکرار و البته حائز اهمیت این است که چت جی‌پی‌تی چگونه می‌تواند در سال‌های آینده به حوزه روانشناسی کمک کند؟ پاسخی که دریافت کردیم، این بود: «می‌توانم همانند یک دستیار، زمینه دسترسی به مقالات علمی، تحقیقات اخیر و منابع آموزشی را فراهم کنم، این اطلاعات می‌تواند به روز‌ترین روش‌های درمانی و مباحث مربوط به سلامت روان را شامل ‌شود. همچنین قادرم به روانشناسان در تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده کمک کنم. این داده‌ها ممکن است شامل نتایج ارزیابی‌ها، پرسشنامه‌ها و بررسی‌های بالینی باشد. قادر به پردازش و شناسایی الگو‌های موجود در این داده‌ها هستم و با استفاده از اطلاعات و مقالات علمی می‌توانم به روانشناسان در ارائه نشانه‌ها و علائم اولیه اختلالات روانی کمک کنم. هرچند که باید توجه داشت، تشخیص نهایی برعهده متخصصان انسانی است. به طورکلی می‌توانم به‌عنوان یک ابزار پشتیبان به کمک روانشناسان و مشاوران بیایم و این کمک می‌تواند فرآیند‌های آموزشی و درمانی را تسهیل کند. در‌نهایت نقش من نمی‌تواند جایگزین تعامل انسانی، همدلی و تجربه انسانی در مشاوره و درمان باشد. بلکه هدف من حمایت و تسهیل این فرآیندهاست.»

 فقدان توانایی در همدلی و ایجاد ارتباط عاطفی عمیق
یکی از دلایلی که باعث شده جلسات مشاوره‌ای که توسط هوش مصنوعی هدایت می‌شوند، افزایش‌ یابد و برخی افراد از آن‌ها برای دریافت توصیه‌های روانشناسی استفاده ‌کنند، کاهش هزینه‌های درمان، دسترسی راحت‌تر و ارائه پاسخ‌های فوری است. چت جی‌پی‌تی در تایید این موارد، با اشاره به مزایای خود به‌عنوان یک گزینه کمکی به ما می‌گوید: «هر زمان که افراد نیاز به توضیحات یا راهنمایی داشته باشند، می‌توانند به من مراجعه کنند. این موضوع به‌ویژه در شرایط اضطراری یا در اوقاتی از شبانه‌روز که خدمات روانشناسی در دسترس نیست، بسیار مفید خواهد بود. بدون هزینه قابل دسترس هستم و این می‌تواند به افرادی که توان مالی برای مراجعه به روانشناس ندارند، کمک کند. می‌توانم اطلاعات عمومی درباره مسائل روانشناسی و مشاوره ازجمله تکنیک‌های مدیریت استرس، راهکار‌های مقابله با اضطراب و دیگر موضوعات مربوط به سلامت روان را ارائه دهم. همچنین به افراد این احساس را القاء می‌کنم که صدای آن‌ها شنیده شده و زمینه‌ای برای بیان احساسات و نگرانی‌های آنان فراهم می‌کنم. با‌این‌حال بسیاری از افراد همچنان ترجیح می‌دهند با یک انسان صحبت کنند، زیرا تعامل انسانی به آن‌ها احساس امنیت و درک واقعی می‌دهد. یکی از چالش‌هایی که با آن مواجه‌ام، فقدان توانایی در همدلی و ایجاد ارتباط عاطفی عمیق است که همچنان یک نقطه‌ضعف اساسی برای من محسوب می‌شود.» 

اینکه آیا چت جی‌پی‌تی توانسته به افراد در حوزه مشکلاتی که دارند کمک کند، پرسش دیگری است که به ذهن خطور می‌کند. این فناوری در پاسخ به آن می‌گوید: «به عنوان یک مدل هوش مصنوعی می‌توانم در زمینه‌های مختلف به افراد کمک کنم و اطلاعاتی ارائه دهم که ممکن است برای آن‌ها مفید باشد. براساس تعاملاتی که با کاربران دارم، به نظر می‌رسد که برخی افراد از پاسخ‌ها و راهنمایی‌هایی که دریافت می‌کنند، رضایت دارند.»

با این حال یکی از بزرگترین چالش‌های هوش مصنوعی، عدم توانایی در پاسخ به شرایط بحرانی مانند افکار خودکشی یا بحران‌های شدید روانی است. این سیستم‌ها نمی‌توانند تصمیم‌گیری‌های فوری و حیاتی انجام دهند و ممکن است نتوانند به موقع مداخله کنند. اگر یک سیستم هوش مصنوعی به اشتباه تشخیص دهد که فردی دچار افسردگی شدید نیست و او را بدون کمک رها کند، چه پیامدهایی خواهد داشت؟ این مسئله نشان می‌دهد که هوش مصنوعی هنوز نمی‌تواند به طور کامل جایگزین درمانگران انسانی شود، بنابراین علی‌رغم مزایای زیاد این فناوری باید در کاربرد آن احتیاط کرد. از سوی دیگر در روانشناسی، داده‌های بیمار بسیار حساس و شخصی هستند و استفاده از هوش مصنوعی برای تحلیل این داده‌ها ممکن است خطر نشت اطلاعات یا سوءاستفاده از آن‌ها را افزایش دهد، به ویژه اگر پروتکل‌های امنیتی به‌درستی رعایت نشوند. این ابزار در روانشناسی مزایایی مانند تحلیل داده‌های بزرگ، دسترسی به خدمات مشاوره‌ای و شناسایی زودهنگام علائم اختلالات روانی را به همراه دارد. با این حال، معایب آن شامل عدم درک عمیق از احساسات انسانی، ناتوانی در تشخیص ظرافت‌های عاطفی و ریسک‌ موجود در تولید اطلاعات نادرست و انتقال تعصبات است. به علاوه، جایگزینی کامل تعامل انسانی با تکنولوژی می‌تواند منجر به کاهش کیفیت ارتباطات عاطفی و همدلی در فرایند درمان شود. 

 فرصت‌های چت‌بات‌ها در روان‌درمانی
اخیرا در مقاله‌ای با عنوان «چت‌بات به‌مثابه درمانگر» نیز براین موارد تاکید شده است که «بسیاری از افراد برای مسائل شخصی زندگی خود با نرم‌افزارهای هوش مصنوعی (چت‌بات‌ها) نظیر «چت‌جی‌بی‌تی» مشورت می‌کنند و در مورد مشکلات روحی و روانی هم از آن‌ها راهنمایی می‌گیرند. این امر اگرچه می‌تواند نقطه‌ی آغازی برای درمان تلقی شود، اما نمی‌تواند جایگزین روان‌درمانگر واقعی شود و خطراتی به‌همراه دارد.» در این مقاله که بخش‌هایی از آن در رسانه‌ها بازنشر شده، آمده است: «معمولا در بحران‌های روحی و روانی، بسیاری از کاربران به توصیه ربات‌ها اعتماد می‌کنند، ربات‌هایی که – برخلاف خدمات روان‌درمانی حرفه‌ای – به‌طور نامحدود و در هر زمان در دسترس هستند. براساس یافته‌های نخستین به‌نظر می‌رسد که گفت‌وگو با هوش مصنوعی اغلب اثرات مثبتی دارد، اما مطالعات کافی در این زمینه هنوز وجود ندارد. از طرفی باتوجه به اینکه دریافت نوبت برای مراجعه به روانشناس دشوار است و افراد باید ماه‌ها برای درمان مورد نیاز خود منتظر بمانند، در طول دوره‌ انتظار، هوش مصنوعی می‌تواند یک پشتیبان مفید باشد.»

 هوش مصنوعی به‌عنوان مشاور و پناهگاه عاطفی
در ادامه این مقاله با اشاره به نتایج یک پژوهش عنوان شده است: «استیون سیدالز، روان‌شناس کالج سلطنتی لندن، با ۱۹ نفر که چندین بار در هفته از چت‌بات‌ها به‌عنوان نوعی روان‌درمانی استفاده کرده بودند، مصاحبه کرد. دلایل استفاده آن‌ها از هوش مصنوعی متنوع بود: اضطراب، افسردگی، استرس، درگیری‌های ذهنی، حس فقدان. برخی نیز می‌خواستند روابط عاشقانه خود را بهبود بخشند. لحن کلی این مطالعه تقریباً کاملاً مثبت است. اکثر پاسخ‌دهندگان گفتند که این گفت‌وگوها زندگی آن‌ها را به‌طور قابل توجهی بهبود بخشیده است. سیدالز به‌ویژه عملکرد چت‌بات‌ها به‌عنوان «پناهگاه عاطفی» را برای کاربران مفید می‌داند. آن‌ها می‌توانستند حتی در ساعت ۳ نیمه‌شب مشکلات خود را تا حدی با هوش مصنوعی در میان بگذارند، بدون آن‌که احساس کنند که مورد قضاوت قرار گرفته‌اند. این امر برای افراد مبتلا تسکین‌بخش است. افزون بر این، چت‌بات‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که به کاربران کمک کنند؛ از این رو پیشنهادهای مشخص و توصیه‌های رفتاری ارائه می‌دهند. این امر نیز در میان پاسخ‌دهندگان این مطالعه با استقبال مثبتی روبه‌رو شد.»

  تأثیر همدلی شبیه‌سازی‌شده
یکی دیگر از یافته‌های این پژوهش که در مقاله به آن اشاره شده، این است که «چت‌بات‌ها به‌طور فزاینده‌ای در شبیه‌سازی همدلی خوب عمل می‌کنند. در این میان کاربران چندان اهمیتی نمی‌دهند که هوش مصنوعی یک ماشین است و احساسات واقعی ندارد. با وجود آگاهی از این واقعیت، آن‌ها این تبادل را غنی‌ و تواناگر می‌دانند. احتمالاً همدلی بین‌ دو انسان برای موفقیت در مشاوره روان‌شناختی بیش از حد برجسته می‌شود. افراد مبتلا به بیماری‌های روانی همچنین گزارش داده‌اند که تنها از طریق گفت‌وگو با چت‌بات‌ها به فکر انجام درمان افتاده‌اند. زیرا تنها تبادل نظر با هوش مصنوعی به آن‌ها نشان داد که صحبت‌کردن در مورد مشکلات کمک می‌کند. از این رو، استفاده از ربات‌ها می‌تواند راهی برای سوق دادن افراد بیمار به سمت درمان نیز باشد.» 

 خطرات هوش مصنوعی در مشکلات روان‌شناختی
اما با وجود نتایج مثبت، مطالعه استیون سیدالز با تنها ۱۹ شرکت‌کننده را نمی‌توان اظهارنظر قطعی در مورد چگونگی عملکرد چت‌بات‌ها به‌عنوان جایگزینی برای روان‌درمانی تلقی کرد بلکه هدف این پژوهشگر نشان دادن آن است که در این زمینه به تحقیقات بیشتری نیاز است؛ زیرا استفاده از هوش مصنوعی در مشکلات روان‌شناختی خطراتی را نیز به‌همراه دارد. این مقاله در ادامه تاکید کرده است: «چت‌بات‌های تجاری معمولی اساساً برای کمک‌رسانی در شرایط اضطراری روانی طراحی نشده‌اند. «مدل زبانی بزرگ» منحصراً نه با متون تخصصی روان‌شناختی، بلکه با حجم عظیمی از داده‌های مختلف از جمله متون مذهبی، فیلم‌نامه‌ها یا بحث‌های موجود در شبکه‌های اینترنتی آموزش داده می‌شوند. این‌که هوش مصنوعی در یک مورد خاص به چه منابعی مراجعه می‌کند، همیشه روشن نیست. پاسخ‌ها و توصیه‌هایی که هوش مصنوعی ارائه می‌دهد نیز ممکن است نادرست باشند. این امر می‌تواند به‌ویژه افراد با ثبات روانی پایین را بیشتر بی‌ثبات کند. افزون بر این، چت‌بات‌ها معمولاً به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که از کاربران خود پشتیبانی می‌کنند. به همین دلیل، برخی از ابزارهای هوش مصنوعی به «سندروم بله‌گو» متهم می‌شوند.»

براساس یافته‌های اولیه، به‌نظر می‌رسد که در کاربردهای هوش مصنوعی، پتانسیل زیادی برای روان‌درمانی وجود دارد. با این حال، بعید است که چت‌بات‌ها در آینده به‌طور کامل جایگزین روان‌درمانگرها شوند. زیرا با وجود تجربیات خوب افراد با مشکلات روحی و روانی، چنین به‌نظر می‌رسد که چت‌بات‌ها حداکثر می‌توانند علائم بیماری‌های روانی را تسکین دهند، اما نمی‌توانند آن‌ها را درمان کنند. به جای جایگزینی، هوش مصنوعی می‌تواند در آینده به‌عنوان مکمل روان‌درمانی مورد استفاده قرار گیرد. (منبع:رسالت)

کمیل حسینی، فعال تربیتی و جامعه‌شناس - روی‌آوردن به هوش مصنوعی برای درمان اختلالات، مشکلات روان‌شناختی و این‌گونه مسائل تا چه اندازه می‌تواند مثمرثمر باشد؟ آیا این فناوری می‌تواند جایگزین درمانگر انسانی شود یا خیر؟ برای درمان مشکلات مختلف رفتاری و شناختی، معمولاً نیاز است چند عامل به‌صورت همزمان و در کنار هم اتفاق بیفتد. این عوامل چه هستند؟ یکی از مهم‌ترین آن‌ها، شاید انگیزه و اراده باشد. گام بزرگی برای حل بسیاری از مسائل، از جمله روابط زوجین و حتی مشکلات روان‌شناختی مثل افسردگی‌ها، اعتیاد و موارد مشابه، این است که فرد اراده کند و بخواهد مسئله را کنار بگذارد.

ایجاد این اراده، می‌توان گفت از اصلی‌ترین گام‌هایی است که در روند درمان باید شکل بگیرد، مثلاً در مصاحبه یا گفت‌وگویی که با فرد صورت می‌گیرد، او باید اراده کند و بگوید: «من می‌خواهم این مسئله را حل کنم.» اما اگر این اراده در فرد وجود نداشته باشد، اینجا دقیقاً همان نقطه‌ای است که هوش مصنوعی ممکن است ضعف نشان دهد. این ‌که هوش مصنوعی تا چه حد می‌تواند فرد را به سمتی سوق دهد که اراده‌ لازم برای تغییر را در خود ایجاد کند، محل تردید است. دلیل این تردید آن است رابطه‌ای که بین انسان و هوش مصنوعی برقرار می‌شود، رابطه‌ای انسانی و زنده نیست، مانند رابطه‌ای که بین دو انسان شکل می‌گیرد؛ بنابراین ممکن است گفت‌وگو با هوش مصنوعی نتواند نتیجه‌ای مطلوب و مؤثر به بار آورد. این یک نقطه‌ضعف بالقوه است، یعنی در نبود رابطه انسانی واقعی، ایجاد یا تقویت اراده‌ تغییر، امید دادن به فرد در برابر ناامیدی‌هایش و حمایت عاطفی ممکن است به‌درستی انجام نشود. 

هوش مصنوعی در شناخت طرح‌واره‌ها ضعیف است
حوزه‌ بعدی که به نظر می‌رسد هوش مصنوعی در آن کمتر می‌تواند موفق باشد، مربوط به شناسایی زمینه‌ها و ریشه‌های عمیق مشکلات است. این زمینه‌ها ممکن است برخی مربوط به گذشته‌ای نزدیک باشند و برخی دیگر به گذشته‌ای دورتر برگردند، حتی به دوران کودکی فرد یا روابط والدینش یا اتفاقاتی که در زندگی‌اش رخ‌داده است. تشخیص این‌ها برای هرکسی آسان نیست و معمولاً به‌تعبیری نیازمند بصیرت و تجربه‌ روان‌شناس است؛ روان‌شناسی که شاخک‌هایش تیز شده و انسان را خوب می‌شناسد. گاهی فردی با مشکل روان‌شناختی به روان‌شناس مراجعه می‌کند، اما خودش از عمق ریشه‌های مشکل آگاهی ندارد. این روان‌شناس است که با پرسش و یادآوری خاطرات، این ریشه‌ها را آشکار می‌کند و به فرد کمک می‌کند آن‌ها را بشناسد.

شاید آن شخص هیچ‌گاه متوجه اهمیت آن‌ها نبوده، اما روان‌شناس بادقت و تجربه توانسته است به آن‌ها دست یابد که معمولاً یکی از مهم‌ترین زمینه‌های مشکلات است. با توجه به این نکات، ضعف دیگر هوش مصنوعی در این حوزه می‌تواند ناتوانی در یافتن ریشه‌ها، طرح‌واره‌ها و اتفاقات عمیق و اثرگذار باشد که برای درمان روانی حیاتی هستند. واقعیت این است که هوش مصنوعی نمی‌تواند بصیرت لازم برای درک رفتار و کنش انسانی را داشته باشد و سپس دستورالعمل‌های متناسب و دقیق ارائه دهد یا وارد فضای درمان شود، بنابراین مشکل بعدی به نظر می‌رسد در حوزه‌ تشخیص باشد، یعنی ممکن است ما در این مرحله دچار ضعف‌هایی شویم. البته بخشی از فرایند تشخیص در فضای درمان نیز اتفاق می‌افتد.

منظور این است که وقتی فردی با یک روان‌شناس یا مشاور حرفه‌ای صحبت می‌کند، ذهنش باز می‌شود؛ همین گشایش ذهن، خود بخش بسیار مهمی از درمان به شمار می‌آید. برای مثال، فرض کنید فردی دچار عدم اعتمادبه‌نفس شدید است یا حتی کاملاً فاقد عزت نفس است. در فرایند مشاوره ممکن است این فرد ریشه‌های این مشکل را بشناسد، یعنی بفهمد چرا چنین حسی به او دست داده است.

این شناخت ریشه‌ها به ناخودآگاه فرد کمک می‌کند تا دریابد بسیاری از این احساسات ممکن است بی‌اساس یا ساخته‌ ذهن او باشند. خود این شناخت، بخش مهمی از فرایند درمان را رقم می‌زند. قسمت دیگر درمان، که به نظر می‌رسد هوش مصنوعی در آن دچار ضعف باشد، ارائه‌ راهکار‌ها و دستورالعمل‌های شخصی‌سازی شده است. ممکن است یک‌سری دستورالعمل‌های کلی وجود داشته باشد که برای بسیاری از مسائل پیشنهاد شوند، اما در مشاوره‌ حرفه‌ای، حتی ممکن است نخستین دستورالعمل‌های متداول یا پروتکل‌های درمانی، بسته به شرایط فردی، تغییر کنند. در اینجا ممکن است هوش مصنوعی، به دلیل عدم شناخت دقیق یا ساختار نامناسب، نتواند دستورالعمل‌های متناسب و راه‌حل‌های درست را ارائه دهد. 

یکی از چالش‌های هوش مصنوعی عدم شناخت براساس فرهنگ متناسب است

حوزه‌ دیگری که به نظر می‌رسد چالش‌برانگیز باشد، خلأ‌های اخلاقی است که ممکن است در استفاده از هوش مصنوعی رخ دهد. هوش مصنوعی ممکن است مبانی اخلاقی درست و متناسب با فرهنگ، جغرافیا و آداب‌ورسوم هر منطقه را به‌درستی در نظر نگیرد. مثلاً ممکن است دستورالعملی که به فردی در تهران درباره رابطه با همسرش داده می‌شود، به همان شکل و بدون تغییر به فردی در خوزستان، بندرعباس یا سیستان‌وبلوچستان ارائه شود؛ درحالی‌که شرایط فرهنگی و اجتماعی این مناطق کاملاً متفاوت است. این موضوع ممکن است عوارضی نیز به همراه داشته باشد، مثلاً در مباحث اخلاقی که ممکن است به‌درستی رعایت نشود؛ ازجمله در ارائه دستورالعمل‌ها و ملاحظات شرعی و اخلاقی.

فضای دیگری که ممکن است به‌عنوان چالش مطرح شود، فضای همدلی است. وقتی فردی به یک مشاور مراجعه می‌کند، بخش مهمی از آرامشی که به دست می‌آورد، نتیجه همدلی و هم‌زبانی‌ای است که میان او و درمانگر شکل می‌گیرد؛ نتیجه برون‌ریزی احساسات در یک رابطه انسانی و واقعی است؛ جایی که فرد احساسات و حرف‌هایش را به اشتراک می‌گذارد. هوش مصنوعی احتمالاً نمی‌تواند این همدلی، هم‌زبانی و مشارکت احساسی را مانند یک انسان واقعی به وجود آورد یا به‌گونه‌ای طبیعی و واقعی رفتار کند. هوش مصنوعی در عرصه‌های مختلف درمان محدودیت‌هایی دارد؛ مانند شناخت ریشه‌ها، ارائه راهکار‌های شخصی‌سازی‌شده، و ایجاد فضای گفت‌وگو و همدلی.

اما لازم است تأکید کنم آنچه بیان کردم، به معنای این نیست که هوش مصنوعی در همه موارد و برای همه افراد با این مشکلات روبه‌رو خواهد بود یا نمی‌تواند مورد موفقی داشته باشد، بلکه، اگر افراد اراده‌ جدی برای درمان داشته باشند، گاهی دستورالعمل‌هایی که هوش مصنوعی ارائه می‌دهد و اگر افراد آن‌ها را متناسب با خود و شرایط و فرهنگ و ارزش‌هایشان بپذیرند و جدی دنبال کنند، می‌تواند آن‌ها را از مراجعه به مشاور یا روان‌پزشک بی‌نیاز کند. این اراده البته نیازمند داشتن یک دستورالعمل است و آن دستورالعمل می‌تواند توسط هوش مصنوعی در اختیار فرد قرار گیرد، به‌شرط آنکه با شرایط، فرهنگ و اراده‌ فرد متناسب‌سازی شود. با چنین فرایندی، احتمال تحقق درمان برای بسیاری از افراد وجود دارد. 
با توجه به توان مالی پایین بسیاری از مردم برای پرداخت هزینه‌های مشاوره و درمان و همچنین حمایت ناکافی بیمه‌ها در کشور ما، احتمالاً بسیاری ناچار می‌شوند به چنین فضا‌هایی روی بیاورند تا مسائل خود را حل کنند. همچنین لازم است در نظر داشته باشیم که برخی افراد بار‌ها تجربه مراجعه به مشاور یا تراپیست را داشته‌اند، اما ناکامی‌هایی را تجربه کرده‌اند، مثلاً احساس کرده‌اند که وقتی پیش مشاور رفته‌اند، حرف خاصی به آن‌ها‌ زده نشده و مطالبی که گفته شده، در کتاب‌ها یا صفحه‌های اینستاگرامی قبلاً خوانده‌اند. این نگاه، متأسفانه ناشی از ضعف‌هایی است که در برخی مشاوران و روان‌شناسان و درمانگران وجود دارد. افراد گاهی به همین دلیل به دنبال راه‌حلی می‌گردند که هزینه کمتری داشته باشد و درعین‌حال بتواند تا حدی به آن‌ها کمک کند. نقص‌هایی مانند فقدان بصیرت یا فهم عمیق در برخی مشاوران نیز وجود دارد؛ بنابراین وقتی افراد تجربه‌ خوبی از مشاوره نگرفته‌اند، حرف تازه‌ای نشنیده‌اند یا تغییری در زندگی‌شان حاصل نشده، ممکن است بگویند برای چه باید هزینه کنیم؟ می‌رویم سراغ راه‌حلی که حداقل هزینه‌ای نداشته باشد.(منبع:فرهیختگان)

مزایای استفاده از هوش مصنوعی بسیار گسترده و عمیق است. سامانه‌های هوش مصنوعی به اندازه داده‌هایی که به آنها داده می‌شود دقت عمل دارند. پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۲۵ حدود ۲۰ درصد از کل GDP جهان به هوش مصنوعی اختصاص داده خواهد شد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، در  نشست علمی و تخصصی،  احسان طوفانی‌نژاد؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و برنده جایزه ملّی یادگیری الکترونیکی یونسکو به عنوان مدیر علمی نشست و همچنین پروفسور آکف کرکچی؛ رئیس مؤسسه آموزشی اکو Eco Educational Institute (ECOEI) و  علی خورسندی؛ رئیس مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی و دانشیار دانشگاه علامه طباطبائی و  امید رضایی‌فر؛ رئیس مرکز مطالعات و همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت عتف به‌عنوان سخنرانان در این نشست به ایراد نقطه‌نظرات خود پرداختند.

در ابتدای نشست مرکز مطالعات توسعه و آینده  پژوهی  احسان طوفانی‌نژاد؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و برنده جایزه ملّی یادگیری الکترونیکی یونسکو به عنوان مدیر علمی نشست، گفت: همان‌طور که در حوزه هوش مصنوعی مخاطب ما افرادی هستند که می‌توانند در سیاست‌گذاری هوش مصنوعی تأثیر تسهیلگر داشته باشند، به همین دلیل عنوان نشست نقش و جایگاه هوش مصنوعی در نظام‌های آموزشی انتخاب شده است.

وی ادامه داد: ما در این نشست به این نمی‌پردازیم که هوش مصنوعی مهم است یا خیر بلکه برای همه ما واضح است که هوش مصنوعی مهم و مؤثر است و می‌تواند تحولات جدی را در نظام‌های آموزشی ایجاد کند؛ لذا ما به دنبال این هستیم که از چرایی به چگونگی برسیم، به اینکه چگونه هوش مصنوعی می‌تواند به دلیل گستردگی هوش مصنوعی در زمینه‌های مختلف موجب ایجاد تحول در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... شود.

برنده جایزه ملّی یادگیری الکترونیکی یونسکو تشریح کرد: یکی از سیاست‌های کلان در حوزه هوش مصنوعی که ما می‌توانیم به آن بپردازیم، صحبت‌های مقام معظم رهبری است که تقریباً اکثر صحبت‌های ایشان که مخاطب آن جوانان و دانشگاهیان هستند به هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار مهم تأکید شده است.

در ادامه نشست پروفسور آکف کرکچی؛ رئیس مؤسسه آموزشی اکو Eco Educational Institute (ECOEI)  به عنوان سخنران نشست گفت: ما در مؤسسه آموزشی اکو به عنوان یک حلقه اتصال، تسهیلگر و پل ارتباطی عمل می‌کنیم و تلاش داریم تا چالش‌های مشترک را به دانش مشترک تبدیل کنیم و در ادامه دانش مشترک را به راهکارهای مشترک تبدیل کنیم.

وی افزود: ما در مؤسسه آموزشی اکو در حوزه هوش مصنوعی برای تقویت این حوزه در منطقه تلاش کردیم و علاوه بر این به نقاط ضعف خودمان حتی برای زمان‌هایی که ممکن است با بحران‌های متعدد مواجه شویم توجه کرده‌ایم و به همین دلیل یکی از راهکارهای ما استفاده از هوش مصنوعی است.

رئیس مؤسسه آموزشی اکو عنوان کرد: مزایای استفاده از هوش مصنوعی بسیار گسترده و عمیق است به‌طوری‌که ما در تمام دنیا می‌توانیم محتواهای آموزشی داشته باشیم که هم به‌روز باشد و هم بر طبق نیازها و سطح دانش‌آموزانی باشد که به این نوع از محتواها احتیاج دارند. همچنین سرمایه‌گذاری بسیار کلانی برای توسعه هوش مصنوعی در دنیا صورت گرفته است به‌طوری‌که میزان سرمایه‌گذاری در این حوزه از رقم 3.8 میلیارد دلار در سال 2023 به 1.3 تریلیارد در سال 2034 افزایش پیدا می کند.

پروفسور آکف کرکچی یادآور شد: به عنوان مثال کشور چین یکی از کشورهایی است که راهبرد هوش مصنوعی را در کشور خود با نیازهای نظام آموزشی همسو و همراه کرده است. چین یک راهبرد و برنامه جامعی برای ایجاد و خلق هوش مصنوعی دارد. این برنامه که در سال 2017 تصویب شد به گوده‌ای عمل می‌کند که قرار است هوش مصنوعی را وارد تک‌تک حوزه‌های زندگی بشری کند. نمونه این برنامه نظامی با عنوان آموزش هوشمند است که در سال 2022 برنامه‌ریزی شد که محتواهای آموزشی در حوزه هوش مصنوعی را به‌صورت دیجیتال در اختیار همه شهروندان قرار می‌دهد.

وی ادامه داد: در کنار تمام فواید استفاده از هوش مصنوعی ما یک‌سری مخاطرات و ریسک‌هایی نیز در استفاده از هوش مصنوعی داریم که در گزارشی که در سال 2021 در سازمان یونسکو منتشر شده است به مواردی همچون آسیب‌هایی که در مورد الگوریتم‌ها ممکن است به وجود بیاید، نظارت دقیق دیجیتال بر افراد، همچنین کاهش اثر و نقش نهادهای آموزشی و مواردی از جمله حفظ حریم خصوصی و استفاده نامناسب از حریم شخصی افراد اشاره شده است.

آکف کرکچی افزود: سامانه‌هایی هوش مصنوعی به اندازه داده‌هایی که به آنها داده می‌شود دقت عمل دارند و اگر داده‌هایی که وارد این سامانه می‌کنیم ضعیف باشد و سوگیری داشته باشد در نتیجه تصمیماتی که از این سامانه خارج می‌شود نیز ضعیف و دارای سوگیری خواهد بود. در مقابل در هوش مصنوعی نیز می‌تواند بر تصمیماتی که ما می‌گیریم نیز مؤثر واقع شود.

وی تشریح کرد: در قرن 21 فناوری‌های هوش مصنوعی بسیار حائز اهمیت هستند و هوش مصنوعی ساختار پشتیبانی بسیار قوی برای نظام‌های آموزشی ما به شمار می‌رود؛ ولی باید بسیار دقت کنیم که در هوش مصنوعی که ما ایجاد می‌کنیم به فرهنگ و مسائل اجتماعی و تاریخی توجه ویژه داشته باشیم. زمانی که بخواهیم با رویه‌های هوش مصنوعی در جهان همسو بشویم باید ابتکار عمل را در دست بگیریم تا بتوانیم نیازها و ارزش‌های خود را وارد این الگوها کنیم.

در ادامه این نشست  علی خورسندی؛ رئیس مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی و دانشیار دانشگاه علامه طباطبائی در خصوص سیاست‌گذاری در هوش مصنوعی گفت: از دیدگاه من در مباحث مربوط به هوش مصنوعی بسیار وسیع است و سطوح چندگانه‌ای دارد. طبق آمارهای جهانی در سال 2021 سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی حدود 100 میلیارد دلار بود که در سال 2022 به 230 میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود این رقم امسال از 2 هزار میلیارد دلار عبور خواهد کرد و پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2025 حدود 20 درصد از GDP جهان را به خود اختصاص خواهد داد.

این دانشیار دانشگاه علامه طباطبائی افزود: ما به لحاظ سیاست‌گذاری در هوش مصنوعی تقریباً کار خاصی انجام نداده‌ایم و در حقیقت جز 100 کشور اول دنیا هم نیستیم درحالی‌که در کشورهای همسایه ما در سال 2019 دانشگاه‌های اختصاصی برای موضوع هوش مصنوعی تأسیس می‌شود.

رئیس مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی عنوان کرد: چهار دلیل موجب اهمیت و جذابیت هوش مصنوعی برای افراد در جامعه می‌شود که این چهار دلیل مواردی از جمله تنوع‌بخشی و یادگیری، متفاوت بودن محیط یادگیری، مداخله سریع و دقیق هوش مصنوعی در یادگیری و همچنین خدمات و پشتیبانی هوش مصنوعی از مدرسان را در بر می‌گیرد.

 علی خورسندی این نکته را تأکید کرد که یک انقلاب مهمی که هوش مصنوعی در صنعت آموزش ایجاد کرده است موضوع منابع آموزشی است که منابع را از کتاب‌های سنتی و چاپی به کتاب‌های دیجیتال و هوشمند تبدیل کرده است. حال سؤال این است که آیا ما می‌توانیم در برابر این هژمونی هوش مصنوعی مقاومت کنیم؟ باید گفت که از منظر سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی ما نمی‌توانیم از هوش مصنوعی غافل شویم و سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی موردی است که حتماً باید انجام شود. باید در مواجهه با هوش مصنوعی یک بالانسی بین ابزارهای هوش مصنوعی و ابزارهایی که روزانه استفاده می‌کنیم ایجاد شود و باید یک سطح مناسبی را برای رشد هوش مصنوعی در نظر بگیریم.

در ادامه این نشست امید رضایی‌فر؛ رئیس مرکز مطالعات و همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در خصوص واقعیتی که در هوش مصنوعی با آن مواجه هستیم گفت: ما نیاز به یک سیاست‌گذاری جدی برای آینده هوش مصنوعی در کشور داریم. ما در هوش مصنوعی یک فرایند جدی توسعه احتیاج داریم تا بتوانیم دراین‌خصوص یک نظریه‌پردازی داشته باشیم و به واسطه این نظریه‌پردازی امکان پیش‌بینی آینده هوش مصنوعی را امکان‌پذیر کنیم.

وی ادامه داد: ما اگر بخواهیم در دنیا نگاه بکنیم می‌بینیم که حدود 25 الی 30 درصد از کل مجموعه‌هایی که در توسعه هوش مصنوعی فعال هستند در کشورهای توسعه‌یافته با محوریت آمریکا و چین مستقر هستند. یکی از مقوله‌هایی کشور چین به صورت جدی بر روی آن متمرکز شده است گذر از حوزه آموزش مجازی و ورود به حوزه آموزش دیجیتال است چیزی که فرایندهای هوشمندی را در عملکردهای خود نهادینه کرده است.

 امید رضایی‌فر تشریح کرد: ما در فضای بین‌المللی به یک اشتراک‌گذاری جدی در فضای داده‌های هوش مصنوعی احتیاج داریم که باید این امر با احترام متقابل به فرهنگ‌های کشورها به یکدیگر صورت گیرد این موضوع می‌تواند ظرفیت‌هایی را برای ایجاد تعامل کشورها بو گسترش راه‌های ارتباطی کشورها و تعریف پروژه برای یکدیگر به وجود بیاورد.

وابستگی به هوش مصنوعی می‌تواند خلاقیت در حل مسئله را از بین ببرد؛ در حالی‌که نوآوری‌هایی مثل لامپ و اینترنت حاصل تفکر متفاوت و راه‌حل‌های خلاقانه بوده‌اند.

مهر- در سال ۱۹۴۳، ادوین لَند، مخترع و دانشمند پشت برند پولاروید، همراه دختر سه‌ساله‌اش جنیفر به تعطیلات رفته بود. جنیفر از او سوالی ساده اما عمیق پرسید: «چرا نمی‌توانم همان لحظه عکس‌ها را ببینم؟» در آن زمان، ظاهر کردن عکس روزها طول می‌کشید و نیاز به تاریک‌خانه و فرایندهای شیمیایی داشت. اما لند به جای نادیده گرفتن کنجکاوی دخترش، آن را به چشم یک چالش دید. او شروع کرد به فکر کردن در مورد شیوه عکاسی. با آزمون و خطا و حل خلاقانه مسائل، موفق شد سیستم فیلمی ابداع کند که افراد می‌توانستند عکس‌هایشان را در عرض چند ثانیه ببینند. در سال ۱۹۴۸، دوربین پولاروید لَند برای همیشه صنعت عکاسی را دگرگون کرد.

حالا تصور کنید اگر لند به جای فکر کردن و تلاش، فقط از هوش مصنوعی می‌پرسید چه‌کار کند. آیا تا الان «عکاسی فوری» به وجود می‌آمد؟ این داستان یک حقیقت مهم را نشان می‌دهد که خلاقیت فقط به معنای هنر و زیبایی نیست؛ خلاقیت یعنی حل مسئله، نوآوری، و فراتر رفتن از آنچه اکنون وجود دارد.

افول تفکر خلاق در عصر هوش مصنوعی

امروزه نسل جوان در دنیایی رشد می‌کند که به جای نوشتن انشا، از متن‌های تولیدشده با هوش مصنوعی استفاده می‌کند. به جای نقاشی با تکیه بر تخیل، به ابزارهای هنری هوش مصنوعی متوسل می‌شود. به جای ساختن موسیقی، از هوش مصنوعی برای تولید شعر و ملودی کمک می‌گیرد.

در نگاه اول، این‌ها شاید فقط یک نوع راحتی تکنولوژیک به نظر برسند. اما خلاقیت، یک فرایند لحظه‌ای نیست. خلاقیت در دلِ تلاش، آزمون و خطا و تجربه‌های سخت رشد می‌کند. وقتی هوش مصنوعی پاسخ‌های سریع فراهم می‌کند، فرصت اندیشیدن و رشد فکری از جوان‌ها گرفته می‌شود.

چرا والدین باید نگران باشند؟

اگر تفکر مستقل را در فرزندانمان تقویت نکنیم، ممکن است نسلی را تربیت کنیم که به‌جای نوآور بودن، صرفاً منفعل است. هوش مصنوعی ابزار فوق‌العاده‌ای‌ست، اما هرگز نباید جایگزین کنجکاوی، تفکر انتقادی و خلاقیت شود. توانایی حل مسئله، فکر کردن عمیق و ایده‌پردازی اصیل، چیزی است که ذهن‌های بزرگ را از بقیه متمایز می‌کند و این‌ها مهارت‌هایی هستند که هوش مصنوعی نمی‌تواند جایگزینشان شود.

یکی از بزرگ‌ترین خطرهای وابستگی به هوش مصنوعی، از بین رفتن مهارت‌های خلاقانه در حل مسئله است. بسیاری از بزرگ‌ترین پیشرفت‌های تاریخ از اختراع لامپ گرفته تا پیدایش اینترنت از ذهن کسانی آمده که متفاوت فکر کردند و راه‌حل‌های نو برای چالش‌ها پیدا کردند.

نیروی کار آینده فقط به افرادی نیاز ندارد که بتوانند با هوش مصنوعی کار کنند، بلکه به کسانی نیاز دارد که بتوانند فراتر از آن فکر کنند. در دنیایی که با هوش مصنوعی هدایت می‌شود، ارزشمندترین مهارت‌ها عبارتند از: طرح پرسش‌های بهتر به‌جای پذیرش صرف پاسخ‌های هوش مصنوعی، حل مسائل پیچیده و پیش‌بینی‌ناپذیر که از توان هوش مصنوعی خارج است؛ خلق ایده‌های جدید به‌جای بازترکیب ایده‌های قدیمی.

چند راهکار عملی

۱. آموزش هوش مصنوعی به‌عنوان ابزار، نه میان‌بُر:

به بچه‌هایتان یاد بدهید که از هوش مصنوعی به عنوان پشتیبان استفاده کنند، نه جایگزین فکر کردن. به جای اینکه اجازه دهید خروجی‌های هوش مصنوعی را صرفاً کپی کنند، کمکشان کنید آن را تحلیل کنند. بپرسید: «با کدام بخش از این متن تولیدشده توسط هوش مصنوعی موافق یا مخالفی؟ چرا؟» تشویق کنید: «چطور می‌توانی این ایده را با کلمات خودت بهترش کنی؟» به چالش بکشید: «آیا می‌توانی راه‌حل دیگری پیدا کنی که بهتر باشد؟» این رویکرد باعث می‌شود فرزندان با ذهنی فعال، نه منفعل، با محتوا مواجه شوند.

۲. «خلق کردن پیش از مصرف کردن» را تمرین دهید:

قبل از اینکه سراغ هوش مصنوعی بروند، فرزندتان را تشویق کنید که ابتدا خودش فکر کند، بنویسد یا خلق کند. هوش مصنوعی باید ایده‌ها را تقویت کند نه تولید کامل. نوشتن: از او بخواهید طرح کلی انشا یا داستانش را خودش آماده کند، بعد از هوش مصنوعی برای بهتر شدنش استفاده کند. هنر و طراحی: ابتدا خودش ایده‌اش را طراحی کند، بعد سراغ آزمایش با تصاویر هوش مصنوعی برود. حل مسئله: از او بخواهید چند راه‌حل مختلف ارائه دهد، بعد پاسخ‌های هوش مصنوعی را بررسی کند. این تمرین‌ها به کودکان کمک می‌کند تا ذهنی خلاق، تحلیلی و مستقل داشته باشند مهارت‌هایی که آینده به آن‌ها نیاز دارد. این کار باعث تقویت اعتمادبه‌نفس در توانایی‌های خلاقانه فرزندتان می‌شود.

۳. تمرکز بر فرایند به‌جای کمال‌گرایی:

هوش مصنوعی نتایج فوری ارائه می‌دهد، اما خلاقیت واقعی از دلِ آزمون و خطا بیرون می‌آید. به فرزندانتان کمک کنید بفهمند که اشتباهات، موتور نوآوری هستند. تلاش را جشن بگیرید، نه فقط نتیجه را. اصالت و ریسک‌پذیری را تحسین کنید، نه صرفاً درستی و دقت را. چالش‌های باز بگذارید. مثال: «بازی جدید اختراع کن» به جای «به این سوال جواب بده». از مسائل واقعی استفاده کنید. آن‌ها را تشویق به پروژه‌های دست‌ساز، حل پازل، و جلسات طوفان فکری کنید. تلاش برای خلق چیزی اصیل، همان چیزی است که در کودک تاب‌آوری و نوآوری ایجاد می‌کند.

۴. برای استفاده از هوش مصنوعی مرز بگذارید:

درست مثل استفاده از هرچیزی، استفاده از هوش مصنوعی هم باید محدود باشد. هرچند می‌تواند ابزار مفیدی باشد، اما استفاده بیش‌ازحد از آن به تفکر مستقل آسیب می‌زند. استفاده از هوش مصنوعی برای تکالیف مدرسه را محدود کنید. از آن‌ها بخواهید انشای خود را ابتدا خودشان بنویسند و بعد برای بهتر شدن، از هوش مصنوعی کمک بگیرند. خلاقیت آفلاین را تشویق کنید. هر روز زمانی برای نوشتن، نقاشی، یا کارهای دستی اختصاص دهید. خروجی‌های هوش مصنوعی را بررسی کنید. تعادل بین استفاده از هوش مصنوعی و کار مستقل، تضمین می‌کند که کودک کنترل خلاقیت خودش را در دست دارد.

۵. با الگو بودن، تفکر خلاق را آموزش دهید:

کودکان با تماشا کردن یاد می‌گیرند. اگر ببینند والدین دائماً در حال حل مسئله، ایده‌پردازی و پرسیدن سؤال‌های کنجکاوانه هستند، آن‌ها هم همین مسیر را دنبال خواهند کرد. سوال‌های کنجکاوانه را با صدای بلند مطرح کنید. مثلاً: «واقعاً چرا برگ درخت‌ها تو پاییز تغییر رنگ می‌دهد؟» خودتان هم به سراغ سرگرمی‌های خلاقانه بروید. نوشتن، نقاشی، کاردستی. اجازه دهید کودکتان شما را در حال خلق کردن ببیند. حس کنجکاوی را در آن‌ها پرورش دهید. یادشان دهید که «چرا» بپرسند و چیزهای بدیهی را به چالش بکشند.

هدف ما این است که از هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار یادگیری بهره ببریم، نه جایگزینی برای خلاقیت انسانی و تفکر مستقل. با این رویکرد، اطمینان حاصل می‌کنیم که دانش‌آموزان مهارت‌هایی مانند حل مسئله را یاد می‌گیرند مهارت‌هایی که در دنیای آینده حیاتی هستند. هوش مصنوعی آمده که بماند، اما خلاقیت مهارتی‌ست که باید پرورش داده شود. هرچه بیشتر تفکر مستقل را تقویت کنیم، فرزندانمان بهتر آماده می‌شوند نه فقط برای بقا در دنیای پر از هوش مصنوعی، بلکه برای رهبری آن.

رئیس مرکز راهبری ستادهای معاونت علمی گفت:برای حمایت از شرکتهای فعال در حوزه هوش مصنوعی،حدود ۸.۵ میلیارد تومان یارانه پردازشی در فاز نخست و در فاز دوم رقمی بین ۵ تا ۶ میلیارد تومان پرداخت شد.

به گزارش خبرنگار مهر، عبدالحسن بهرامی رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در نشست خبری خود که امروز در محل معاونت علمی برگزار شد، با اشاره به افزایش تعداد ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان به ۱۰ ستاد گفت: از ابتدای سال جاری و با تصویب اسناد توسعه ستاد توسعه امنیت سایبری و ستاد هوش مصنوعی در دولت، تعداد ستادهای فعال در حوزه توسعه اقتصاد دانش‌بنیان افزایش یافته و به ۱۰ ستاد خواهد رسید.

۲ ستاد هوش مصنوعی و توسعه امنیت سایبری به معاونت علمی اضافه شد

وی در تشریح ستادهای فعال، به ستادهای آب، محیط زیست، هوافضا، شهرسازی، داده، مواد و ساخت پیشرفته، ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی، پیشران مردمی‌سازی، اقتصاد دیجیتال و اتصال‌پذیری، سایبری، هوش مصنوعی، اپتیک و فوتونیک، و کشاورزی اشاره کرد و افزود: مرکز راهبری، وظیفه پشتیبانی از این ستادها را بر عهده دارد.

بهرامی با اشاره به مصوبه دولت در خصوص تشکیل ستاد هوش مصنوعی اظهار داشت: این ستاد با معرفی دبیر از سوی معاون علمی رئیس‌جمهور و با تأیید معاون اول ریاست‌جمهوری، به‌زودی فعالیت خود را آغاز می‌کند.

وی افزود: ستادهای توسعه امنیت سایبری(افتا) و هوش مصنوعی از نظر ساختار، دارای ویژگی متمایز هستند زیرا به‌طور مستقیم مورد تصویب دولت قرار گرفته‌اند.

رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در ادامه به سه مأموریت اصلی این مرکز اشاره کرد و گفت: رصد، پایش و ارزیابی عملکرد ستادهای دانش‌بنیان، رسوخ فناوری در زنجیره‌های ارزش اولویت‌دار اقتصاد دانش‌بنیان، و توانمندسازی و توسعه بازار فناوری و نوآوری از جمله اهداف راهبردی ما در این مرکز هستند.

وی تأکید کرد: هدف ما ایجاد هم‌افزایی، همگرایی و پیشبرد منسجم برنامه‌های کلان در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان است.

طراحی داشبورد نظارتی برای پایش عملکرد ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان

رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری با اشاره به برنامه‌های نظارتی و اجرایی این مرکز، از طراحی داشبورد نظارتی برای پایش دقیق‌تر عملکرد ستادها و پیشرفت پروژه‌ها خبر داد. و گفت: در اواخر سال گذشته، به‌منظور ارتقای کیفیت رصد عملکرد ستادها و پیگیری میزان تحقق برنامه‌ها، سامانه‌ای با داشبورد نظارتی تعریف شد. این داشبورد بر اساس برنامه‌هایی طراحی شده که ستادها برای سال ۱۴۰۳ پیشنهاد دادند و پس از بررسی و هماهنگی با معاون سیاست‌گذاری و توسعه و تأیید مقام عالی معاونت علمی، به تصویب رسید.

وی افزود: برای اجرای اثربخش این برنامه‌ها، لازم بود یک نظام مشخص طراحی شود تا امکان پیگیری دقیق‌تر اقدامات و راهبردهای مصوب فراهم گردد.

رئیس مرکز راهبری ستادها همچنین با اشاره به مأموریت توانمندسازی، نوآوری و توسعه بازار فناوری، از تلاش برای ایجاد ارتباط ارگانیک میان صنایع بزرگ، هلدینگ‌ها، سازمان‌های توسعه‌ای و شرکت‌های دانش‌بنیان خبر داد.

وی اظهار داشت: در نیمه دوم سال گذشته، به هم‌رسانی بین شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ منجر به تعریف پروژه‌هایی در حوزه تولید بار اول و خصوصی‌سازی شد که ارزش بالایی برای اقتصاد دانش‌بنیان کشور ایجاد کرده است. این پروژه‌ها با بهره‌گیری از ابزار اعتبار مالیاتی برای صنایع و از سوی معاونت علمی طراحی و اجرا شده‌اند.

بهرامی همچنین از اجرای برنامه‌های ویژه در حوزه رسوخ فناوری در زنجیره‌های ارزش اولویت‌دار مانند معدن و پتروشیمی خبر داد و گفت: در تلاش هستیم اقدامات مؤثری را در این دو حوزه به سرانجام برسانیم.

وی در ادامه با اشاره به برنامه‌های موضوع‌محور مرکز راهبری ستادها افزود: در کنار فعالیت‌های ستادی، چند برنامه محوری نیز پیگیری شده است که از جمله آن می‌توان به نمایشگاه ایران ساخت اشاره کرد. سال گذشته دوازدهمین دوره این نمایشگاه برگزار شد و امسال نیز سیزدهمین دوره آن در دستور کار قرار دارد.

وی افزود: از دیگر برنامه‌های موضوعی مرکز می‌توان به کانون‌های هماهنگی دانشگاه آزاد اشاره کرد که با هدف انتقال جریان نوآوری به بخش‌های اقتصادی و افزایش بهره‌وری طراحی شده‌اند. برنامه توسعه ماشین‌آلات صنعتی نیز با هدف نوسازی تجهیزات تولید و جلوگیری از خروج ارز، در چارچوب تکالیف ماده ۳ قانون جهش تولید دانش‌بنیان در حال اجراست.

به گفته بهرامی، این اقدامات در راستای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان مقاوم و مستقل، با تکیه بر توان داخلی و حمایت از شرکت‌های فناور ایرانی دنبال می‌شود.
 

ارائه تسهیلات تجاری‌سازی به واحدهای فناور

رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان همچنین از اجرای یک برنامه ویژه در حوزه حمایت از تجاری‌سازی دانش بنیان ها و واحدهای فناور خبر داد و گفت: یکی از برنامه‌هایی که به‌صورت ویژه در دستور کار قرار گرفته، ارائه تسهیلات تجاری‌سازی به واحدهای فناور است؛ واحدهایی که یا مستعد دانش‌بنیانی هستند یا در حوزه‌های تخصصی اقتصادی متناسب با اولویت‌های منطقه‌ای فعالیت دارند.

به گفته وی، این برنامه در سال‌های گذشته نیز اجرا شده اما در سال جاری با هدف به‌روزرسانی و ارتقای کارآمدی، بازطراحی شده و با شرایط جدید در حال پیگیری است.

بهرامی افزود: سقف این تسهیلات در حال حاضر یک میلیارد تومان در نظر گرفته شده که رقم بالایی محسوب نمی‌شود، اما با هدف اثرگذاری در فرآیند تبدیل واحدهای فناور به شرکت‌های دانش‌بنیان و تسهیل رشد آن‌ها طراحی شده است. این تسهیلات به شرکت‌هایی اعطا می‌شود که دارای قرارداد و مشتری مشخص هستند، و در صورت اجرای پروژه، می‌توانند یکی از مسائل کلیدی حوزه فعالیت خود را حل کنند و مسیر دانش‌بنیانی را با سرعت بیشتری طی کنند.

وی تأکید کرد: در چنین مواردی نقش معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان پررنگ‌تر می‌شود و حمایت‌های لازم برای رفع گلوگاه‌ها و تسهیل فرآیند توسعه فناوری از سوی سیستم صورت می‌گیرد.

توسعه زیرساخت پردازشی برای حمایت از شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی

رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان با اشاره به لزوم ایجاد زیرساخت‌های پایدار و کارآمد در حوزه هوش مصنوعی، بر ضرورت حمایت هدفمند از شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان فعال در این عرصه تأکید کرد.

دکتر بهرامی اظهار داشت: اگر می‌خواهیم در آینده و در موزه هوش مصنوعی حرفی برای گفتن داشته باشیم، باید زیرساختی مطمئن و مناسب برای فعالیت نوآوران و فناوران کشور فراهم کنیم. این خلأ در دولت قبل نیز احساس می‌شد و اگرچه برخی شرکت‌های بخش خصوصی اقدام به تأمین پردازشگر و ارائه خدمات به دانشگاه‌ها و شرکت‌ها کرده بودند، اما این خدمات پایدار و پاسخگوی نیازهای واقعی جامعه نبودند.

وی با اشاره به جلساتی که با حضور شرکت‌های دانش‌بنیان و فعالان حوزه هوش مصنوعی در سال گذشته برگزار شد، گفت: با تأکید دکتر افشین، مقرر شد برای پیشبرد برنامه‌های کلان، زیرساختی اثربخش و متمرکز طراحی و اجرا شود. تا زمان ایجاد این زیرساخت ملی، معاونت علمی متعهد شد که از شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی از طریق یارانه خدمات پردازشی حمایت کند.

پرداخت یارانه خدمات پردازشی به شرکت های فعال در حوزه هوش مصنوعی

بهرامی ادامه داد: در سال گذشته، حمایت‌ها از شرکت های فعال در حوزه هوش مصنوعی در دو فاز انجام شد. در فاز نخست که در اسفندماه اجرایی شد، حدود ۸.۵ میلیارد تومان یارانه به شرکت ها اختصاص یافت و در فاز دوم نیز رقمی بین ۵ تا ۶ میلیارد تومان پرداخت شد. در مجموع، حدود ۳۰ شرکت دانش‌بنیان یا واحد فناور از این خدمات یارانه‌ای بهره‌مند شدند.

وی با تأکید بر لزوم پایش مستمر عملکرد پردازنده‌ها افزود: ارزیابی‌های صورت‌گرفته نشان داد که برخی پردازنده‌ها خدمات مناسبی ارائه کردند اما برخی دیگر نتوانستند متناسب با نیاز متقاضیان عمل کنند. از همین رو، ارتقاء کیفیت خدمات و تطابق آن با نیاز شرکت‌ها یکی از محورهای جدی رصد و ارزیابی ما در سال جاری خواهد بود.

به گفته رئیس مرکز راهبری ستادها، در حال حاضر حدود ۶ تا ۷ پردازنده فعال در ارائه خدمات به شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد و این حمایت‌ها تا زمان تکمیل زیرساخت‌های جدید ادامه خواهد یافت.

رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری با اشاره به نقش مهم اطلاع‌رسانی در تقویت اعتماد عمومی و ارتقای جایگاه اقتصاد دانش‌بنیان، از اصحاب رسانه خواست در انعکاس دستاوردهای این حوزه همراهی بیشتری داشته باشند

۱۹۰ طرح نوآورانه و فناورانه در ستادهای معاونت علمی تعریف شد/ حمایت ۶۰۰ میلیاردی از این طرح ها

دکتر بهرامی اظهار داشت: در سال گذشته حدود ۱۹۰ طرح نوآورانه و فناورانه در قالب برنامه‌های ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان تعریف شد که عمدتاً در حوزه‌هایی مانند توسعه فناوری، افزایش سهم ساخت داخل و جلوگیری از خام‌فروشی متمرکز بود. مجموع حمایت‌های معاونت از این طرح‌ها، رقمی در حدود ۶۰۰ میلیارد تومان را شامل می‌شود.

وی با اشاره به اینکه یکی از چالش‌های جدی در سال گذشته ضعف اطلاع‌رسانی درباره نتایج و دستاوردهای ستادها بوده، تصریح کرد: بسیاری از خروجی‌ها به‌خوبی به جامعه علمی، رسانه‌ای و مردم منتقل نشدند، در حالی که همین دستاوردها می‌توانند موجب اعتماد عمومی و اقتدار علمی کشور شوند.

به گفته بهرامی، از محل برنامه رسوخ فناوری، در سال گذشته محصولاتی با ارزش تقریبی ۳۵ میلیون دلار در قالب تولید بار اول، با مشارکت صنایع داخلی برای طراحی و اجرای پروژه ها هزینه شده است. این پروژه‌ها با هماهنگی ستادها تا مرحله بررسی در کمیته تولید بار اول پیش رفته و پس از تصویب، ابلاغیه رسمی دریافت کرده‌اند. حجم واقعی تلاش‌ها فراتر از این ارقام بوده و بخشی از پروژه‌ها هنوز در حال پیگیری برای تصویب نهایی هستند.

یک نمودار نشان می‌دهد که درصد کاربران اینترنت که از «چت‌جی‌پی‌تی » بازدید می‌کنند، در دو سال گذشته از «ویکی‌پدیا» پیشی گرفته است.

به گزارش ایسنا، داده‌هایی که توسط «شرکت GWI» در بریتانیا جمع‌آوری شده‌اند، نشان می‌دهند استفاده کاربران از «ویکی‌پدیا» در سراسر جهان کاهش یافته و به نظر می‌رسد استفاده از «چت‌جی‌پی‌تی»(ChatGPT) در کمتر از یک سال پس از راه‌اندازی در اواخر سال ۲۰۲۲، از این دانشنامه آنلاین پیشی گرفته است.

به نقل از فیوچریسم، این داده‌ها، دلیلی برای نگرانی در مورد اعتبار اطلاعاتی است که مردم به دنبال آن در اینترنت هستند. اگرچه «ویکی‌پدیا» هرگز به عنوان منبعی بی‌عیب و نقص و عاری از تعصب یا نادرستی شناخته نشده اما «هوش مصنوعی مولد»(generative AI) به دلیل توهمات و تعصبات گسترده موجود در داده‌های آموزشی خود، بیشتر غیر قابل اعتماد است. همچنین، در حالی که ویکی‌پدیا بر اساس ارجاعات برجسته ساخته شده است، سامانه‌های هوش مصنوعی مانند چت‌جی‌پی‌تی اغلب برای توضیح منبع اطلاعات خود تلاش می‌کنند و حتی منابع را جعل می‌کنند.

ویکی‌پدیا، ارتشی متشکل از بیش از ۴۹ میلیون ویرایشگر انسانی دارد که صحت ۶۴ میلیون مقاله در سراسر جهان را تضمین می‌کنند. در مقابل، هنوز مشخص نیست که «مدل‌های زبانی بزرگ»(LLM) پشتیبان چت‌جی‌پی‌تی دقیقاً با چه داده‌هایی آموزش داده شده‌اند.  با وجود این، به احتمال زیاد این سامانه حاوی داده‌هایی است که مستقیماً از ویکی‌پدیا استخراج شده‌اند.

«کریس بیر»(Chris Beer) روزنامه‌نگار ارشد داده‌ها در «GWI»، گفت: چت جی‌پی‌تی شاهد افزایش ۳۶ درصدی کاربران از سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۳ تا سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۴ بوده است، در حالی که سایر پلتفرم‌های آنلاین ثابت مانده‌اند یا شاهد افزایش یا کاهش درصد کمی بودند. این پلتفرم سریع‌تر از تقریباً هر پلتفرم دیگری در تاریخ، به بخش بیشتری از اینترنت دسترسی پیدا کرد.

چت‌جی‌پی‌تی که به عنوان سریع‌ترین برنامه در حال رشد در تاریخ محاسبات نامگذاری شده، به سرعت به یک پدیده جهانی تبدیل شده است. بیر گفت: بر اساس تحقیقات ما، چت‌جی‌پی‌تی در واقع در جنوب جهان محبوب‌تر است. بازارهایی که بالاترین میزان پذیرش آن را می‌بینیم شامل کنیا، هند، امارات متحده عربی و برزیل است.

با وجود این، نتیجه‌گیری قطعی برای دانشمندان در غیاب بررسی دقیق‌تر آمار واقعی استفاده کاربران، دشوار است.

سخنگوی سازمان غیرانتفاعی «ویکی‌مدیا»(Wikimedia)  که ویکی‌پدیا را اداره می‌کند، گفت: ما از اوایل سال ۲۰۲۱ هیچ کاهش قابل توجهی در ترافیک وب‌سایت‌های ویکی‌مدیا از نظر بازدید از صفحات و ترافیک خوانندگان مشاهده نکردیم و بررسی‌های ما نشان می‌دهد که بازدید از صفحات ویکی‌پدیا تقریباً ۱۵ میلیارد در ماه است.

به عبارت دیگر، این سازمان می‌گوید که ترافیک ویکی‌پدیا ثابت است. اما داده‌های GWI و دیگران نشان می‌دهد که استفاده از چت جی‌پی‌تی به سرعت از آن پیشی گرفته است.

ویکی‌پدیا در حال حاضر از نظر ترافیک در مقایسه با سایر سایت‌ها در رتبه دهم جهانی قرار دارد؛ در حالی که چت جی‌پی‌تی در حال حاضر با بیش از ۴/۵ میلیارد بازدید ماهانه در رتبه ششم قرار دارد.

بیر گفت: من فکر می‌کنم روند نزولی طولانی‌مدت برای ویکی‌پدیا عمدتاً ناشی از این است که موتورهای جستجو پاسخ‌های بدون کلیک بیشتری را اضافه می‌کنند؛ در حالی که پیشتر ممکن بود یک صفحه ویکی‌پدیا را به عنوان نتیجه نهایی نشان دهند اما اکنون احتمال بیشتری وجود دارد که یک پیش‌بینی آب و هوا یا قد یک فرد مشهور یا هر چیز دیگری را در خود گوگل ببینید.

این مطالعه نشان می‌دهد که چگونه چت جی‌پی‌تی و فناوری‌های مرتبط در عرض چند سال بسیار فراگیر شده‌اند.  دولت ترامپ در ماه گذشته، وضعیت معاف از مالیات ویکی‌پدیا را تهدید کرد و این بنیاد را متهم کرد که از طریق ادعاهای بی‌اساس درباره انتشار تبلیغات توسط این دانشنامه، قانون را نقض می‌کند.

ویکی‌مدیا در بیانیه‌ای در آن زمان اعلام کرد: ویکی‌پدیا یکی از مکان‌های آنلاین است که پاسخ نهایی اینترنت را نشان می‌دهد و بیش از ۶۵ میلیون مقاله را در خود جای داده است که برای اطلاع‌رسانی و نه متقاعد کردن، نوشته شده‌اند. چشم انداز ما جهانی است که در آن هر انسانی بتواند آزادانه در مجموع تمام دانش‌ها سهیم باشد.

جهان در آستانه مرحله‌ای تازه از تکامل وب قرار دارد؛ مرحله‌ای که در آن هوش مصنوعی و پدیده اینترنت بدون کلیک (Zero-Click Internet) در حال بازتعریف قواعد بازی هستند.

به گزارش مهر وب، از زمان تولد خود در اوایل دهه ۱۹۹۰ تاکنون، دستخوش تحولاتی بنیادین و چندمرحله‌ای بوده است. در گام نخست، وب ایستا (Static Web) تنها بستری برای نمایش اطلاعات از سوی ناشران محدود بود و مخاطبانی داشت که عمدتاً در نقش دریافت‌کننده صرف ظاهر می‌شدند.

با ظهور وب ۲.۰ در اوایل دهه ۲۰۰۰، کاربران به بازیگران فعال در فضای دیجیتال تبدیل شدند؛ تولید محتوا، تعامل در شبکه‌های اجتماعی، مشارکت در پلتفرم‌های اشتراکی و اقتصاد مبتنی بر کلیک (Click Economy) به‌تدریج شکل گرفت.

این مرحله که با رشد انفجاری ابزارهای انتشار آنلاین و گسترش زیرساخت‌های دیجیتال همراه بود، ساختاری نسبتاً پایدار برای تولید و مصرف محتوا پدید آورد.

اما اکنون، جهان در آستانه مرحله‌ای تازه از تکامل وب قرار دارد؛ مرحله‌ای که در آن هوش مصنوعی و پدیده اینترنت بدون کلیک (Zero-Click Internet) در حال بازتعریف قواعد بازی هستند. در این عصر نوین، نه‌تنها شکل تعامل کاربران با محتوای آنلاین تغییر یافته، بلکه سازوکار تولید، توزیع و حتی ارزش‌گذاری محتوا نیز دگرگون شده است. در مقطع کنونی، کاربران دیگر نیازی ندارند برای یافتن پاسخ، به منابع اولیه رجوع کنند و پاسخ‌ها توسط مدل‌های زبانی بزرگ یا موتورهای جست‌وجوی بهینه‌شده با هوش مصنوعی به‌صورت فوری و بی‌واسطه ارائه می‌شوند.

اظهارات اخیر متیو پرینس، مدیرعامل شرکت «Cloudflare»، یکی از بزرگ‌ترین ارائه‌دهندگان خدمات امنیتی و زیرساختی در فضای وب نیز مؤید ظهور بحرانی گسترده است که در آن هوش مصنوعی مدل اقتصادی وب را نابود می‌کند. این هشدار، بازتاب‌دهنده زوال تدریجی سازوکاری است که بیش از ۱۵ سال مبتنی بر پیوند میان محتوا و ترافیک ارجاعی از موتورهای جست‌وجو بوده است. در این مدل، موتورهای جست‌وجو نه‌تنها کاربران را به سمت محتوای تولیدشده هدایت می‌کردند، بلکه از طریق تبلیغات، زنجیره اقتصادی پایداری برای بسیاری از وب‌سایت‌ها فراهم می‌آوردند.

این نوشتار کوتاه با اتکا به داده‌ها و شواهد موجود، به بررسی تأثیرات گسترده توسعه فناوری هوش مصنوعی بر ساختار اقتصادی وب می‌پردازد و می‌کوشد تصویری روشن از فرصت‌ها و تهدیدهای پیش‌رو برای بازیگران حوزه محتوای دیجیتال ترسیم کند.

تحول مدل اقتصادی وب؛ از اقتصاد مبتنی بر کلیک تا اینترنت بدون کلیک

مدل اقتصادی غالب بر وب طی دهه‌های گذشته، متکی بر تبلیغات مبتنی بر کلیک بوده است. تولیدکنندگان محتوا، اعم از رسانه‌ها، وبلاگ‌نویسان و نهادهای آموزشی با بهینه‌سازی برای موتورهای جست‌وجو (SEO)، تلاش می‌کردند تا کاربران بیشتری جذب کرده و از این طریق درآمدزایی نمایند. موتورهای جست‌وجو نیز به‌عنوان واسط میان نیاز اطلاعاتی کاربر و محتوای وب، نقشی کلیدی در این سازوکار ایفا می‌کردند.

اما با ظهور شبکه‌های اجتماعی و سپس مدل‌های هوش مصنوعی مولد، این زنجیره به صورت جدی مختل شده است. در «اینترنت بدون کلیک»، کاربر پاسخ پرسش خود در صفحه نتایج گوگل را از طریق چت‌بات‌هایی مانند «ChatGPT» یا «Gemini»، بدون نیاز به مراجعه به سایت مقصد دریافت می‌کند.

طبق اظهارات پرینس، امروزه ۷۵ درصد جست‌وجوها در گوگل بدون خروج کاربر از پلتفرم پاسخ داده می‌شود. این روند کاهش چشمگیر ترافیک ارجاعی برای وب‌سایت‌ها را به همراه داشته و درآمد مستقیم آن‌ها را به شکل محسوسی کاهش داده است. اگر در گذشته، به ازای ایندکس شدن دو صفحه، یک بازدیدکننده به سایت وارد می‌شد، امروز این نسبت به ازای شش صفحه به یک بازدید کاهش یافته است.

هوش مصنوعی و بهره‌برداری از محتوا بدون پرداخت هزینه

یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها درباره هوش مصنوعی مولد، بهره‌برداری آن از محتوای وب در آموزش مدل‌های زبانی بدون پرداخت هزینه محتوا است. وب‌سایت‌های خبری، بلاگ‌ها، انجمن‌های تخصصی و سایر تولیدکنندگان محتوا در سال‌های اخیر بدون وجود سازوکارهای شفاف یا قراردادهای رسمی، به منابع تغذیه برای مدل‌های هوش مصنوعی بدل شده‌اند.

پرینس با اشاره به این موضوع، تأکید می‌کند که مدل‌های زبانی بزرگ با بهره‌گیری از محتوای وب آموزش می‌بینند، درحالی‌که در اغلب موارد، نه جبران مالی و نه ترافیکی برای صاحبان آن محتوا حاصل می‌شود. وی معتقد است که نتیجه این روند، کاهش انگیزه تولیدکنندگان برای تولید محتوای تازه و باکیفیت خواهد بود.

بحران رسانه‌های مستقل و تنوع اطلاعاتی

این تهدید به‌ویژه برای رسانه‌های مستقل، وب‌سایت‌های کوچک و منابع بی‌طرف اطلاعاتی بسیار نگران‌کننده است. برخلاف سازمان‌های رسانه‌ای بزرگ که ممکن است با شرکت‌های هوش مصنوعی قراردادهایی منعقد کنند، بازیگران کوچک‌تر این حوزه اغلب در حاشیه قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، فقدان شفافیت در مورد منشأ داده‌های مورد استفاده در آموزش مدل‌ها، مسئله مالکیت معنوی را نیز بغرنج‌تر از گذشته کرده است.

به عقیده بسیاری از کارشناسان، ادامه این روند می‌تواند منجر به همگن‌سازی محتوا، کاهش تنوع دیدگاه‌ها و تقویت انحصار پلتفرم‌های بزرگ بر اطلاعات شود. وقتی اطلاعات فقط از طریق پاسخ‌های فشرده و پردازش‌شده ارائه می‌شود، فرصت کشف منابع جدید، تحلیل‌های متفاوت و گفتمان چندصدایی به حاشیه رانده می‌شود.

پاسخ صنعت فناوری و چشم‌انداز تنظیم‌گری

برخی بازیگران بزرگ حوزه فناوری همچون «OpenAI» و گوگل در واکنش به نگرانی‌های مطرح شده، اخیراً اعلام کرده‌اند که در پی همکاری با ناشران بزرگ برای پرداخت بهای محتوای مورد استفاده خود هستند. به عنوان مثال، سم آلتمن، مدیر عامل شرکت «OpenAI»، بارها صراحتاً مدعی شده است که نمی‌خواهد شرکتش تنها بهره‌بردار رایگان از محتوای وب باقی بماند.

در همین راستا، شرکت «Cloudflare» که ۸۰ درصد شرکت‌های هوش مصنوعی از خدمات آن بهره می‌برند نیز در حال بررسی راه‌حل‌هایی برای بازتعریف جریان ترافیک وب و تدوین مدل‌های اقتصادی جدید است. این راهکارها شامل ابزارهای محدودسازی خزنده‌ها، قراردادهای اشتراک درآمد و توسعه پروتکل‌های مدیریت داده می‌شوند.

از سوی دیگر، برخی فعالان نیز پیشنهاد می‌کنند که تنظیم‌گران ملی و بین‌المللی باید برای تضمین عدالت در استفاده از داده‌های وب وارد عمل شوند. این دخالت می‌تواند شامل مقررات الزام‌آور برای جبران مالی، شفاف‌سازی منشأ داده‌ها و ثبت رسمی مدل‌ها برای رعایت حقوق مالکیت معنوی باشد.

وب آینده: سازوکاری مشارکتی یا متمرکز؟

آیا وب همچنان بستری باز، مشارکتی و متنوع باقی خواهد ماند یا به قلمرویی متمرکز بدل خواهد شد که در آن تنها چند پلتفرم بزرگ، نیاز اطلاعاتی میلیاردها کاربر را پاسخ می‌دهند؟ پاسخ به این پرسش وابسته به مجموعه‌ای از تصمیمات فناورانه، اقتصادی و حقوقی است که امروز باید از سوی سیاست‌گذاران اتخاذ شوند.

در جهان امروز، همزیستی وب و هوش مصنوعی امری اجتناب‌ناپذیر است، اما این همزیستی می‌تواند همکارانه و سازنده باشد یا رقابتی و فرساینده. بسیاری از متخصصان بر این باورند که در صورتی که چارچوب‌هایی برای حمایت از تولیدکنندگان محتوا، شفافیت داده و بازتوزیع منافع ایجاد نشود، بنیان‌های دموکراتیک وب در معرض خطر خواهد بود.

جمع‌بندی

هوش مصنوعی، با تمام قابلیت‌های تحول‌آفرین خود، اکنون یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای پایداری مدل اقتصادی وب به‌شمار می‌رود. ظهور اینترنت بدون کلیک، هرچند موجب تسهیل و تسریع دسترسی کاربران به اطلاعات شده، اما هم‌زمان نظام انگیزشی تولید محتوا را به‌شدت تضعیف کرده است. زمانی که کاربران پاسخ خود را مستقیماً از صفحه جست‌وجو یا یک چت‌بات دریافت می‌کنند، دیگر نیازی به کلیک بر منابع اصلی نمی‌بینند و این، همان نقطه بحرانی است که مدل درآمدزایی وب را تهدید می‌کند.

واقعیت این است که بدون بازدیدکننده، محتوایی تولید نخواهد شد و بدون محتوا، بنیان اطلاعاتی وب فرو خواهد پاشید. این زنجیره‌ی به‌هم‌پیوسته که بر پایه مشارکت تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان محتوا بنا شده بود، امروز به واسطه استفاده گسترده و بدون پرداخت هزینه از داده‌های عمومی برای آموزش مدل‌های زبانی دچار اختلال شده است. اگر این روند ادامه یابد، نه‌تنها تولید محتوای اصیل و باکیفیت کاهش خواهد یافت، بلکه تنوع دیدگاه‌ها و استقلال منابع اطلاعاتی نیز به‌خطر می‌افتد.

از همین روی و به منظور حفظ تنوع، استقلال و پویایی این بستر، باید توازن تازه‌ای میان بهره‌برداری از داده‌ها و حقوق مشروع تولیدکنندگان برقرار شود. این توازن مستلزم شفاف‌سازی منشأ داده‌ها، طراحی قراردادهای عادلانه با تولیدکنندگان و ایجاد نظام‌های جبران مؤثر است. در غیر این صورت، اکوسیستم وب با تمرکز بیش از حد بر چند پلتفرم بزرگ، به‌تدریج به فضایی بسته و کنترل‌شده تبدیل خواهد شد.

تحقق این هدف نیازمند هم‌افزایی واقعی میان صنعت فناوری، نهادهای قانون‌گذار، جامعه مدنی و حتی خود کاربران است؛ تحولی باید با هدف ایجاد سازوکارهایی پایدار برای تأمین حقوق همه ذی‌نفعان و نه صرفاً بهره‌برداری حداکثری از داده‌ها، طراحی شود. در نهایت، می‌توان نتیجه گرفت که آینده وب نه‌فقط به نوآوری‌های فناورانه بلکه به اراده جمعی برای حفظ ارزش‌های بنیادین این بستر وابسته است.

گروهی از نمایندگان مجلس آمریکا طی لایحه ای خواستار ممنوعیت قانونگذاری در حوزه هوش مصنوعی تا ۱۰ سال آینده شده اند اما این امر با قوانینی که ایالت ها وضع کرده اند، تضاد دارد.

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از رویترز، لایحه پیشنهادی نمایندگان جمهوریخواه مجلس آمریکا برای جلوگیری از وضع قوانین هوش مصنوعی تا ۱۰ سال آینده با مخالفت دادستان‌های کل کالیفرنیا، نیویورک، اوهایو و ایالت‌های دیگری که استفاده پرخطر از این فناوری را قانونمند کرده‌اند، روبرو شده است.

این ماده در لایحه کاهش مالیات دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا گنجانده شده و برقوانین و مقررات هوش مصنوعی که اخیراً در چند ایالت وضع شده، حق تقدم دارد.

گروهی شامل ۴۰ دادستان کل ایالت از جمله اوهایو، تنسی، آرکانزاس، یوتا و ویرجینیا از کنگره خواسته‌اند تا این ماده را لغو کند. آنها در این باره می‌گویند: وضع تعلیقی وسیع بر تمام اقدامات ایالتی آن‌هم در حالی که کنگره نتوانسته در این حوزه اقداماتی انجام دهد، بی مسئولیتی است و مصرف کنندگان را از اقدامات محافظتی معقولانه محروم می‌کند.

دادستان کل ایالت کالیفرنیا که برجسته‌ترین شرکت‌های هوش مصنوعی از جمله اوپن ای آی، آلفابت، متا پلتفرمز و آنتروپیک در آن حضور دارند نیز نامه‌ای که برای لغو لایحه پیشنهادی نوشته شده را امضا کرده است.

کالیفرنیا در سال جاری میلادی مجموعه‌ای از قوانین را برای محدود کردن استفاده‌های خاص از هوش مصنوعی اجرا کرد. لایحه جدید در صورت وضع، قوانینی از این دست را مسدود خواهد کرد.

این ایالت هم مانند برخی دیگر استفاده از هوش مصنوعی برای تولید محتوای هرزنگاری از افراد بدون رضایت آنها را اقدامی مجرمانه اعلام کرده است. همچنین کالیفرنیا استفاده بدون اجازه از دیپ فیک ها در تبلیغات سیاسی را منع کرده و تهیه کنندگان خدمات درمانی را موظف کرده به بیماران به طور دقیق اطلاع دهند چه زمان با پزشک و چه زمان با سیستم هوش مصنوعی تعامل می‌کنند.

شبکه‌های تامین خدمات درمانی در کالیفرنیا از استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی به جای پزشکان برای تصمیم‌گیری در مورد ضرورت‌های پزشکی منع شده‌اند.

پیش از این نمایندگان جمهوری خواه مجلس آمریکا در یک جلسه استماع که روز سه شنبه هفته قبل برگزار شد اعلام کردند اقدام مذکور برای کمک به دولت فدرال در اجرای هوش مصنوعی که دولت برای آن ۵۰۰ میلیون دلار اختصاص داده، لازم است.

نمایندگان مجلس شورای اسلامی با تصویب کلیات طرح ملی هوش مصنوعی موافقت کردند و بنا شد این طرح به صورت دو شوری بررسی شود.

به گزارش ایرنا، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی روز یکشنبه ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ صحن مجلس کلیات طرح ملی هوش مصنوعی را با ۱۸۷ رأی موافق، ۳۳ رأی مخالف و یک رأی ممتنع از مجموع ۲۲۱ رأی ماخوذه تصویب کردند.

پس از موافقت مجلس با کلیات طرح ملی هوش مصنوعی، با تصمیم رئیس مجلس شورای اسلامی این طرح، جهت بررسی به صورت دو شوری به کمیسیون صنایع و معادن مجلس ارجاع شد.

در طرح‌های دو شوری طرح پس از تصویب کلیات به کمیسیون بازگردانده می شود و جزییات آن بار دیگر در کمیسیون تخصصی بررسی و تصویب می شود و دوباره به صحن علنی مجلس ارجاع می شود.

کاظم دلخوش نماینده دولت، در مخالفت با این طرح، گفت: این طرح دارای بار مالی است و طبق اصول قانون اساسی، دولت مسئول تدوین چنین برنامه‌هایی است.

وی افزود: لایحه‌ای در این زمینه از سوی وزارت ارتباطات آماده شده و در حال بررسی در کمیسیون‌های دولت است.

این مقام دولتی ضمن تاکید بر لایحه‌محوری، بیان کرد: اجرای طرح بدون نظر دولت می‌تواند با اصول ۵۷، ۶۰ و ۷۴ قانون اساسی مغایرت داشته باشد و احتمال رد آن توسط شورای نگهبان بالاست. دولت تا دو هفته آینده لایحه را به مجلس ارائه می‌کند.

در ادامه زهرا سعیدی سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، در تشریح گزارش این کمیسیون در خصوص تدوین طرح ملی هوش مصنوعی، گفت: این طرح با هدف توسعه زیست‌بوم هوش مصنوعی، تقویت زیرساخت‌ها و پاسخ به مطالبات راهبردی مقام معظم رهبری تدوین شده است.

وی افزود: این طرح به‌عنوان طرح اصلی به کمیسیون صنایع مجلس ارجاع شده بود که در چندین جلسه تخصصی با حضور مسئولان دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط و کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس مورد بررسی قرار گرفت و نهایتاً در جلسه مورخ ۳۱ فروردین ۱۴۰۴ با اصلاح عنوان و متن، به تصویب کمیسیون رسید. اکنون گزارش آن در اجرای ماده ۱۴۳ آیین‌نامه داخلی مجلس، تقدیم صحن علنی می‌شود.

سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس با اشاره به اهمیت و ضرورت ورود جدی به حوزه هوش مصنوعی، اظهار کرد: هوش مصنوعی موضوعی نیست که بگوییم خوب است یا بد. این فناوری یک واقعیت غیرقابل انکار است که باید آن را بپذیریم، ساختار آن را تعریف کنیم، اهداف را مشخص نماییم و خلأها را شناسایی کنیم. مزیت بزرگ جمهوری اسلامی ایران در جهان، سرمایه انسانی آن است و اگر این ظرفیت در مسیر توسعه هوش مصنوعی به‌درستی تعریف و هدایت نشود، قطعاً دچار خسارت خواهیم شد.

سعیدی خاطرنشان کرد: مطابق بند (ج) ماده ۶۵ قانون برنامه هفتم توسعه، بر تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی زیر نظر رئیس‌جمهور، توسعه زیست‌بوم هوش مصنوعی قابل اعتماد، تأمین زیرساخت‌های دانشی، اخلاقی، اجتماعی و حقوقی و افزایش آگاهی عمومی در این زمینه تأکید شده است. این موارد، ستون‌های اصلی این طرح ملی را شکل می‌دهند.

همچنین در ادامه زهرا سعیدی در پاسخ به اظهارات کاظم دلخوش، نماینده دولت، درباره مخالفت با طرح ملی هوش مصنوعی گفت: مجلس بیش از همه به اصل تفکیک قوا پایبند است. ما نمایندگان با شناخت از مسئولیت خود و پس از ساعت‌ها کار کارشناسی و همراهی دستگاه‌های مختلف، این طرح را تدوین کرده‌ایم. اگر در جایی تعلل دولت را ببینیم، مجلس ناچار به ورود خواهد شد.

وی افزود: همان‌گونه که رئیس مجلس از ابتدا بر دشوار بودن این مسیر تأکید داشت، ما به‌جای توقف، پیشنهاد کردیم طرح به کمیسیون تخصصی برود تا نظرات دولت و همه دستگاه‌ها نیز لحاظ شود. امروز وقت آن است که برای موضوع مهمی مانند هوش مصنوعی تصمیم جدی بگیریم. این فناوری می‌تواند به بهبود تصمیم‌گیری‌ها در حوزه‌هایی نظیر ازدواج و مهارت‌های فردی کمک کند.

سعیدی با رد ایراد اصل ۷۵ قانون اساسی، تصریح کرد: طرح در چارچوب مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین شده و مغایرت قانونی ندارد. اگر دولت در اجرای برنامه هفتم توسعه تأخیر داشته باشد، مجلس به وظیفه نظارتی خود عمل خواهد کرد.

وی خطاب به نمایندگان خواستار رأی مثبت به طرح شد و تأکید کرد: ما با دولت تقابلی نداریم؛ دولت و مجلس در کنار هم مکمل مردم هستند.

در ادامه کلیپی از سخنان رهبر انقلاب درباره ضرورت هوش مصنوعی پخش شد.

حجت الاسلام جواد نیک بین نماینده مردم بردسکن و کاشمر در مجلس در موافقت با این طرح، گفت: دولت بر اساس قانون برنامه موظف به ارائه لایحه طی ۶ ماه درباره هوش مصنوعی بود اما تاکنون اقدامی صورت نگرفت و مجلس در این مسیر گام برداشته است. ما به یک سازمان عریض و طویل اما دقیق و عمیق برای هوش مصنوعی نیازمندیم.

احمد بیگدلی نماینده مردم خدابنده در مجلس در مخالفت با کلیات طرح ملی هوش مصنوعی گفت: هیچ‌کس نمی‌تواند منکر ضرورت هوش مصنوعی در جهان امروز شود و تردیدی نیست که این فناوری یکی از نیازهای مهم جامعه ماست، اما مخالفت بنده به دلیل ملاحظات قانونی و اجرایی است و طبق اصل ۷۵ قانون اساسی، طرح‌هایی که بار مالی دارند در صورت عدم موافقت دولت قابل بررسی نیستند.

وی یادآور شد: طبق ماده ۱۲ این طرح، سازمان برنامه و بودجه مکلف شده است که مبلغ ۱۰ هزار میلیارد تومان به صندوق ملی توسعه هوش مصنوعی اختصاص دهد و سؤال اینجاست که این مبلغ قرار است از کجا تأمین شود و اگر دولت فردا این بار مالی را نپذیرد، مجلس با اتلاف وقت مواجه خواهد شد.

با تصمیم هیئت دولت، «ستاد توسعه فناوری و کاربردی هوش مصنوعی» ذیل ریاست‌جمهوری تشکیل شد.
به گزارش تسنیم بر اساس مصوبه جدید، تمامی امور مرتبط با سیاست‌گذاری، هماهنگی و راهبری کلان هوش مصنوعی در کشور به ستاد هوش مصنوعی سپرده شده و تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی فعلاً کنار گذاشته شده است.

بر اساس شنیده‌های این خبرنگار با تصمیم امروز هیئت دولت، «ستاد توسعه فناوری و کاربردی هوش مصنوعی» ذیل ریاست‌جمهوری تشکیل شد.

بر اساس مصوبه جدید، تمامی امور مرتبط با سیاست‌گذاری، هماهنگی و راهبری کلان هوش مصنوعی در کشور به این ستاد سپرده می‌شود و تشکیل سازمان مستقل هوش مصنوعی فعلاً کنار گذاشته شده است.

دبیرخانه این ستاد در معاونت علمی و فناوری مستقر خواهد بود و ریاست آن با حکم رئیس‌جمهور و به پیشنهاد معاون علمی تعیین می‌شود.

متن کامل مصوبه قرار است شنبه آینده ابلاغ شود و جزئیات ساختار و وظایف ستاد به‌صورت رسمی اعلام خواهد شد.

تحلیلی بر موقعیت فناوری‌های نوین

بر اساس این گزارش، ایران در شاخص آمادگی برای فناوری‌های مرزی (Frontier Technologies Readiness Index)، در رتبه ۷۲ میان ۱۶۶ کشور جهان قرار دارد. این رتبه نشان‌دهنده وضعیت نسبی ایران در استفاده از فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیا، بلاک‌چین، و داده‌های بزرگ است. در حالی که این رتبه‌بندی تنها یک پله افزایش نسبت به سال گذشته داشته، نیاز به توجه بیشتری به چالش‌ها و فرصت‌های این حوزه وجود دارد.

تعریف فناوری‌های مرزی

فناوری‌های مرزی به فناوری‌هایی اطلاق می‌شود که در مراحل ابتدایی توسعه خود قرار دارند و توانایی ایجاد تغییرات عمده در صنایع و زندگی اجتماعی را دارند. هوش مصنوعی، پهپادها، چاپ سه‌بعدی، ویرایش ژن، نانوتکنولوژی، و فناوری‌های انرژی پاک تنها نمونه‌هایی از این فناوری‌ها هستند که در گزارش سازمان ملل به آن‌ها اشاره شده است.

نقشه وضعیت ایران در میان همسایگان

با وجود تلاش‌هایی که ایران در حوزه فناوری انجام داده است، جایگاه آن در مقایسه با کشورهای منطقه مانند ترکیه (رتبه ۴۳) و امارات متحده عربی (رتبه ۳۱) پایین‌تر محسوب می‌شود. با این حال، رتبه قابل توجه ۳۵ جهانی ایران در تحقیق و توسعه (R&D) امیدواری‌هایی را برای پیشرفت‌های بیشتر ایجاد می‌کند.

شاخص‌های کلیدی و عملکرد ایران

شاخص آمادگی برای فناوری‌های مرزی سازمان ملل بر پنج حوزه اصلی متمرکز است: فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، مهارت‌ها، تحقیق و توسعه، صنعت، و مالی. در این بخش‌ها، عملکرد ایران چنین ارزیابی شده است:

• تحقیق و توسعه (R&D): رتبه ۳۵، نشان از سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های نوآورانه.

• مهارت‌ها (Skills): رتبه ۸۲، که نیازمند توجه به آموزش تخصصی است.
• فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT): رتبه ۹۴، نمایانگر ضعف در زیرساخت‌های اینترنتی.
• صنعت (Industry): رتبه ۹۴، نشان‌دهنده فاصله موجود در به‌کارگیری فناوری در صنایع.
• مالی (Finance): رتبه ۵۶، بیانگر محدودیت‌هایی در دسترسی به منابع مالی.

هوش مصنوعی، حوزه‌ای با ظرفیت بالا

یکی از بخش‌های مهم در گزارش آنکتاد، بحث پیرامون هوش مصنوعی است. ایران در این زمینه نشان داده که در بخش‌هایی مانند دسترسی به داده‌ها و پهنای باند ثابت عملکرد خوبی داشته، اما توسعه زیرساخت‌های پیشرفته‌تر همچنان مورد نیاز است.

مطابق این گزارش، ایران در زمینه داده‌های هوش مصنوعی موقعیتی پیشرو دارد، اما شکاف‌های مهمی در زمینه مهارت‌های پیشرفته و نیروی کار ماهر وجود دارد.

چالش‌ها و مسیر پیشرفت

مواردی مانند محدودیت‌های اقتصادی، کمبود نیروهای متخصص، و نبود زیرساخت‌های دیجیتال پیشرفته از جمله موانعی هستند که بر سرعت پیشرفت ایران در این حوزه تأثیرگذار بوده‌اند. با این حال، ظرفیت ایران در تحقیق و دسترسی به داده‌ها فرصتی فراهم می‌کند تا از طریق همکاری‌های بین‌المللی و تقویت سرمایه‌گذاری، به جایگاه بهتری دست یابد.

اقدامات ضروری برای تحول

برای تبدیل شدن به یک بازیگر منطقه‌ای در زمینه فناوری‌های پیشرفته، ایران باید سرمایه‌گذاری‌های کلیدی انجام دهد:

• بهبود زیرساخت‌های دیجیتال، به‌ویژه در زمینه اینترنت پرسرعت و فناوری ۵G.
• توسعه آموزش مهارت‌های تخصصی در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی و بلاک‌چین.
• حمایت از استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناوری.
• گسترش تعاملات بین‌المللی برای انتقال دانش.

پیام پایانی گزارش آنکتاد

همان‌طور که این گزارش جهانی نشان داده، خطر عقب‌ماندن کشورهای در حال توسعه از کشورهای پیشرفته در پذیرش فناوری‌های نوظهور جدی است. برای ایران، این گزارش باید مانند یک نقشه راه عمل کند تا با ایجاد تغییرات اساسی در زیرساخت‌ها و ارتقای سطح مهارت‌ها به جایگاه مطلوب‌تری برسد.

در شرایطی که هوش‌مصنوعی در سطح جهان به‌عنوان موتور محرک نوآوری، تحول اقتصادی و ارتقای کارایی دولت‌ها شناخته می‌شود، ایران نیز با رویکردی آینده‌نگرانه وارد میدان شده است. بر اساس اعلام رسمی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، پروژه «دستیارهوش مصنوعی رئیس‌جمهور»به‌عنوان نخستین نمونه ازبه‌کارگیری رسمی هوش‌مصنوعی در سطح حاکمیتی جمهوری اسلامی ایران، آغاز شده و مراحل طراحی اولیه آن در جریان است.این پروژه با بهره‌گیری از ظرفیت دانشگاه‌های کشور، شرکت‌های دانش‌بنیان و متخصصان حوزه هوش‌مصنوعی، قرار است یک سیستم گفت‌وگومحورمبتنی برمدل‌های زبانی بزرگ(LLM)طراحی‌کندکه‌بتواند رئیس‌جمهور‌ودیگر مقامات‌ارشدرادر تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تر، سریع‌تر و جامع‌تر یاری رساند. به بیان ساده‌تر، این ابزار مانند مشاور دیجیتالی عمل خواهد کرد که با دسترسی به حجم عظیمی از داده‌های حکومتی و عمومی، تحلیل‌ها و پیشنهادات کاربردی ارائه می‌دهد.
     
کاربردهای چندگانه و چشم‌انداز حکمرانی هوشمند
برنامه‌ریزی برای این پروژه تنها به ارائه پاسخ‌های هوشمند خلاصه نمی‌شود. تیم طراحی دستیار هوش‌مصنوعی قصد دارد سیستمی توسعه دهد که قادر به تحلیل روندهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور بر اساس داده‌های واقعی، تشخیص ناهنجاری‌ها، ارائه پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت، استخراج سیاست‌های مؤثر از بین گزارش‌های متنوع و حتی پایش عملکرد دستگاه‌ها باشد. چنین قابلیتی می‌تواند تحولی اساسی در فرآیند تصمیم‌سازی دولت ایجاد کند. از سوی دیگر اهداف این پروژه، ارتقای شفافیت و کاهش بروکراسی اداری در نهادهای حکومتی است. چنانچه این سیستم به‌درستی طراحی و استقرار یابد، می‌تواند وظایف پیچیده‌ای چون جمع‌آوری و یکپارچه‌سازی داده‌های بین‌دستگاهی، بررسی صحت اطلاعات و پیشنهاد سیاست‌های جایگزین را انجام دهد؛ وظایفی که امروزه زمان‌بر، پرهزینه و بعضا ناکارآمد هستند.
     
نقش وزارتخانه‌ها و نهادهای اجرایی
یکی ازشروط موفقیت پروژه،مشارکت مؤثروهماهنگ نهادهای مختلف اجرایی است. دراین میان،وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت علوم، تحقیقات وفناوری،مرکز آمار ایران،سازمان فناوری اطلاعات ایران و وزارت اطلاعات از مهم‌ترین نهادهای دخیل در این پروژه هستند. وزارتخانه‌ها موظفند داده‌های به‌روز،استاندارد و قابل پردازش خود را در اختیار تیم‌های توسعه قراردهند.بدون داده،هیچ دستیارهوشمندی‌نمی‌تواند تحلیل‌درستی ارائه‌دهد.به‌همین‌دلیل،الزام‌به شفاف‌سازی، به‌روزرسانی و دیجیتالی‌سازی پایگاه‌های داده‌ای، اولین گام همکاری نهادها با این پروژه خواهد بود.همچنین، وظایف مرتبط با حفظ امنیت اطلاعات، رمزنگاری داده‌ها، مدیریت دسترسی و رعایت الزامات مربوط به حریم خصوصی برعهده سازمان‌های امنیتی و فناوری اطلاعات قرار خواهد گرفت. بدون رعایت این ملاحظات، اعتماد به چنین سیستم‌هایی ممکن نخواهد بود.
     
سه گام اجرا
بر اساس برآوردهای اولیه، نسخه آزمایشی دستیار هوش مصنوعی رئیس‌جمهور طی شش ماه آینده آماده خواهد شد. این نسخه، شامل هسته اصلی سیستم زبانی، سامانه مدیریت دانش و تحلیل اولیه داده‌ها خواهد بود. در صورت موفقیت این فاز، نسخه رسمی در نیمه دوم سال۱۴۰۴ رونمایی خواهد شد.مراحل توسعه این پروژه در سه فاز تحلیل نیازها و طراحی اولیه سیستم، آزمایش و ارزیابی عملکردمدل در سناریوهای واقعی وادغام کامل باسامانه‌های اطلاعاتی دولت و نهادهای تصمیم‌گیر تعریف شده است.پیش‌بینی شده که پس از مرحله نهایی، این دستیار هوشمند به سایر مسئولان ارشد کشور، وزرا و حتی بدنه کارشناسی نهادها نیز توسعه یابد. نسخه‌های سفارشی‌شده این مدل می‌توانند در وزارتخانه‌هایی مانند اقتصاد، بهداشت، آموزش و سایر نهادهای مرتبط به‌کار گرفته شوند تا دستیارهای تخصصی و اختصاصی ارائه دهند.
     
تحولی در حکمرانی داده‌محور
پروژه دستیار هوش مصنوعی رئیس‌جمهور، درصورتی‌که به‌درستی اجرا شود، می‌تواند ایران را وارد مرحله جدیدی از حکمرانی هوشمند کند؛ حکمرانی‌ای که به‌جای تکیه صرف بر قضاوت انسانی، از پشتوانه عظیم داده و پردازش هوشمند آن برای تصمیم‌سازی بهره می‌برد.از طرفی، این پروژه می‌تواند به افزایش اعتماد عمومی به کارآمدی نظام حکمرانی منجر شود، چراکه شفافیت، سرعت واکنش، مستندسازی تصمیم‌هاوکاهش خطای انسانی ازجمله نتایج جانبی آن خواهد بود. همچنین، با بومی‌سازی این فناوری، ایران در مسیر استقلال دیجیتال و کاهش وابستگی به پلتفرم‌های خارجی قدم برمی‌دارد.پروژه «دستیار هوش‌مصنوعی رئیس‌جمهور» نماد جدی شدن تحول دیجیتال در ساختار سیاسی و اجرایی ایران است. مشارکت گسترده وزارتخانه‌ها، حمایت نهادهای علمی و بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های فناور، سنگ‌بنای موفقیت این طرح خواهد بود. در صورت اجرای دقیق و علمی، این پروژه می‌تواند الگویی برای سایر کشورهای منطقه و حتی جهان در مسیر استفاده از هوش مصنوعی در خدمت حکمرانی بهتر باشد. (منبع:جام جم)